De markt voor hogere opleidingen in Communicatie, Media en Informatie

Transcriptie

1 De markt voor hogere opleidingen in Communicatie, Media en Informatie

2

3 Amsterdam, september 2007 In opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam De markt voor hogere opleidingen in Communicatie, Media en Informatie drs. E.E. Berkhout dr. P.H.G. Berkhout drs. S. Kara Roetersstraat WB Amsterdam - T (+31) F (+31) secretariaat@seo.nl ABN-AMRO Postbank KvK Amsterdam BTW B02

4 De wetenschap dat het goed is SEO Economisch Onderzoek doet onafhankelijk toegepast onderzoek in opdracht van overheid en bedrijfsleven. Ons onderzoek helpt onze opdrachtgevers bij het nemen van beslissingen. SEO Economisch Onderzoek is gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam. Dat geeft ons zicht op de nieuwste wetenschappelijke methoden. We hebben geen winstoogmerk en investeren continu in het intellectueel kapitaal van de medewerkers via promotietrajecten, het uitbrengen van wetenschappelijke publicaties, kennisnetwerken en congresbezoek. SEO-rapport nr ISBN Copyright 2007 SEO Amsterdam. Alle rechten voorbehouden. Het is geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en dergelijke, mits daarbij de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld.

5 Inhoudsopgave Samenvatting... i 1 Inleiding Het aanbod van CMI-opleidingen Aanbod in Nederland Aanbod in Rotterdam, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Brabant en Utrecht Aanbod in omringende landen De vraag naar CMI-opleidingen Marktontwikkelingen Het profiel van de CMI-student CMI-opleidingen en de arbeidsmarkt... 17

6

7 i Samenvatting De Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam overweegt een nieuwe Engelstalige bacheloropleiding aan te bieden op het terrein van Communicatie, Media en Informatie (CMI). Dit rapport beschrijft een korte marktverkenning. Doel van het onderzoek is het in kaart brengen van recente ontwikkelingen op de markt van CMIopleidingen, en een voorzichtige blik te werpen in de nabije toekomst. De uitkomsten van het onderzoek reiken kwantitatieve informatie aan voor het beantwoorden van de hamvraag: is de markt gebaat bij een nieuwe universitaire Engelstalige bacheloropleiding Communication and Media in Rotterdam. De volgende punten kunnen in overwegingen worden meegenomen. De gezamenlijke Nederlandse universiteiten en 22 hogescholen bieden een variëteit aan CMIopleidingen aan. De universiteiten bieden 5 verschillende bacheloropleidingen en 21 masteropleidingen aan. Op de hogescholen kunnen studenten kiezen uit 11 verschillende bacheloropleidingen. In het studiejaar 2004/2005 volgden bijna 23 duizend studenten een CMI-opleiding aan een hogeschool en 6,5 duizend aan een universiteit. CMI had in dat jaar marktaandelen van 7,9% op de hogescholen en 3,3% op de universiteiten. Van het totale aanbod op de hogescholen heeft 20% een Engelstalige variant, op de universiteiten 11%. In totaal gaat het om 68 opleidingen, waarvan 46 worden aangeboden door hogescholen en 22 door universiteiten. Drie CMI-opleidingen op het hbo hebben een Engelstalige variant: Communicatie, Communicatiesystemen en Media & Entertainment Management. De universiteiten bieden geen Engelstalige bacheloropleiding op CMI-gebied aan. In de omgeving van Rotterdam is het aanbod van CMI-opleidingen beperkt. De twee nabij gelegen universiteiten in Delft en Leiden bieden geen CMI-opleiding op bachelor niveau aan. In de wat wijdere omtrek worden twee universitaire CMI-bacheloropleidingen aangeboden door de Universiteit Utrecht (Theater-; Film-, & Televisiewetenschap en Communicatie- & Informatiewetenschap) en de Universiteit van Tilburg (Communicatie- & Informatiewetenschap). De genoemde opleidingen kennen volgens de SKI-database geen Engelstalige variant. Alle CMI-bacheloropleidingen op hbo-niveau worden ook in de directe omgeving van Rotterdam aangeboden, waarvan drie met Engelstalige variant. Gemiddeld 20% van de hbostudenten in Nederland heeft een vwo-opleiding gedaan. De keuze van deze studenten kan geheel vrijwillig zijn (bijv. risicomijdend gedrag), maar kan ook voortkomen uit beperkingen in het studieaanbod van universiteiten in de directe omgeving. In dat licht bezien biedt een universitaire CMI-bacheloropleiding in Rotterdam dus een alternatief voor een grote groep vwo ers die voor een hogere opleiding op CMI-gebied willen kiezen en nu aangewezen zijn op het aanbod van de Rotterdamse hogescholen. In de omringende landen België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Ierland varieert het aanbod van internationaal georiënteerde CMI-opleidingen sterk. In België vonden we één private opleiding, in Duitsland 16. Geen van de Duitse opleidingen wordt volgens de beschikbare bronnen (volledig) in het Engels aangeboden. Het aanbod in het Verenigd Koninkrijk is zeer groot. In Ierland vonden we één CMI-opleiding

8 ii De vraag naar CMI-bacheloropleidingen is in de afgelopen tien jaar sterk gestegen en niets wijst erop dat die groei in de nabije toekomst zal afvlakken. Bij de hogescholen steeg de vraag sterker dan bij de universiteiten. De communicatieopleidingen en de mediagerichte opleidingen vormen de twee grootste segmenten van de CMI-markt met in totaal 64% van de vraag. Voor het aanbieden van een opleiding die communicatie en media combineert mag een potentiële markt geacht worden te bestaan. De Nederlandse student die kiest voor een CMI-opleiding is eerder een vrouw en iets vaker dan gemiddeld allochtoon. Omdat de huidige markt wordt gedomineerd door hboopleidingen hebben CMI-studenten vaker een havo-vooropleiding. De CMI-student is geen typische bèta: het aantal bètavakken in het vakkenpakket is beduidend lager dan gemiddeld. De keuze voor een opleiding met Engelstalige variant lijkt samenhang te vertonen met geslacht en etniciteit. Het zijn mannen en allochtonen die vaker voor een opleiding met Engelstalige variant kiezen. Het is niet eenvoudig op grond van beschikbare cijfers een inschatting te maken van de potentiële buitenlandse vraag naar een nieuwe Engelstalige bacheloropleiding Communication and Media in Rotterdam. De feiten geven vooralsnog geen aanleiding tot groot optimisme over de Belgische vraag naar opleidingen in Rotterdam. Men mag waarschijnlijk rekenen op meer Duitsers dan Belgen. In het Verenigd Koninkrijk is het CMI-aanbod zo divers en gespreid over het land, dat weinig Britse studenten de oversteek naar het continent zullen maken. Na hun studie gaat ongeveer 20% van de hbo ers verder studeren. Onder CMI-afgestudeerden van het hbo ligt dat percentage gemiddeld wat hoger. De belangrijkste bedrijfstak voor afgestudeerde CMI ers is in de eerste plaats de zakelijke dienstverlening, gevolgd door openbaar bestuur/overheid. Ook bij financiële instellingen vinden CMI ers regelmatig werk. CMI-afgestudeerden met een communicatie opleiding vinden vaak een functie in marketing, reclame, public relations en voorlichting. Met een ICT-gerichte opleiding komen ze vaak in de automatisering terecht. Na een CMI-opleiding journalistiek wordt de meerderheid journalist, recensent of redacteur. De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden met een CMI-opleiding is in de periode relatief ten opzichte van afgestudeerden uit andere disciplines onveranderd gebleven. Op academisch niveau verdienen CMI ers minder en zoeken langer naar een baan. Hun positie op de arbeidsmarkt is conjunctuurgevoeliger. Op hbo-niveau wijkt de arbeidsmarktrelevantie van CMI-opleidingen niet erg af van andere hbo-opleidingen. Zowel het salaris als de baanzoekduur schommelen rond het gemiddelde. De hbo-communicatie opleidingen lijken meer gevoelig voor de conjunctuur.

9 1 1 Inleiding De faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam overweegt een nieuwe Engelstalige bacheloropleiding aan te bieden op het terrein van Communicatie, Media en Informatie (CMI). In het licht daarvan heeft de faculteit aan SEO Economisch onderzoek verzocht een studie uit te voeren naar de potentiële markt voor zo n opleiding in Rotterdam. Het voorliggende rapport is het resultaat. Het onderzoek beschouwt de markt voor opleidingen in Communicatie, Media en Informatie. Wij duiden deze opleidingen in het vervolg aan als CMI-opleidingen. Het huidige aanbod van deze opleidingen is historisch gegroeid vanuit verschillende wetenschappelijke invalshoeken 1. Het gevolg is een breed scala van opleidingen waarin de drie genoemde thema s op allerlei manieren en met accentverschillen worden gecombineerd. In overleg met de opdrachtgever zijn alle bestaande opleidingen die inhoudelijk voldoende raakvlakken hebben met deze thema s geïdentificeerd. Die opleidingen vormen de relevante markt. Waar mogelijk onderscheiden we binnen de relevante markt de volgende vijf categorieën 2 : C&I Communicatie & Informatie opleidingen: veel aandacht voor tekstuele/talige kant COM Communicatie-opleidingen ICT ICT-gerichte opleidingen: technologie staat centraal MED Mediagerichte opleidingen: focus op een of meer mediasectoren JOU Journalistieke opleidingen Het onderzoek is kwantitatief van aard en is hoofdzakelijk gebaseerd op de volgende bronnen: 1) de IBG-totaaldiskette (diverse jaren), 2) de SKI-database van Choice (2006), en 3) gegevens uit SEO/Elsevieronderzoek Studie & Werk (diverse jaargangen). De werkwijze is als volgt. De faculteit heeft als leidraad voor het onderzoek een aantal concrete onderzoeksvragen gesteld. Die vragen kunnen in drie categorieën worden onderverdeeld: 1) Vragen over het huidige aanbod van CMI-bacheloropleidingen; 2) Vragen over de (ontwikkeling in de) vraag naar die opleidingen; en 3) Het arbeidsmarktperspectief Het rapport volgt deze indeling in de zin dat aan elke categorie van vragen een afzonderlijk hoofdstuk is gewijd. Hoofdstuk 2 behandelt het huidige aanbod van CMI-bacheloropleidingen. Daarbij komen aan de orde het aanbod in de omringende landen, alsmede het aanbod in de directe omgeving van Rotterdam. Tevens wordt gekeken naar het aanbod van Engelstalige opleidingen. Hoofdstuk 3 gaat in op de recente ontwikkelingen in de vraag naar CMI-opleidingen. In Hoofdstuk 4 komt het arbeidsmarktperspectief van CMI-afgestudeerden aan de orde. Doel van dit onderzoek is het in kaart brengen van recente ontwikkelingen op de markt van CMI-opleidingen, en een voorzichtige blik te werpen in de nabije toekomst. De uitkomsten van het onderzoek reiken kwantitatieve informatie aan voor het beantwoorden van de gestelde 1 Zie voor een uitgebreide verhandeling over het ontstaan van de CMI-opleidingen rapport van de KNAW-Verkenningscommissie Media en Communicatiestudies. Wij beschikten over hoofdstuk 2 en bijlage 3 uit de eerste conceptversie van dat rapport. 2 Zie bijlage A voor een overzicht van de verschillende opleidingen in de vijf categorieën.

10 2 HOOFDSTUK 1 onderzoeksvragen. Op basis daarvan kunnen argumenten worden aangedragen voor beantwoording van de hamvraag: is de markt gebaat bij een nieuwe universitaire Engelstalige bacheloropleiding Communication and Media in Rotterdam. Met nadruk wordt opgemerkt dat dit rapport niet beoogt die vraag van een antwoord te voorzien; het tracht alleen informatie aan te reiken op basis waarvan een onderbouwd antwoord kan worden gegeven.

11 3 2 Het aanbod van CMI-opleidingen Dit hoofdstuk beschouwt de aanbodzijde van de markt. Paragraaf 2.1 gaat in op het aanbod in Nederland, paragraaf 2.2 op het aanbod in de omgeving van Rotterdam, en paragraaf 2.3 op het aanbod in de ons omringende landen België (Vlaanderen), Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. 2.1 Aanbod in Nederland Universiteiten We beschouwen in deze paragraaf het aanbod van hogere CMI-opleidingen in Nederland. In Tabel 1 wordt het huidige aanbod van CMI-opleidingen van de Nederlandse universiteiten weergegeven. Het aanbod bestaat uit vijf bacheloropleidingen en 21 masteropleidingen 3. De opleidingen worden aangeboden door de volgende universiteiten: Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), Universiteit van Tilburg (UvT), Radboud Universiteit Nijmegen (KUN), Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Universiteit Leiden (RUL), Technische Universiteit Delft (TUD), Universiteit Maastricht (UM), Universiteit Twente (UT), Universiteit van Amsterdam (UvA), Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) 4. De UvA biedt met drie bachelor opleidingen en 5 masteropleidingen het grootste assortiment, gevolgd door de UU met twee bacheloropleidingen en vier masteropleidingen. Het kleinste aanbod van CMI-opleidingen vinden we bij de EUR, de TUD en de UM. Het marktaandeel van de opleidingen baseren we op het aantal ingeschreven studenten in het studiejaar 2004/2005. In totaal stonden volgens de IB-groep 6,5 duizend studenten bij een CMIopleiding op een Nederlandse universiteit ingeschreven. Bijna driekwart daarvan volgde één van de genoemde bacheloropleidingen, een kwart volgde een masteropleiding. De universitaire CMIopleidingen hebben een aandeel in het totaal van ingeschreven studenten van 3,3%. Communicatiewetenschap en Communicatie- en Informatiewetenschappen zijn de twee grootste van de CMI bacheloropleidingen met gezamenlijk bijna de helft van het aantal inschrijvingen. Ook de masteropleidingen met dezelfde naam hebben een relatief groot marktaandeel. 3 De oude stijl opleidingen Bestuurs- en organisatiewetenschap (isat 6427), toegepaste communicatiewetenschap (isat 6648) en bedrijfscommunicatie letteren (isat 6719) waarin thans nog enkele tientallen studenten staan ingeschreven laten we buiten beschouwing. 4 Recent is een CMI-bacheloropleiding van start gegaan bij Wageningen Universiteit (WU). Die opleiding is nog niet zichtbaar in de voor dit rapport gebruikte bronnen.

12 4 HOOFDSTUK 2 Tabel 1 CMI-opleidingen aan Nederlandse universiteiten en hun marktaandeel in het studiejaar 2004/2005 marktaandeel Wo bachelor opleidingen B Communicatiewetenschap KUN, UT, UvA, VU 25% B Communicatie- en Informatiewetenschappen UvT,KUN,RUG,UU,VU 24% B Media en Cultuur UvA 15% B Theater-, Film- en Televisiewetenschap UU 9% B Documentaire Informatiewetenschap UvA 0.4% 74% Wo master opleidingen M Communicatie- en Informatiewetenschappen UvT,RUG,VU 5% M Beleid, Communicatie en Organisatie VU 4% M Communicatiewetenschap KUN,UvA,VU 3% M Media en Cultuur UvA 2% M Bedrijfscommunicatie KUN 2% M Communication Studies UT 2% M Film- en Televisiewetenschap UU 1% M Mediatechnology RUL 1% M Communicatiestudies UU 1% M Media & Knowledge Engineering TUD 1% M Media en Journalistiek EUR 1% M Nieuwe Media en Digitale Cultuur UU 1% M Journalistiek RUG,UU 1% M Human Media Interaction UT 1% M Mediacultuur UM 0.4% M Media, Informatie en Cultuur (research master) UvA 0.3% M Boek en Digitale Media RUL 0.3% M Language & Communication (Research) UvT,KUN 0.2% M Communication Science (research master) UvA 0.1% M Photographic Studies RUL 0.1% M Documentaire Informatiewetenschap UvA 0.1% 26% Bron: IB-groep/SKI-database; bewerking SEO Economisch Onderzoek Hogescholen In Tabel 2 wordt het huidige aanbod van CMI-opleidingen van de Nederlandse hogescholen weergegeven. Het aanbod bestaat uit elf bacheloropleidingen 5. De volgende 22 hogescholen/- instituten verzorgen dat aanbod: 1 Avans HS Breda-Tilburg 2 CHS Windesheim 3 CHS Ede 4 CHS Nederland 5 Fontys HS Eindhoven 6 Fontys HS Tilburg 12 HvA 13 HS van Arnhem en Nijmegen 14 HES 15 HS Wittenborg 16 HS Zeeland 17 HS Zuyd 5 De oude stijl opleiding Kort HBO Business & Communication (isat 4589) met nog een handvol ingeschrevenen blijft buiten beschouwing.

13 5 7 Haagse HS/TH Rijswijk 8 Hanze HS Groningen 9 HS INHolland 10 HS Rotterdam 11 HS Utrecht 18 INHolland Select Studies 19 Schoevers 20 NHTV Internationale HS Breda 21 Noordelijke HS leeuwarden 22 Saxion HS IJselland In totaal stonden in het studiejaar 2004/2005 volgens de IB-groep bijna 23 duizend studenten bij een CMI-opleiding op een Nederlandse hogeschool ingeschreven. Dat komt overeen met YY% van het totaal van ingeschreven studenten bij de hogescholen in dat studiejaar. Veertig procent van hen volgde de bacheloropleiding Communicatie, die door 14 van de genoemde hogescholen wordt aangeboden. Bacheloropleidingen met een marktaandeel van meer dan 10% zijn Journalistiek (15%), Communication & Multimedia design (13%) en Media en Entertainment Management (12%). Hogescholen met het breedste assortiment CMI-opleidingen zijn INHolland en de HvA met beide een aanbod van vier opleidingen. De Hogeschool Rotterdam biedt drie CMI-opleidingen aan, evenals HS Utrecht, Fontys Tilburg, de Haagse Hogeschool en Hanzehogeschool Groningen. De overige genoemde hogescholen bieden één of twee van de genoemde opleidingen aan. Tabel 2 CMI-opleidingen aan Nederlandse hogescholen en hun marktaandeel in het studiejaar 2004/2005 Marktaandeel B Communicatie hogescholen: 2,3,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,16,21 40% B Journalistiek hogescholen:2,3,6,11,18 15% B Communication & Multimedia Design hogescholen:1,7,10,12,17,21 13% B Media en Entertainment Management hogescholen: 4,9,20 12% B Communicatiesystemen hogescholen:8,9,11,13 8% B Media, informatie & Communicatie hogeschool: 12 7% B Grafimediatechnologie hogeschool:10 2% B Informatiedienstverlening en management hogescholen: 1,7,8,9,12,17,22 2% B Commercieel/Communicatiemanagement hogeschool: % B Journalistiek en Voorlichting hogeschool: 6 0.2% B Marketing, Sales & Communicatie hogeschool: % Bron: IB-groep/SKI-database; bewerking SEO Economisch Onderzoek Engelstalige opleidingen De SKI-database van Choice bevat informatie over opleidingen in het Nederlandse hoger onderwijs. Uit deze database gebruiken de informatie die aangeeft of de betreffende opleiding een Engelstalige variant kent 6. Van het totale aanbod van bacheloropleidingen heeft slechts een beperkt deel een Engelstalige variant. Van het aanbod op de hogescholen heeft 20% een Engelstalige variant, op de universiteiten 11%. Tabel 3 geeft een overzicht van alle bacheloropleidingen die volgens de SKI-database een Engelstalige variant kennen. In totaal gaat het om 68 opleidingen, waarvan 46 worden aangeboden door hogescholen en 22 door universiteiten. In 6 Database variabele: ISBV_InEnglish

14 6 HOOFDSTUK 2 het studiejaar 2004/2005 volgde 14% van de bij de hogescholen ingeschreven studenten een bacheloropleiding met een Engelstalige variant, en 29% van de als bachelor ingeschreven studenten bij de universiteiten 7. Uit de tabel blijkt voorts dat slechts drie van de (rood gedrukte) door het hbo verzorgde CMI-bacheloropleidingen een Engelstalige variant kennen. Geen van de universitaire CMI-bacheloropleidingen wordt in het Engels aangeboden. Tabel 3 Bacheloropleidingen met een Engelstalige variant in Nederland Isat Hogescholen Isat Hogescholen B Business Administration B Muziek B Office Management B Docent Drama B Bouwkunde B Dans B Elektrotechniek B Bedrijfskunde en Agribusiness B Chemische Technologie B Tuinbouw en Akkerbouw B Luchtvaarttechnologie B Dier- en Veehouderij B Civiele Techniek B Intern. Business & Management Studies B Werktuigbouwkunde B Media en Entertainment Management B Ruimtelijke Ordening en Planologie B Autonome Beeldende Kunst B Milieukunde B Vormgeving B Logistiek en Technische Vervoerskunde B Docent Muziek B Chemie B Biologie & Medisch Laboratoriumonderzk Isat Universiteiten B Bedrijfseconomie B Cultuurwetenschappen B Commerciële Economie B Econometrics B Bedrijfskundige Informatica B European Law School B Communicatie B International Business B Accountancy B Bachelor University College Maastricht B Hoger Toeristisch & Recreatief Onderwijs B Economics B Hoger Hotelonderwijs B Liberal Arts & Sciences B Financial Services Management B Industrial Design B Hogere Europese Beroepen Opleiding B Bedrijfskunde B Small Business en Retail Management B International Economics and Business B Communicatiesystemen B International Economics and Finance B Logistiek en Economie B Business Studies B Vrijetijdsmanagement B Economie en Bedrijfskunde B Bestuurskunde/Overheidsmanagement B Economics & Business B Technische Informatica B International Business Administration B Informatica B Nederlandkunde/Dutch Studies B Facility Management B Economie B Opleiding tot Verpleegkundige B Econometrics B Opleiding tot Fysiotherapeut B Engelse Taal en Cultuur B Voeding en Diëtetiek B Bedrijfs- en Consumentenwetenschappen B Personeel en Arbeid B Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek B Kunst en Techniek B European Studies Bron: Choice/SKI-database 2.2 Aanbod in Rotterdam, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Brabant en Utrecht In deze paragraaf beschouwen we het aanbod van CMI-opleidingen in de directe omgeving van de Erasmus Universiteit Rotterdam. De directe omgeving definiëren we op basis van provincies. 7 Dat betekent niet dat zij ook daadwerkelijk de Engelstalige variant volgden.

15 7 Indien een opleiding wordt aangeboden door een hogeschool of universiteit in één van de volgende provincies: Zuid-Holland, Zeeland, Utrecht en Noord-Brabant, dan merken we de betreffende opleiding aan als een potentiële concurrent van de nieuwe opleiding Communication & Media aan de Erasmus Universiteit. Tabel 4 geeft een overzicht van de potentiële concurrenten. Uit de tabel blijkt dat twee van de vijf universitaire CMI-bacheloropleidingen in Utrecht en Tilburg worden aangeboden. Volgens de SKI-database kennen deze opleidingen geen Engelstalige variant. Van belang voor de EUR is dat de twee nabij gelegen universiteiten (Delft en Leiden) geen CMI-bacheloropleidingen aanbieden. Voorts blijkt dat alle CMI-bacheloropleidingen op hbo-niveau in de omgeving van Rotterdam worden aangeboden. Drie daarvan worden ook in het Engels aangeboden. We concluderen dat alle hbo CMI-bacheloropleidingen die in Nederland worden aangeboden, ook in de omgeving van Rotterdam worden aangeboden. In dit aanbod wordt slecht een kleine minderheid in het Engels aangeboden. Het aanbod van universitaire bacheloropleidingen in de regio omvat geen Engelstalige opleidingen en is beperkt tot twee: Communicatie & Informatiewetenschappen (Utrecht en Tilburg) en Theater-, Film- en Televisiewetenschap (Utrecht). Tabel 4 CMI-bacheloropleidingen in de omgeving van Rotterdam Universiteiten B Communicatie- en Informatiewetenschappen B Theater-, Film- en Televisiewetenschap Engelstalige variant Hogescholen B Communicatie B Journalistiek B Communication & Multimedia Design B Media en Entertainment Management B Communicatiesystemen B Media, informatie & Communicatie B Grafimediatechnologie B Informatiedienstverlening en management B Commercieel/Communicatiemanagement B Journalistiek en Voorlichting B Marketing, Sales & Communicatie E E E Bron: IB-groep/SKI-database; bewerking SEO Economisch Onderzoek 2.3 Aanbod in omringende landen In deze paragraaf beschrijven we beknopt de uitkomsten van een quick scan op internet van het aanbod van CMI-opleidingen in de ons omringende landen België (Vlaanderen), Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Tabel 5 geeft een overzicht van de Engelstalige bacheloropleidingen in Vlaanderen, Duitsland en Ierland. Om de Engelstalige CIM-opleidingen in Vlaanderen in kaart te brengen is gebruik

16 8 HOOFDSTUK 2 gemaakt van de website een site van de Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). Op de site zijn alle geaccrediteerde en door de Vlaamse overheid erkende opleidingen terug te vinden. Deze website biedt de mogelijkheid studies te zoeken aan de hand van diverse criteria 8. Door een lijst te genereren van alle bacheloropleidingen aan Belgische universiteiten en hogescholen, kunnen handmatig de CMI-opleidingen geselecteerd worden. Een klik op de naam van de opleiding geeft de websitebezoeker nog extra informatie, waaronder de onderwijstaal. Hoewel een redelijk uitgebreid aanbod van CMI-opleidingen bestaat in België vonden wij slechts één private opleiding die in het Engels wordt onderwezen. Tabel 5 Opleiding België: Communication Studies Engelstalige of internationaal georiënteerde bacheloropleidingen CMI in Vlaanderen, Duitsland en Ierland Instelling Vesalius College Brussel Duitsland: Europäische Medienkultur Bauhaus Universität Kommunikationsdesign Berlin Berliner Technische Kunsthochschule, Hochschule für Gestaltung (FH) Medieninformatik Berlin Fachhochschule für Technik und Wirtschaft Berlin Medieninformatik Bremen Hochschule Bremen Media Management CBS - Cologne Business School Computing and Media Fachhochschule Brandenburg Mehrsprachige Kommunikation Fachhochschule Köln Kultur- und Medienmanagement Hochschule für Musik und Theater Hamburg Communication and Media Engineering Hochschule Offenburg - University of Applied Sciences Business Communication International School of Management Dortmund Literature and New Media Jacobs University Bremen Digital Media Lübeck ISNM International School of New Media GmbH Mediendesign Schwäbisch Hall Fachhochschule Schwäbisch Hall - Hochschule für Gestaltung Europäische Medienwissenschaft Universität Potsdam Informations- und Kommunikationsmanagement Zittau Hochschule Zittau/Görlitz (FH) - university of applied sciences Communication and Multimediadesign* Fachhochschule Aachen ism. Universiteit Maastricht Ierland Multimedia National University of Ireland, Maynooth Om Engelstalige CMI-opleidingen in Duitsland te identificeren is de site gebruikt. Deze website wordt als volgt omschreven: provides free search that enables inquiry of all programmes of study and universities in Germany. In addition to the addresses and degrees you can find listings concerning distance learning, education options at universities of cooperative education and international studies. In de lijst die hier beschikbaar is, is gezocht naar bacheloropleidingen met de term Communication, Kommunikation, Information, Media of Medien in de naam. Omdat de site geen informatie verschaft over de taal waarin de opleiding gegeven wordt, is gekeken of het internationale studies betreft. Over 8 Dit zijn: soort opleiding, instelling, onderwijslocatie, studiegebied en afstudeerrichting

17 9 internationale studies vermeldt de site: During international studies you spend a certain amount of time at a partner university abroad. This arrangement is based on a cooperation-agreement between two or more universities. In difference to the Erasmus-programmes in this case the same performance from both foreign and from local students is expected. Good language ability is therefore an important condition for attending an international programme already at the beginning of your studies. Deze beschrijving maakt het aannemelijk dat studies die op de site als internationaal worden bestempeld in elk geval deels in het Engels zullen worden onderwezen. Omdat er geen enkele andere mogelijkheid is om de onderwijstaal te achterhalen, worden in dit rapport uitsluitend de studies die als internationaal zijn aangemerkt in beschouwing genomen. Ook is voor dit onderzoek de site van de Deutscher Akademischer Austausch Dienst, de Duitse academische uitwisselingsdienst, ( onderzocht. Deze site biedt een overzicht van studies die zijn ontworpen om buitenlandse studenten aan te trekken en derhalve vaak het Engels als onderwijstaal kennen. Echter, een nadere inspectie van het overzicht van alle in het Engels aangeboden bacheloropleidingen resulteerde niet in een identificatie van een in het Engels aangeboden CMI-opleiding. Ierland telt volgens de site van het Ierse ministerie van onderwijs zeven universiteiten. Deze zijn te vinden op de site van het ministerie ( De sites van deze universiteiten zijn individueel bekeken en onderzocht op studieaanbod. Dit leverde slechts één relevante studie op. Ook voor opleidingen in Ierland nemen we aan dat de onderwijstaal Engels is. Voor opleidingen in het Verenigd Koninkrijk (VK) is gebruik gemaakt van de site van UCAS ( Op de site wordt UCAS als volgt omschreven: UCAS is the central organisation that processes applications for full-time undergraduate courses at UK universities and colleges. Op de site kan per onderwerp gezocht worden naar studies. In deze lijst is gezocht naar termen als Communication, Information en Media. Daarbij nemen we aan dat alle opleidingen in het VK in het Engels zijn. Dit heeft geresulteerd in een zeer uitgebreide lijst van opleidingen bij een groot aantal instellingen (zie de bijlage van dit rapport).

18

19 11 3 De vraag naar CMI-opleidingen Dit hoofdstuk beschouwt de vraagzijde van de markt. Paragraaf 3.1 gaat in op de ontwikkeling van de markt in het recente verleden en de nabije toekomst. Paragraaf 3.2 beschrijft de student. Zijn CMI-bachelors anders dan andere? Hebben studenten die kiezen voor een opleiding met Engelstalige variant anders dan gemiddeld? 3.1 Marktontwikkelingen Van belang voor nieuwe aanbieders op het marktsegment van CMI-opleidingen is hoe de vraag naar die opleidingen zich in het recente verleden heeft ontwikkeld. Wij meten de vraag af aan de totale jaarlijkse instroom van studenten in CMI-opleidingen op de Nederlandse universiteiten en hogescholen. Aan de hand van de instroom in de laatste 10 jaar doen we voorzichtig een blik in de toekomst door middel van regressie. De voorspelling voor de jaren die daaruit volgt wordt met een stippellijn weergegeven in Figuur 3.1. De figuur laat een gat zien bij de jaren 2001 en Dat heeft twee redenen: 1) de cijfers voor 2001 konden niet meer tijdig door IBgroep worden aangeleverd; 2) de cijfers voor 2002 vertonen dubbeltellingen door invoering van de BaMa. Ondanks het ontbreken van deze jaren is een trend duidelijk zichtbaar. Met name op bij de hogescholen is de instroom sterk toegenomen van 1,7 duizend in 1995 tot 8,5 duizend in Trekken we die lijn door dan stromen in 2009 bijna 11 duizend studenten in bij een CMIbacheloropleiding op een hbo-instelling. Ook bij de universiteiten is een stijgende trend zichtbaar, maar die trend loopt wat minder steil. De instroom van 700 CMI-studenten in 1995 nam toe tot 2,8 duizend in In 2009 schatten we de instroom op 3,2 duizend. We concluderen uit deze cijfers dat het CMI-marktsegment in de afgelopen jaren sterk is gegroeid. Er zijn geen aanwijzingen voor een afvlakking van de groei in de nabije toekomst. Figuur 3.1 Instroom in CMI-opleidingen bij hogescholen en universiteiten in Nederland 12,000 10,000 Aantal studenten 8,000 6,000 4,000 2, Hbo Universiteit Bron: IB-groep. bewerking SEO Economisch Onderzoek

20 12 HOOFDSTUK 3 Tabel 6 geeft een overzicht van de verdeling van de instroom van 2005 over de diverse hoofdcategorieën van CMI-opleidingen. Uit de tabel blijkt dat de twee grootste categorieën zijn: Communicatie en Media-gericht, beide met in totaal 3635 instromers in dat jaar. Communicatieen Media-opleidingen omvatten 64% van de instroom in Tabel 6 Instroom bij hogescholen en universiteiten naar categorieën van CMI-opleidingen (2005) Hogescholen Universiteiten TOTAAL Communicatie & Informatie Communicatie ICT-gericht Journalistiek Mediagericht TOTAAL Bron: IB-groep. bewerking SEO Economisch Onderzoek Resumerend kan het volgende worden gesteld. De vraag naar CMI-bacheloropleidingen is in de afgelopen jaren sterk gestegen en niets wijst erop dat die groei in de nabije toekomst zal afvlakken. Bij de hogescholen steeg de vraag sterker dan bij de universiteiten. De communicatieopleidingen en de mediagerichte opleidingen vormen de twee grootste segmenten van de CMImarkt met in totaal 64% van de vraag. Voor het aanbieden van een opleiding die communicatie en media combineert mag een potentiële markt geacht worden te bestaan. 3.2 Het profiel van de CMI-student De Nederlandse student In Tabel 7 wordt een profiel geschetst van de afgestudeerde bachelorstudenten in Nederland. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen studenten die een bacheloropleiding met Engelstalige variant volgden. Zo laat de tabel zien dat 44% van alle afgestudeerde bachelors van het mannelijke geslacht is. In bachelor-opleidingen met een Engelstalige variant ligt dat percentage aanzienlijk hoger: 56%. Voorts zien we een hoger percentage allochtonen bij deze opleidingen, zijn de studenten vaker lid van een studievereniging en doen ze iets langer over hun studie. In Tabel 8 wordt een profielschets van de CMI-studenten gegeven. De studenten worden ingedeeld naar CMI-categorie en vergeleken met de gehele populaties van afgestudeerden van het betreffende niveau. Wat opvalt is dat CMI-bacheloropleidingen een relatief laag percentage mannen kennen. Alleen voor de ICT-gerichte opleidingen (hbo) geldt dit niet, daar vinden we relatief veel mannen (61%). Ook lijken CMI-opleidingen (met uitzondering van universitaire communicatie opleidingen) relatief vaak allochtone studenten aan te trekken. De CMI-student is duidelijk geen bèta. Zowel op het hbo als op het wo zien we dat hun vakkenpakket gemiddeld minder bètavakken bevat. Universitaire CMI-studenten studeren sneller af dan gemiddeld en zijn dus ook wat jonger als zij afstuderen. Op de hogeschool is de gemiddelde studieduur in CMIopleidingen iets langer dan gemiddeld.