OPDRACHT: KIERDICHTING NEDERLAND VERSUS DUITSLAND + VOCHT VERSUS ISOLATIE

Transcriptie

1 OPDRACHT: KIERDICHTING NEDERLAND VERSUS DUITSLAND + VOCHT VERSUS ISOLATIE Opdracht: Vervangende opdracht (excursieweek) Docent: Mevr. M. Wezenberg Datum: Student: Studentnummer: Onderwijsinstelling: Uitstroomprofiel: Dominic L Ortye , klas BBE4VGK Zuyd Hogeschool Heerlen, faculteit Built Environment Vastgoedkunde Student: Studentnummer: Onderwijsinstelling: Uitstroomprofiel: Nick Gubbels , klas BBE4BOMA Zuyd Hogeschool Heerlen, faculteit Built Environment Bouwmanagement 1

2 Inhoudsopgave Inleiding Samenvatting... 5 Deelopdracht 1: Kierdichting Wat zijn de nieuwste technieken op het gebied van kierdichting in Nederland? Kozijnen Doorvoeren Plafonds en vloeren Dak en dakkapel Wat zijn de nieuwste technieken op het gebied van kierdichting in Duitsland? Zijn de technieken die je in Duitsland hebt gevonden terug te vinden in Nederland? Zo ja, is de gebruikte techniek in Nederland hetzelfde, slechter of beter en waarom? Zo nee, waarom niet? Betekend dit dat Nederland nog niet zo ver is? Of dat ze juist al veel verder zijn? Wat is de gedachte achter kierdichting, ofwel, wat wil men ermee bereiken? Wat is de positieve invloed op een gebouw door toepassing van kierdichting? Wie heeft invloed op de positieve toepassing van kierdichtingen: Wat is de negatieve invloed op een gebouw door toepassing van kierdichting? Heeft kierdichting volgens jou een positieve of negatieve invloed op de duurzaamheid van een gebouw? En waarom?

3 Deelopdracht 2: Vocht Hoe ontstaat een vochtprobleem? Condensatie Bodemvocht Lekkage en regendoorslag Bouwvocht Woonvocht Wanneer is vocht schadelijk voor een gebouw (en gebruiker)? Aantasting materiaal Condensatie Bouwvocht Wateropname door hygroscopiciteit Opstijgend grondvocht Welke invloed heeft vocht op de werking van het isolatiemateriaal in gebouwen en welke maatregelen kunnen worden genomen? Vocht en isolatie Horizontale vochtwering Verticale vochtwering Dubbele beglazing Kruipruimte isolatie Verwering en vernietiging van metselwerk Vochtregulerende folies Literatuurlijst Bijlage

4 Inleiding Het thema duurzaamheid wordt steeds belangrijker, steeds meer mensen en bedrijven zijn op zoek naar de nieuwste en beste technieken. Enerzijds om mee te helpen aan een duurzamere toekomst en om anderzijds geld te besparen op de beheerkosten. De onderzoeksgroep Nieuwe Energie is enige tijd geleden gestart met het project Duurzame Monumenten. In het project werken lectoren, docenten en studenten van Zuyd Hogeschool enerzijds, en gebruikers/eigenaren van monumentale panden anderzijds samen. Verder participeren diverse bedrijven die zich bezig houden met de ontwikkeling van duurzame renovatietechnieken op het gebied van kierdichtingen en vochtwering. Het project komt voort uit de vraag van eigenaren/gebruikers van monumentale en historische panden naar de mogelijkheden om de bedrijfskosten te drukken. Het terugdringen van de energiekosten heeft hierin de prioriteit. De kosten voor energie zullen in de toekomst zeer waarschijnlijk alleen maar toenemen. Dit zal uiteindelijk leiden tot een hoge energierekening welke niet meer onder een gezonde bedrijfsvoering kan worden ondergebracht. Uiteindelijk zal dit leiden tot stoppen van de bedrijfsvoering en leegstand veroorzaken. Dit rapport beantwoordt de vraag: Welke nieuwe technieken van kierdichting komen in Nederland en Duitsland voor?. Daarnaast wordt in dit rapport de vraag beantwoord welke maatregelen getroffen kunnen worden voor vochtwering. De opbouw van het rapport is als volgt. Deelopdracht 1 beschrijft de huidige en nieuwe kierdichtingtechnieken in Nederland en Duitsland. In deze deelopdracht worden de nieuwste technieken beschreven en wordt ingegaan op de positieve en negatieven effecten van het toepassen van kierdichten. Deelopdracht 2 beschrijft de problemen/schade die vocht kan veroorzaken in panden. Daarnaast worden maatregelen genoemd om dit te voorkomen/schade te beperken. 4

5 Samenvatting Bij toepassen van kierdichtingen in een gebouw wordt steeds belangrijker. Zodoende zijn bedrijven en mensen op zoek naar de nieuwste en beste technieken. Het toepassen van deze technieken leveren een bijdrage aan een duurzamere toekomst en reduceren het energieverbruik van een gebouw. De (nieuwste) technieken die in Nederland toegepast worden verbeteren het leefklimaat van de bewoners en/of gebruikers van het gebouw. In Duitsland gebruikt men andere technieken dan in Nederland, omdat men meer rekening houdt met de afwerking van de kieren. Door isolatiematerialen toe te passen die voorzien zijn van een afwerking heeft men meteen een perfecte afwerking. Uit onderzoek blijkt dat men in Duitsland en Oostenrijk over meer ervaring beschikt in vergelijkt tot Nederland. Dit komt onder andere doordat men in deze landen al verschillende jaren energiezuinige woningen toepast, waarbij een goede naad- en kierdichting van groot belang zijn. Zodoende beschikt men over meer ervaring en past men nieuwere technieken toe die een woning/gebouw energiezuiniger maken. Op het gebied van vocht is een gebouw continu onder invloed van vocht, alle bouwonderdelen van een woning hebben te lijden onder de gevolgen van water of waterdampen. Een vochtprobleem kan ontstaan door condensatie, bodemvocht, lekkages, bouw- en woonvocht. De meest voorkomende schade bij gebouwen komt door waterdampen en is lastig constateerbaar. Vocht kan ongewenste schade veroorzaken, zoals de aantasting van bouwmaterialen, hierdoor neemt de kwaliteit en sterkte af. Daarnaast bevorderd vocht schimmelvorming en trekt het ongedierte aan. Isolatiematerialen nemen door een openstructuur snel water op, hierdoor wordt schade veroorzaakt en is de werking van deze isolaties nihil. Met enkele simpele ingrepen kan worden voorkomen dat vocht voorkomt in de isolatiematerialen of constructie. 5

6 Deelopdracht 1: Kierdichting 1.1 Wat zijn de nieuwste technieken op het gebied van kierdichting in Nederland? Kozijnen; bij draaiende ramen is kierdichting door middel van tochtstrips vrij eenvoudig te bereiken. De toepassing van geïntegreerde dubbele kierdichting bij raamsystemen is meer geavanceerd. Echter betekent dit wel dat bestaande ramen vervangen moeten worden en dat kozijnen aangepast moeten worden. Bij de aansluiting tussen gevel-delen en kozijnen kunnen kieren ontstaan. De oplossing hiervoor is het aanbrengen van flexibele kit tussen de naden. Andere maatregelen kunnen flexibele pur-schuim en PE-band zijn. Bij schuiframen is het toepassen van een goede kierdichting moeilijker. Hiervoor zijn speciale tochtstrips in de vorm van borsteltjes ontwikkeld. Echter blijken deze in de praktijk naar verloop van tijd niet meer fatsoenlijk te functioneren, omdat na herhaaldelijk schuiven van het schuifraam de borstels niet meer goed functioneren. Eveneens bestaan er voor schuiframen ook verschillende systemen met enkele kierdichting die bestaan uit profielen of rubbers die door middel van een mechanisme tegen elkaar worden geklemd bij sluiting van het raam Doorvoeren; vanuit de kelder/kruipruimte komt via het kruipluik en de meterkast zeer veel koude lucht naar boven. Hierbij krijgt men de beste kierdichting door prefab kruipluiken en meterkastvloeren toe te passen. Vaak is bij woningen de brievenbus geïntegreerd in de voordeur. Echter is een losse brievenbus die gemonteerd is aan de gevel een betere oplossing om ongewenste lucht in de woning te reduceren. Bij leidingdoorvoeren in vloeren en wanden dient men ook een efficiënte kier- en naaddichting toe te passen. Dit krijgt men door middel van prefab mantelbuizen toe te passen en door rondom de doorvoeringen pur-schuim aan te brengen, zodat men een volledige afdichting krijgt. Eveneens kan tocht ontstaan bij buitendeuren. Dit kan voorkomen worden door de buitendeuren te voorzien van een onderregel en bij deze deuren het hang- en sluitwerk goed af te stellen Plafonds en vloeren; de naden tussen gipsplaten kunnen gedicht worden met kit of met gipsmortel. Hierdoor worden de naden opgevuld en kan er geen tocht doorheen dringen. Bij aansluitingen van plafonds op wanden is het raadzaam om bij de kantlatten een tochtband aan te brengen, zodat de lucht niet via deze kieren kan doordringen. Als bij een woning kanaalplaatvloeren worden toegepast, bestaat de mogelijkheid dat de buitenlucht via de kanaalplaatvloer van de ene naar de andere spouwmuur stroomt. Daarom moeten de kanaalplaten vooraf gecontroleerd worden op openingen. Deze openingen kunnen afgedopt worden met passende doppen. Een andere mogelijkheid is een gat boren in het metselwerk en de openingen vullen met pur-schuim Dak en dakkapel; bij de aansluitingen van het dak op de gevels bevinden zich kieren, waardoor onnodige energie lekt. De oplossing hiervoor kan het aanbrengen van PE-band zijn. Dit moet men aanbrengen voor het plaatsen van de dakpakken. De dikte van de band moet afgestemd worden op de dikte van de voegmaat. Een andere oplossing en de meest voorkomende manier om deze kieren te dichten is het aanbrengen van flexibele pur-schuim aan de buiten- en binnenzijde. Een groot voorkomend probleem zijn de naden tussen de dakkapel of dakramen en de dakconstructie, waardoor tocht ontstaat. Bij deze naden kan men semi-gesloten band of PE-band aanbrengen. Echter is de meest voorkomende oplossing het gebruiken van prefab daksparingen, waardoor de aansluitingen naadloos op elkaar aansluiten. Bij de dakdoorvoeren is het van belang dat 6

7 men een zeer nauwkeurige maatvoering toepast. Als men dit namelijk onnauwkeurig doet creëert men luchtlekken in de dakconstructie. De beste oplossing hiervoor is het toepassen van prefab daksparingen en doorvoeringen in combinatie met goede afsluitbare manchetten. Muuropeningen, zoals kozijnen, ramen en deuren hebben een grote invloed op de energiezuinigheid van de woning. Door een goede detaillering toe te passen reduceert men de transmissieverliezen. Door de vele koudebruggen in een woning gaat veel warmte verloren in een woning. Door middel van een goede detaillering toe te passen bij deze slecht geïsoleerde plaatsen in de woningschil voorkomt men dit. Een goede referentie zijn de SBR-referentiedetails. Bij het detailleren is het van essentieel belang dat men rekening houdt met de goede luchtdichtheid van een woning. Echter moet men tijdens de uitvoering erop letten dat het aanbrengen van kierdichtingen zorgvuldig gebeurt en een extra controle hierop is van groot belang. Om op de juiste manier luchtdicht te detailleren zijn een aantal hulpmiddelen beschikbaar. De meest voorkomende en bekende zijn de SBR-referentiedetails. Enkele voorbeelden van deze SBR-referentiedetails zijn; Aansluiting onderdorpel op spouwmuur, met in rood aangegeven de afdichting. Zijaansluiting kozijnstijl op spouwmuur, met in rood aangegeven de afdichting. 7

8 Aansluiting gootdetail op spouwmuur, met in rood aangegeven de afdichting. Bij een nokdetail dient men ervoor te zorgen dat men een zeer goede naad- en kierdichting toepast, omdat dit het hoogste punt van de woning is en dus ook de meeste wrijving van de wind heeft. Dir kan men doen door het toepassen van compressieband bij de oplegging van de nokgording. Eveneens kan men tussen de twee dakelementen extra isolatie aanbrengen. Aansluiting nokdetail, met in rood aangegeven de afdichting. Voor een goede naad- en kierafdichting zijn verschillende producten en materialen verkrijgbaar, zodat een correcte afwerking, een goede luchtdichtheid en een goede geluidwering behaald wordt. De keuze van het product en/of materiaal is afhankelijk van de soort functie van de naden en kieren. Verschillende naad- en kierdichtingsproducten en materialen zijn; Tochtband, opencellig, schuimband of foam Flexibele kit Opencellige schuimband, compriband Folie met kleeflaag Pur-schuim Borstels 8

9 1.2 Wat zijn de nieuwste technieken op het gebied van kierdichting in Duitsland? In Duitsland past men een slanke en snelle binnenisolatie toe van polystyreen isolatie (0,32 W/m2K) die bekleed is met gipsplaten. Dit systeem vermindert de omvang van de koudebruggen en de warmte vanuit de muren zal eveneens verminderen, waardoor de isolatiewaarde wordt verhoogd. Deze In Therm gipsplaat bevat een isolerende laag van EPS en een dampremmende tussenlaag. De isolatielaag bereikt een hoge thermische waarde, waardoor veel energie bespaard kan worden. Dit systeem is toepasbaar bij plafonds en kozijnen en bespaart op kosten van dure binnenisolatie en voorkomt schimmelvorming en vochtproblemen. Voor meer info zie bijlage 1. K733 Knauf In Therm Hierna volgen enkele afbeeldingen/details van deze kierdichtingstechniek. 9

10 1.3 Zijn de technieken die je in Duitsland hebt gevonden terug te vinden in Nederland? Zo ja, is de gebruikte techniek in Nederland hetzelfde, slechter of beter en waarom? Zo nee, waarom niet? Betekend dit dat Nederland nog niet zo ver is? Of dat ze juist al veel verder zijn? Uit (literatuur)onderzoek blijkt dat deze techniek die in Duitsland toegepast wordt (nog) niet terug te vinden is in Nederland. Uit verschillende informatie van internetsites blijkt dat men over meer kennis beschikt in Duitsland en Oostenrijk in vergelijking met Nederland. Het toepassen van passiefhuizen wordt in Duitsland en Oostenrijk al ongeveer tien jaar toegepast terwijl in Nederland pas sinds enkele jaren deze methode sporadisch toegepast wordt. Doordat men in Duitsland en Oostenrijk al langer volgens deze methode werkt is de kennis en ervaring ook vele malen groter in vergelijking met Nederland. 1.4 Wat is de gedachte achter kierdichting, ofwel, wat wil men ermee bereiken? Bij elk gebouw is een goede kierdichting van groot belang, omdat hierdoor de warmtestroom door infiltratie sterk teruggedrongen wordt. De lucht die van de woning van binnen naar buiten gaat, wordt vervangen door koude buitenlucht. Het probleem van deze infiltratie van lucht is dat dit 24uur per dag doorgaat op momenten waarbij weinig of geen behoefte is op verse buitenlucht. De koude buitenlucht wordt dan opgewarmd tot een aangenaam binnenklimaat en kost dus onnodig energieverbruik. De kieren in een gebouw kunnen gedicht worden met pur, kit en tochtbanden. Als een goede kierdichting wordt toegepast kunnen ook tochtklachten voor een groot gedeelte voorkomen worden. Bij het toepassen van een goede kierdichting moet wel rekening gehouden worden met voldoende ventilatie in het gebouw, omdat ventilatie van groot belang is voor een goede luchtkwaliteit in het gebouw. Bij kierdichtingen wordt onderscheid gemaakt tussen bewegende delen en vaste delen. Voor het dichten van kieren tussen bewegende delen van ramen en deuren kunnen het beste tochtbanden (flexibel, zelfklevend) of tochtstrips (harde profielen van kunststof of metaal, met of zonder borstel) gebruikt worden. Met onderstaande gebouwonderdelen moet men rekening houden bij het dichten van kieren: Kozijnen; kieren tussen draaiende kozijndelen van ramen en deuren, aansluiting kozijnen gevel, bij het plaatsen van nieuw vensterglas, bij het plaatsen van een nieuw kozijn Doorvoeren; meterkast, brievenbus, kruipluik, leidingdoorvoeren (gaten in de wand), kieren onder de buitendeur Plafonds en vloeren; naden tussen gipsplaten, naden in vloeren en vloeren. Dak en dakkapel; naden tussen dakplaten, naden in de nok van het dak, aansluiting dak, aansluiting gevel Het toepassen van een goede kierdichting kan het jaarlijks gasverbruik reduceren met vijf tot vijftien procent en verbetert ook het binnenklimaat, waarbij minder tocht en een lagere relatieve vochtigheid in de woning aanwezig is. 10

11 1.5 Wat is de positieve invloed op een gebouw door toepassing van kierdichting? Een goede kierdichting heeft een positieve invloed op de juiste werking van het ventilatiesysteem en het realiseren van een gezond leefklimaat. Daarnaast voorkomt een goede naad- en kierdichting tochtklachten, vocht in en op de constructie en reduceert men het energieverlies van de woning Wie heeft invloed op de positieve toepassing van kierdichtingen: Opdrachtgever; De opdrachtgever moet zijn eisen aan naad- en kierdichting opnemen in het bestek en ervoor zorgen dat hij voldoende toezicht houdt. Architect/ontwerper; Bij het ontwerpen van een gebouw moet de architect/ontwerper zorg dragen voor een goede ontwerpaanbeveling en de juiste keuze maken voor afdichtingsproducten en materialen in bouwtekeningen. Eveneens moet de juiste detaillering en voldoende detailtekeningen ter beschikking gesteld worden. Aannemer; de aannemer moet in het bestek eisen opnemen qua kierdichtheid en deze doorgeven aan onderaannemers. Tijdens de uitvoering moet er voldoende controle uitgevoerd worden bij de montage en verschillende metingen van de luchtdichtheid gedaan worden. Vaklieden; het is van belang dat de vaklieden werken volgens details die opgesteld zijn via de uitvoeringsaanwijzingen en de instructies opvolgen van de uitvoerder. Gemeente; de gemeente dient bij de vergunningsaanvraag te controleren of de woning voldoet aan de wettelijke eisen. Eveneens moet men tijdens de uitvoering steekproefsgewijs controles en metingen uitvoeren. 1.6 Wat is de negatieve invloed op een gebouw door toepassing van kierdichting? Als een goede naad- en kierdichting op een gebouw toegepast wordt, levert dit een beter leefklimaat en worden de energiekosten gereduceerd. Echter kan het toepassen van kierdichtingen ook een negatieve invloed hebben. Het toepassen van naad- en kierdichtingen kan ook te goed toegepast worden. Dit heeft als consequentie dat het gebouw niet meer goed kan ventileren. De natuurlijke ventilatie van een gebouw dient in balans te zijn om een goed leefklimaat te realiseren. Als alle naden en kieren afgedicht worden, kan het gebouw niet meer ademen en treedt inpandige condensatie en vochtproblemen op die door de bewoners/gebruikers geproduceerd worden. Zodoende creëert men een te warm leefklimaat en zal de woning naar verloop van tijd muf gaan ruiken. Vocht in een gebouw kan snel afgevoerd worden indien men de buitenlucht toelaat. De tijdsduur van ventilatie in vergelijking met de toelating van buitenlucht is onder andere afhankelijk van de temperatuur van de buitenlucht. Hoe warmer deze buitentemperatuur is, des te meer vocht opgenomen kan worden. 11

12 1.7 Heeft kierdichting volgens jou een positieve of negatieve invloed op de duurzaamheid van een gebouw? En waarom? Het toepassen van een goede naad- en kierdichting heeft een zeer positieve invloed op de duurzaamheid van een gebouw. Dit komt onder andere doordat men in een veel vroeger stadium denkt over specifieke aansluitingsdetails van een gebouw. Door echt op detailniveau een gebouw te bestuderen krijgt men automatisch inzicht waar eventuele koudebruggen zitten. Zodoende kan men bij elk detail het juiste product en/of materiaal gebruiken voor een naad- of kierdichting. Door een goede naad- en kierdichting toe te passen verbetert men het leefklimaat voor de bewoners of gebruikers van het gebouw. Wil men gezond leven/werken dan is een goed leefklimaat van groot belang. Op financieel gebied is een juiste toepassing van naad- en kierdichting ook voordeliger, omdat men energieverspillingen reduceert. Dit heeft als gevolg dat de energiekosten, zoals stookkosten en dergelijke ook sterk verminderen. Echter dient men bij de realisatie van een gebouw tijdens de uitvoering er op te letten dat de werkzaamheden zorgvuldig uitgevoerd worden. Eveneens dient men rekening te houden met een goede (natuurlijke)ventilatie in het gebouw. Dit komt tenslotte ook het leefklimaat ten goede. 12

13 Deelopdracht 2: Vocht Vocht is een veel voorkomend probleem in monumentale panden en woningen. Een hoge vochtigheidsgraad in huis of binnendringend water heeft op vele manieren nadelige gevolgen, voor het gebouw en de gebruikers. Een vochtprobleem kan worden aangepakt door middel van verschillende alternatieven. Daarom wordt in dit deelonderzoek afgewogen of het effect heeft om vochtbelaste muren te laten drogen en hoe verhoudt zich dit met het energieverbruik van deze panden. 2.1 Hoe ontstaat een vochtprobleem? Een gebouw is continu onder invloed van vocht, alle bouwonderdelen van een woning hebben te lijden onder de gevolgen van water of waterdampen, zoals regen, grondwater en woonvocht (eten, douchen). Vocht is niet te achterhalen door een oorzaak, er zijn meerder oorzaken waardoor muren, plafonds of vloeren vocht doorlaten. Er zijn bijvoorbeeld een vijftal verschillende factoren, met elk zijn eigen maatregelen, zoals: condensatie, bodemvocht, lekkage/regendoorslag, bouwvocht en woonvocht Condensatie Condensatie ontstaat wanneer de hoeveelheid waterdamp in de lucht toeneemt totdat de lucht verzadigd is of de tempratuur daalt in een ruimte. Koude lucht kan namelijk minder waterdamp bevatten dan warme lucht en daarom vindt condensatie plaats als de tempratuur daalt of wanneer vochtige lucht met een koude oppervlakte in aanraking komt (ramen). Verdwijnt de condens niet binnen een kort tijdsbestek? Dan is dit een indicatie dat de vochthuishouding in het gebouw niet klopt Bodemvocht De bodem in Nederland is over het algemeen zeer vochtig, mede doordat grote delen van het land onder zeeniveau gelegen zijn. Daarnaast kent Nederland een zeeklimaat. Dit houdt in dat de luchtvochtigheid aan de hoge kant is en relatief veel regen valt op jaarbasis. Door deze combinatie is de grondwaterstand in Nederland hoog. Door de grote hoeveelheid water ontstaat een opwaartse druk, dit heeft gevolgen op de fundering en de kruipruimte. Water wordt namelijk door middel van capillaire kracht omhoog getrokken. Hierdoor is bij wisselende grondwaterstanden de kans op vochtproblemen reëel. Bij gebrek aan horizontale vochtwering ontstaat optrekkend vocht in de constructie van het pand. Bij het onvoldoende toepassen van bodemafsluiting, ontstaan plassen water in de kelder/kruipruimte of is het mogelijk dat door verdamping uit de bodem een hoge vochtigheid ontstaat. Is er geen kruipruimte-isolatie toegepast, dan verspreidt het vocht zich snel door het pand door de capillaire werking Lekkage en regendoorslag In ieder gebouw bevinden zich leidingen waardoor jaarlijks vele duizenden liters water stroomt. In deze leidingen kan een lekkage voorkomen. Helaas zijn lekkages slecht waarneembaar doordat de leidingen meestal weg zijn gewerkt in muren of vloeren. Daarnaast kan het voorkomen dat de lekkage zichtbaar wordt op een plek verder op. Hierdoor wordt al snel de volledige constructie aangetast. In oudere gebouwen is de kans groot dat regen via de buitenmuren kan doorslaan. Dit kan ontstaan door het slechte materiaalgebruik in het verleden. Verder geven verkeerd gerealiseerde 13

14 verbindingen tussen binnen- en buiten spouwblad, spouwvervuiling en slecht aangebrachte isolatiematerialen vochtdoorslag naar de buitenmuren Bouwvocht Veel bouwstoffen bevatten een relatieve grote hoeveelheid vocht, maar ook natuurlijke middelen zoals hout. Hout geeft zelf vocht af in droge omstandigheden en neemt vocht op bij natte. Bij de realisatie van een nieuw gebouw wordt het blootgesteld aan veel vocht. Dit heeft verschillende oorzaken: het hemelwater dat tijdens de bouwperiode naar binnen stroomt en het water dat zich bevindt in de metselspecie of in de beton. Natuurlijke droging laat dit overtollig vocht verdwijnen. Echter kan dit proces ruim 18 maanden in beslag nemen. Het is daarom van belang dat men tijdens de bouw de materialen laat ademen en niet luchtdicht afsluit. Door het versneld laten verdampen van vocht in beton of cement, is de kans op scheurvorming groter. Dit komt doordat de beton en het cement niet te kans krijgen om uit te harden. Figuur 1: Oorzaken vochtproblemen bij gebouwen Woonvocht Hoge luchtvochtigheid in woonruimtes is niet alleen aan zichzelf toe te schrijven maar wordt ook veroorzaakt door de mens zelf. De mens produceert natuurlijke waterdamp, door verdamping van onze huid en ademhaling. Deze hoeveelheid vocht bedraagt tussen de 2 á 5 liter per persoon per dag. Daarnaast vinden dagelijkse activiteiten plaats in huis waarbij waterdamp vrij komt. Denk hierbij aan huishoudelijke activiteiten zoals de was drogen, koken en het verbranden van gas. Indien met warm water wordt gedoucht, vormt zich op de badkamer condens (vocht). Bij het drogen van kleding in woonruimtes komt gemiddeld 3 liter vocht vrij. Met al deze activiteiten wordt per dag gemiddeld 15 liter waterdamp geproduceerd in de woning. 14

15 2.2 Wanneer is vocht schadelijk voor een gebouw (en gebruiker)? Vocht kan op verschillende manieren voorkomen bij panden. De meest voorkomende schade in gebouwen wordt veroorzaakt door water en waterdamp door temperatuursveranderingen in en buiten het gebouw. Hierdoor is het lastig om water te constateren in gebouwen. Water kan simpel in de vorm van waterdamp verplaatsen via de muren of de lucht. Vocht tast bouwmaterialen aan, vocht zorgt voor rotting van bouwmaterialen, vocht veroorzaakt schimmel, zwamvorming en ongedierte, vocht tast de gezondheid van de mens aan Aantasting materiaal Elk onderdeel van een gebouw dat wordt blootgesteld aan vocht, zal worden aangetast. In eerste instantie ontstaat directe schade aan de buitenkant van het gebouw. Wordt een gebouw gedurende een lange periode blootgesteld aan vocht, kan dit grote gevolgen hebben voor de constructie. Door weersinvloeden staan gevelmetselwerk, dak en kozijnen onder invloed van wisselende vochtgehaltes en temperaturen. Door krimp en uiteenzetting van de bouwmaterialen kan scheurvorming ontstaan waardoor water en waterdamp de constructie kan binnendringen. Door vorst bevriest het water en zet het uit. Hierdoor worden de huidige scheuren alleen maar groter. Daarnaast zorgen vochtige muren en vloeren voor een hoog vochtigheidspercentage waardoor verf afbladdert, laminaat gaat kromtrekken en behang en stucwerk aangetast zullen worden. Door de zuigende werking van de verschillende gesteentes, isolatiemiddelen en hout verspreidt het water zich door de gehele constructie. Hierdoor kan het vocht in de buitenmuur terecht komen. Na een vorstperiode kunnen hierdoor scheuren in de constructie ontstaan. Bij monumentale panden is vaak sprake van houten vloeren en steunbalken. Deze houten constructie is gevoelig voor vocht, hout kan snel gaan rotten en in de grove en open structuur kunnen zich schimmels en bacteriën nestelen. Daarbij is bij hout het gevaar dat ongedierte zich gemakkelijk kan nestelen en larven het hout aan zullen tasten. Vocht tast niet alleen een houten constructie aan, maar ook leidingwerk. In ruimtes met een hoge luchtvochtigheid zal staal onder invloed van vocht snel gaan roesten. Na enkele jaren ontstaan scheuren in het leidingwerk en treden lekkages en vochtproblemen op Condensatie Condensatie is het gevolg van dampvorming in het gebouw. Er worden twee soorten condensatie onderscheiden; oppervlaktecondensatie en inwendige condensatie. Bij oppervlaktecondensatie komt de vochtige warme lucht in contact met een koudere oppervlakte. Hierdoor wordt het dauwpunt bereikt en ontstaat vocht. Oppervlaktecondensatie is waarneembaar door duidelijke vochtplekken op de muren of constructie. Condensatie is geen probleem, echter moet gezorgd worden dat het vocht weer verdwijnt. Kan condens niet worden voorkomen en vindt het continu plaats, dan heeft dit schadelijke gevolgen. In het water bevinden zich allerlei bacteriën, schimmels, zouten en opgeloste gassen. Door de condensatie van het water naar waterdamp of andersom, komen (schadelijke) gassen vrij en worden zouten en sporen van schimmels afgezet. Schimmelvorming is een van de meest voorkomende condensproblemen in gebouwen. Uit onderzoek van het Ministerie van Volkshuisvestiging blijkt dat ruim 19% van de woningen last heeft van vocht en schimmels. Bewoners kunnen veel hinder ondervinden van stoffen die door schimmels in de lucht worden gebracht. Deze sporen komen in de lucht en veroorzaken ademhalingsproblemen en allergieën. 15

16 2.2.3 Bouwvocht Het aanwezige bouwvocht in het gebouw zal geleidelijk verdampen. Hiervoor zijn geen extra maatregelen of ingrepen nodig. Het aanwezige water verdwijnt na enkele maanden. Na voldoende droging kan de afwerklaag worden aangebracht. Echter kan de aanwezigheid van bouwvocht, gecombineerd met een hoge luchtvochtigheid in de ruimtes, de groei van schimmels of zoutbloei stimuleren. Hierdoor kan schade ontstaan aan het betrokken metselwerk en uiteindelijk zelfs de constructie Wateropname door hygroscopiciteit Alle materialen nemen in grote of kleine mate vocht op, die in de omgevingslucht aanwezig is. Materialen met een hoge zoutconcentratie trekken uit de lucht waterdamp aan. Hierdoor wordt het water (vocht) opgenomen in de materialen en kan de sterkte van de constructie of materialen afnemen en in kleine of grote mate afbrokkelen Opstijgend grondvocht Opstijgend grondvocht is een van de meest voorkomende problemen in oudere gebouwen. Muren die in contact staan met een vochtige omgeving, trekken vocht op naar boven. De mate van schade hangt af van verschillende factoren, zoals: poriënstructuur, muurdikte, de verdamping en de aanwezigheid van zouten. Gewoonlijk bereikt opstijgend vocht een hoogte van 80 tot 120 cm. Gevolgen van opstijgend vocht zijn: afbrokkelend pleisterwerk, zoutuitbloeiingen, verkleuring van de afwerking, corrosie van metalen en vermindering warmte isolatie. Afbrokkelend pleisterwerk Door de verschillende soorten steen in de ondergrond, kunnen bouwnaden van verschillende bouwfasen onder het pleisterwerk aanwezig zijn. In deze bouwnaden kan vocht zich ophopen en algen- en mosgroei voorkomen. Dit kan op den duur schade veroorzaken aan de gebouwen. De ophoping van het vocht kan tijdens een vorstperiode grote schade aanbrengen. Zoutuitbloeiingen Uitbloeiingen op gevelmetselwerk worden veroorzaakt door de kristallisatie van zouten aan de oppervlakte. Voor de vorming van zoutuitbloeiingen is in het metselwerk een zekere hoeveelheid water vereist. Hierdoor bestaat een kans op scheurvorming en afbrokkeling van het materiaal. 16

17 2.3 Welke invloed heeft vocht op de werking van het isolatiemateriaal in gebouwen en welke maatregelen kunnen worden genomen? Vocht kan in verschillende vormen voorkomen in gebouwen. Dit brengt vaak kostelijke of nauwelijks op te lossen problemen met zich mee. Het vocht is in staat door te dringen tot in de constructie. Als gevolg hiervan kan schimmelvorming of zelfs rot ontstaan. Dit soort gevolgen kunnen door middel van isolatie worden voorkomen en verholpen. Wanneer vocht in aanraking komt met isolatiematerialen, functioneren deze niet meer naar behoren. Hiervoor zijn enkele oplossingen bedacht om het vocht geen kans te geven om door te dringen tot in de isolatiematerialen Vocht en isolatie Bij de woningbouw en energiebesparing wordt al vele jaren gesproken over thermische isolatie, zoals spouwmuurisolatie, maar ook dubbel glas, dakisolatie en dergelijke. Bij thermische isolatie is het van groot belang dat de materialen poreus zijn en een open structuur hebben, waarbij de lucht in de poriën als isolatie fungeert. Echter hebben deze isolerende middelen een waterabsorberend vermogen. Dit betekent dat een goed geïsoleerd huis, dat niet goed vochtwerend is, weinig profijt zal hebben van de isolatie aangezien deze haar werking zal verliezen door doorslaand vocht, optrekkend vocht en condensatie. Bij een slecht werkend dak, zal hemelwater door de dakbedekking en dakdichting het gebouw binnendringen. Het water kan niet alleen een gebouw binnendringen door de dakconstructie. Bij een slechte aansluiting tussen het dak en het metselwerk of de dakelementen kan water doordringen tot aan de constructie met alle gevolgen van dien. Isolatiemateriaal dat onvoldoende strak aan de binnenmuur is aangebracht, kan gaan uitzakken. Door het uitzakken van het isolatiemateriaal raakt dit de buitenmuur en zullen op den duur vochtplekken ontstaan. Isolatiemateriaal en vocht gaan niet samen. De meeste isolerende materialen nemen vocht op als een spons. Na verloop van tijd gaat de werking van het isolatiemateriaal steeds verder achteruit, waardoor het aan vervanging toe is Horizontale vochtwering Horizontale vochtwering wordt geplaatst in muren om de hinder van optrekkend vocht tegen te gaan. In de hedendaagse bouwvoorschriften is al opgenomen dat alle nieuwbouw voorzien moet worden van horizontale en verticale vochtisolatie. Om optrekkend vocht in muren tegen te gaan wordt deze onderbroken met een folie van kunststof of bitumen. Het nadeel van deze methodes is de arbeidsintensieve behandeling en het is duur Verticale vochtwering Bij verticale vochtwering wordt een gebouw beschermd tegen vocht dat tegen de gevels en funderingen komt. Verticale vochtwering wordt aan de buitenkant van de gevel aangebracht. Deze methode is minder efficiënt doordat het vocht al aanwezig is in de gevel en fundering. Een effectieve verticale isolatiemethode is het impregneren van muren. Na grondige reiniging van de muur wordt deze met een diep penetrerende vloeistof (onder lage druk) op de muur gespoten Dubbele beglazing Een simpele oplossing om condensvorming te voorkomen, is het toepassen van isolerende beglazing in gebouwen. De kans op condensvorming is kleiner, omdat de tempratuur van de binnenzijde van het glas hoger is. Hierdoor is de kans op condensvorming gering en zijn woningen minder vochtig. 17

18 2.3.5 Kruipruimte isolatie In een kruipruimte heerst een vochtig en koud klimaat. Door ventilatie kan een deel van deze vochtige lucht worden afgevoerd en vervangen door verse lucht. Om de vochtinvloed in een kruipruimte te beperken/bestrijden kan bodemafsluiting en vloerisolatie worden toegepast. Door het aanbrengen van deze isolatie wordt de constructie van de vloer droger en ontstaat een warmere droge kruipruimte Verwering en vernietiging van metselwerk Door het vocht wordt het metselwerk van gebouwen aangetast. Hierdoor ontstaat verwering en vernietiging van het metselwerk onder invloed van vorst en zout. Het tegengaan van beschadigingen van het metselwerk wordt op verschillende manieren bestreden. Plaatsing van een fysisch vochtscherm is een van deze maatregelen, maar dit is lastig toepasbaar bij dikke muren. Bij dikke muren kan het vochtprobleem worden verholpen door het injecteren van gel in de muren. Dit is een snelle, doeltreffende en milieuvriendelijke methode Vochtregulerende folies Een van de mogelijke oplossingen om vochtoverlast in een gebouw tegen te gaan, is door vochtregulerende folies toe te passen bij het isolatiemateriaal. Bij deze methode wordt zowel een folie aan de buitenzijde geplaatst, als aan de binnenzijde. Deze bescherming dient vooral voor vocht dat overlast veroorzaakt door weersinvloeden. Om inwendige condensatie te voorkomen, dienen waterkerende (dampremmende en dampdoorlatende) folies worden toegepast aan de buitenzijde van het gebouw. Tijdens de open bouwfase treden vaak beschadigingen op aan de dak- of gevelbekleding, omdat deze folies in de praktijk worden gebroken, bijvoorbeeld bij (dak) ramen. Hierdoor ontstaan luchtlekken en zal zich vocht ophopen in de constructie. Wanneer deze lucht afkoelt, vormt zich condens. Kan deze condens niet uit de constructie verdwijnen, ontstaat schade door schimmelvorming en houtrot. 18

19 Literatuurlijst Vocht- en waterschade vakkundig aanpakken van N. Lardenoije Vocht in huis, voorkomen, herkennen, bestrijden van T. Pehle Optrekkend vocht, handleiding voor bestrijding,sbr Goed Isoleren, T. Pehle Isolatiepagina.nl Debodemafsluiter.nl Drowachips.nl Energiezuinighuis.nl Meuwissen.nl Les 1 Warmte en vocht- Bouwfysica en installaties Hogeschool Zuyd Bouwbesluit hoofdstuk 3: 3.6 en 3.7 Vochtwering 19

20 Bijlage 1 20