Vanaf de oevers van de Schelde

Transcriptie

1 U T S 3 & 4 Vanaf de oevers van de Schelde en rondje Vlaamse rdennen Gavere marktplein Tarandusmolen Prinsenmolen Klepmolen Guillotinemolen Windekemolen Schelderomolen elsenromp Schietsjampetter Huisekoutermolen euleke t Dal Bekemolen V Welkom olenroute 3 Ten zuiden van de ost-vlaamse provinciehoofdstad verandert het vlakke landschap heel geleidelijk in een heuvelachtig gebied. Gavere, waar in 1453 een bloedige slag werd uitgevochten tussen het opstandige Gent en de Bourgondische hertog Filips De Goede, kan een ideale uitvalsbasis zijn voor jouw (fiets)tocht langs mend mooi, zeker als je Dikkelvenne en Baaigem als eerste via-punten kiest. p weg naar de Balegemse Klepmolen kom je voorbij de imposante unckboshoeve. In de buurt van Semmerzake passeer je vaak langs bovengrondse bunkers die hier rond 1935 werden gebouwd, toen de vrees voor een Tweede Wereldoorlog groot werd. Tijdens die oorlog, die er dan toch is gekomen, hebben die bunkers geen rol van betekenis gespeeld. de molens moet je misschien even recht op de trappers. aar in de druk bezochte D ude fspanninghe op het stemmige kerkpleintje in unte kan je even rusten tot je bonkende hart weer stationair klopt. Deze lus van bijna 50 km loopt langs de knooppunten 39, 47, 46, 49, 98, 99, 5, 10, 96, 94, 95, 97, 83, 84, 96, 97, 41, 31, 37 en 39. molens. Je kan natuurlijk ook elders vertrekken en dan op of in de buurt van het scheve marktplein van dit aantrekkelijke dorp op een terrasje met een Valeirke of een Tonneke op adem komen. Dat is ook nodig want de tocht langs de Schelde is bijwijlen adembene- Fietsverhuurcentra en veel meer toerisu wel: koeien die last hebben van jeuk tische informatie vind je op de website schurken zich ertegenaan. Vanop het plateau van Semmerzake wordt nu nog altijd het Belgische luchtruim in de gaten gehouden. Vurste is ook een schitterend dorpje met een prachtig kerkje. Je moet er eens doorheen het hek bewonderend kijken naar het helaas wat vervallen kasteeldomein Borgwal en de fraai gerestaureerde duiventoren. Zolang je fietst binnen de driehoek erelbeke, Gavere, osterzele hoef je in dit voorgeborgte van de Vlaamse rdennen niet al te veel pijn in de kuiten te vrezen. nkel in de laatste kromme lijn naar olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D 1

2 V alende olens: operationaliseren en uitbouwen toeristisch potentieel Deze molenroutes werden uitgewerkt in het kader van een PDP-project ( ) dat de operationalisering en toeristisch-recreatieve valorisering ten doel heeft van drie windmolens in het eetjesland en de eie- en Scheldestreek. en van die molens is de Schelderomolen in Schelderode, die het startpunt kan zijn van deze molenroute. Het project wordt voor zowat twee derde gefinancierd door de provincie ost-vlaanderen, de Vlaamse verheid en het uropees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling. De projectpartners zijn de Sociaal-economische aad voor de egio(s)/het egionaal sociaaleconomisch overlegcomité(sc) Gent en ondom Gent, de gemeentebesturen van Knesselare en erelbeke, SC eetjesland/eiestreek/schelde, de rfgoedcel eetjesland, het Provinciaal olencentrum ola (dat medepromotor is), de molenaars, evende ost-vlaamse olens vzw en het Plattelandscentrum eetjesland vzw, dat graag de coördinatie op zich nam. Het Plattelandscentrum eetjesland treedt tevens op als hoofdpromotor en levert in die hoedanigheid ook een niet onaanzienlijke geldelijke bijdrage. an het eind van het project zullen aan drie molens een reeks van herstellingswerken zijn uitgevoerd die ze weer veilig maalvaardig moeten maken. Tegelijk worden rondom die molens toeristischrecreatieve activiteiten, educatieve en pedagogische initiatieven uitgewerkt. olenaars uit de hele provincie ostvlaanderen krijgen bovendien de kans om opleidingen te volgen die onder andere veiligheid op en rond molens en de maalbedrijvigheid ervan moeten verhogen. ndere doelstellingen zijn een weer nauwere samenwerking tussen molenaar en boer en de promotie van de teelt van enigszins naar de achtergrond verdwenen graansoorten zoals spelt, en van authentieke broodbereidingswijzen. evende ost-vlaamse olens vzw, een vereniging die met zowat 40 vrijwillige molenaars het ost-vlaamse molenerfgoed in stand houdt, heeft dus genoeg redenen om met plezier een actieve bijdrage te leveren. uropees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: uropa investeert in zijn platteland 2 ls je tussen de fietsknooppunten 46 en 49 even hoog op de trappers gaat staan of op het dak van je auto klimt en in de richting van het prachtige, Zwalmse dorpje Dikkele kijkt, kan je misschien een glimp opvangen van de al vele jaren treurende en uiteenvallende Tarandusmolen van Dikkelvenne, een beeld dat molenminnaars ongelooflijk veel verdriet doet. bovenkruier kwam aan die zeer vreemde naam toen tijdens de bouwwerken iemand per ongeluk door een wiek werd onthoofd! Het gelaste wiekenkruis valt op door de enorme porring. Het aantal omwentelingen dat het tot nu toe maakte, is helaas op de vingers van één hand te tellen. De Windekemolen is de grootste staakmolen van ost-vlaanderen. Twintig jaar geleden werd deze molen die Het loont zeker de moeite om eens eigendom is van de provincie geresheen-en-weer naar het zeer stemmige taureerd, maar die goed bedoelde inbaaigem te rijden. De wiekenloze romp greep resulteerde helaas niet in een van de Prinsenmolen wordt nu gedeelmaalvaardige molen. m veiligheidsretelijk gebruikt als architectenkantoor. De denen staat het kot sinds 2005 op de belangrijkste molenonderdelen zijn gegrond. Hopelijk is de molenmaker al onlukkig niet verdwenen en de eigenaars derweg. overwegen een op zijn minst gedeeltelijke restauratie. ls je even om je heen kijkt, begrijp je dat molenliefhebbers van dat vooruitzicht redelijk opgewonden geraken. In de gezelllige taverne onder de kerktoren is er iets Vlaamser? - kan je de vermoeide benen onder een tafel schuiven. ok de drie windmolens van Balegem staan helaas al jaren stil. De Klepmolen (fietsknooppunt 5) is een stenen bergmolen met een gevlucht van 23 meter. De kap ervan draait op een paternosterring van 48 ijzeren en olmen rollen. Jarenlange stilstand als gevolg van technische problemen heeft al duidelijk zijn tol geëist. ok de wat verderop gelegen Guillotinemolen wacht eveneens al te lang op een restauratie. Deze flink uit de kluiten gewassen olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D

3 V De enige draaivaardige, en dus mooiste, molen op de fietsroute aan deze kant van de Schelde is de bovenkruier van Schelderode. De Schelderomolen (fietsknooppunt Scheldeland 96-97) is een bovenkruier en de jongste ambachtelijke windmolen van ost-vlaanderen. Hij werd opgetrokken in 1907, in een periode waarin alle toen bestaande molens hun tweede adem al grotendeels hadden opgebruikt. Bij de bouw ervan werd kwistig omgesprongen met gietijzer en staal. Voorlopig heel wat interessanter is de Stokerij Van Damme (fietsknooppunt 96). Dit is de laatste landbouwstokerij in de Benelux. p basis van graan, dat ter plaatse tussen molenstenen wordt gemalen, en volgens een aloude distilleertraditie worden hier graan-, citroenen kriekenjenever gestookt en graanjeneverpralines vervaardigd. Balegemse jenever geniet zelfs geografische naambescherming, en dat wil wat zeggen. U kan hem proeven en kopen. Je kan er zelfs een bed en een breakfast krijgen. Balegem is natuurlijk ook bekend om zijn zandsteen die in gevels van vele kerken en patriciërswoningen werd gebruikt. In het kader van het hierboven beschreven project zullen onder meer werken worden uitgevoerd aan het geklinknagelde Verhaeghegevlucht en aan de gietijzeren flenswielen die over de kruivloer draaien. r komt ook een nieuwe molenaar, die momenteel de molenaarscursus volgt. Tussen Schelderode en Gavere kom je nog langs de indrukwekkende romp van elsen. pvallend is de piramidevormige onderbouw waarrond ooit een imposante stenen galerij was gebouwd, die op 16 gemetselde pijlers rustte. Ga even met de rug tegen de romp staan en kijk naar boven. Je beseft dan dat dit ooit een machtige molen moet zijn geweest. ndanks zijn zware verminking lijkt zijn waardigheid onaangetast te zijn gebleven. olenroute 4 ok als je vanuit Gavere richting Kruishoutem kiest, heb je niet al te vaak een natte spons nodig om nek en schouders te verfrissen. n als je toch eens even de rug moet krommen, kan je je troosten met een mooi toekomstperspectief: vanop de molenberg als een torenvalk de einder afspeuren. ls je de fietsknooppunten volgt, hoef je zelfs niet over de voor tweewielers onaangename kasseistrook tussen de staakmolens van Wannegem-ede en Huise te dokkeren. Vóór de heraanleg ervan verloren de oudste flandriens op olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D 3

4 V weg naar de aankomststreep van de onde van Vlaanderen hier hun kunstgebit. Vlakbij de mooie kerk van Wannegem, maar vooral in het zeer schilderachtige ullem kan je heerlijk eten en drinken. Deze lus van zowat 32 km loopt langs de knooppunten 36, 26, 27, 25, 95, 97, 89, 88, 83, 80, 71, 63, 42, 43, 38. De staakmolen van Wannegem-ede (fietsknooppunt 97) stond tot in 1981 in het West-Vlaamse Houtave. Vlak vóór de verhuizing wilde de plaatselijke veldwachter met behulp van een vuurwapen verhinderen dat het molenkot zou worden opgeladen. Dat incident is de verklaring van de naam Schietsjampettermolen. De molen werd in 2003 voorzien van experimentele bilingaroeden en kan malen met twee koppels molenstenen. De Brabander Willy De Schuyter en de jongste ost-vlaamse meester-molenaar, de 18-jarige Thomas Piens, laten de molen regelmatig draaien. Info: (052) en (0472) Zodra jouw ogen de kleuren en de verten hebben gedronken, kan je weer de fiets op. Je rijdt meteen doorheen een stukje van het park omheen het zeer fraaie, classicistische kasteel van Wannegem-ede. ven voorbij fietsknooppunt 88 zie je het kot van de Huisekoutermolen staan. In 1971 haalde molinoloog Paul Bauters deze ranke staakmolen uit het West- Vlaamse Waregem. Dat was een van de eerste molenverplaatsingen in Vlaanderen en zowat het begin van de herwaardering van het Vlaams molenerfgoed. De houten pestelroeden die toen in de molen werden gestoken, bereikten onlangs het eind van hun levensduur en werden om veiligheidsredenen verwijderd. De molen werd in erfpacht gegeven aan de vzw evende ost-vlaamse olens en wacht nu op nieuwe wieken. Heb je weeral dorst? Dan kan je een pint gaan drinken in het okergele ullemse café De Kroone, waar jaren geleden opnames voor de tv-serie Hard abeur werden gemaakt. In een park met prachtige bomen verschuilt zich het kasteel de Gerlache. Inderdaad, dat is de naam van de wereldberoemde zuidpoolreizigers. Je kan natuurlijk ook een wandeling maken naar de lege romp van de Bekemolen. m de nog smallere euleke t Dal van Zingem van nabij te bekijken, moet je in de buurt van fietsknooppunt 63 even van het rechte pad af. Voor één keer mag dat wel. angs de lfred melotstraat staat al heel lang een molen, vermoedelijk al vanaf de eerste helft van de 14 de eeuw. Hij hoorde toe aan de Sint-Baafsabdij van Gent. De gelaste roeden hebben een lengte van 22 meter en op de steenzolder liggen twee steenkoppels. De molen is nu in provinciale handen en wordt dus ook bemalen door provinciale molenaars. Info: (09) (ola). 4 olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D

5 V VUGJ GSCHIDIS De mens begon te malen van zodra hij ontdekte dat graan gemakkelijk verteerbaar is als het omhulsel rond de korrel wordt verwijderd en de graankorrel wordt gemalen. In onze streken wordt al sinds ca v. Chr. graan geteeld: vermoedelijk eerst gerst en later ook tarwe, haver en rogge. Zowat 100 jaar voor Christus werden watermolens gebouwd en werd lichamelijke energie vervangen door de kracht van water. Pakweg 200 jaar geleden telde Vlaanderen, naast vele honderden watermolens, zo n kleine 3000 windmolens. Dit grote aantal bewijst dat molens eeuwenlang vanuit maatschappelijk oogpunt van uitzonderlijk belang waren. Ze maalden graan en schors, sloegen olie, smeedden ijzer, zaagden hout, vervaardigden papier u zijn er nog zowat 250 maalvaardige water- en windmolens in Vlaanderen. Die forse achteruitgang heeft drie grote oorzaken: de opkomst van nieuwe energiebronnen en industriële maalderijen aan het einde van de negentiende eeuw, de verwoestingen tijdens de erste Wereldoorlog en stormen die aftakelende molens onherstelbare schade toebrachten. In het begin werd op een heel primitieve wijze gemalen: graankorrels werden platgewreven op een soort van wrijfsteen, werk dat vooral door vrouwen, slaven of misdadigers werd verricht. ater werden draaiende handmolens of kweernen gebruikt. alen werd eenvoudiger en minder vermoeiend. og later werden paarden of ezels ingezet om molenstenen aan te drijven in zogenaamde rosmolens. Gelukkig is de laatste jaren de belangstelling voor molens weer sterk toegenomen. olenverenigingen proberen die oude werktuigen van de ondergang te redden, adviseren bij molenrestauraties, organiseren molendagen en leiden zowel Het vermoeden is zeer groot dat het jonge als oudere mensen op tot moleoudste type van (verticale) windmolen, naar. een houten molen of staakmolen, een Vlaamse uitvinding is. De eerste betrouwbare vermelding van een dergelijke molen dateert uit Het gaat om een molen in Wormhout, dat nu in Frans-Vlaanderen ligt, maar toen tot het graafschap Vlaanderen behoorde. Stenen molens, door molenaars bovenkruiers genoemd, zijn in de 14de/15de eeuw in Vlaanderen verschenen. olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D 5

6 V H WKT? en watermolen wordt aangedreven door een waterrad. Dat wordt op zijn beurt aan het draaien gebracht door het water van de beek waarin het hangt. ls het waterrad of de wieken zich in beweging zetten, begint binnen in de molen een horizontale as te draaien. Door de koppeling van twee in elkaar grijpende wielen wordt de verticale draaibeweging van het waterrad of de wieken omgezet in een horizontale draaibeweging van de molensteen. ligt vast. Het graan wordt in een graankuip gestort en tussen de stenen gemalen. Het meel verlaat de molenstenen langs een pijp en wordt in een zak opgevangen. Bij een windmolen halen vier wieken de nodige energie uit de wind. mdat onze streken zeer veranderlijke windrichtingen kennen, moet een windmolen op de wind kunnen worden gezet. an de manier waarop dat gebeurt, danken de twee meest voorkomende windmolentypes hun naam. De molenaar staat gewoonlijk aan de meelgoot waar hij met zijn handen de mdat het aangedreven wiel kleiner is, kwaliteit van het meel controleert. Vanop draait de molensteen enkele keren snel- die plaats kan hij met behulp van een hefboom en een paar touwtjes de opeler dan het rad of de wieken. ning tussen de molenstenen, de graantoevoer en dus de fijnheid van het gemalen graan regelen. Bij een houten staakmolen draait het hele molenkot rond een centrale staak. Bij een stenen bovenkruier is alleen de kap met de wieken draaibaar op de vaste stenen romp. ens de molen goed in de wind staat, worden op de vier wieken zeilen voorgelegd. De kracht van de wind bepaalt de grootte van het zeil- De molenstenen liggen in een houten steenkist. lleen de bovenste molenoppervlak. steen draait. De onderste molensteen Colofon Uitgever: evende ost-vlaamse olens vzw ( ), info@vlaamsemolens.com, website tekst: lain Goublomme foto s en vormgeving: ZoZie ( molenroutekaart met dank aan Toerisme ostvlaanderen 6 olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D

7 V 17 ombergen Gontrode emberge 465 Gijzenzele andskouter oortsele ,1 1,7 0,7 2,7 97 STZ 94 Smissenbroek Scheldewindeke ttingebos Windekemolen 96 Balegem Guillotinemolen ,7 2,1 5 Klepmolen ,2 444 Bottelare 84 unte Blauw Kasteel 98 0,7 99 Dikkele Hundelgem 3, Zevergem SCHD Schelderode 31 0,8 2,9 elsen 1.2 Scheldemeersen Semmerzake Vurste Borgwal 96 2,6 Prinsenmolen 0,9 39 GV Baaigem 2,8 Grenier 3 0,8 Dikkelvenne 46 Baudries 49 sper 47 Tarandusmolen euleken 't Dal Uittreksel uit de fietsnetwerkkaart Vlaamse rdennen. Wie het volledige ZIG 435 De Grootmeers eilegem Paulatem Beerlegem SCHD ost-vlaamse fietsnetwerk wil verkennen kan de kaarten bestellen bij Toerisme ost-vlaanderen, Sint-iklaasstraat 2, 9000 Gent Tel Weiput Sint-aria-atem ederzwalm ke olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D 7

8 V % okere arolle 494 aishove 95 KUISHUT 494 2,3 3,3 2,5 7 ozerbos ozer 25 della Faille d'huysse 97 Wannegem- ede 88 Schietsjampettermolen de Ghellinck d'lseghem 459 oike 89 0,5 1,8 4,4 0,6 ISTK 2,3 1,5 sper 0,1 4,3 Dikkelvenne ZIG 1,4 4,3 0,2 GV 2,2 17 ZTH 452 ke Scheldemeersen Semmerzake Vurste Grenier 435 uwegem Huisekoutermolen de Gerlache Geboortehuis F.. Gevaert 11% Den st Bekemolen Huise ullem euleken 't Dal De Grootmeers ede Weiput 60 Heurne angemeersen Uittreksel uit de fietsnetwerkkaart Vlaamse rdennen. Wie het volledige ost-vlaamse fietsnetwerk wil verkennen kan de kaarten bestellen 46 bij Toerisme ost-vlaanderen, Sint-iklaasstraat 2, 9000 Gent Welden Tel ine ederename SCHD elsen eilegem Paulatem Sint-aria-atem Sint-Denijs- Boekel 8 olenroutes 3 & 4 SCHDD VS D