Meertaligheid in het Europees Parlement: 'lost in translation?' [ :23]

Transcriptie

1 Meertaligheid in het Europees Parlement: 'lost in translation?' [ :23] De EU bestaat uit 27 lidstaten, met inwoners met een verschillende linguïstieke en etnische achtergrond. De eenheid en verscheidenheid komen tot uiting in 23 officiële talen en een groot aantal andere nationale, regionale en lokale talen. Meertaligheid draagt bij aan Europese waarden als democratie, gelijkheid, transparantie en concurrentiekracht. Voor het EP is het dan ook belangrijk, maar wat levert dit eigenlijk op voor de Europese burger? Kom meer te weten over meertaligheid in ons dossier. De EU is een 'multiculturele, meertalige democratie', die gebruik maakt van drie alfabetten: het Latijnse, het Griekse en het Cyrillische. Het bewaren van de unieke verscheidenheid aan talen is een grote uitdaging. Omdat de EU onlangs is overgegaan op het gebruik van 23 talen, is het allereerst interessant om te bekijken wat meertaligheid betekent en welke voordelen en kosten ermee verbonden zijn. Daarom hier enkele statistieken over de kosten van meertaligheid: De totale kosten van vertaling en vertolking in alle EU-instellingen bedroegen in % van de algemene begroting van de EU (ongeveer 1,123 miljard oftewel minder dan 2,3 per burger per jaar - de kosten van een kop koffie) Voor 2006 worden de vertaalkosten in alle EU-instellingen geraamd op 800 million; in 2005 kwamen de totale kosten van vertolking uit op bijna 190 miljoen De uitgaven voor meertaligheid vormen meer dan een derde van alle uitgaven van het Parlement Het Europees Parlement (EP) heeft in de eerste helft van bladzijden vertaald (waarvan extern) Sinds 2005 vertaalt het EP meer dan een miljoen bladzijden per jaar Om te kunnen functioneren, doet de EU op een gemiddelde dag een beroep op meer dan 2000 vertalers en 800 tolken. NL Persdienst Directie media Directeur - Woordvoerder : Jaume DUCH GUILLOT Referentienummer: FCS11816 Nummer centrale persdienst (32-2) /7

2 De EU spreekt uw taal De EU - een echte meertalige organisatie - wordt wel omschreven als een complexe en steeds hogere Toren van Babel. Maar daarmee slaat men de plank mis: bij de veelheid aan talen gaat het erom voor een maximaal begrip tussen de instellingen en de burgers te zorgen. Dit is zelfs een van de democratische fundamenten waarop de EU is gebouwd. Bij de toetreding van een land tot de EU bepaalt het land welke taal of talen het als officiële talen van de EU wil aangemerkt zien worden. Vervolgens wordt de volledige lijst van officiële talen door de regeringen van de EU-landen goedgekeurd. Elke uitbreiding van de EU is daarmee ook een taalkundige en culturele uitbreiding. Het is geen toeval dat de EU in haar eerste verordening, Verordening nr. 1 van 1958, de officiële talen heeft vastgesteld. Op 1 januari 2007 is de talenfamilie van de EU gegroeid tot 23 officiële talen. Het Iers werd de 21e officiële taal, hoewel het vooralsnog op beperkte schaal gebruikt wordt, en met de toetreding van Bulgarije en Roemenië is het aantal op 23 gekomen. Het gaat om de volgende talen: Bulgaars, Deens, Duits, Engels, Ests, Fins, Frans, Grieks, Hongaars, Iers, Italiaans, Lets, Litouws, Maltees, Nederlands, Pools, Roemeens, Portugees, Sloveens, Slowaaks, Spaans, Tsjechisch en Zweeds. Verantwoordingsplicht, toegankelijkheid en transparantie De legitimiteit van de EU-instellingen berust op hun verantwoordingsplicht, toegankelijkheid en transparantie. Veel burgers spreken maar één taal en dus moet de EU ervoor zorgen dat zij in hun nationale taal toegang hebben tot wetgeving, procedures en informatie en in de officiële talen met alle instellingen kunnen communiceren. Alle gekozen volksvertegenwoordigers in het EP hebben het recht in hun eigen taal te spreken, te luisteren, te lezen en te schrijven. Dit draagt ertoe bij dat alle burgers volledig en eerlijk worden vertegenwoordigd, niet door de beste taalkundigen, maar door de beste politici, die door de beste Europese tolken en vertalers worden ondersteund. Geen enkel ander regionaal of mondiaal orgaan kent zoveel officiële talen. "Er bestaat geen andere internationale organisatie met evenveel of zelfs maar half zoveel talen", merkt Olga Cosmidou, hoofd van het Directoraat vertolking bij het Parlement, op. "In Europa, waar het model van de multiculturele samenleving bestaat, is vertolking een basisbehoefte." Geen andere organisatie geeft zoveel uit voor vertaling en vertolking en toch blijven de kosten verhoudingsgewijs vrij gering FCS /7

3 Veel talen, één Unie Gelijkheid van talen houdt in dat geen enkele taal 'meer gelijk' is dan de andere. Het handvest van de grondrechten van de EU garandeert dat de verscheidenheid aan talen wordt geëerbiedigd en discriminatie op grond van taal is verboden, ongeacht of een burger uit een kleine of een grote lidstaat komt. Met de regelmatig bijgewerkte website van het EP willen wij u toegang geven tot informatie in uw taal. Gelijkheid van talen is cruciaal Zonder vertaling en vertolking van hoge kwaliteit zou de EU niet kunnen functioneren. Het is weliswaar niet eenvoudig om in 23 talen te werken, maar de gelijkheid van alle talen is van cruciaal belang. Sinds 1 januari 2007 wordt bepaalde secundaire wetgeving in het Iers vertaald en wordt voor Ierse vertolking tijdens de plenaire vergaderingen van het EP gezorgd. Al vóór de toetreding van Bulgarije en Roemenië zijn linguïsten uit die landen aangenomen, zodat de waarnemers in hun moedertaal konden werken. Tijdens plenaire vergaderingen wordt getolkt vanuit 23 cabines, elk met 3 tolken. "Zelfs al zijn EP-leden het Engels, Frans of Duits machtig, voor politieke statements met alle nuances van dien moeten zij gebruik kunnen maken van de gehele rijkdom van de taal en dat gaat normaal gesproken alleen in je moedertaal", zo stelt Olga Cosmidou FCS /7

4 Het Europees Parlement op de bres voor culturele diversiteit Volgens het Reglement van het EP worden "alle stukken van het Parlement (...) opgesteld in de officiële talen" en hebben "alle leden (...) het recht in de officiële taal van hun keuze in het Parlement het woord te voeren." Met elke uitbreiding neemt de verscheidenheid aan talen toe en dus ook het aantal vertalers en tolken. Het Europees Parlement, de Raad van ministers, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's gebruiken alle officiële talen van de EU. Het feit dat op 1 januari 2007 de functie van een Commissaris voor meertaligheid is ingesteld, geeft bovendien aan welk belang het uitvoerend orgaan van de EU hieraan hecht. Hoge taalkundige kwaliteit en efficiency Het Europees Parlement is 's werelds grootste werkgever van tolken en vertalers; in totaal zijn zo'n personen, een derde van het totale personeel, werkzaam in deze beroepsgroepen. Het Europees Parlement is dan ook een voorvechter van meertaligheid, met gegarandeerde vertolking tijdens plenaire vergaderingen, vergaderingen van het hoogste bestuursorgaan en, voor zover mogelijk, commissie- en delegatievergaderingen. Als gevolg van de toenemende bevoegdheden van het EP en het stijgende aantal talen neemt de werklast uiteraard toe. Professionele tolken, vertalers en andere administrateurs, zoals juristen-linguïsten, staan borg voor de hoogste taalkundige kwaliteit en nauwkeurigheid. Wat is het geheime recept voor het succesvol integreren van nieuwe talen? "Jarenlange voorbereiding en planning, zeer gemotiveerde, ervaren managers en personeelsleden - en enthousiaste nieuwe vertalers en managers", meent Helmut Spindler, directeur van het Directoraat-generaal Vertaling. Voeg daarbij een mengeling van "begeleiding en continue beroepsopleiding, een efficiënt gebruik van de linguïstische hulpmiddelen, een innoverende benadering en een combinatie van interne en goed gecontroleerde externe krachten." FCS /7

5 Het gesproken en geschreven woord Een transparant besluitvormingsproces vereist nauwkeurige teksten van goede kwaliteit en om dat te bereiken moeten de oorspronkelijke teksten en toespraken helder en beknopt zijn. Revisie, controle en toezicht garanderen kwalitatief goede vertalingen, terwijl terminologische consistentie wordt gewaarborgd door vertaalgeheugens en databanken met voor de Gemeenschap relevante terminologie. Miljoenen bladzijden Van de meer dan 2 miljoen bladzijden die jaarlijks in de EU-instellingen worden vertaald, neemt het EP het leeuwendeel voor zijn rekening. Na de uitbreiding in 2004 is de vraag naar vertalingen meer dan vervijfvoudigd. Bij het EP worden teksten in beginsel vertaald door native speakers. Er wordt gebruik gemaakt van een 'pivotsysteem', waarin de meest gebruikte talen als spiltalen fungeren. Een document in een minder gebruikte taal wordt dus niet altijd rechtstreeks in alle andere talen vertaald, maar zal waarschijnlijk eerst in een van de grotere spiltalen worden vertaald en daarna in andere talen. Daardoor hoeven de vertalers niet te kunnen werken met de 506 mogelijke talencombinaties die bestaan bij rechtstreekse vertaling vanuit elke officiële taal van de EU naar alle andere talen. Vertolking in relais Aangezien het aantal onderwerpen dat in Parlementaire debatten aan de orde komt vrijwel onbeperkt is, moet een tolk over een goede algemene kennis van de EU beschikken en deskundig zijn op bijna alle terreinen waarop de EU actief is, variërend van gevoelige buitenlandse vraagstukken tot verschillende soorten vis. De simultane vertolking is een uiterst complex proces, vooral tijdens plenaire vergaderingen, omdat de EP-leden maar een beperkte spreektijd hebben. Voor vertolking wordt gezorgd in de drie vergaderplaatsen van het Parlement (Brussel, Straatsburg en Luxemburg) en elders, bijvoorbeeld voor interparlementaire delegaties. Hoe meer talen er zijn, hoe gecompliceerder de vertolking wordt. Het Parlement heeft ongeveer 400 tolken in vaste dient, die tijdens de drukste periodes kunnen worden versterkt met eenzelfde aantal freelance-tolken. Een volledige tolkenploeg voor een vergadering met 23 actieve en passieve talen bestaat uit 69 tolken en elke 3-persoonscabine tolkt rechtstreeks uit zoveel mogelijk talen. Het aantal tolken dat uit bepaalde minder gebruikte talen kan werken, is soms beperkt, zodat de ploeg is aangewezen op pivottolken die aan de basis staan van een vertaling in relais. In andere gevallen, met name bij de nieuwere lidstaten, werken de tolken soms zowel vanuit als naar hun moedertaal, ook wel retourvertolking of bi-actieve vertolking genoemd FCS /7

6 'Lost in translation?' Gecontroleerde volledige meertaligheid De voordelen van de meertaligheid zijn duidelijk groter dan het werk en de kosten die erdoor ontstaan, het Parlement ziet het realiseren van meertaligheid bovendien als zijn democratische plicht. De EU-instellingen hebben de grootste tolken- en vertaaldienst ter wereld om dit fundament van de EU te onderhouden. Een EU met een supranationale lingua franca zou de burgers van de EU-instellingen vervreemden. De instellingen proberen daarom de taalkundige en culturele verscheidenheid zowel binnen als buiten hun muren te bevorderen en 'Eurospeak' te vermijden. Niettemin kan en mag men de kosten en praktische moeilijkheden die ontstaan als men alle talen gelijk wil behandelen niet negeren. Bij elke uitbreiding van de EU nemen ze toe, niet alleen door het zoeken van voldoende gekwalificeerd taalkundig personeel, maar ook op het vlak van de infrastructuur, bijvoorbeeld wat betreft vergaderzalen met voldoende tolkencabines. Van de uitbreidingen is daarom een krachtige impuls uitgegaan om de meertaligheid efficiënter vorm te geven. Zo is er een langzame verschuiving gaande in de algemene regel dat vertalers en tolken alleen naar hun eigen moedertaal werken. Naarmate het werk hogere eisen stelt en de uitdagingen groter worden, verandert de hele benadering van het vertalen en tolken. Een pragmatische benadering Volledige vertaling en vertolking wordt gegarandeerd voor plenaire vergaderingen en alle officiële stukken die het EP en zijn organen goedkeurt, maar de aanpak is flexibeler ten aanzien van voorbereidende documenten en vergaderingen: deze documenten worden niet automatisch in alle talen vertaald en er wordt niet noodzakelijkerwijs in alle talen getolkt. De parlementaire commissies stellen bijvoorbeeld een "taalkundig profiel" van hun leden op, zodat alleen de talen worden gedekt waaraan de leden werkelijk behoefte hebben. Op kleinere vergaderingen besluiten de leden vaak zelf dat er om pragmatische redenen in een beperkt aantal talen en soms slechts in één taal wordt gewerkt. Deze pragmatische benadering vindt haar weerslag in de recente regelgeving van het EP. In zijn 'Gedragscode meertaligheid' uit 2006 staat dat alleen met behulp van een "gecontroleerde integrale meertaligheid", op basis van vooraf meegedeelde behoeften en naar prioriteit gerangschikte gebruikers, de gelijke status van alle talen kan worden bewaard en tegelijk de kosten binnen budgettair aanvaardbare grenzen blijven en de gelijke behandeling van leden en burgers gegarandeerd is. Het EP heeft tevens, uitgaande van een verslag van het Finse EPP-ED-lid Alexander Stubb, een resolutie aangenomen over de uitgaven voor vertolking en verbetering van de werkmethoden. Daarin wordt onderstreept dat de meertaligheid en het kunnen begrijpen van andere sprekers in het EP van cruciaal belang zijn voor de Europese democratie, maar worden ook gebieden genoemd waarop kan worden bezuinigd. Dit kan worden gedaan door de kosten van vertolking duidelijker onder de aandacht te brengen, het aantal late annuleringen en de wachttijd voor de tolken te verminderen en de behoeften en middelen optimaal op elkaar af te stemmen. In 2003 ging 16% van de uitgaven voor vertolking op aan wachttijden en geleverde, maar niet gebruikte diensten. In de resolutie over de ontwerpbegroting 2007 hebben de leden van het EP erkend dat de meertaligheid "essentieel is voor het werk van de leden en voor de burgers", maar ook aangedrongen op beheersing van de kosten - ongeveer 33% van de totale uitgaven van het EP. In de resolutie over de uitgaven voor 2008 wordt de mogelijkheid van een herstructurering van de tolkendienst overwogen en wordt voorgesteld misbruik van meertalige diensten in het EP te bestraffen. Efficiencyverhoging Technische ontwikkelingen als computer-ondersteund vertalen, gezamenlijke vertaalgeheugens en programma's voor stemherkenning helpen wel, maar kunnen de menselijke inbreng niet vervangen. Onvermijdelijk gaat er bij vertaling en vertolking iets verloren. Maar zonder zou er nog meer verloren gaan FCS /7

7 Eenheid in verscheidenheid: EU-gelden voor meertaligheid De EU stimuleert het leren van talen en de verscheidenheid aan talen binnen haar grenzen en daarbuiten. De beheersing van ten minste twee vreemde talen zou tot de basisvaardigheden moeten behoren van elke Europese burger die in de EU studeert en werkt, aldus een verslag van de EP van 27 april 2006, in navolging van de conclusies van de Europese Raad van maart 2002 in Barcelona. De EU wil dat de lidstaten ten minste twee vreemde talen opnemen in hun lesprogramma's, zodat scholieren al op jonge leeftijd belangstelling krijgen voor andere talen en gemotiveerd worden om deze goed te beheersen, hetgeen het wederzijds begrip en inlevingsvermogen in Europa zou versterken. Bevordering van meertaligheid De EU financiert onderwijs- en beroepsopleidingsprogramma's zoals Socrates (Lingua en Comenius) en Leonardo da Vinci, en bevordert zo actief het levenslang onderwijzen en leren van talen en de linguïstische verscheidenheid. Vanuit het Media-programma wordt het nasynchroniseren en ondertitelen van Europese films gesubsidieerd. Om de mensen aan te moedigen hun leven lang talen te leren, is 26 september uitgeroepen tot de Europese Dag van de Talen. Het door de EU in het leven geroepen Europese talenlabel (een keurmerk voor creatieve initiatieven op het gebied van taalonderwijs en -verwerving) komt de meertaligheid ook ten goede en 2008 wordt het Europees jaar van de interculturele dialoog. Er moet nog meer worden gedaan om deze doelen dichterbij te brengen en de leden van het EP hebben zich dan ook positief uitgelaten over de invoering van een Europese 'taalvaardigheidsindicator', waarmee de taalvaardigheid en het beleid van de lidstaten op dit gebied kunnen worden vergeleken. De onderzoeken moeten in 2009 beginnen. Volgens een enquête van Eurobarometer getiteld "De Europeanen en hun talen" die in februari 2006 is gepubliceerd, zegt 28% van de Europeanen twee vreemde talen te beheersen, terwijl 56% van de EU-burgers in één vreemde taal een gesprek kan voeren. Bijna de helft van de ondervraagden gaf toe naast hun moedertaal geen enkele andere taal te spreken. Ongeveer 1 op de 5 Europeanen is actief bezig een taal te leren. Andere nationale, regionale en minderheidstalen De verscheidenheid aan talen is geen hinderpaal, maar juist een troef voor een verenigde EU. Bijna 50 miljoen Europeanen spreken ongeveer 60 regionale of minderheidstalen en de Unie bevordert het leren van deze talen door middel van programma's en met financiële steun. Het EP heeft al sinds het begin van de jaren '80 in een reeks resoluties duidelijk gemaakt dat het zich sterk maakt voor de bescherming van minder gebruikte talen. Op grond van bijzondere bepalingen kunnen de burgers sinds 2006 het Europees Parlement aanschrijven en om een antwoord vragen in de zogeheten "co-officiële" talen van Spanje (dit zijn de talen die in Spanje naast het Spaans/Castiliaans een grondwettelijk beschermde status hebben). De Spaanse regering heeft ermee ingestemd om eventuele extra vertaalkosten voor haar rekening te nemen en zij draagt ook zorg voor de vertaling van een groot aantal EU-teksten in die talen. Het Parlement heeft een Interfractiewerkgroep Traditionele minderheden en regionale talen en Miguel Ángel Martínez, ondervoorzitter van het EP, is verantwoordelijk voor de meertaligheid. Samen met Eurocommissaris Leonard Orban heeft hij op 28 juni IATE ('Inter-Active Terminology for Europe') voor het publiek geopend. Deze databank bevat 8,7 miljoen termen, afkortingen en zinswendingen in alle 23 officiële talen van de EU FCS /7