Hoge Raad voor de Justitie Conseil Supérieur de la Justice

Transcriptie

1 Hoge Raad voor de Justitie Conseil Supérieur de la Justice Avis sur les avant-projets de loi relatifs à la réforme des arrondissements judicaires et la mobilité des membres de l ordre judiciaire, tels qu ils ont été communiqués au Conseil supérieur de la Justice le 14 janvier 2013 Advies over de voorontwerpen van wet over de hervorming van de gerechtelijke arrondissementen en over de mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde, zoals ze op 14 januari 2013 aan de Hoge Raad werden meegedeeld Approuvé par l assemblée générale le 27 février 2013 Goedgekeurd door de algemene vergadering op 27 februari 2013

2 Table de matières I. INTRODUCTION PORTÉE DE L'AVIS ANTÉCÉDENTS ET MOTIF DE L AVIS RÉSUMÉ SOMMAIRE DES AVANT-PROJETS DE LOI Les trois étapes de la réforme La réforme des arrondissements judiciaires... 4 a. La fusion des arrondissements et tribunaux... 4 b. La direction et la gestion L avant-projet relatif à la mobilité Mesures transitoires APPROCHE DU CONSEIL SUPÉRIEUR... 8 II. AVIS AGRANDISSEMENT D ÉCHELLE Les arrondissements judiciaires selon l avant-projet de loi Le point de vue du CSJ Les juges de complément LE DÉVELOPPEMENT D UNE STRUCTURE DE GESTION Introduction Points de départ Les avant-projets de loi actuels a. Organigramme b. Le règlement de répartition des affaires et le règlement particulier du tribunal c. Les nominations au sein de la magistrature LE RÔLE DU CSJ EN MATIÈRE D AUDIT MOBILITÉ Agrandissement d'échelle Application restrictive de la mobilité Propositions LE MINISTÈRE PUBLIC L agrandissement d échelle L autonomie budgétaire La mesure de la charge de travail La politique des ressources humaines La réorganisation du ministère public JUGES DE PAIX ET JUGES DE POLICE i

3 Inhoudstafel I. INLEIDING DRAAGWIJDTE VAN HET ADVIES ANTECEDENTEN EN AANLEIDING TOT HET ADVIES KORTE INHOUD VAN DE VOORONTWERPEN VAN WET Hervorming in drie fases De hervorming van de gerechtelijke arrondissementen... 4 a. Samenvoeging arrondissementen en rechtbanken... 4 b. Leiding en beheer Het voorontwerp i.v.m. de mobiliteit Overgangsmaatregelen INSTEEK VAN DE HOGE RAAD... 8 II. ADVIES SCHAALVERGROTING De gerechtelijke arrondissementen volgens het voorontwerp van wet Standpunt HRJ De toegevoegde rechters HET UITWERKEN VAN EEN BEHEERSSTRUCTUUR Inleiding Uitgangspunten De huidige voorontwerpen van wet a. Organigram b. Het zaakverdelingsreglement en het bijzonder reglement van de rechtbank c. De benoemingen binnen de magistratuur DE ROL VAN DE HRJ INZAKE AUDIT MOBILITEIT Schaalvergroting volstaat Restrictieve toepassing van de mobiliteit Voorstellen HET OPENBAAR MINISTERIE De schaalvergroting Autonoom financieel beheer De werklastmeting Het personeelsbeleid De reorganisatie van het Openbaar Ministerie VREDERECHTERS EN POLITIERECHTERS ii

4 I. INTRODUCTION I. INLEIDING 0. Portée de l avis 0. Draagwijdte van het advies Le Conseil supérieur de la Justice (ci-après «CSJ»)a pris connaissance par l intermédiaire du cabinet de Mme la ministre de la Justice de deux avant-projets de loi qui sont d une importance fondamentale pour l évolution de l ordre judiciaire. Un troisième texte complétant les deux premiers est annoncé. Compte tenu de la volonté politique de voir aboutir ces projets au plus tard au mois de juillet 2013, il est probable que le parcours parlementaire des textes sera très rapide. Des lors, le CSJ a décidé de s exprimer dès à présent sur les projets tels qu ils lui ont été communiqués le 14 janvier 2013, pour que l avis puisse participer à l amélioration des textes. Le 18 février 2013, le CSJ a reçu une nouvelle version du texte mobilité. Le CSJ a décidé de ne pas adapter son avis au nouveau texte, craignant dans ce cas de ne pas pourvoir voter un avis à temps. Le présent avis est dès lors basé sur les textes qui ont été transmis le 14 janvier 2013 et qui pour toute clarté seront annexés au présent avis. Le CSJ s exprimera ultérieurement sur le texte tel qu il sera finalement déposé au parlement. De Hoge Raad voor de Justitie (hierna HRJ ) heeft via de verantwoordelijke van het kabinet van de minister van justitie kennis gekregen van twee voorontwerpen van wet die van een fundamenteel belang zijn voor de ontwikkeling van de rechterlijke orde. Rekening houdend met de politieke wil om deze projecten ten laatste voor julli 2013 af te ronden, is het mogelijk dat het parlementair traject van de teksten zeer snel zal verlopen. Daarom heeft de Hoge Raad van Justitie beslist om zich nu reeds uit te spreken over de projecten die hem meegedeeld werden op 14 januari 2013, opdat het advies zou kunnen bijdragen tot de verbetering ervan. Op 18 februari 2013 heeft de HRJ een nieuwe versie ontvangen van de tekst m.b.t. de mobiliteit. De HRJ heeft beslist zijn advies niet aan te passen aan de nieuwe tekst, uit vrees niet tijdig een advies te kunnen stemmen. Het huidig advies is daarom gebaseerd op de teksten die werden meegedeeld op 14 januari 2013 en die voor alle duidelijkheid als bijlage aan dit advies worden gehecht. De HRJ zal zich op een later ogenblik uitspreken over de tekst zoals hij uiteindelijk zal worden neergelegd in het parlement. 1. Antécédents et motif de l avis 1. Antecedenten en aanleiding tot het advies Le CSJ a été, en tant qu organe constitutionnel, créé pour optimiser le fonctionnement de la justice au service du citoyen. Dans le cadre de sa mission, le CSJ œuvre pleinement pour un fonctionnement plus performant de la justice et a rendu, par le passé, de nombreux avis dans lesquels il s est toujours montré favorable à une réforme substantielle de la justice. De HRJ werd als grondwettelijk orgaan opgericht om de werking van justitie te optimaliseren ten dienste van de burger. Vanuit deze missie zet de HRJ zich ten volle in om het functioneren van de justitie performanter te maken en werden in het verleden tal van adviezen uitgebracht waarbij de HRJ zich steeds voorstander van een grondige hervorming van de justitie heeft getoond. 1

5 En 2004 déjà, le CSJ formulait son premier avis sur la question, soulignant la nécessité pour les tribunaux et les parquets de bénéficier d un management intégral et d une autonomie financière. 1 C est la raison pour laquelle le plan Thémis a reçu l attention du CSJ et que celui-ci a formulé dans un avis rendu en 2005 des propositions concernant les conditions connexes à remplir, telles que : - la nécessité d exécuter une mesure de la charge de travail ; - la nécessité de réorganiser le domaine des frais de justice, avant que ceux-ci soient soumis à un transfert de compétences vers les tribunaux et parquets ; - la nécessité d élaborer une structure hiérarchique, à savoir, par exemple, que le personnel du greffe soit désormais placé sous la direction du chef de corps. 3 Entre 2007 et 2009, les représentants des chefs de corps de toutes les composantes de l ordre judiciaire ont mené une réflexion sur le réaménagement de l organisation judiciaire. Le CSJ y intervenait au titre de facilitateur. Le projet a donné lieu à la publication de différents rapports. Dans son avis du 30 septembre 2009 sur la note d orientation du ministre de la Justice De Clercq, le CSJ faisait l analyse suivante d une réforme réussie : - Nécessité de décentraliser des compétences ressortissant alors au SPF Justice ; - Nécessité d un agrandissement d échelle par la fusion d arrondissements ou de tribunaux ; - Amélioration de la mobilité en vue d une plus grande efficience ; - Implications de la réforme sur le plan du statut des collaborateurs, de la planification de carrière et des descriptions de fonction ; - Opportunité de définir un modèle de concertation de qualité entre les différents acteurs de la réforme ; - Nécessité de redéfinir les compétences du CSJ Reeds in 2004 formuleerde de HRJ in deze context een eerste maal een advies waarbij de nood aan een integraal management en een financiële autonomie van de rechtbanken en parketten werd benadrukt. 2 Om deze reden genoot ook het Themisplan de aandacht van de HRJ en werden in een advies van 2005 een aantal voorstellen opgenomen betreffende in te vullen randvoorwaarden, zoals: - De noodzaak tot uitvoering van een werklastmeting; - De noodzaak de gerechtskosten te reorganiseren, vooraleer deze het voorwerp te laten uitmaken van een bevoegdheidsoverdracht naar de rechtbanken en de parketten; - De noodzaak een hiërarchische structuur uit te werken, waarbij onder andere het personeel van de griffie onder de leiding van de korpschef komt. 4 Tussen 2007 en 2009 voerden de vertegenwoordigers van de korpschefs van alle geledingen van de rechterlijke orde een reflectie uit over de hertekening van de rechterlijke organisatie. De HRJ trad hierbij op als facilitator. Het project leidde tot verschillende rapporten. In het advies van 30 september 2009 over de orientatienota van minister van justitie De Clercq formuleerde de HRJ de analyse van een succesvolle hervorming als volgt : - De noodzaak tot decentralisatie van een aantal bevoegdheden die thans toebehoren aan de FOD Justitie; - De noodzaak tot een schaalvergroting door het samenvoegen van arrondissementen of rechtbanken; - Het verhogen van de mobiliteit met het oog op een grotere efficiëntie; - De implicaties van de hervorming op het vlak van het statuut van de medewerkers, de carrièreplanning, en de functieomschrijvingen; - De wenselijkheid om tussen de verschillende actoren bij de hervorming een degelijk over- 1 Avis du 24 mars 2004 sur l utilisation des moyens financiers disponibles en matière de fonctionnement de l organisation judiciaire et proposition d installation d un groupe de travail en vue du développement du projet «Autonomie de gestion pour l organisation judiciaire» 2 Advies van 24 maart 2004 inzake de aanwending van de beschikbare financiële middelen voor de werking van de rechterlijke organisatie en voorstel voor de installatie van een werkgroep voor het ontwikkelen van het project Zelfbeheer rechterlijke organisatie 3 Avis du 28 novembre 2005 sur la note d orientation pour la réforme de l organisation judiciaire, le «Plan Thémis» 4 Advies van 28 november 2005 over de oriëntatienota voor de hervorming van de gerechtelijke organisatie, het Themisplan 2

6 conformément aux besoins découlant de cette nouvelle organisation. Une note de synthèse intitulée «Idées dans le cadre du réaménagement de l organisation judiciaire» a été communiquée en septembre 2009 au ministre de la Justice et à tous les membres du groupe de travail Atomium. Dans son avis du 21 décembre 2011, le CSJ a estimé que le bon fonctionnement de la Justice ne pouvait être garanti dans l après-réforme sans l élaboration d un système de contrôle interne et la mise sur pied d un audit interne et d un audit externe 5. Enfin, le 30 mai 2012, le CSJ a rendu un avis d office sur la scission de l arrondissement judiciaire de Bruxelles. La réforme de l organisation judiciaire est également un chapitre majeur de l accord gouvernemental du gouvernement Di Rupo et de la note de politique générale de la ministre de la Justice Turtelboom, tous deux de décembre À la demande du CSJ, la ministre de la Justice a communiqué deux avant-projets de loi relatifs à la réforme des arrondissements judiciaires et à la mobilité des membres de l ordre judiciaire (version 14/01/2013). Vu l importance non seulement de ces avant-projets mais également de l ensemble de la réforme judiciaire, le Conseil supérieur a décidé de se saisir d office. legmodel te voorzien; - De nood tot het herdefiniëren van de bevoegdheden van de HRJ conform de noden die voortvloeien uit deze nieuwe organisatie. Een synthesenota getiteld Ideeën voor het hertekenen van de rechterlijke organisatie werd in december 2009 meegedeeld aan de minister van justitie en alle leden van de Atomium-werkgroep. Om ook na een hervorming een goede werking van de justitie te kunnen garanderen oordeelde de HRJ in zijn advies van 21 december 2011 dat het uitbouwen van een systeem van interne controle en van interne en externe audit essentiële succesvoorwaarden zijn 6. Op 30 mei 2012 tenslotte verleende de HRJ een ambtshalve advies over de splitsing van het gerechtelijk arrondissement Brussel. De hervorming van de rechterlijke organisatie is ook een belangrijk hoofdstuk in het Regeerakkoord van de Regering Di Rupo en van de Algemene Beleidsnota van minister van justitie Turtelboom, beiden van december Op vraag van de HRJ deelde de minister van justitie twee voorontwerpen van wet mee over de hervorming van de gerechtelijke arrondissementen en de mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde (versie 14/01/2013). Gelet op het belang niet enkel van deze voorontwerpen maar ook van de hele gerechtelijke hervorming, heeft de Hoge Raad beslist ambtshalve advies te verlenen. 2. Résumé sommaire des avant-projets de loi 2. Korte inhoud van de voorontwerpen van wet 2.1. Les trois étapes de la réforme 2.1. Hervorming in drie fases À la lecture de l exposé des motifs très succinct de l avant-projet de loi, il ressort que la réforme se fera en trois étapes : - Étape 1 : la réforme des arrondissements judiciaires ; - Étape 2 : la mobilité des magistrats ; Uit de zeer beknopte memorie van toelichting bij het voorontwerp blijkt dat de hervorming in drie fases zal worden doorgevoerd: - Stap 1: de hervorming van de gerechtelijke arrondissementen; - Stap 2: de mobiliteit van de magistraten; 5 Avis 21/12/ Advies 21/12/2011 3

7 - Étape 3 : la réforme de la structure de gestion, octroi graduel d une autonomie de gestion et introduction d un contrat de gestion. Les avant-projets en leur mouture actuelle n abordent que la première et la deuxième phase de la réforme. Le présent avis est donc formulé sous réserve du contenu des textes relatifs à la troisième phase et du lien entre ces trois phases. - Stap 3: de hervorming van de beheersstructuur, de geleidelijke toekenning van beheersautonomie en de invoering van beheersovereenkomsten. De thans voorliggende voorontwerpen maken enkel de eerste en de tweede fase van de hervorming uit. Huidig advies wordt bijgevolg uitgebracht onder voorbehoud van de inhoud van de teksten met betrekking tot de derde fase en het verband tussen de drie fases La réforme des arrondissements judiciaires 2.2. De hervorming van de gerechtelijke arrondissementen a. La fusion des arrondissements et tribunaux (art avant-projet) L avant-projet prévoit une réduction du nombre d arrondissements de 27 à 12. Les différents arrondissements judiciaires de chaque province fusionnent en un seul arrondissement judiciaire, à l exception des arrondissements judiciaires de Bruxelles, de Louvain et d Eupen qui conservent leur caractère distinct afin de tenir compte de notre structure fédérale. Les tribunaux de première instance et parquets sont organisés à l échelle provinciale, et leur siège est établi dans le chef-lieu de la province. Les tribunaux du travail et les tribunaux de commerce sont organisés à l échelle du ressort, à l exception de ceux de Bruxelles, de Nivelles, de Louvain et d Eupen. Le Roi fixera les autres lieux d audience des tribunaux. Afin de garantir la proximité au justiciable, les lieux d audience actuels (divisions et sièges qui ne sont pas un chef-lieu de province) sont maintenus comme divisions territoriales du tribunal. En attendant le «règlement de répartition des affaires» (voir ci-dessous), les limites territoriales de ces divisions seront déterminées par le Roi conformément aux «anciens» arrondissements (art. 95 de l avant-projet). Le tribunal voit son rôle étendu, tant dans la répartition des divisions territoriales que dans la répartition des affaires entre les différentes divisions des tribunaux. Le «règlement de répartition des affaires» fixé par arrêté royal, pourrait stipuler a. Samenvoeging van de arrondissementen en de rechtbanken (art voorontwerp) Het voorontwerp voorziet in een herleiding van het aantal arrondissementen van 27 tot 12. De verschillende gerechtelijke arrondissementen van iedere provincie worden samengevoegd tot één gerechtelijk arrondissement. Uitzonderingen op dit principe vormen de gerechtelijke arrondissementen Brussel, Leuven en Eupen die aparte arrondissementen blijven teneinde rekening te houden met onze staatstructuur. De rechtbanken van eerste aanleg en de parketten worden op provinciale schaal georganiseerd, waarbij de provinciale hoofdplaats als zetel van de rechtbank wordt aangeduid. De arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van koophandel worden op ressortelijk niveau georganiseerd, met uitzondering van deze van Brussel, Nijvel, Leuven en Eupen. De Koning zal de andere zittingsplaatsen van de rechtbanken vastleggen. Om de nabijheid tot de rechtszoekende te garanderen, worden de bestaande zittingsplaatsen (afdelingen en zetels die geen provinciehoofdplaats zijn) behouden als territoriale afdelingen van de rechtbank. Het rechtsgebied van deze afdelingen zal, in afwachting van het zaakverdelingsreglement (zie hieronder), door de Koning worden bepaald en overeenkomen met de oude arrondissementen (art. 95 voorontwerp). De rechtbank krijgt een grotere rol, zowel in de indeling van de territoriale afdelingen als in de verdeling van de zaken over de verschillende afdelingen van de rechtbanken. In het zaakverdelingsreglement dat bij Koninklijk Besluit wordt be- 4

8 qu une division donnée traite des matières spécialisées pour l ensemble de l arrondissement. Le règlement spécifique actuel deviendrait dès lors un instrument d organisation interne qui régirait le fonctionnement quotidien du tribunal, comme la désignation des chambres dans les divisions, la fixation des jours et des heures d audience et d introduction, etc. Ce règlement doit être flexible et sera élaboré par le chef de corps (et non plus par le Roi) et publié au Moniteur Belge. paald, kan erin worden voorzien dat een bepaalde afdeling gespecialiseerde materies behartigt voor het hele arrondissement. Het bestaande bijzondere reglement wordt een instrument van interne organisatie dat de dagelijkse werking van de rechtbank regelt, zoals de aanduiding van de kamers in de afdelingen, dagen en uren van zitting en inleiding,. Dit reglement moet flexibel zijn en zal door de korpschef worden opgemaakt (niet meer door de Koning) en in het Belgisch Staatsblad worden gepubliceerd. b. La direction et la gestion b. Leiding en beheer L avant-projet contient également des dispositions en matière de direction et de gestion des tribunaux et parquets et de leurs différentes divisions. - Chaque tribunal ou parquet se voit attribuer un nouveau chef de corps (art. 100, de l avantprojet). Les présidents des tribunaux sont chargés de la direction générale et de l organisation du tribunal. Les mandats doivent toujours s entendre au sens de l article 58bis, 2, du Code judiciaire (désignation par le Roi sur présentation du Conseil supérieur). Le président est assisté dans la direction du tribunal et des divisions de «présidents de divisions», qui sont désignés par le président pour une période renouvelable de trois ans. Les procureurs et auditeurs sont assistés respectivement par des procureurs de division et des auditeurs de division. Il s agit de mandats adjoints au sens de l article 58bis, 3, du Code judiciaire. - Chaque arrondissement comptera un président et un vice-président des juges de paix et des juges au tribunal de police. Le président est désigné par le Roi sur présentation du CSJ. La présidence est alternativement assurée par un juge de paix et par un juge au tribunal de police. Les vice-présidents «sont désignés en leur sein par les assemblées générales compétentes parmi deux candidats qui sont présentés de façon motivée par le chef de corps, pour autant qu'un nombre suffisant de membres remplissent les conditions et aient posé leur candidature» (art. 31). Het voorontwerp bevat ook bepalingen inzake de leiding en het beheer van de rechtbanken en parketten en de verschillende afdelingen ervan. - In elke rechtbank of parket wordt een nieuwe korpschef aangewezen (art. 100 voorontwerp). De voorzitters van de rechtbanken zijn belast met de algemene leiding en de organisatie van de rechtbank. Het blijven mandaten in de zin van art. 58bis, 2, Ger.W. (aanwijzing door de Koning op voordracht van de HRJ). De voorzitter wordt in de leiding van de rechtbank en de afdelingen bijgestaan door afdelingsvoorzitters die door de voorzitter voor een verlengbare periode van drie jaar worden aangewezen. De procureurs en de auditeurs worden bijgestaan door respectievelijk afdelingsprocureurs en afdelingsauditeurs. Het gaat om adjunct-mandaten in de zin van art. 58bis, 3, Ger.W. - In elk arrondissement komt er een voorzitter en een ondervoorzitter van de vrederechters en de rechters in de politierechtbank. De voorzitter wordt aangewezen door de Koning op voordracht van de HRJ. Het voorzitterschap wordt afwisselend waargenomen door een vrederechter en door een rechter in de politierechtbank. De ondervoorzitter wordt door de bevoegde algemene vergaderingen uit hun midden aangewezen, uit twee kandidaten die door de korpschef op gemotiveerde wijze worden voorgedragen voor zover er voldoende leden zijn die in de voorwaarden verkeren en zich kandidaat hebben gesteld (art. 31). 5

9 Le président est chargé de la direction générale et de l organisation du tribunal de police. En ce qui concerne les justices de paix, le président reprend les compétences actuelles du président du tribunal de première instance, par exemple en matière de discipline et dans le cadre de la procédure de nomination, ainsi que celles du président de l assemblée générale des juges de paix et des juges au tribunal de police, par exemple en ce qui concerne l évaluation et les rapports de fonctionnement. Ce n est pas le cas des arrondissements de Bruxelles et d Eupen (art. 6). - La fusion des arrondissements implique également un changement majeur pour les greffes des tribunaux (art. 24, de l avantprojet). Les tribunaux de première instance ne comptent plus qu un greffier en chef par province. Si, par la fusion des arrondissements, plusieurs greffiers en chef sont présents dans le tribunal étendu, un nouveau greffier en chef est nommé (art. 103, de l avant-projet). Les autres greffiers en chef conservent leur titre et salaire et assistent le nouveau greffier en chef dans la direction des divisions. Le même principe s applique mutatis mutandis aux tribunaux du travail et aux tribunaux de commerce, en ce sens que chaque ressort ne compte qu un seul greffier en chef. Cette modification est bien plus importante pour les justices de paix et les tribunaux de police, puisqu il n y a désormais plus qu un seul greffier en chef nommé pour l arrondissement judiciaire. Les autres greffiers en chef conservent leur titre et salaire et assistent le nouveau greffier en chef des justices de paix et du tribunal de police dans la direction des divisions. De voorzitter is belast met de algemene leiding en organisatie van de politierechtbank. Wat betreft de vredegerechten neemt de nieuwe voorzitter de huidige bevoegdheden over van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg, bijvoorbeeld inzake tucht en in het kader van de benoemingsprocedure, alsook deze van de voorzitter van de algemene vergadering van vrederechters en de rechters in de politierechtbank, bijvoorbeeld inzake de evaluatie en de werkingsverslagen. Dit is niet het geval voor de arrondissementen Brussel en Eupen (art 6). - De samenvoeging van de arrondissementen houdt ook een belangrijke wijziging in voor de griffies van de rechtbanken (art. 24 voorontwerp). Bij de rechtbanken van eerste aanleg is er nog maar één hoofdgriffier per provincie. Daar waar de samenvoeging van de arrondissementen ertoe leidt dat meerdere hoofdgriffiers aanwezig zijn in de uitgebreide rechtbank, wordt één nieuwe hoofdgriffier benoemd (art. 103 voorontwerp). De overige hoofdgriffiers behouden hun titel en loon en staan de nieuwe hoofdgriffier bij in de leiding van de afdelingen. Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor de arbeidsrechtbanken en rechtbanken van koophandel, met dien verstande dat er maar één hoofdgriffier is per ressort. Voor de vredegerechten en de politierechtbank is deze wijziging nog belangrijker omdat er maar één hoofdgriffier per gerechtelijk arrondissement benoemd wordt. De overige in functie zijnde hoofdgriffiers behouden hun titel en loon en staan de nieuwe hoofdgriffier van de vredegerechten en politierechtbank bij in de leiding van de afdelingen L avant-projet relatif à la mobilité 2.3. Het voorontwerp i.v.m. de mobiliteit Le projet concernant la mobilité instaure une mobilité importante des magistrats tant du siège que du parquet. - L agrandissement des arrondissements implique en soi une mobilité beaucoup plus grande dont le chef de corps peut lui-même décider. Het ontwerp over de mobiliteit voert een aanzienlijke mobiliteit van de magistraten van zowel de zetel als van het parket in. - De uitbreiding van de arrondissementen houdt op zich een toename van de mobiliteit in waarover de korpschef zelf kan beslissen. - Door het benoemingsmechanisme op grond 6

10 - Par le mécanisme de la nomination sur pied de l article 100 du Code judiciaire et la disponibilité au niveau du ressort des juges de complément repris au sein du tribunal de première instance, la mobilité se réalise dans l arrondissement et dans le ressort. - De même, par le mécanisme de la délégation, certains magistrats de première instance (TPI, commerce et travail) sont mobiles au niveau du ressort sans leur consentement. - Avec leur consentement, les magistrats sont mobiles au-delà du ressort et également du niveau de la première instance vers celui de l appel et inversement. En résumé, les magistrats pourront être déplacés sans leur consentement à l intérieur du ressort, et dans le reste de la Belgique (moyennant le respect de la loi sur l emploi des langues) y compris à des niveaux de juridiction différents, moyennant leur consentement. Le chef de corps devra motiver ses décisions concernant le déplacement des magistrats à l intérieur d un arrondissement en fonction des «besoins du service». Les compétences en matière de mobilité se répartissent comme suit : - Les principales compétences en matière de mobilité se situent au niveau de la cour d appel. - Pour le siège, la compétence du premier président est étendue d autant qu il peut agir, à l intérieur de son ressort, sans le consentement du magistrat déplacé et sans l avoir entendu, de même qu il peut agir sans le consentement du chef de corps dont dépend le magistrat déplacé. - Pour le ministère public, le procureur général peut ordonner la mobilité verticale sans l accord du magistrat ou du chef de corps en question art. 326 par. 2). - Les compétences du ministre de la Justice ont également été élargies pour le ministère public puisque celui-ci peut à présent aussi décider de la mobilité verticale et horizontale sans l accord du magistrat ou du chef de corps en van artikel 100 van het Gerechtelijk Wetboek, en de ressortelijke inzetbaarheid van de in de rechtbanken van eerste aanleg opgenomen toegevoegde rechters, wordt de mobiliteit in het arrondissement en het rechtsgebied tot stand gebracht. - Op dezelfde wijze zijn door het delegatiemechanisme bepaalde magistraten van eerste aanleg (REA, Koophandel en Arbeid) mobiel zonder hun toestemming op het niveau van het rechtsgebied. - Met hun toestemming zijn de magistraten buiten het rechtsgebied en ook van het niveau van eerste aanleg naar dat van het beroep en omgekeerd mobiel. Samengevat kunnen de magistraten zonder hun toestemming overgeplaatst worden binnen het rechtsgebied en in de rest van België (met naleving van de wet op het gebruik van de talen) inclusief naar verschillende niveaus van rechtscolleges met hun toestemming. De korpschef moet zijn beslissingen betreffende de overplaatsing van de magistraten binnen een arrondissement met redenen omkleden in functie van de behoeften van de dienst. De bevoegdheden inzake mobiliteit worden verdeeld op volgende wijzen: - De belangrijkste bevoegdheid inzake mobiliteit is te vinden op het niveau van het hof van beroep. - Voor de zetel wordt de bevoegdheid van de eerste voorzitter nog versterkt doordat hij, binnen zijn rechtsgebied, kan handelen zonder de toestemming van de overgeplaatste magistraat en zonder hem te hebben gehoord, en doordat hij eveneens kan handelen zonder de toestemming van de korpschef onder wie de overgeplaatste magistraat valt. - Voor het Openbaar Ministerie kan de procureur-generaal zonder toestemming van de betrokken magistraat of korpschef beslissen tot verticale mobiliteit (art. 326 par. 2). - Ook de bevoegdheden van de minister van justitie worden uitgebreid voor het Openbaar Ministerie, nu deze zonder de toestemming van de betrokken magistraat of korpschef kan 7

11 question (art. 326 par. 4). beslissen tot verticale en horizontale mobiliteit (art. 326 par. 4) Mesures transitoires 2.4. Overgangsmaatregelen Enfin, les avant-projets de loi contiennent encore quelques dispositions transitoires majeures. L application de la loi ne peut porter atteinte aux traitements, augmentations de traitement, suppléments de traitement et pensions des magistrats et du personnel judiciaire (art. 87). Ces mesures transitoires prévoient un règlement pour les litiges et les affaires disciplinaires pendantes et pour les voies de recours contre des décisions antérieures à l entrée en vigueur de la loi (art , de l avant-projet). Les mesures transitoires règlent également le transfert des magistrats (art. 97 et 98, de l avant-projet) et du personnel judiciaire (art. 101 e.s., de l avant-projet) vers les tribunaux, parquets et auditorats fusionnés, ainsi que le sort des mandats de chef de corps en cours (art. 100, de l avant-projet). Tot slot bevatten de voorontwerpen van wet nog enkele belangrijke overgangsbepalingen. De toepassing van de wet mag geen afbreuk doen aan de wedden, weddenverhogingen, weddebijslagen en pensioenen van magistraten en het gerechtspersoneel (art. 87). Er wordt een regeling uitgewerkt voor de hangende geschillen en tuchtzaken en voor de rechtsmiddelen tegen de beslissingen van vóór de inwerkingtreding van de wet (art voorontwerp ). Ook de overgang van de magistraten (art. 97 en 98 voorontwerp) en het gerechtspersoneel (art. 101 e.v. voorontwerp) naar de samengevoegde rechtbanken, parketten en auditoraten, alsmede het lot van de lopende mandaten van korpschef (art. 100 voorontwerp) worden geregeld. 3. Approche du Conseil supérieur 3. Insteek van de Hoge Raad La manière dont le CSJ aborde les propositions et les projets qu il examine, la manière dont il prépare ses avis et l objectif de ceux-ci sont en grande partie déterminés par sa mission, qui est d œuvrer à une optimisation du fonctionnement de la justice au service du citoyen. Le choix du législateur d une composition mixte du CSJ découle de cette mission et constitue une caractéristique propre qui distingue le CSJ des autres organes investis d un rôle consultatif concernant le fonctionnement de la Justice. Le CSJ réunit des magistrats et des non-magistrats (dont des avocats et professeurs) dont les activités professionnelles sont en rapport avec le fonctionnement de la Justice et qui échangent des réflexions en toute indépendance et formulent ensemble des propositions pour améliorer le fonctionnement de la Justice. Cette composition paritaire garantit un large soutien pour les idées formulées dans les avis. De manier waarop de HRJ de voorstellen en ontwerpen die hij onderzoekt benadert, de wijze waarop hij zijn adviezen voorbereidt en het doel ervan, worden uiteraard in hoge mate bepaald door zijn opdracht die erin bestaat zich in te zetten voor de optimalisatie van de werking van de justitie ten dienste van de burgers. De keuze van de wetgever voor een gemengde samenstelling van de HRJ vloeit voort uit deze missie en is een eigenheid die de HRJ onderscheidt van andere organen met een adviserende rol inzake de werking van de justitie. De HRJ verenigt magistraten en niet-magistraten (waaronder advocaten en hoogleraren) die elk vanuit hun professioneel kader vertrouwd zijn met de werking van de justitie, die op een onafhankelijke wijze van gedachten wisselen en die gezamenlijk voorstellen formuleren voor het verbeteren van die werking. Deze paritaire samenstelling garandeert een breed draagvlak voor de ideeën die in de adviezen worden verwoord. 8

12 Le CSJ souhaite continuer d exercer son rôle de promoteur d une réforme substantielle, comme il ressort des avis susmentionnés. Il entend contribuer à sa mise en œuvre de manière utile et proactive. Cela implique, pour la compétence d avis en général et pour le présent avis en particulier : - que le CSJ adopte une attitude constructive vis-à-vis des propositions et projets de réforme qui contribuent vraiment à une Justice effective, efficiente et de qualité. - que le CSJ ne se limite pas à quelques considérations réactives sur les textes déjà déposés. Plutôt que d analyser scrupuleusement chaque article d une proposition ou d un projet de loi pour en contrôler l exactitude juridique, il rendra des avis basés sur une vision cohérente plus large de ce que pourrait être une Justice qui fonctionne à la satisfaction de tous. À cet égard, le CSJ se focalisera sur l examen et l évaluation des grandes lignes de la réforme. - compte tenu de la compétence d avis que le législateur a attribuée au Conseil consultatif de la Magistrature, composé uniquement de magistrats, le CSJ ne s appliquera pas à décortiquer les modifications apportées par l avantprojet au statut des magistrats, à moins toutefois que ces modifications aient une incidence significative sur le bon fonctionnement de la Justice et les droits et conditions de travail de magistrats. Dans cette perspective et avec quelque réserve, dès lors que il n a pas connaissance des dispositions spécifiques relatives à la troisième phase de la réforme, le CSJ a décidé de se concentrer et de rendre un avis d ores et déjà sur des aspects importants concernant : 1. l agrandissement d échelle. 2. la structure de gestion ainsi que les nominations et désignation au sein de l organisation judiciaire. 3. la mobilité des membres de l ordre judiciaire. De HRJ wenst zijn rol van promotor van een grondige hervorming, zoals die mag blijken uit de hierboven vermelde adviezen, te blijven opnemen. Hij wil op proactieve wijze een nuttige bijdrage leveren aan de praktische realisatie ervan. Voor wat de adviesverlening in het algemeen, en onderhavig advies in het bijzonder betreft, houdt dit in dat: - de HRJ zich constructief opstelt ten opzichte van voorstellen en ontwerpen tot hervorming, in de mate dat zij werkelijk bijdragen tot een effectieve, efficiënte en kwalitatieve justitie; - de HRJ zich hierbij niet beperkt tot een aantal reactieve beschouwingen over wat reeds voorligt. Eerder dan elk artikel van een voorstel of ontwerp in detail te onderzoeken op zijn juridische correctheid zal advies verleend worden vanuit een bredere, coherente visie over wat een goed werkende justitie zou kunnen zijn. In het licht daarvan zal de HRJ focussen op het onderzoeken en evalueren van de grote lijnen van de hervorming. - gelet op de adviesbevoegdheid die de wetgever heeft toegekend aan de Adviesraad voor de Magistratuur, die uitsluitend uit magistraten bestaat, zal de HRJ niet in detail ingaan op de wijzigingen die het voorontwerp aanbrengt op vlak van het statuut van de magistraten, behoudens wanneer de wijzigingen een betekenisvolle invloed hebben op de goede werking van justitie en de rechten en werkomstandigheden van de magistraten. Vanuit dit perspectief en met enig voorbehoud, nu hij geen kennis heeft van de specifieke bepalingen met betrekking tot de derde fase van de hervorming, heeft de HRJ beslist zich nu reeds te focussen op en advies te verlenen over belangrijke aspecten van : 1. de schaalvergroting. 2. de beheersstructuur en eveneens de benoemingen en aanwijzingen binnen de rechterlijke organisatie. 3. de mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde. 9

13 Le CSJ continuera à l avenir à adopter dans ses avis des positions structurées sur d importants aspects de la réforme judiciaire. Ook in de toekomst zal de HRJ via zijn adviezen onderbouwde standpunten blijven innemen met betrekking tot belangrijke aspecten van de gerechtelijke hervorming. II. AVIS II. ADVIES 1. L agrandissement d échelle 1. De schaalvergroting 1.1. Les arrondissements judiciaires selon l avantprojet de loi Le CSJ est d avis que la taille des arrondissements judiciaires, fixée il y a plus de 200 ans sur de simples considérations territoriales, ne répond plus aux conditions exigées aujourd hui pour une organisation judiciaire performante. Tant pour la gestion du tribunal de façon générale que pour pouvoir mener une politique souple et efficace en matière de ressources humaines, le tribunal doit avoir une taille suffisante et doit donc disposer d une charge de travail suffisante en flux de dossiers. Néanmoins, le CSJ doit constater, comme on peut le lire dans l exposé des motifs, que les arrondissements nouveaux ou maintenus de Namur, Luxembourg, Louvain, Nivelles et Eupen deviennent ou restent très réduits, ce qui implique que les tribunaux concernés ne seront toujours pas assez étendus au niveau des ressources humaines et matérielles, alors que ces différences d échelle empêchent d avoir une structure de gestion globale pour tous les tribunaux (exposé des motifs, p. 5). D autre part, certains arrondissements provinciaux deviennent très grands, par exemple Anvers, Gand et Mons. Bien entendu, la charge de travail des tribunaux est fonction de plusieurs paramètres, mais les disproportions dont question se voient déjà dans les chiffres de la population, où les arrondissements sont classés par ordre croissant selon le nombre d habitants : 1.1. De gerechtelijke arrondissementen volgens het voorontwerp van wet De HRJ is van mening dat de meer dan 200 jaar geleden, louter op territoriale gronden bepaalde omvang van de gerechtelijke arrondissementen, niet meer beantwoordt aan wat vandaag voor een performante rechterlijke organisatie is vereist. Zowel voor het beheer van de rechtbank in het algemeen als voor het kunnen voeren van een soepel en efficiënt personeelsbeleid moet een rechtbank beschikken over een voldoende omvang en dus voldoende werklast, i.e. instroom van dossiers. De HRJ stelt echter vast, zoals ook in de memorie van toelichting staat te lezen, dat de nieuwe of gehandhaafde arrondissementen Namen, Luxemburg, Leuven, Nijvel en Eupen zeer klein worden of blijven. Dit impliceert dat de betrokken rechtbanken nog steeds onvoldoende omvang zullen hebben in materiële en personele middelen, terwijl die schaalverschillen een globale beheersstructuur voor alle rechtbanken uitsluiten (memorie van toelichting, blz. 5). Anderzijds worden sommige provinciale arrondissementen zeer groot, bijvoorbeeld Antwerpen, Gent en Bergen. Uiteraard is de werklast van de rechtbanken functie van meerdere parameters, maar de bedoelde disproporties blijken alvast uit hun respectieve bevolkingscijfers, waarbij de arrondissementen worden gerangschikt naar toenemend inwonersaantal: 10

14 population Eupen ,08 Luxembourg ,30 Nivelles ,43 Namur ,53 Louvain ,55 Hasselt ,95 Liège ,12 Bruges ,31 Gand ,35 Mons ,48 Bruxelles ,93 Anvers ,98 Total Moyenne ,00 bevolking Eupen ,08 Luxemburg ,30 Nijvel ,43 Namen ,53 Leuven ,55 Hasselt ,95 Luik ,12 Brugge ,31 Gent ,35 Bergen ,48 Brussel ,93 Antwerpen ,98 Totaal Gemiddelde ,00 Il est possible de déroger à des principes, mais à condition que cela soit raisonnablement justifié. On doit dès lors se demander si les circonstances particulières qui peuvent être invoquées pour chacun de ces arrondissements les limites des provinces pour Anvers, Namur, Luxembourg et Nivelles, la crainte d une superficie et de distances excessives en cas de fusion des arrondissements de Namur et de Luxembourg, la «structure de l État» pour Louvain, Bruxelles et Eupen et l ancrage constitutionnel du ressort de la cour d appel en question (Nivelles et Louvain) justifient effectivement que l on déroge à l échelle requise. Les choses se compliquent d autant plus qu une échelle comparable est indispensable pour développer un modèle de gestion commun à tous les tribunaux. Afwijkingen op een beginsel zijn uiteraard mogelijk indien zij redelijk verantwoord worden. In dat verband rijst de vraag of de bijzondere omstandigheden die voor elk van die arrondissementen kunnen worden aangevoerd de provinciegrenzen voor Antwerpen, Namen, Luxemburg en Nijvel, de vrees voor een te grote oppervlakte en dienovereenkomstige afstanden voor een gefuseerd Namen en Luxemburg, de staatsstructuur voor Leuven, Brussel en Eupen, en de grondwettelijke verankering van het rechtsgebied van het betrokken Hof van Beroep (Nijvel en Leuven) wel degelijk verantwoorden dat te zeer wordt afgeweken van de vereiste schaal. Dit klemt des te meer omdat een vergelijkbare schaal onontbeerlijk is om een aan alle rechtbanken gemeenschappelijk beheersmodel uit te werken Le point de vue du CSJ 1.2. Standpunt HRJ Il apparaît au CSJ que l agrandissement d échelle des arrondissements judiciaires, qui constitue une initiative louable présentée expressément et à juste titre comme un moyen d améliorer la performance des tribunaux, ne peut être considéré indépendamment d une autre forme d agrandissement d échelle qui consisterait à fusionner les tribunaux de commerce, les tribunaux du travail et les tribunaux de première instance. Het komt de HRJ voor dat de toe te juichen schaalvergroting van de gerechtelijke arrondissementen, die uitdrukkelijk en terecht wordt voorgesteld als een middel om de performantie van de rechtbanken te verbeteren, niet los gezien kan worden van een andere vorm van schaalvergroting, die erin zou bestaan de rechtbanken van koophandel, de arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van eerste aanleg samen te voegen. 11

15 A cet égard, le CSJ renvoie à son avis du 30 septembre 2009 relatif à la note d orientation du ministre de la Justice «Le paysage judiciaire Vers une nouvelle architecture pour la Justice». Simultanément, on répondrait ainsi à la critique qui pourrait être émise à l encontre de ce projet en raison de l assimilation du ressort de la plupart des juridictions d exception (tribunaux du commerce et tribunaux du travail) au ressort des instances d appel respectives (cours d appel et cours du travail), avec pour conséquence une composition asymétrique des tribunaux d arrondissement concernés. Le CSJ estime qu une spécialisation adéquate des tribunaux ou la contribution appréciée des juges non professionnels (juges en affaires commerciales et sociales) à la jurisprudence n exigent pas (plus) l existence de trois tribunaux autonomes dans chaque arrondissement, comme cela a d ailleurs été démontré par la présence de différentes sections (tribunal civil, tribunal correctionnel, tribunal de la jeunesse et tribunal d exécution des peines) au sein du tribunal de première instance unique ou de chambres spécialisées au sein du tribunal civil unique (responsabilité contractuelle, affaires familiales, affaires fiscales ). Cette intégration favoriserait l affectation et la mobilité du personnel, la rationalisation, la transparence, l uniformité et la simplification. L intégration organique de la justice de première ligne implique qu on favorise la spécialisation des juges. L agrandissement d échelle offrant, à ce niveau, plus d avantages car, avec davantage d affaires et davantage de juges, il est envisageable d avoir une plus grande et une meilleure répartition des tâches. Cette répartition des tâches doit aller de pair avec l autonomie de gestion que requiert un exercice efficace des tâches. Une autre question est de savoir si chaque tribunal doit d emblée être subdivisé selon les spécialisations souhaitées, à l instar des «sections» actuelles du tribunal de première instance qui se subdivise en un tribunal civil, un tribunal de la jeunesse, un tribunal correctionnel et un tribunal de l application des peines (art. 76, 2 e alinéa du Code jud.). Le CSJ pense qu il suffit de limiter la subdivi- De HRJ verwijst in dit verband naar zijn advies van 30 september 2009 over de oriëntatienota van de Minister van justitie Het gerechtelijk landschap naar een nieuwe architectuur voor justitie. Meteen zou worden tegemoet gekomen aan de kritiek die op het ontwerp kan worden uitgebracht wegens de afstemming van het rechtsgebied van de meeste van die uitzonderingsgerechten (de rechtbanken van koophandel en de arbeidsrechtbanken) op het ressort van de respectieve beroepsinstanties (hoven van beroep en arbeidshoven), met een asymmetrische samenstelling van de betrokken arrondissementsrechtbanken als gevolg. De HRJ meent dat een oordeelkundige specialisatie van de rechtbanken of de gewaardeerde bijdrage aan de rechtspraak van lekenrechters (rechters in handels- en sociale zaken) niet (langer) vereist dat in elk arrondissement drie autonome rechtbanken zouden bestaan, zoals overigens wordt aangetoond door de verschillende afdelingen (burgerlijke rechtbank, correctionele rechtbank, jeugdrechtbank en strafuitvoeringsrechtbank) binnen de éne rechtbank van eerste aanleg of de gespecialiseerde kamers van de éne burgerlijke rechtbank (contractuele aansprakelijkheid, familiezaken, fiscale zaken.). Deze integratie zou overigens bijdragen tot inzetbaarheid en mobiliteit van de staf, rationalisatie, transparantie, eenvormigheid en vereenvoudiging. Organieke integratie van de eerstelijnsrechtspraak staat niet haaks op specialisatie van de rechters. Schaalvergroting biedt in dat opzicht per hypothese voordelen, omdat met méér zaken en dus méér rechters méér en betere taakverdeling denkbaar is. Die taakverdeling hoort gepaard te gaan met de beheersautonomie die door een efficiënte taakvervulling wordt vereist. Iets anders is of elke rechtbank van meetaf aan overeenkomstig de gewenste specialisaties moet worden ingedeeld, naar het voorbeeld van de actuele afdelingen van de rechtbank van eerste aanleg, die telkens uit een burgerlijke rechtbank, een jeugdrechtbank, een correctionele rechtbank en een strafuitvoeringsrechtbank bestaat (art. 76, 2de lid, Ger. W.). Het komt de HRJ voor dat het 12

16 sion commune des juridictions fusionnées au regard des affaires pour lesquelles une procédure entièrement différente du droit judiciaire commun est prévue (affaires pénales, affaires jeunesse) ou pour lesquelles la collaboration de juges non professionnels est obligatoire (pour le moment certaines affaires commerciales, les affaires sociales et l application des peines) et éventuellement les futurs tribunaux de la famille. Pour le reste, (l organisation interne du tribunal selon la nature du contentieux à répartir (affaires à juge unique ou à trois juges, affaires à communiquer obligatoirement au ministère public, responsabilité, construction, affaires administratives, affaires fiscales, roulage, discipline, référé, appel, mise à exécution, etc.) doit être confiée au tribunal concerné, afin de répondre de façon optimale aux besoins du service qui ne sont pas nécessairement les mêmes dans tous les arrondissements. Et comme indiqué dans son avis du 30 septembre 2009, le CSJ reste d avis que, pour conserver la spécificité des juridictions qui sont intégrées dans le tribunal, il faut prévoir un cadre minimum de magistrats et un degré considérable d autonomie de gestion interne pour les différentes sections. volstaat de voor alle arrondissementen gemeenschappelijke indeling van de samengevoegde rechtbanken te beperken tot die zaken waarvoor alsnog wordt voorzien in substantieel van het gemeenrecht afwijkend procesrecht (straf- en jeugdzaken) of in de verplichte medewerking van lekenrechters (op dit ogenblik sommige handelszaken, sociale zaken en de strafuitvoering) en eventueel de toekomstige familierechtbanken. Voor het overige dient de interne organisatie van de rechtbank overeenkomstig de aard van het te verdelen contentieux (zaken voor één of drie rechters, verplicht aan het Openbaar Ministerie mee te delen zaken, aansprakelijkheid, bouwzaken, administratieve zaken, fiscale zaken, verkeer, tucht, kort geding, hoger beroep, tenuitvoerlegging.) te worden toevertrouwd aan de betrokken rechtbank, met het oog op een optimale tegemoetkoming aan de niet noodzakelijk overal identieke behoeften van de dienst. En overeenkomstig zijn advies van 30 september 2009 blijft de HRJ van oordeel dat, om de eigenheid te behouden van de gerechten die in de rechtbank worden geïntegreerd, voor de verschillende afdelingen moet worden voorzien in een wettelijk minimumkader van magistraten en een aanzienlijke mate van interne beheersautonomie Les juges de complément 1.3. De toegevoegde rechters Pour ce qui est de l article 97 de l avant-projet de loi concernant les magistrats de complément, le CSJ fait remarquer qu une intégration dans le corps où ils ont été désignés doit impliquer aussi une intégration dans le cadre de ce corps. Il est souhaitable que le statut exceptionnel des juges de complément soit levé et que ceux-ci aient accès aux promotions et aux mandats particuliers. La loi de 1953 fixant les cadres des tribunaux devra également être adaptée de façon à ce que les magistrats de complément actuels soient repris dans les cadres actuels. Faute de quoi le nombre réel de magistrats risquerait de diminuer, ce qui est inenvisageable, surtout si le cadre du personnel d appui n est pas élargi en qualité et en quantité. Omtrent artikel 97 van het voorontwerp van wet met betrekking tot de toegevoegde magistraten merkt de HRJ op dat een opname in het korps waarin zij aangewezen zijn, tevens een opname in het kader van dat korps moet inhouden. Het is wenselijk dat het uitzonderingsstatuut van de toegevoegde rechters wordt opgeheven en dat zij toegang krijgen tot promotie en bijzondere mandaten. De wet van 1953 die de kaders van de rechtbanken vaststelt zal ook moeten aangepast worden in die zin dat de huidige toegevoegde magistraten worden opgenomen in de huidige kaders. Zo niet dreigt het aantal magistraten in werkelijkheid te verminderen, hetgeen niet de bedoeling kan zijn, zeker niet wanneer het ondersteunend kader in kwaliteit en aantal niet wordt uitgebreid. 13

17 2. Le développement d une structure de gestion 2. Het uitwerken van een beheersstructuur 2.1. Introduction 2.1. Inleiding Suite à la réforme de l organisation judiciaire, de nouveaux organes sont créés et des organes existants subissent des changements profonds (nouveaux tribunaux et parquets, collègues, services d appui, ). Dans ce contexte, l organisation judiciaire : - pourra, dans nombre de cas, décider ellemême d un certain nombre de désignations et de la mobilité de ses collaborateurs ; - sera compétente pour négocier son propre budget ; - sera compétente pour gérer ses propres moyens à l aide de techniques de gestion modernes. Tout cela doit contribuer à une séparation plus claire des pouvoirs constitutionnels et à un fonctionnement plus efficace et efficient de l organisation judiciaire. Dans le passé déjà, le CSJ a rendu des avis à ce sujet 7. Il s y était montré demandeur d une plus grande autonomie de l organisation judiciaire. Cette autonomie élargie implique cependant une responsabilité plus importante à assumer par les bonnes personnes et la nécessité d un contrôle adéquat. Le CSJ peut jouer un rôle important à cet égard en tant que trait d union indépendant entre le pouvoir judiciaire et les autres pouvoirs. Door de hervorming van de rechterlijke organisatie worden nieuwe organen gecreëerd en bestaande organen grondig gewijzigd (nieuwe rechtbanken en parketten, colleges, steundiensten, ). Hierbij zal de rechterlijke organisatie : - in veel gevallen zelf kunnen beslissen over een aantal aanwijzingen en de mobiliteit van haar medewerkers; - bevoegd zijn om haar eigen budget te onderhandelen; - bevoegd zijn om haar eigen middelen te beheren met moderne managementtechnieken. Dit alles moet bijdragen tot een duidelijkere scheiding van de grondwettelijke machten en een doeltreffende en efficiënte werking van de rechterlijke organisatie. Reeds in het verleden verstrekte de HRJ hierover adviezen 7, waarbij hij vragende partij was voor het verlenen van meer autonomie aan de rechterlijke organisatie. Deze uitgebreide autonomie impliceert evenwel een grotere door de juiste mensen gedragen verantwoordelijkheid en de nood aan adequaat toezicht. De HRJ kan hierbij een belangrijke rol spelen als onafhankelijke schakel tussen de rechterlijke macht en de andere machten Points de départ 2.2. Uitgangspunten - Le CSJ souhaite signaler que, lors du développement d une structure de gestion, il sera capital de séparer le niveau stratégique (collège) du niveau opérationnel (direction du tribunal ou du parquet) afin d éviter les conflits d intérêt. Pour ces mêmes raisons, c est aussi le cas actuellement dans le secteur privé, dans les sections déjà réformées du secteur public et dans plusieurs pays voisins. La nécessité de séparer - De HRJ wenst er op te wijzen dat het bij het uitwerken van een beheersstructuur van groot belang zal zijn het strategisch niveau (college) te scheiden van het operationeel niveau (directie van de rechtbank of parket) om belangenvermenging tegen te gaan. Dit is om die reden thans ook het geval in de private sector, in reeds hervormde afdelingen van de publieke sector en in diverse buurlanden. De noodzaak tot een scheiding van het 7 Zie inleiding Voir introduction 14

18 la politique en niveau stratégique et niveau opérationnel ne peut néanmoins pas mettre en péril l indépendance du pouvoir judiciaire. - Pour donner corps à l autonomie financière du tribunal ou du parquet, il est prévu que le chef de corps doit être assisté par un directeurgérant, dont le CSJ détermine les compétences. - Etant donné que la décentralisation implique un transfert de compétences, le CSJ est bien conscient de la nécessité de disposer de systèmes de contrôle internes efficaces. Les directions assurent leur contrôle interne sous la surveillance de l organe de gestion mais, tous deux doivent pouvoir faire l objet d un audit ou d une enquête réalisée par un organe externe. En tant qu instance «sui generis» indépendante, le CSJ est l organe approprié pour ce faire. - Le CSJ indique que les éventuels problèmes de recrutement qui peuvent se poser (pénuries sur le marché du travail, besoin de spécialisation, etc.) ne peuvent pas donner lieu à une réduction des exigences de qualité qui sont imposées pour la fonction. Dans ce contexte, le CSJ est un grand partisan d une révision approfondie de la proportion entre le nombre de référendaires/juristes de parquet, d une part, et de magistrats, d autre part, où l on opterait pour un soutien plus large pour le corps des magistrats. La vague de départs à la retraite prévue est une occasion pour y parvenir. - Dans le cadre d un bon management des tribunaux et des parquets, des compétences liées à la politique des ressources humaines sont également transférées. Cependant, afin de garder l équilibre entre les responsabilités et les compétences des chefs de corps, le fonctionnement des assemblées générales actuelles doit être adapté, en ce sens que ce doit être au chef de corps de décider de la désignation des vice-présidents/premiers substituts et des mandats particuliers. Afin d éviter que cela se fasse de façon arbitraire, il convient de prévoir des règles objectives pour ces désignations beleid op het strategisch en operationeel niveau mag evenwel de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht niet in het gedrang brengen. - Om de financiële autonomie van de rechtbank of het parket gestalte te geven is het aangewezen dat de korpschef wordt bijgestaan door een directeur-beheerder, waarvan de HRJ de competenties bepaalt. - Omdat decentralisatie een overdracht van bevoegdheden inhoudt is de HRJ zich bewust van de noodzaak om te beschikken over efficiënte interne controlesystemen. De directies staan in voor hun interne controle, onder het toezicht van het bestuursorgaan, maar beiden moeten het voorwerp kunnen uitmaken van een door een extern orgaan uitgevoerde audit of onderzoek. De HRJ is hiertoe als onafhankelijk orgaan sui generis geschikt. - De HRJ wijst er op dat de eventuele wervingsproblemen die zich kunnen voordoen (tekorten op de arbeidsmarkt, nood aan specialisaties, ), niet mogen leiden tot een verlaging van de kwaliteitseisen die gesteld worden voor de functie. De HRJ is in dit kader grote voorstander van een grondige herziening van de verhouding tussen het aantal referendarissen/parketjuristen enerzijds en magistraten anderzijds waarbij geopteerd wordt voor een ruimere ondersteuning van het magistratenkorps. De voorziene pensioneringsgolf vormt een opportuniteit om dit te realiseren. - In het kader van een goed management van rechtbanken en parketten worden ook bevoegdheden inzake personeelsbeleid overgedragen. Teneinde echter de balans tussen verantwoordelijkheid en bevoegdheid van de korpschefs in evenwicht te houden dient de werking van de huidige algemene vergaderingen aangepast te worden, in die zin dat het aan de korpschef moet toekomen te beslissen over de aanwijzing tot ondervoorzitter/eerste substituut en tot bijzondere mandaten. Ten einde willekeur te vermijden dienen voor die aanwijzing objectieve regels ingesteld te worden. 15

19 - Dans un nouvel organigramme, il convient d adapter la procédure d évaluation. D une part, l évaluation du chef de corps et de la fonction de management devra prévoir une vérification des futurs contrats de gestion et, d autre part, le chef de corps et son management devront se voir confier un rôle important lors de l évaluation de tous les collaborateurs des tribunaux et des parquets. - Binnen een nieuw organigram dient de evaluatieprocedure aangepast te worden. Enerzijds zal de evaluatie van de korpschef en de managementfunctie een toetsing moeten voorzien aan de toekomstige beheersovereenkomsten, en anderzijds zal de korpschef en zijn management een belangrijkere rol moeten krijgen bij de evaluatie van alle medewerkers van de rechtbanken en parketten Les avant-projets de loi actuels 2.3. De huidige voorontwerpen van wet a. Organigramme a. Organigram L avant-projet de loi prévoit des mesures analogues aussi bien pour le siège que pour le ministère public, ce qui implique le développement d un organigramme similaire pour les deux niveaux. b. Le règlement de répartition des affaires et le règlement particulier du tribunal Le règlement de répartition des affaires et le règlement particulier du tribunal doivent se distinguer l un de l autre. Le règlement de répartition des affaires ne porte pas sur le fonctionnement interne du tribunal. Il implique un choix stratégique pour le fonctionnement du tribunal et concerne dès lors, par définition, le long terme, tandis que le règlement particulier porte sur la gestion quotidienne du tribunal avec, par conséquent, des répercussions sur le court terme. L avant-projet de loi prévoit une procédure similaire pour l élaboration des deux règlements. Ils sont négociés de façon analogue. Dans ce contexte, un certain nombre d avis sont rendus. Le CSJ souligne que les avis ne peuvent être contraignants pour la gestion opérationnelle car, cela limiterait l autonomie nécessaire au chef de corps. Les avis peuvent comporter des intérêts opposés, de sorte qu il deviendra impossible pour le chef de corps de réaliser les accords conclus dans les futurs contrats de gestion. Le chef de corps doit aussi pouvoir décider librement des autres avis qu il souhaite recueillir éventuellement (ex. services de police). La possibilité d effectuer des contrôles et d apporter des corrections doit bien entendu exis- Het voorontwerp voorziet vergelijkbare maatregelen voor zowel de zetel als het Openbaar Ministerie wat het uitwerken van een vergelijkbaar organigram voor beide geledingen impliceert. b. Het zaakverdelingsreglement en het bijzonder reglement van de rechtbank Het zaakverdelingsreglement en het bijzonder reglement van de rechtbank dienen van elkaar onderscheiden te worden. Het zaakverdelingsreglement heeft geen betrekking op de interne werking van de rechtbank. Het houdt een strategische keuze in voor de werking van de rechtbank en heeft dus per definitie betrekking op een langere termijn, terwijl het bijzonder reglement betrekking heeft op het dagelijks beleid van de rechtbank, met dus repercussies op kortere termijn. Het voorontwerp voorziet in een vergelijkbare procedure bij het tot stand komen van beide reglementen. Zij worden onderhandeld op een vergelijkbare manier. In dit kader worden een aantal adviezen verleend. De HRJ wijst erop dat deze adviezen niet bindend mogen zijn voor het operationeel beleid omdat dit de noodzakelijke autonomie voor de korpschef zou beperken. De adviezen kunnen strijdige belangen inhouden, waardoor het voor de korpschef onmogelijk wordt om de afspraken uit de toekomstige beheersovereenkomsten te realiseren. De korpschef moet ook vrij kunnen beoordelen welke andere adviezen hij eventueel wenst te bekomen (vb. politiediensten). De mogelijkheid tot controle en bijsturing moet uiteraard bestaan. Hierbij kan gedacht worden aan 16

20 ter. A cet égard, on peut penser aux missions de contrôle externe qui sont confiées au CSJ, qui peut vérifier la conformité du règlement particulier avec le règlement de répartition des affaires. de externe controle opdrachten die zijn toegewezen aan de HRJ, waarbij de overeenstemming van het bijzonder reglement met het zaakverdelingsreglement kan nagegaan worden. c. Les nominations au sein de la magistrature c. De benoemingen binnen de magistratuur Généralités Le CSJ est favorable à l idée de doter la magistrature d une politique moderne de ressources humaines et œuvre depuis 2008 pour le développement d un modèle global de MRH (gestion intégrée des processus liés au personnel). Le CSJ a opté pour un ancrage de cette politique de RH dans le modèle de management des compétences, dans lequel les descriptions de fonction serviront de base pour l élaboration de profils de compétence qui, à leur tour, pourront servir de base à un meilleur recrutement et à une meilleure sélection au sein de la magistrature. Le CSJ souhaite souligner que tout changement de carrière impliquant une nomination doit continuer de faire l objet d une proposition d un organe indépendant. Cela vaut en d'autres termes non seulement pour une première nomination au sein de la magistrature, mais aussi dans le cas d une promotion impliquant un changement d instance (c.-àd. un passage du niveau première instance au niveau cour d appel et au niveau Cour de Cassation ), d une promotion dans une fonction dirigeante (voir ci-après) et d un changement de carrière impliquant un passage du siège au parquet ou inversement. Le CSJ est conscient que, dans le cadre d une réorganisation, le chef de corps se verra attribuer une plus grande autonomie en matière de gestion des ressources humaines, ce qui lui permettra d exercer une plus grande influence sur la composition de son équipe. Il est alors essentiellement question de designations à des mandats adjoints, qui n impliquent en soi aucune nomination, et de la mobilité horizontale pure (par ex. un juge en première instance qui veut devenir juge au tribunal de commerce, un substitut qui souhaite être employé au sein d un autre parquet, ), qui n implique aucune promotion, ni aucun passage du siège au parquet ou inversement. Il convient toutefois de veiller à ce que l on suive la procédure de nomination classique lorsque des candidats exté- Algemeen De HRJ is voorstander van een modern humanresourcesbeleid voor de magistratuur en werkt sedert 2008 aan de uitbouw van een globaal HRMmodel (geïntegreerd beheer van personeelsprocessen). De HRJ heeft ervoor geopteerd dit humanrecourcesbeleid te verankeren in het competentiemanagementmodel waarbij functiebeschrijvingen als basis zullen dienen van competentieprofielen, die op hun beurt de basis kunnen vormen voor een betere werving en selectie binnen de magistratuur. De HRJ wenst te benadrukken dat iedere wijziging in de loopbaan die een benoeming impliceert het voorwerp moet blijven uitmaken van een voordracht door een onafhankelijk orgaan. Dit geldt met andere woorden niet enkel voor een eerste benoeming in de magistratuur, maar ook ingeval van promotie die een wijziging van aanleg impliceert (d.w.z. een overgang van niveau eerste aanleg naar niveau hof van beroep en naar het niveau Hof van Cassatie), promotie in een managementfunctie (zie hierna) en een loopbaanwijziging die een overgang van zetel naar parket of omgekeerd impliceert. De HRJ is er zich wel van bewust dat in het kader van een hertekening een grotere autonomie inzake personeelsbeleid aan de korpschef zal gegeven worden zodat hij meer zeggenschap krijgt in de samenstelling van zijn team. Dit heeft dan voornamelijk betrekking op de aanwijzing in adjunctmandaten, die op zich geen benoeming impliceren en op de loutere horizontale mobiliteit (vb. rechter in eerste aanleg die rechter in koophandel wil worden, een substituut die wenst tewerkgesteld te worden in een ander parket, ) waarbij noch een promotie, noch een overgang van zetel naar parket of omgekeerd plaatsvindt. Er moet evenwel over gewaakt worden dat wanneer er zich ook externe kandidaten kunnen aandienen de klassieke benoemingsprocedure gevolgd wordt. 17