Emissie inventaris ProRail 2009

Transcriptie

1 Emissie inventaris ProRail 2009 scope 1, 2 en 3 volgens ISO ProRail Augustus 2011 Versie 3, Definitief

2 Emissie inventaris ProRail 2009 scope 1, 2 en 3 volgens ISO dossier : AD registratienummer : versie : Versie 3, Definitief ProRail Augustus 2011 Versie 3, Definitief DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.

3 INHOUD BLAD 1 INLEIDING EN VERANTWOORDING 2 2 BESCHRIJVING VAN DE ORGANISATIE 3 3 VERANTWOORDELIJKE PERSOON 3 4 BASIS JAAR EN RAPPORTAGE PERIODE Basisjaar 2008 en rapportage jaar Wijzigingen emissies basisjaar 3 5 DE BEGRENZING Bepalen van de organisatie grenzen Bepalen van de operationele grenzen 6 6 DIRECTE EN INDIRECTE BROEIKASGASEMISSIES Gekwantificeerde broeikasgasemissies Vergelijking broeikasgasemissie 2009 met basisjaar Verbranding van biomassa Broeikasgasverwijderingen Uitsluitingen 14 7 KWANTIFICERINGSMETHODEN 14 8 CONVERSIEFACTOREN EN VERWIJDERINGFACTOREN 15 9 NAUWKEURIGHEID RAPPORTAGE CONFORM ISO PARAGRAAF COLOFON 20 BIJLAGEN 1 Scopediagram 2 Berekeningen van de emissies per scope 3 Koudemiddelen 4 Overzicht kantoren, VL-posten en infra-gerelateerde gebouwen van ProRail in

4 1 INLEIDING EN VERANTWOORDING ProRail is verantwoordelijk voor het spoorwegennet van Nederland. Hiermee levert ProRail een belangrijke bijdrage aan een duurzame maatschappij, waarin enerzijds de toegankelijkheid van Nederland behouden blijft en anderzijds de CO 2 -emissie door verkeer en vervoer beperkt blijft. Tevens heeft ProRail de ambitie om de beste netwerkmanager van het spoor in Europa te zijn. Dat geldt ook op het gebied van veiligheid en milieu. Daarom voert ProRail een ambitieus milieubeleid met een concreet programma dat is gericht op duurzaamheid. ProRail neemt daartoe initiatieven om haar producten en de totstandkoming ervan zo duurzaam mogelijk te maken. Zo stimuleert ProRail haar leveranciers met behulp van de CO 2 - prestatieladder om duurzame producten te leveren en een duurzame bedrijfsvoering te voeren. ProRail wil daarnaast graag weten hoe het spoorsysteem integraal scoort op klimaatvriendelijkheid ten opzichte van vervoer over weg of water. Dit kan inzichtelijk worden gemaakt met behulp van een CO 2 - voetafdruk. Als eerste stap hiertoe heeft DHV daarom de CO 2 -voetafdruk over 2008 berekend van de organisatie ProRail zelf. Dit rapport behandelt de CO 2 -voetafdruk over In deze tweede voetafdruk zijn naast directe CO 2 -emissies (scope 1) en indirecte CO 2 -emissies door ingekochte energie, eigen auto zakelijk en zakelijke vliegreizen (scope 2) ook indirecte emissies die het gevolg zijn van productie, transport en afvalverwerking van ingekochte kantoormaterialen (scope 3) meegenomen. De CO 2 -voetafdruk geeft een inventarisatie van de totale hoeveelheid uitgestoten broeikasgassen, alsmede inzicht in de herkomst van deze emissies over de verschillende systemen van ProRail met een verdeling naar directe en indirecte broeikasgasemissies. Daarnaast wordt de voetafdruk van 2009 vergeleken met de voetafdruk uit 2008 om zo ontwikkelingen in de tijd in beeld te krijgen. De inventarisatie is uitgevoerd conform de ISO ; 2006 (E) quantification and reporting of greenhouse gas emissions and removals. In dit rapport wordt de CO 2 -voetafdruk gerapporteerd volgens paragraaf van deze norm, in het laatste hoofdstuk is hiertoe een cross reference table opgenomen

5 2 BESCHRIJVING VAN DE ORGANISATIE ProRail is sinds 1 januari 2003 de onafhankelijke inframanager op het Nederlandse spoor en is een samenvoeging van Railinfrabeheer, Railned en Railverkeersleiding. De belangrijkste taak van ProRail is: zorgen voor de capaciteit, betrouwbaarheid en veiligheid op en rond het spoor. Daarmee is ProRail verantwoordelijk voor alle facetten van de Nederlandse railinfrastructuur. Dat geldt voor nieuwbouw, beheer en instandhouding van de infrastructuur, de regie van het treinverkeer en voor de toelating van vervoerders en de verdeling van de capaciteit. ProRail beheert ruim 6800 kilometer spoor met bijna 2700 overwegen, 7500 wissels en 389 stations. De werkzaamheden aan het spoor worden niet uitgevoerd door ProRail zelf. Voor het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden heeft het bedrijf grote spooraannemers als BAM Rail, VolkerRail, Strukton en ASSET Rail gecontracteerd. Voor bouw- en vernieuwingswerk is een tiental aannemers gecertificeerd. ProRail heeft zijn hoofdvestiging in Utrecht en regionale vestigingen in Rotterdam, Amsterdam, Eindhoven en Zwolle. 3 VERANTWOORDELIJKE PERSOON De heer Michiel Deerenberg, programma manager duurzaamheid bij ProRail. 4 BASIS JAAR EN RAPPORTAGE PERIODE 4.1 Basisjaar 2008 en rapportage jaar 2009 De inventarisatie naar broeikasgasemissies is voor ProRail voor de eerste maal uitgevoerd in is dus het basisjaar. Deze rapportage betreft de emissie inventaris over het jaar 2009 (1 januari december 2009). In hoofdstuk 6.2 worden de ontwikkelingen in energiegebruik, conversiefactoren en CO 2 - uitstoot die in 2009 ten opzichte van 2008 hebben plaatsgevonden beschreven. 4.2 Wijzigingen emissies basisjaar Er hebben geen wijzigingen plaatsgevonden in de emissies van het basisjaar

6 5 DE BEGRENZING 5.1 Bepalen van de organisatie grenzen Om de CO 2 -voetafdruk van ProRail te bepalen is het allereerst noodzakelijk om te bepalen welke systemen precies tot ProRail behoren. Het Greenhouse Gas Protocol 1 beschrijft drie verschillende benaderingen om de grenzen van de organisatie (organizational boundary) te bepalen: 1. Equity share : Tot de organisatie behoren die systemen waar de organisatie economisch aandeel in heeft. 2. Operational control : Tot de organisatie behoren die systemen waar de organisatie operationele invloed op heeft. 3. Financial control : Tot de organisatie behoren die systemen waar de organisatie financiële invloed op heeft. In deze inventaris is gekozen om de organisatiegrenzen te bepalen aan de hand van de operationele controle benadering (operational control). Voor het berekenen van de voetafdruk van 2009 zijn dezelfde organisatiegrenzen gehanteerd als in de voetafdruk van 2008, omdat er geen systemen bijgekomen of afgestoten zijn. Wel heeft ProRail per 1 april 2009 de ongevallenbestrijding overgenomen van NedTrain. De voertuigen van de ongevallenbestrijding zijn ingedeeld in het systeem mobiliteit. De gebouwen van de ongevallenbestrijding zijn bij gebrek aan energiegebruiksgegevens niet opgenomen in deze inventaris (zie ad 1 op volgende bladzijde). De systemen van ProRail (KvK nummer ) zijn bij het berekenen van de voetafdruk van 2008 bepaald aan de hand van een workshop met sleutelfiguren en een expertmeeting, gebaseerd op de vraag op welke systemen ProRail invloed heeft. Tijdens de workshop zijn de systemen benoemd en is de beschikbaarheid van brondata besproken. 1 Het Greenhouse Gas Protocol (GHG Protocol) is een internationaal erkende meest gebruikte standaard om een CO 2 - voetafdruk te bepalen. ISO is gebaseerd op de methodiek die het GHG Protocol voorschrijft

7 Naar aanleiding van de resultaten uit de workshop en de daarop volgende expertmeeting is besloten dat ProRail rapporteert over de onderdelen: 1. Kantoren 2. Infra 3. Stations 4. Mobiliteit Ad 1: In bijlage 3 is een overzicht opgenomen van de kantoorlocaties van ProRail welke onder de organizational boundary zijn meegenomen. NB: Per 1 april 2009 heeft ProRail de ongevallenbestrijding van NedTrain overgenomen. De gebouwen van de ongevallenbestrijding behoren derhalve sinds 1 april 2009 binnen de organisatiegrenzen van ProRail. Omdat gegevens van het energiegebruik van deze gebouwen onbekend zijn in verband met de afkoop van de contracten, is de emissie hiervan niet meegenomen in de voetafdruk. Voor de voetafdruk van 2009 zijn ook ketenemissies van ingekochte kantoorartikelen meegenomen. Dit wordt in hoofdstuk 5.2 nader toegelicht. Ad 2: Onder infra wordt verstaan: alle installaties, apparaten, verlichting en infra-gerelateerde gebouwen (zoals VL-posten en Schakel&Meld centra) zoals bedoeld in de spoorwegwet, artikel 58, exclusief stations die in het bezit of beheer zijn van ProRail en energie gebruiken. Ad 3: Voor stations zijn die onderdelen meegenomen die vallen onder het beheer van ProRail. In het algemeen zijn dat de volgende onderdelen van een station: perronfunctie (exclusief winkels en kiosken), loopverbindingsfunctie (exclusief winkels en kiosken), halfunctie (exclusief winkels en kiosken) en de fietsenstalling (maar niet eventuele bemenste fietsenstalling, fietsverhuur en -reparatiebedrijven). De termen zijn zoveel mogelijk overgenomen uit de nota Basisstation 2. Ad 4: Onder mobiliteit vallen zakelijke vliegtuigkilometers, eigen auto zakelijk, leasekilometers van ProRail medewerkers en kilometers gereden door voertuigen die ProRail in eigen beheer heeft. De voertuigen van de ongevallenbestrijding behoren per 1 april 2009 tot ProRail. Derhalve is het systeem Mobiliteit voor de voetafdruk van 2009 uitgebreid met het subsysteem voertuigen in eigen beheer. ProRail heeft onder deelneming de belangen in Relined B.V. en in Keyrail B.V. opgenomen in de jaarrekening. Relined heeft ten doel het optimaal uitnutten van capaciteit van glasvezelnetten en kabels voor data - en telecomactiviteiten. Keyrail heeft ten doel het beheren en exploiteren van de goederenspoorlijn tussen de Rotterdamse haven en de grens van Nederland en Duitsland. In beide B.V. s neemt ProRail voor 50% deel in het eigen vermogen. Aangezien het hier 50% betreft is er geen sprake van volledige bevoegdheid om operating policies te implementeren en zijn ze niet meegenomen in de organizational boundary. 2 Nota Basisstation functionele normen en richtlijnen voor treinstations,

8 5.2 Bepalen van de operationele grenzen Om de operationele grenzen (scope) af te bakenen is gebruikgemaakt van de scope-indeling van het Greenhouse Gas Protocol. In opdracht van ProRail is de scope van deze CO 2 -voetafdruk afgebakend tot scope 1 en 2 en kantoor gebonden ketenemissies 3 van scope 3 ( paper used en suppliers/outsourced emissions 4 ) volgens de CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011 (zie bijlage 1). Hierbij dient opgemerkt te worden dat de CO 2 -prestatieladder eigen auto zakelijk (personal cars for business travel) en zakelijke vliegtuigkilometers (business air travel) tot scope 2 rekent, in tegenstelling tot het GHG Protocol, die deze onderdelen aan scope 3 toeschrijft. Daarnaast wordt stadswarmte (district heating) tot scope 2 van ProRail gerekend. Hoewel CO 2 -emissie als gevolg van stadswarmte niet expliciet in de CO 2 - prestatieladder wordt vermeld, wordt deze wel meegenomen in de voetafdruk. De reden hiervan is dat stadswarmte wel in het GHG Protocol wordt benoemd. 3 Met ketenemissie wordt de totale CO2 -emissie bedoeld die uitgestoten wordt tijdens productie, transport en afvalverwerking/recycling van producten. Niet opgenomen in deze ketenemissies is de emissie die gepaard gaat met het gebruik van de producten (bijv. het elektragebruik door computergebruik), omdat deze al in scope 2 zijn meegenomen. 4 Paper used (ingekocht papier) en suppliers/outsourced emissions (ingekochte telefoons, computers, laptops, beeldschermen, muizen en toetsenborden)

9 6 DIRECTE EN INDIRECTE BROEIKASGASEMISSIES 6.1 Gekwantificeerde broeikasgasemissies 2009 Directe en indirecte broeikasgasemissies van scope 1 en 2 van ProRail bedroegen in ,0 kton CO 2. Hiervan werd 9,4 kton CO 2 veroorzaakt door directe broeikasgasemissies (scope 1), 46,6 kton CO 2 door indirecte broeikasgasemissies door ingekochte energie (scope 2). Daarnaast werd door overige indirecte broeikasgasemissies ten gevolge van de inkoop van papier en elektronica (scope 3) 15,7 kton CO 2 uitgestoten. De som van alle CO 2 -emissies door de verschillende (sub)systemen van ProRail is voor 2009 bepaald op 71,7 kton. Dit is de uitstoot van directe (scope 1) en indirecte (scope 2 en 3 5 ) broeikasgassen, exclusief koudemiddelen 6. De verdeling van de emissies over de scopes wordt weergegeven in tabel 1 en in de figuren 1, 2 en 3. Figuur 1: Absolute CO 2 -emissie naar scope, ProRail Tweederde van de broeikasgasemissie van ProRail wordt veroorzaakt door scope 2 emissies. Deze emissie is bijna volledig (99%) toe te schrijven aan het elektriciteitsgebruik van ProRail (door infra, kantoren en stations). De emissie ten gevolge van elektriciteitsgebruik heeft een aandeel van 82% in de totale voetafdruk van scope 1 en 2 (zie figuur 3). In paragraaf wordt de emissie door het elektragebruik van ProRail nader toegelicht. Bijna een kwart van de uitstoot is het gevolg van de ketenemissie die samenhangt met de inkoop van de kantoorartikelen papier, telefoons, computers, laptops, beeldschermen, muizen en toetsenborden (scope 3). De inkoop van beeldschermen heeft de grootste bijdrage (94%) in de ketenemissies. Dit is enerzijds 5 Van scope 3 zijn de ketenemissies meegenomen die samenhangen met de inkoop van papier, telefoons, computers, laptops, beeldschermen, muizen en toetsenborden. 6 De emissie door koudemiddelen is niet meegenomen in de CO2 -voetafdruk, omdat data hiervan incompleet is en wegens het specifieke broeikasgaseffect van de verschillende koudemiddelen niet op te schalen. In bijlage 5 is een overzicht gegeven van de emissies die het gevolg zijn van weggelekte koudemiddelen waarvan data wel bekend zijn

10 het gevolg van de hoge broeikasgasemissie die vrijkomt door het gebruik van stikstoffluoride (NF 3 ) bij het productieproces en anderzijds het gevolg van het grote aantal beeldschermen dat ProRail in 2009 heeft ingekocht. De overige 13% van de CO 2 -voetafdruk wordt veroorzaakt door brandstofgebruik voor verwarming van de gebouwen en de wissels, voor de noodaggregaten en voor de lease- en eigen voertuigen. Figuur 2: Verdeling CO 2 -emissie naar scope, ProRail Figuur 3: Verdeling CO 2 -emissie van scope 1 en 2, ProRail

11 Tabel 1: CO 2 -emissie onderverdeeld in directe (1) en indirecte (2 en 3) broeikasgasemissies, ProRail

12 Uit figuur 4 blijkt dat op systeemniveau de infra verantwoordelijk is voor 61% van de totale CO 2 -emissie van scope 1 en 2. De kantoren dragen 28% bij aan de voetafdruk van ProRail. De stations veroorzaken circa 10% van de broeikasgasemissie van ProRail. Emissies veroorzaakt door mobiliteit hebben een zeer beperkte bijdrage (1%) in de totale uitstoot. Figuur 4: Verdeling CO 2 -emissie (scope 1 en 2) op systeemniveau, ProRail Onderverdeling aardgas Het aardgasverbruik voor het verwarmen van de kantoren (1,2 kton), de wisselverwarming (6,4 kton), de VL-posten (0,2 kton), de overige infra-gerelateerde gebouwen (0,2 kton) en de overige infra (1,1 kton) draagt voor 16% bij aan de scope 1 en 2 emissie van ProRail. De verdeling van het aardgas over de verschillende (sub)systemen is weergegeven in figuur 5 en 6. NB: de Inktpot en beide kantoorpanden in Zwolle worden op stadswarmte verwarmd. Stadswarmte veroorzaakt 0,5% van de CO 2 -uitstoot van ProRail. Figuur 5: Verdeling CO2-emissie door aardgasverbruik naar systeem, ProRail

13 Figuur 6: Absolute CO 2 -emissie door aardgasverbruik per systeem, ProRail Onderverdeling elektriciteit 82% van de scope 1 en 2 emissies van ProRail is toe te schrijven het elektriciteitsgebruik. De infra (VLposten, overige infra-gerelateerde gebouwen en overige infra) gebruikt bijna 60% van het totale elektriciteitsgebruik van ProRail (zie figuur 7 en 8). De stations gebruiken 34% van de elektriciteit. De kantoren dragen met 3,9 kton voor circa 8% bij aan de CO 2 -uitstoot door het elektriciteitsgebruik van ProRail. Figuur 7: Verdeling CO 2 -emissie door elektragebruik naar systeem, ProRail

14 Figuur 8: Absolute CO 2 -emissie door elektragebruik per systeem, ProRail Vergelijking broeikasgasemissie 2009 met basisjaar 2008 In tabel 2 en figuur 9 wordt een overzicht weergegeven van de ontwikkeling van de CO 2 -emissie in 2009 vergeleken met de CO 2 -emissie in het basisjaar Hieruit blijkt dat zowel de scope 1 als de scope 2 emissies in 2009 afgenomen zijn ten opzichte van Binnen scope 1 wordt de emissieafname (-17%) veroorzaakt door een reductie van het brandstofgebruik van zowel de infra als de kantoren. De afname kan verklaard worden uit het feit dat in 2008 bij gebrek aan voldoende gegevens van ProRail is aangenomen dat het gasgebruik per m 2 gelijk was aan nationale gemiddelden (Kompas Cijfers en Tabellen, AgentschapNL 2007). In 2009 had ProRail meer energiegegevens beschikbaar. Per vierkante meter vloeroppervlak van de gebouwen bleek het aardgasgebruik lager te zijn (5,7 respectievelijk 3,8 in plaats van 15,0 m 3 /m 2, zie ook hoofdstuk 9). Ook het aardgasgebruik voor de wisselverwarming is in 2009 met 12% afgenomen ten opzichte van De emissietoename van het lease- en eigen wagenpark is het gevolg van het overnemen van de ongevallenbestrijding per 1 april Binnen scope 2 wordt de emissieafname veroorzaakt door een reductie in de CO 2 -uitstoot door het elektriciteitsgebruik en de warmtevraag. Het elektriciteitsgebruik van de kantoren is met 4% afgenomen en de warmtevraag met 22%. Het elektriciteitsgebruik van de stations is met 2% afgenomen. Het elektriciteitsgebruik door de infra is wel licht toegenomen (8%). De emissie veroorzaakt door eigen auto zakelijk en zakelijke vliegtuigkilometers zijn in 2009 met 25% respectievelijk 7% toegenomen ten opzichte van Netto is er sprake van een afname van 3% in de energievraag in scope 2. Tenslotte zijn in 2009 scope 3 emissies meegenomen van ingekocht papier, telefoons, computers, laptops, beeldschermen, muizen en toetsenborden. In 2008 waren dergelijke ketenemissies niet meegenomen in de voetafdruk

15 Tabel 2: Ontwikkeling CO 2 -emissie , ProRail. Figuur 9: Ontwikkeling CO 2 -emissie , ProRail. 6.3 Verbranding van biomassa Verbranding van biomassa vond niet plaats bij ProRail in Broeikasgasverwijderingen Broeikasgasverwijdering vond niet plaats bij ProRail in

16 6.5 Uitsluitingen Gebruik van airco refrigerants (koude middelen) behoort tot de directe broeikasgasemissies, maar was over 2009 niet volledig bekend. De CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011 vermeldt dat de emissie door lekkage van koude middelen niet verplicht hoeft te worden gerapporteerd. Omdat extrapolatie aan de hand van aannames wegens de specifieke eigenschappen van de verschillende koude middelen onbetrouwbaar is, is ervoor gekozen om de koude middelen niet in het totaal mee te rekenen, maar de bekende gegevens als aparte vermelding naast de CO 2 -voetafdruk op te nemen. Zie bijlage 3 Koudemiddelen. 7 KWANTIFICERINGSMETHODEN Voor het kwantificeren van de CO 2 -uitstoot is gebruikgemaakt van de door DHV ontwikkelde calculatie-tool CO 2 -scanner. De CO 2 scanner is als volgt opgebouwd: Op drie niveaus kunnen per (sub)systeem de CO 2 -emissies worden bepaald: 1. Directe invoer van CO 2 -emissies 2. Invoer van energie gebruiksgegevens 3. Invoer van activiteitendata. Ad 1: Directe invoer van CO 2 -emissies In sommige gevallen is van een bepaald (sub)systeem al bekend wat de CO 2 -uitstoot is, bijvoorbeeld omdat er al een studie naar gedaan is. Deze gegevens kunnen dan direct ingevoerd worden. Voor ProRail is deze invoer niet van toepassing, omdat dergelijke studies niet bekend zijn. Ad 2: Invoer van energie gebruiksgegevens In andere gevallen zijn van een bepaald (sub)systeem gegevens over het energiegebruik bekend. Als dat het geval is, kunnen deze energie gebruiksgegevens in de scanner worden ingebracht, waarna automatisch met de juiste conversiefactoren de CO 2 -emissies worden berekend. Hierbij zijn in eerste instantie de conversiefactoren uit de CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011 gehanteerd. Daar waar de CO 2 -prestatieladder geen conversiefactoren geeft (bijvoorbeeld voor lekkage van onverbrand aardgas), worden (inter)nationaal erkende conversiefactoren gebruikt (bijv. die van IPCC). Ad 3: Invoer van activiteitendata In een aantal gevallen zijn bovengenoemde gegevens niet bekend. In dat geval kan dan het niveau van de systeem gerelateerde activiteiten worden gebruikt. Dit niveau is gebaseerd op onderstaande formule: CO 2 -uitstoot = (activiteit van het systeem) x (energie-indicator) x (conversiefactor) Deze formule is het best te begrijpen middels een voorbeeld: Voorbeeld: het is niet bekend wat het aardgasverbruik van de overige kantoren in het jaar 2009 is geweest. Het is echter wel bekend dat de overige kantoren van ProRail gezamenlijk m 2 vloeroppervlak beslaan (activiteit van het systeem). Agentschap NL (Kompas, Cijfers en tabellen 2007) meldt voor een gemiddeld Nederlands kantoor een gasgebruik van 15 m 3 /m 2 (de energie-indicator)

17 Daarmee kan dus een schatting worden gemaakt van het totale aardgasgebruik van de overige kantoren. 1 m 3 komt overeen met een uitstoot van 1,825 kg CO 2 (bron: CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011). De CO 2 -uitstoot door de overige kantoren van ProRail wordt daarom geschat op x 15 x (1,825 / ) = 0,90 kton. In bijlage 2 staat voor ieder (sub)systeem vermeld welke indicatoren zijn gebruikt, welke conversiefactoren zijn gebruikt en welke aannames zijn gedaan. Alle data is door middel van berekeningen (calculaties) tot stand gekomen, er zijn geen metingen uitgevoerd om de broeikasgasuitstoot te bepalen. 8 CONVERSIEFACTOREN EN VERWIJDERINGFACTOREN In eerste instantie zijn de conversiefactoren uit de CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011 gehanteerd. Omdat het gaat om specifieke conversiefactoren op nationaal niveau, zijn de gehanteerde conversiefactoren geschikt voor het omrekenen van de broeikasgas activiteiten data naar de daarmee gepaard gaande CO 2 -emissie. Daar waar de CO 2 -prestatieladder geen conversiefactoren geeft (bijvoorbeeld voor lekkage van onverbrand aardgas), worden (inter)nationaal erkende conversiefactoren gebruikt (bijv. die van IPPC). Omdat deze conversiefactoren minder specifiek zijn, is de daarmee berekende CO 2 -uitstoot minder nauwkeurig. Betere factoren zijn echter niet beschikbaar. Bepaling conversiefactor onverbrand aardgas De CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011 geeft geen conversiefactor voor onverbrand aardgas 7. Deze conversiefactor is als volgt berekend: Gronings aardgas heeft een gemiddelde dichtheid van 0,813 kg/m 3 (bron: Gasterra). Onverbrand aardgas is een broeikasgas dat 23 keer zo sterk is als CO 2 (bron: IPCC). 1 m 3 weggelekt aardgas komt dus overeen met 23 x 0,813 = 19 kg CO 2 -equivalenten. Alle gebruikte conversiefactoren zijn opgenomen in bijlage 2, kolom conversiefactor. Verwijderingfactoren (removalfactors) zijn niet van toepassing. 9 NAUWKEURIGHEID De gepresenteerde resultaten moeten worden geïnterpreteerd als best-guess -waarden, omdat de meeste invoervariabelen omgeven worden door een onzekerheidsmarge. Deze onzekerheid wordt bepaald door: 1. Onzekerheid in de conversiefactoren die niet in de CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni 2011 vermeld staan. 2. Onzekerheid in de conversiefactoren van de CO 2 -prestatieladder 2.0, versie 23 juni Onzekerheid in de door ProRail aangeleverde data. 4. Opschaling van de door ProRail aangeleverde data. 5. Rekenen aan de hand van landelijke gemiddelden in geval van ontbrekende data. Ad 1. De onzekerheid in de conversiefactoren die niet in de CO 2 -prestatieladder vermeld staan is reeds toegelicht in hoofdstuk 8 conversiefactoren en verwijderingfactoren. Het gaat om de conversiefactor van onverbrand aardgas. Geschat wordt dat de onzekerheid in deze factor 10-20% is. Omdat de emissie door 7 Onverbrand aardgas bestaat grotendeels uit methaan en komt vrij bij lekkage van de wisselverwarming

18 weggelekt onverbrand aardgas slechts 4% van de totale broeikasgasemissie in scope 1 en 2 bedraagt, is de onzekerheidsmarge in de totale voetafdruk door aannames in deze conversiefactor niet significant (<1%). Ad 2. De CO 2 -prestatieladder rapporteert conversiefactoren die gebaseerd zijn op nationale studies. Omdat ProRail ook op nationaal niveau opereert wordt aangenomen dat de onzekerheidsmarge die door deze conversiefactoren ontstaat gering is (circa 5%). Een gedetailleerde analyse van deze onzekerheidsmarge valt buiten de scope van dit project. Ad 3. 52% van de CO 2 -emissie in scope 1 en 2 is bepaald aan de hand van door ProRail aangeleverde data die zijn afgelezen van meterstanden of afkomstig van facturen van de energieleverancier. Dit zijn realistische energieverbruikgegevens. De onzekerheid in de uitstoot hiervan is even groot als de onzekerheid in de conversiefactoren (zie ad 1 en ad 2). 43% van de CO 2 -emissie in scope 1 en 2 is bepaald aan de hand van data die geschat zijn op basis van onderzoeksrapporten of ervaringscijfers van ProRail. De schattingen kennen een onzekerheid van 5-10%. De volgende data zijn geschat: Elektragebruik stations: aan de hand van de verdeelsleutel met NS Poort over totale elektraverbruik stations. Elektraverbruik 3kV net: aan de hand van het onderzoeksrapport KEMA (Bepaling aandeel eigenverbruik ProRail in tractie energieverbruik : /ON uit 2007, door R.J.F. van Gerwen). Het kantoor op de Koggelaan in Zwolle is gevestigd in een kantorenverzamelpand. Er zijn in dit pand geen tussenmeters aanwezig. Het verbruik van het kantoor van ProRail is geschat aan de hand van vloeroppervlaktes. Het aardgasverbruik van de infra is gemeten. De verdeling van het aardgasverbruik over gebruik en lekkage wisselverwarming en overige infra is geschat op basis van de verhoudingen in In 2008 werd 20% van de 3,4 miljoen m 3 aardgas voor infra gebruikt door de overige infra. In 2009 werd er dus 20,6% x (gemeten verbruik infra) = m 3 verbruikt door de overige infra. Er resteert dus nog = m 3 voor de wisselverwarming. Naar schatting lekt 5% daarvan weg ( m 3 ) en 95% wordt verbrand ( m 3 ). 8 Omdat de totale hoeveelheid aardgasverbruik van de infra gemeten is, is de onzekerheidsmarge op de totale voetafdruk gelijk aan die van de onzekerheid in de conversiefactor (zie ad 1). Aangenomen is dat de afstanden van de zakelijke vliegtuigkilometers van vertrekplaats naar bestemmingsplaats zonder overstap zijn afgelegd. (Bijv. een retourticket Amsterdam-München bestaat uit een heen- en een terugvlucht die beide tot de categorie km behoren. Indien op heen- en terugreis zou zijn overgestapt in bijvoorbeeld Frankfurt zou het om vier vluchten in de categorie km zijn gegaan. Deze categorie kent een hogere conversiefactor en zou daarmee een hogere emissie opleveren.) Omdat niet bekend is of er tussentijdse overstaps zijn gemaakt, is aangenomen dat er geen overstaps hebben plaatsgevonden. De onzekerheidsmarge van de invoervariabelen die betrekking hebben op de door ProRail aangeleverde energiegebruikdata leveren een onzekerheidsmarge in de totale voetafdruk van circa 2-3 kton (4% onzekerheid met betrekking tot scope 1 en 2). 8 Expert judgement ProRail

19 Ad 4. Omdat van een deel van de (sub)systemen van ProRail niet bekend is hoeveel energie zij verbruiken, is het verbruik van deze (sub)systemen geschat aan de hand van opschaling van ProRails eigen data. De volgende data zijn opgeschaald aan de hand van door ProRail aangeleverde data (zie ook bijlage 4): Elektragebruik kantoren: van m 2 kantooroppervlak is het elektraverbruik bekend. Per m 2 wordt gemiddeld 68 kwh stroom per jaar gebruikt. Van m 2 kantooroppervlak is het elektragebruik niet bekend. Geschat wordt dat deze hetzelfde verbruik per m 2 hebben. Elektragebruik VL posten: van m 2 vloeroppervlak is het elektraverbruik bekend. Per m2 wordt gemiddeld 371 kwh stroom per jaar gebruikt. Van m 2 kantooroppervlak is het elektragebruik niet bekend. Geschat wordt dat deze hetzelfde verbruik per m2 hebben. Elektragebruik overige infra-gerelateerde gebouwen: Van m 2 vloeroppervlak is het elektraverbruik bekend. Per m 2 wordt gemiddeld 117 kwh stroom per jaar gebruikt. Van m 2 kantooroppervlak is het elektragebruik niet bekend. Geschat wordt dat deze hetzelfde verbruik per m 2 hebben. Gasgebruik VL posten: van m 2 vloeroppervlak is het gasverbruik bekend. Per m 2 wordt gemiddeld 5,7 m 3 gas per jaar gebruikt. Van m 2 vloeroppervlak is het gasgebruik niet bekend. Geschat wordt dat deze hetzelfde verbruik per m 2 hebben. Gasgebruik overige infra-gerelateerde gebouwen: van 241 m 2 vloeroppervlak is het gasverbruik bekend. Per m 2 wordt gemiddeld 3,8 m 3 gas per jaar gebruikt. Van m 2 vloeroppervlak is het gasgebruik niet bekend. Geschat wordt dat deze hetzelfde verbruik per m 2 hebben. Van vier gebouwen is alleen het energiegebruik over enkele maanden bekend. 9 Aangenomen is dat het gemiddelde energiegebruik per maand van de maanden waarvan het energiegebruik wel bekend is gelijk is aan die van de maanden waarvan het energiegebruik niet bekend is. Daarbij is uitgegaan van een gemiddeld verbruik per maand zonder rekening te houden met variatie door seizoenen. Drie kantoren (HGB1 Utrecht, Central Post Rotterdam en Spoorzone Delft) zijn in de loop van 2009 door ProRail in gebruik genomen. Van deze kantoren is geen energiegebruik bekend. Aangenomen is dat het energiegebruik per m 2 gelijk is aan de hierboven geschreven verbruiken, gecorrigeerd voor het aantal maanden dat de panden tot ProRail behoren. Daarbij is uitgegaan van een gemiddeld verbruik per maand zonder rekening te houden met variatie door seizoenen. De CO 2 -emissie die bepaald is aan de hand van bovengenoemde schattingen bedraagt 2,3 kton. Omdat de variatie in het energiegebruik per m 2 tussen de gebouwen tot een factor 5 en in een geval zelfs met een factor 13 afwijkt van de gemiddelde waarden, kan gesteld worden dat de onzekerheidsmarge door bovengenoemde schattingen groot is. Indien in het meest ongunstige geval de geschatte emissies een factor vijf hoger zijn dan in deze voetafdruk geschat, zou de emissie van scope 1 en 2 11,5 kton hoger zijn. De onzekerheid in de invoervariabelen die betrekking hebben op de opschaling van door ProRail aangeleverde data leveren een onzekerheidsmarge in de totale voetafdruk van circa 15-20% in de totale emissie van scope 1 en 2. Sommige van de door ProRail aangeleverde data zijn niet compleet, maar kunnen ook niet worden opgeschaald: Dieselgebruik in noodaggregaten: van drie van de zeven locaties met noodaggregaten is het dieselverbruik niet bekend. Van de overige vier varieert het gebruik tussen de 0 en 262 liter. Omdat noodaggregaten alleen in noodgevallen worden ingezet, kan het verbruik niet worden opgeschaald. 9 Het gaat om elektraverbruik Inktpot (10 maanden), aardgasverbruik VL-post Zwolle (10 maanden), elektraverbruik VLpost Roosendaal (11 maanden) en gasverbruik VL-post Eindhoven (7 maanden)

20 Aangezien het aandeel van de noodaggregaten waarvan het verbruik wel bekend is niet materieel is (<1%), is de onzekerheid door incomplete data op de totale voetafdruk zeer beperkt; De data over de hoeveelheid weggelekte koelvloeistoffen is incompleet. Opschaling is niet mogelijk, omdat verschillende koelvloeistoffen een zeer verschillend broeikaseffect hebben. Omdat het rapporteren van koelvloeistoffen niet verplicht is, is de emissie door deze lekkage niet meegenomen in de voetafdruk. Door het specifieke karakter van deze emissiebronnen is het niet mogelijk een onzekerheidsmarge hiervan in te schatten. Ad 5. Waar door ontbrekende data gewerkt is met landelijke gemiddelden ligt de onzekerheid in: Gasgebruik Tulpenburgh en overige kantoren: het gasgebruik van Tulpenburgh en de kantoren is bepaald aan de hand van het nationaal gemiddelde verbruik van 15 m 3 /m 2 (gebaseerd op Kompas Cijfers en tabellen, Agentschap NL 2007). Op landelijk niveau varieert het verbruik per m 2 tot een factor 2,5. Indien het gasverbruik per m 2 van Tulpenburgh en de overige kantoren een factor 2,5 afwijkt van het gemiddelde verbruik waar nu mee gerekend is, zou de voetafdruk van scope 1 en 2 circa 3% afwijken. Gesteld wordt dat de onzekerheidsmarge van scope 1 en 2 samen door het rekenen aan de hand van landelijke gemiddelden voor het gasverbruik van Tulpenburgh en de overige kantoren 3% bedraagt. De ketenemissie veroorzaakt door het ingekochte papier bedraagt de ketenemissie van A3, A4 en A5 blanco en gekleurd kopieerpapier. Van briefpapier, informatiepapier en speciaal papier zijn onvoldoende data beschikbaar om de ketenemissie te bepalen. Omdat het ingekochte papier geen significant aandeel in de totale voetafdruk heeft (<1%) is de invloed op de onzekerheidsmarge van de totale voetafdruk niet significant. De ketenemissie veroorzaakt door de ingekochte telefoons, computers, laptops, beeldschermen, muizen en toetsenborden zijn gebaseerd op prototypes. De modellen die ProRail inkoopt kunnen afwijken van deze prototypes. Zo is voor beeldschermen gerekend met het prototype 17 inch LCDflatscreen geproduceerd in Japan. Deze bevatten stikstoffluoride (NF 3 ), dat een sterk broeikasgaseffect heeft. Indien bij de productie van de beeldschermen van ProRail geen stikstoffluoride wordt gebruikt, is de voetafdruk van scope 3 13 kton lager. De onzekerheidsmarge door ketenemissies van prototypes op de totale voetafdruk (scope 1, 2 en 3) wordt geschat op 20%. Het energiegebruik van de gebouwen van de ongevallenbestrijding is niet bekend. Omdat het om specifieke gebouwen gaat, is opschaling aan de hand van landelijke gemiddelden niet mogelijk. Het energiegebruik van deze gebouwen is derhalve niet meegenomen in de voetafdruk (zie ook hoofdstuk 5.1). De specifieke aannames per (sub)systeem zijn beschreven in bijlage

21 10 RAPPORTAGE CONFORM ISO PARAGRAAF 7 Dit rapport is opgesteld in overeenstemming met de eisen uit ISO ;2006, paragraaf 7. Onderstaand is een cross reference opgenomen. Tabel 3: cross reference ISO ISO GHG report content Beschrijving Hoofdstuk onderhavig rapport A Reporting organization 2 B Person responsible 3 C Reporting period D Organizational boundaries E Direct GHG emissions F Combustion of biomass G GHG removals H Exclusion of sources or sinks I Indirect GHG emissions J Base year K Changes or recalculatons L Methodologies M Changes to methodologies N Emission or removal factors used O Uncertainties 9 P Statement in accordance with ISO

22 11 COLOFON Opdrachtgever : ProRail Project : Emissie inventaris ProRail 2009 Dossier : AD Omvang rapport : 20 pagina's Auteur : Jonna Snoek Interne controle : Alexander Gijsen Projectleider : Alexander Gijsen Projectmanager : Jan Bart Jutte Datum : 23 augustus 2011 Naam/Paraaf :

23 Laan 1914 nr EX Amersfoort Postbus BC Amersfoort T (033) F (033) E info@dhv.com

24 BIJLAGE 1 Scopediagram Scopediagram o.b.v. CO 2 -prestatieladder 2.0 versie 23 juni, met toegevoegd district heating District heating Termen in dit rapport Termen volgens CO2-prestatieladder Directe GHG emissies (scope 1) Scope 1 Brandstof Fuel used Koudemiddelen Airco refrigerants Leasekilometers Business car travel Indirecte GHG emissies (scope 2) Scope 2 Elektriciteit Electricity purchased Stadswarmte District heating Eigen auto zakelijk Personal cars for business travel Zakelijke vliegtuigkilometers Indirecte GHG emissies (scope 3) Scope 3 Ingekocht papier Elektronica (computers, laptops, beeldschermen, muizen, toetsenborden, telefoons) Business air travel Paper used Suppliers/outsourced emissions Op verzoek van ProRail zijn in de rapportage de Nederlandse termen aangehouden. Deze bijlage geeft de conversie naar het scopediagram uit de CO 2 -prestatieladder.

25 BIJLAGE 2 Berekeningen van de emissies per scope Leeswijzer tabellen: In deze bijlage worden de berekeningen van de CO 2 -emissies per scope weergegeven. Onder elke tabel is aangegeven welke aannames er gedaan zijn. De tabellen zijn als volgt opgebouwd (waarbij tussen haakjes steeds een voorbeeld van ProRail vermeld staat): Systeem: Geeft aan op welk segment van de organisatie de scope betrekking heeft. Subsysteem: Geeft een nadere onderverdeling van de systemen waarop de scope betrekking heeft. Emissiebron: Geeft aan welke vorm van energie gebruikt wordt (bijv. elektriciteit). Indicator: De basiseenheid waarin de activiteit van het (sub)systeem uitgedrukt wordt (bijv. vloeroppervlak in m 2 ). Kental indicator: Gemiddelde energiegebruik van de indicator (bijvoorbeeld 67,7 (kwh elektriciteit per m 2 vloeroppervlak waarvan elektragebruik NIET bekend)). Eenheid indicator: De meeteenheid waarin het energiegebruik wordt uitgedrukt (bijvoorbeeld kwh/m 2 ). Bron indicator: De informatiebron van het indicatorkental (bijvoorbeeld Berekening o.b.v. gemiddelde verbruik overige kantoren, waarvan verbruik wel bekend). Aantal: Het totaal aantal indicatoren -> activiteit van het systeem (bijvoorbeeld (m 2 vloeroppervlak waarvan elektragebruik NIET bekend). Bron aantal: De informatiebron van het totaal aantal indicatoren (bijvoorbeeld ProRail). Energiegebruik: Totale energiegebruik van het (sub)systeem (bijvoorbeeld (kwh elektriciteit.). Eenheid: De meeteenheid waarin het energiegebruik wordt uitgedrukt (bijv. kwh.). Bron energiegebruik: De informatiebron van het totale energiegebruik van het (sub)systeem (indien niet berekend a.h.v. indicator) (bijv. ProRail) Conversiefactor: De omrekenfactor van het energiegebruik naar CO 2 -emissie (bijv. 0,470 kg CO 2 /kwh.). Eenheid: De meeteenheid waarin de conversiefactor wordt uitgedrukt (bijv. kg/kwh). Bron: De informatiebron van de conversiefactor (bijv. CO 2 -prestatieladder 2.0, 23 juni 2011). CO 2 -uitstoot (in kton) : De CO 2 -emissie, uitgedrukt in kton (1 kton = 1 miljoen kg) (bijv. 0,9: de overige kantoren waarvan het elektragebruik niet bekend is stoten door hun elektriciteitsgebruik 0,9 kton CO 2 uit). bijlage 2-1 -

26 Berekening voor Scope 1 *Tot de overige kantoren behoren de hoofdkantoren (m.u.v. Tulpenburgh en Inktpot, omdat Tulpenburgh als een apart systeem is gespecificeerd en de Inktpot niet wordt verwarmd op aardgas, maar op stadswarmte (scope 2)), regiokantoren, overige kantoren en overige locaties (m.u.v. de Kijfhoek, die tot de infra wordt gerekend). Een overzicht van de kantoorpanden is weergegeven in bijlage 4. **Tot de overige infra-gerelateerde gebouwen behoren de Schakel&Meldcentra, Netwerk Verkeersleiding en de Kijfhoek (zie bijlage 4). NB: De CO 2 -emissie die veroorzaakt wordt door de lekkage van koudemiddelen is onvolledig door incomplete en niet-opschaalbare data. Rapportage van de emissie van koudemiddelen is (nog) niet verplicht. Derhalve is de emissie van koudemiddelen apart weergegeven in bijlage 3. Meetgegevens Dieselverbruik noodaggregaten (van drie van zeven locaties). bijlage 2-2 -

27 Aardgasgebruik infra in totaliteit m.u.v. aantal gebouwen (zie bijlage 4); zie voor verdeling binnen infra over wisselverwarming en overige infra onder aannames. Van deel van VL-posten (zie bijlage 4) is gasgebruik gemeten (facturen leveranciers). Van deel van overige infra-gerelateerde gebouwen is gasgebruik gemeten (facturen leveranciers). Getankte liters leasewagenpark en eigen voertuigen via tankpasjes van leasemaatschappij. Aannames Bij gebrek aan brondata wordt aangenomen dat het aardgasverbruik van Tulpenburgh en de overige kantoren vergelijkbaar is met landelijke gemiddelden, zoals geregistreerd in Cijfers en tabellen 2007 van AgentschapNL. Bij gebrek aan brondata van een deel van de VL-posten en de overige infra-gerelateerde gebouwen (zie bijlage 4) wordt aangenomen dat het aardgasverbruik van deze gebouwen vergelijkbaar is met het gemiddelde gasverbruik per m 2 meter van de VL-posten respectievelijk de overige infra-gerelateerde gebouwen waarvan het verbruik wel bekend is (5,7 respectievelijk 3,8 m 3 /m 2 ). Het aardgasgebruik van de infra in zijn totaliteit m.u.v. aantal gebouwen (zie bijlage 4) is gemeten. De verdeling van dit gebruik over wisselverwarming (verbruik en lekkage) en overige infra is berekend aan de hand van dezelfde verhouding tussen deze onderdelen als in 2008 verdeeld (zie hoofdstuk 9). Het kantoor op de Koggelaan in Zwolle is gevestigd in een kantorenverzamelpand. Er zijn in dit pand geen tussenmeters aanwezig. Het verbruik van het kantoor van ProRail is geschat aan de hand van vloeroppervlaktes. Van vier gebouwen (zie bijlage 4) is alleen het energiegebruik over enkele maanden bekend. Aangenomen is dat het gemiddelde energiegebruik per maand van de maanden waarvan het energiegebruik wel bekend is gelijk is aan die van de maanden waarvan het energiegebruik niet bekend is. Daarbij is uitgegaan van een gemiddeld verbruik per maand zonder rekening te houden met variatie door seizoenen. Drie kantoren (HGB1 Utrecht, Central Post Rotterdam en Spoorzone Delft) zijn in de loop van 2009 door ProRail in gebruik genomen. Van deze kantoren is geen energiegebruik bekend. Aangenomen is dat het energiegebruik per m 2 gelijk is aan de hierboven geschreven verbruiken, gecorrigeerd voor het aantal maanden dat de panden tot ProRail behoren. Daarbij is uitgegaan van een gemiddeld verbruik per maand zonder rekening te houden met variatie door seizoenen. Dieselgebruik in noodaggregaten: van drie van de zeven locaties met noodaggregaten is het dieselverbruik niet bekend. Omdat noodaggregaten alleen in noodgevallen worden ingezet, kan het verbruik niet worden opgeschaald. Bepaling conversiefactor lekkage aardgas wisselverwarming: Gronings aardgas heeft een gemiddelde dichtheid van 0,833 kg/m 3. Onverbrand aardgas is een broeikasgas dat 23 keer zo sterk is als CO 2 (bron IPCC). 1 m 3 weggelekt aardgas komt dus overeen met 23 x 0,813 = 18,7 kg CO 2 -equivalenten. Ca. 80% van aardgasgebruik voor infra is toe te wijzen aan de wisselverwarming (expert judgement ProRail) Ca. 20% van het aardgasgebruik voor infra is toe te wijzen aan de overige infra (expert judgement ProRail) Ca. 5% van aardgasgebruik door wisselverwarming lekt weg (expert judgement ProRail) bijlage 2-3 -

28 Berekening voor Scope 2 * Tot de overige kantoren behoren de hoofdkantoren (m.u.v. Tulpenburgh en Inktpot, omdat Tulpenburgh als een apart systeem is gespecificeerd en de Inktpot niet wordt verwarmd op aardgas, maar op stadswarmte (scope 2)), regiokantoren, overige kantoren en overige locaties (m.u.v. de Kijfhoek, die tot de infra wordt gerekend). Een overzicht van de kantoorpanden is weergegeven in bijlage 4. ** Tot de overige infra-gerelateerde gebouwen behoren de Schakel&Meldcentra, Netwerk Verkeersleiding en de Kijfhoek (zie bijlage 4). Meetgegevens Energiegebruik (warmte en elektra) Inktpot aan de hand van factuur leverancier. Elektragebruik Tulpenburgh aan de hand van factuur leverancier. Van deel van de overige kantoren (zie bijlage 4) is elektragebruik gemeten (facturen leveranciers). Van deel van de overige kantoren (zie bijlage 4) is warmtevraag gemeten (facturen leveranciers). Van deel van VL-posten (zie bijlage 4) is elektragebruik gemeten (facturen leveranciers). Van deel van overige infra-gerelateerde gebouwen is elektragebruik gemeten (facturen leveranciers). Van deel van overige infra-gerelateerde gebouwen is warmtevraag gemeten (facturen leveranciers). Van de infra (incl. VL-posten Zwolle, Arnhem, Alkmaar, Amersfoort, Rotterdam en Maastricht) in zijn totaliteit zijn meetgegevens bekend (facturen leveranciers). Voertuigkilometers eigen auto zakelijk aan de hand van gedeclareerde kilometers. bijlage 2-4 -

29 Zakelijke vliegtuigkilometers aan de hand van reisafstanden bestemmingen uit database reisbureau. Aannames 3 kv: elektragebruik geschat obv KEMA rapport (Bepaling aandeel eigenverbruik ProRail in tractie energieverbruik : /ON uit 2007, door R.J.F. van Gerwen). Stations: berekend a.h.v. verdeelsleutel met NS Poort vanuit totaal gebruik stations. Bij gebrek aan brondata van een deel van de kantoren (zie bijlage 4) wordt aangenomen dat het elektriciteitsgebruik van deze gebouwen vergelijkbaar is met het gemiddelde elektriciteitsgebruik per m 2 meter van de kantoren waarvan het verbruik wel bekend is (68 kwh/m 2 ). Bij gebrek aan brondata van een deel van de VL-posten en de overige infra-gerelateerde gebouwen (zie bijlage 4) wordt aangenomen dat het elektriciteitsgebruik van deze gebouwen vergelijkbaar is met het gemiddelde elektriciteitsgebruik per m 2 meter van de VL-posten respectievelijk de overige infra-gerelateerde gebouwen waarvan het verbruik wel bekend is (371 respectievelijk 117 kwh/m 2 ). Het kantoor op de Koggelaan in Zwolle is gevestigd in een kantorenverzamelpand. Er zijn in dit pand geen tussenmeters aanwezig. Het verbruik van het kantoor van ProRail is geschat aan de hand van vloeroppervlaktes. Van vier gebouwen (zie bijlage 4) is alleen het energiegebruik over enkele maanden bekend. Aangenomen is dat het gemiddelde energiegebruik per maand van de maanden waarvan het energiegebruik wel bekend is gelijk is aan die van de maanden waarvan het energiegebruik niet bekend is. Daarbij is uitgegaan van een gemiddeld verbruik per maand zonder rekening te houden met variatie door seizoenen. Drie kantoren (HGB1 Utrecht, Central Post Rotterdam en Spoorzone Delft) zijn in de loop van 2009 door ProRail in gebruik genomen. Van deze kantoren is geen energiegebruik bekend. Aangenomen is dat het energiegebruik per m 2 gelijk is aan de hierboven geschreven verbruiken, gecorrigeerd voor het aantal maanden dat de panden tot ProRail behoren. Daarbij is uitgegaan van een gemiddeld verbruik per maand zonder rekening te houden met variatie door seizoenen. Aangenomen is dat de afstanden van de zakelijke vliegtuigkilometers van vertrekplaats naar bestemmingsplaats zonder overstap zijn afgelegd. (bijvoorbeeld 1 retourticket Amsterdam-München bestaat uit een heen- en een terugvlucht die in de categorie km vallen. Indien op heen- en terugreis zou zijn overgestapt in bijvoorbeeld Frankfurt zou het om vier vluchten in de categorie km zijn gegaan. Deze categorie kent een andere conversiefactor en zou daarmee een andere emissie opleveren). Omdat niet bekend is of er tussentijdse overstaps zijn gemaakt, is aangenomen dat er geen overstaps hebben plaatsgevonden. bijlage 2-5 -

30 Berekening voor Scope 3 *Tot ingekocht papier behoort het ingekochte A3, A4 en A5 blanco en gekleurd kopieerpapier. Van briefpapier, informatiepapier en speciaal papier zijn onvoldoende data beschikbaar om de ketenemissie te bepalen. Meetgegevens Hoeveelheden ingekocht papier en elektronica uit inkoopadministratie. Aannames Voor het bepalen van de ketenemissie van de computers is uitgegaan van een Pentium 4, processor speed 2000 MHz, 40 GB RAM HDD, 512 MB geheugen en een gewicht zonder beeldscherm en cardboard packaging van 11.3 kg. Voor het bepalen van de ketenemissie van de laptops is uitgegaan van een Pentium 3, processor speed 600 MHz, 10 GB RAM, 128 MB geheugen, 12.1 inch beeldscherm en een gewicht van 3.15 kg; inclusief expansion base without speaker, switch and cables. Voor het bepalen van de ketenemissie van beeldschermen is uitgegaan van een 17 inch LCD flatscreen (Japan). Aangenomen is dat het aantal telefoons gelijk is aan het aantal ingekochte GSM en UMTS abonnementen en het aantal nieuwe vaste aansluitingen. De ketenemissie van de telefoons is gebaseerd op een Sony Ericson W890 met een levensduur van 3,5 jaar. Afvalverwerking/recycling is niet meegenomen in de LCA-studie van Sony Ericson. bijlage 2-6 -

31 BIJLAGE 3 Koudemiddelen De CO 2 -emissie die veroorzaakt wordt door de lekkage van koudemiddelen is onvolledig door incomplete en niet-opschaalbare data. Rapportage van de emissie van koudemiddelen is (nog) niet verplicht. Derhalve is de emissie van koudemiddelen gescheiden weergegeven. Meetgegevens Hoeveelheid weggelekte koelvloeistof naar soort koelvloeistof aan de hand van onderhoudsfacturen. Aannames Er zijn geen aannames gedaan bijlage 3-1 -

32 BIJLAGE 4 Overzicht kantoren, VL-posten en infra-gerelateerde gebouwen van ProRail in 2009 bijlage 4-1 -

33 Bronnen: M.u.v. de in rood weergegeven elektriciteitsgegevens zijn alle gegevens afkomstig van Diana Touw (ProRail) De in rood weergegeven elektriciteitsgegevens zijn afkomstig van Gerald Olde Monnikhof (ProRail). Opmerkingen: Algemeen: De in rood weergegeven elektriciteitsgegevens staan vermeld in het overzicht van het energiegebruik van de infra. In het overzicht van de infra is het elektriciteitsverbruik van de VL-posten in Zwolle, Arnhem, Alkmaar, Amersfoort, Rotterdam en Maastricht opgenomen. Om dubbeltelling tussen de subsystemen VL-posten en Overige infra te voorkomen is het elektriciteitsgebruik van bovengenoemde VL-posten afgetrokken van het totale elektragebruik van de Overige infra en meegenomen in het subsysteem VL-posten. Gegevens energiegebruik ongevallenbestrijding niet bekend en niet meegenomen in voetafdruk (zie H5.1). Regio 1, Utrecht: Inktpot: Warmtevraag over 10 maanden is bekend, nl: 9.316,53 GJ. Opgeschaald naar 12 maanden: GJ Regio 2, Noord Oost: VL-post Zwolle: Aardgasgebruik over 10 maanden is bekend, nl: 3.195,07 m 3. Opgeschaald naar 12 maanden: m 3. Zwolle Koggelaan: Totale verbruik pand (2418,7 m 2 ) is kwh en 510,6 GJ. ProRail huurt 290 m 2. Verbruik ProRail verrekend aan de hand van vloeroppervlak (290 / 2418,7 x = kwh en 290 / 2418,7 x 510,60 = 61 GJ). Regio 4, Randstad Zuid: Regiokantoor Central Post Rotterdam: Het pand is per 15 september 2009 in gebruik genomen. Het energiegebruik is geschat op basis van het gemiddelde verbruik per vierkante meter van Overige kantoren. Omdat het pand in ,5 maand door ProRail gebruikt wordt, is er voor 3,5 / 12 e deel gecorrigeerd aan de hand van de vloeroppervlakte. Spoorzone Delft: De eerste verdieping van het pand is per 1 juli 2009 in gebruik genomen en de tweede verdieping per 1 december Aangenomen is dat het vloeroppervlak van de eerste en tweede verdieping gelijk is (ieder de helft van = 594 m 2 ). Het energiegebruik is geschat op basis van het gemiddelde verbruik per vierkante meter van Overige kantoren. Omdat de helft van het pand in maanden door ProRail gebruikt wordt en de andere helft 1 maand, is er voor (6 / / 12) e deel gecorrigeerd aan de hand van de vloeroppervlakte. VL-post Roosendaal: Elektriciteitsverbruik over 9 maanden is bekend, nl: kwh. Opgeschaald naar 12 maanden: kwh. Regio 5, Zuid: VL-post Eindhoven: Gasverbruik over 7 maanden is bekend, nl: m 3. Opgeschaald naar 12 maanden: m 3. bijlage 4-2 -