EU-gezondheidsprijs voor journalisten 2011
|
|
- Alfred Peeters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 EU-gezondheidsprijs voor journalisten 2011 Diepe hersenstimulatie Ontwaken uit depressie Stef van Delft, The Netherlands Gerard Bevers is de eerst depressieve patiënt in Nederland die met deep brain stimulation is behandeld. In het AMC in Amsterdam kregen al dertig mensen met ernstige dwangklachten elektroden in hun hersenen. De pacemaker voor de hersenen werkt fantastisch, zeggen patiënten. Nee, ik voel me geen robo sapiens. Depressie is zo verschrikkelijk, dat is onbeschrijflijk. Tien jaar geleden begon het bij mij en zij is nooit meer weggeweest. Alles geprobeerd, maar niets hielp. Medicijnen niet, therapieën niet, elektroshocktherapie niet. Ik heb meer behandelaren gehad dan prins Bernhard vrouwen. Eén keer reageerde ik goed op een antidepressivum. Dat was geweldig, maar na enkele maanden verdween het effect helemaal. Het was het laatste middel dat ik zou gebruiken. Met mijn behandelaar zou ik daarna spreken over het einde. Ik wilde eruit stappen. Gerard Bevers (57), mooi gegroefd gezicht, donkere oogopslag, lijdt aan chronische depressie. Hij is kunstenaar, maar in de laatste tien jaar is hij amper tot schilderen gekomen. De depressie beheerste zijn leven en sloeg hem neer tot een apathische in zichzelf gekeerde man. Ik ontmoet hem halverwege juli in de werkkamer van psychiater Damiaan Denys. Het is warm en stil, er heerst vakantierust op de afdeling psychiatrie van het AMC in Amsterdam. Maar voor Bevers zijn het spannende tijden. Hij is de eerste patiënt in Nederland die vanwege depressie deep brain stimulation, diepe hersenstimulatie, ondergaat. Bij deze relatief nieuwe techniek worden operatief twee elektroden in de hersenen geplaatst die zijn verbonden met een batterij die elders onderhuids in het lichaam zit. Een bepaald circuit in de hersenen wordt via lichte elektrische pulsen voortdurend gestimuleerd door de elektroden (zie kader). De techniek is al langer in gebruik bij parkinsonpatiënten, maar in de psychiatrie wordt zij pas sinds enkele jaren experimenteel toegepast. Denys heeft de afgelopen vijf jaar dertig patiënten met een
2 obsessieve compulsieve stoornis of dwangstoornis, ocd, behandeld. Pas geleden is Gerard Bevers als eerste chronisch depressieve patiënt met diepe hersenstimulatie behandeld. De resultaten lijken veelbelovend, maar Denys is voorzichtig: hij beklemtoont dat deep brain stimulation (dbs) in de psychiatrie zich nog absoluut in de onderzoeksfase bevindt. Ook elders wordt geëxperimenteerd: in Maastricht bijvoorbeeld met patiënten met Gilles de la Tourette en in België met eetstoornissen. Wereldwijd buigen diverse onderzoekers zich over dbs bij depressie. Zintuigen gingen weer open Voor Gerard Bevers telt maar een ding: afkomen van die vreselijke, allesoverheersende depressie. Die depressie heb ik altijd ervaren alsof ik in een ouderwets dik duikerspak zat, met zo n grote helm op. Je neemt dingen wel waar, maar niets komt echt binnen. Of je in de zon zit, of aan het vrijen bent, altijd heb je dat duikerspak aan. Dat is een leven in duisternis, een verschrikking. Op het moment dat ik zo ver was om eruit te stappen hoorde ik bij toeval iets over dbs. Daar ben ik toen achteraan gegaan en zo rolde ik hier in het traject. Er volgde een periode van screening, testen, gesprekken en scans. Een paar weken geleden zijn de elektroden geplaatst. Dat is een operatie die het nodige van je vergt, maar het staat niet in verhouding tot de ellende die depressie teweegbrengt. Twee weken na de operatie was het grote moment daar: ik zat hier samen met mijn vrouw in deze kamer en Denys schakelde de elektroden aan. Dat was enorm spannend. Ik wist: er zijn patiënten bij wie in eerste instantie niets gebeurt en er zijn gevallen dat de boel meteen openspringt. Dan hoop je natuurlijk op het laatste. Na tien minuten voelde ik al tintelingen en prikkelingen, mijn zintuigen waren aan het opengaan, letterlijk. Die grote foto die hier in deze kamer hangt had ik wel vaker gezien, maar nu pas kwam hij echt binnen. Prachtig! De dagen erna werden het gevoel en de emoties steeds sterker. Schilderijen vlogen ineens weer door mijn hoofd, ik bemoeide we weer met mijn gezin, de belangstelling voor anderen was helemaal terug. Dat was overweldigend, een awakening. Telkens een nieuw avontuur Het effect bleek echter iets te overweldigend. Vrouw en kinderen van Bevers vonden hem ineens wel erg druk en eufoor. In overleg met Denys zijn een week later de elektroden iets lager afgesteld. Toen ging het meteen ook een stuk minder: sneller
3 moe, minder begeesterd, vlakkere emoties. Ineens keek ik weer met walging naar mijn schilderijen. Het stemt Bevers somber, maar hij weet dat het erbij hoort. Het is al fantastisch dat ik reageer op dbs. Wat volgt is een kwestie van uitproberen. Met een handcomputer kan de behandelaar de elektroden op korte afstand te besturen. Tandje hoger, tandje lager, op zoek naar de optimale instelling. De mogelijkheden zijn legio: in theorie zijn er instellingen. Het is deels trial and error, zegt Damiaan Denys. Het instellen kan maanden duren. Er is geen handboek, het is aftasten, de eigen ervaring gebruiken en veel in gesprek gaan met de patiënt en zijn omgeving. En ook interpreteren hoe iemands persoonlijkheid is. Tegelijkertijd moeten we de tijd nemen om veranderingen te laten bezinken, niet te snel de instelling willen wijzigen. Dat is telkens een nieuw avontuur. De batterij van Bevers is even uitgezet tijdens zijn bezoek aan Denys. Zal ik het een tijdje uitlaten?, vraagt Denys. Huh? Nee hoor, die periode ken ik al, zegt Bevers geschrokken. Zet hem maar op negen! (een buitenproportioneel hoge stand, red.). Een paar weken later bel ik nog eens met Bevers: hij schommelt ook dan nog heen en weer tussen depressie en euforie. Het is nog wachten op stabiliteit, zegt hij. Wat dat betreft ben ik een proefkonijn, maar ik wist waar ik aan begon. Nu heeft Denys met een flinke ruk de elektroden hoger afgesteld en voel ik me prima. Dat dbs in Nederland in beeld kwam voor mensen met een chronische depressie, vloeide voort uit de ervaringen die in het AMC zijn opgedaan met deze techniek met dwangpatiënten. Denys: Bij deze patiënten plaatsen we de elektroden in een specifiek deel van de hersenen, aan de rand van de nucleus accumbens. Ik durf te beweren dat we daarmee wereldwijd de beste resultaten tot op heden hebben geboekt. Bovendien weten we dat plaatsing van elektroden op die plek weinig bijwerkingen geeft. Het viel ons op dat de ocd-patiënten die goed reageerden op diepe hersenstimulatie allereerst een stemmingsverbetering lieten zien. Daardoor dachten we dat ook voor depressie de accumbens een goede plaats was voor dbs. De komende tijd gaan we dat onderzoeken bij chronische depressiepatiënten bij wie alle andere behandelingen hebben gefaald. Dat gebeurt in het AMC met Eric Ruhe van de afdeling depressie en in Tilburg met Peter Notten van het Elisabethziekenhuis. Was achter slot en grendel
4 Enkele weken voor mijn gesprek met Gerard Bevers heb ik een afspraak met Damiaan Denys. Ik wil graag weten welke ervaringen tot nu toe zijn opgedaan met dbs bij ocdpatiënten. Vooraf heb ik aan Stichting Angst Dwang en Fobie gevraagd of zij patiënten kennen die dbs hebben ondergaan. Slechts één kandidaat meldt zich, en die licht Denys in over mijn verzoek. Denys wil echter pertinent niet dat ik zelf patiënten benader. Als ik buiten hem om dat toch doe, werkt hij niet meer mee aan het artikel, zegt hij. We discussiëren hier enige tijd over, maar Denys blijkt onvermurwbaar. Hij zegt dat het om een groep heel kwetsbare patiënten gaat en dat hij daarom de vinger aan de pols wil houden. Bovendien is het een onderzoeksfase, dat is een gevoelige periode, stelt hij. Er staat niets vast, alles is in ontwikkeling. Omdat ik ook meer wil weten over de behandeling zelf, leg ik me er enigszins mokkend bij neer. Ondertussen heeft Denys wel geregeld dat ik met twee dwangpatiënten kan spreken die dbs hebben ondergaan. Het verbaast mij niet dat bij deze mensen de behandeling is aangeslagen. Maar het moet gezegd worden: de verhalen zijn bijzonder. De Limburgse vijftigjarige Lia heeft vanaf haar achttiende last van een ernstige dwangneurose. Het is in de loop der jaren steeds erger geworden, zegt ze. De hele dag was ik bezig alles onder controle te houden, smetvrij en stofvrij. Altijd had ik de kamer vol met wasgoed, heel extreem. Dan gebeurde er weer iets en dan moest alles uit de kast om opnieuw gewassen te worden. Ik had de was ook achter slot en grendel, dan kon niemand anders eraan komen. Ook zat ik urenlang in bad. Een afschuwelijke tijd. Ze had diverse opnamen in de psychiatrie, therapieën, medicijnen, maar de dwang bleef. Toen zij zich aanmeldde voor dbs kwam ze gemakkelijk door de selectie heen. Die is gebonden aan strenge voorwaarden. Iemand moet alle behandelingen hebben ondergaan, moet ernstige dwangklachten hebben en mensen moeten gemotiveerd zijn om te veranderen. Van de ruim honderdtwintig patiënten die we in eerste instantie hebben gezien, kwamen slechts zestien in aanmerking voor dbs, zegt Denys. Een behoorlijk aantal mensen viel af, omdat ze geen dwangstoornis of obsessieve compulsieve stoornis hadden. Dat geeft te denken: dan lopen ze al twintig jaar rond met ernstige klachten, en dan hebben ze geen dwangstoornis, maar bijvoorbeeld autistiforme klachten. Verder vielen 37 mensen af omdat ze nog niet alle behandelingen hadden ondergaan. Bij Lia had de dbs geleidelijk effect. Na de operatie merkte ze kleine verbeteringen. Ik raakte minder in paniek en vergat soms spontaan om te poetsen en te wassen. Ik
5 denk dat mijn klachten nu voor vijftig procent zijn afgenomen. Ik was veel minder vaak, doe langer met mijn kleren. Maar mijn man mag de was nog niet aanraken, zo ver ben ik nog niet. Tijd over houden Van de zestien patiënten uit de eerste groep die met dbs zijn behandeld, namen bij negen de klachten af met zeventig procent of meer. Drie anderen reageerden ook goed, maar iets minder. En vier patiënten reageerden niet of nauwelijks, zij hebben tien procent of minder afname van de klachten. Van de tweede groep moeten de resultaten nog geanalyseerd worden, maar ook daar ziet Denys goede resultaten. Bij de patiënten die nauwelijks baat hadden bij de behandeling wordt eerst nagegaan of de elektroden wel op de goede plaats zitten. Soms worden de elektroden naar boven gestuwd waardoor ze van plaats veranderen. De hersenen vormen nu eenmaal geen vaste massa. De neurochirurgen van het AMC hebben aangetoond dat elektroden meer blijken te bewegen dan ze aanvankelijk dachten, zegt Denys. In een enkel geval is een patiënt daarom voor een tweede keer geopereerd om de elektroden weer op de goede plaats te krijgen. Toen de eerste dwangpatiënten met succes waren behandeld, bleek dat zij moeite hadden met alle tijd die ze ineens overhielden. Bovendien bleven mensen bepaalde zaken gewoontegetrouw vermijden, hoewel ze daar eigenlijk niet meer bang voor waren. Denys: We besloten daarom mensen ook gedragstherapie te geven, maar dan wel pas nadat de elektroden een tijd actief zijn. Op een bepaald moment zie je dat het effect na dbs stabiliseert en pas dan zetten we gedragstherapie in. Over het algemeen versterkt daardoor het effect van diepe hersenstimulatie. Marjan was een van de eersten die de elektroden geplaatst kreeg. Dat was in Ik merkte het meteen, er was veel meer rust in mijn hoofd. Maar ja, ik had dertig jaar een leven geleid van poetsen. Dus toen ik thuis kwam, ging ik toch gelijk weer schoonmaken. Ineens had ik ook tijd over en kwam het hard bij me binnen hoe ik de opvoeding van mijn kinderen had verprutst. Na een paar weken dacht ik: ik weet niet wat ik met mijn leven aanmoet, haal die batterij er maar weer uit! Laat mij gewoon 22 uur per dag poetsen. Zo ver kwam het niet, vanuit het AMC kreeg ze gedragstherapie. Met Marjan ging het steeds beter. Ze kreeg weer contact met haar kinderen, die ze amper heeft zien opgroeien. Die bleven na haar scheiding bij haar exman wonen, omdat zij door haar dwangstoornis de opvoeding niet aankon. Dat is een
6 pijn, die slijt nooit. Dit jaar word ik oma en stiekem is mijn grootste vrees dat ik er ook voor mijn kleinkind niet zal zijn. Maar ze weet dat ze is veranderd. Haar dwang is ze grotendeels kwijt. Ze is gaan sporten, 55 kilo afgevallen en ze werkt weer. Ik werk als schoonmaakster en dat vind ik heerlijk. Robo sapiens Voor Marjan hoeft de batterij niet meer uit. Dat is één keer gebeurd, als onderdeel van de behandeling. Ik kwam thuis, in paniek ging ik meteen poetsen. Vreselijk. Wie ben ík dan nog, vroeg ik me af. Dat was even een schok, maar dat ben ik weer kwijt. Ik ben trots op mezelf, ik mag er zijn. Gerard Bevers heeft geen enkele last van het idee als zouden elektroden in zijn hoofd zijn leven bepalen. Ik ga echt niet als een soort <I>robo sapiens<p> door het leven. Het zelfbewustzijn van de mens is ook maar beperkt, het brein neemt eigenlijk continu eigenstandig beslissingen. Om met neurowetenschapper Victor Lamme te spreken: het bewustzijn is niet meer dan een veredelde babbelbox. Kijk, dat relativeert een hoop. Natuurlijk heeft de ontwikkeling van dbs ook beangstigende kanten. Stel dat iemand even euro neertelt voor een maandje kicken in euforie. Dat gevaar ligt zeker op de loer. Maar dat dbs je autonomie aantast, is onzin. Damiaan Denys noemt de ethische afwegingen bij de behandeling ongelooflijk belangrijk. Natuurlijk bestaat de kans dat misbruik en fouten toenemen als dbs vaker wordt toegepast. Het doel is om mensen die ziek zijn te genezen, maar een hulpverlener kan er ook toe neigen om mensen gelukkiger te maken dan ze eigenlijk van nature zijn. Dat gevaar bestaat al bij medicijnen, maar zeker bij dbs. Geluk is niet in een geneeskundige discipline te stoppen, dat is de verantwoordelijkheid van de persoon zelf. [Kader] Deep brain stimulation Bij dbs plaatst een neurochirurg twee elektroden in de hersenen. Dat gebeurt door eerst twee gaatjes in de schedel te boren, ongeveer ter grootte van een stuiver. De patiënt is op dat moment bij kennis en ervaart geen pijn, maar wel een enorm lawaai.
7 De plaats waar de elektroden moeten komen en de route daar naartoe wordt van tevoren nauwkeurig bepaald via verschillende scans. De elektroden worden geplaatst in een specifiek gebied in de hersenen: de accumbens. Andere onderzoeksgroepen onder meer in Canada en Duitsland gebruiken andere locaties. Wanneer de elektroden eenmaal op hun plaats zitten, moet de patiënt een aantal vragen te beantwoorden, dit om na te gaan of andere hersencircuits niet onbedoeld beïnvloed worden. Als de testen naar tevredenheid zijn afgerond, krijgt de patiënt onder narcose onderhuids een batterij geplaatst elders in het lichaam. Een of twee weken na de operatie gaat de batterij aan, waarna het zoeken naar de juiste instelling begint. Dit proces kan maanden in beslag nemen, wekelijks bezoekt de patiënt de behandelaar. Later daalt de frequentie tot enkele keren per jaar. Na enkele maanden gaat de batterij tijdelijk uit om te controleren of er niet een placebo-effect is opgetreden. Dbs is intensief en kostbaar. Alleen al de elektroden en de batterij kosten rond de euro. Daarbovenop komen nog de kosten van de operatie en de behandeling. Na gemiddeld anderhalf jaar moet onder narcose een nieuwe batterij geplaatst worden. Behalve bij depressie en dwang zouden ook andere stoornissen met dbs behandeld kunnen worden. Te denken valt aan vormen van verslaving, eetstoornissen, obesitas. Voorwaarde is dat een aandoening is terug te voeren tot een bepaald hersengebied dat te beïnvloeden is. Om die reden wordt dbs tot nu toe uitgesloten voor ziekten als schizofrenie en autisme.
8 The content of this article does not reflect the official opinion of the European Union. Responsibility for the information and views expressed therein lies entirely with the author(s).
Deep Brain Stimulation voor dwangstoornis
Deep Brain Stimulation voor dwangstoornis 1 Inleiding Via deze folder willen wij u informeren over diepe hersen stimulatie ofwel Deep Brain Stimulation (DBS) voor patiënten met een dwang of obsessieve
Nadere informatieDeep Brain Stimulation
Deep Brain Stimulation He althy Ageing: moving to the next generation WAT IS DEEP BRAIN STIMULATION? Deep Brain Stimulation (DBS), in het Nederlands diepe-hersenkernstimulatie, is een therapie waarbij
Nadere informatieErvaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier
Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden
Nadere informatieWat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken
Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieEerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.
juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieGedwongen opname met een IBS of RM *
Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieBorstkanker ''Angst voor het onbekende''
Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...
Nadere informatieDiepe hersenstimulatie bij bewegingsstoornissen: Tremor
Diepe hersenstimulatie bij bewegingsstoornissen: Tremor (Deep Brain Stimulation) Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Waarom een hersenoperatie? 1 Screening geschiktheid DBS 1 Bezoek
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieVragenlijst Depressie
Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat
Nadere informatieWe hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.
Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.
Nadere informatieAls opgroeien niet vanzelf gaat. voor kinderen, jongeren en hun ouders
Als opgroeien niet vanzelf gaat voor kinderen, jongeren en hun ouders Voor kinderen met een psychische stoornis gaat opgroeien niet vanzelf. Ze zijn bijvoorbeeld zo onzeker, angstig of somber dat ze niet
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieIk denk eigenlijk dat deze blessure niet slecht is geweest voor mijn carrière
In de rubriek vertelt een (oud) prof-voetballer/voetbalster over zijn/haar voorste kruisband blessure. Vanaf het moment dat deze blessure werd opgelopen, de operatie, de revalidatie, de rentree en daarna.
Nadere informatieDe brug van Adri. Rollen: Verteller Martje Adri Wim
De brug van Adri Rollen: Verteller Martje Adri Wim Daar loopt een meisje. Ze heet Martje. Ze kijkt boos en loopt langzaam. Ze weet niet waarheen. Martje kent Wim. Hij woont in dezelfde straat, maar Wim
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieDe Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.
De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar
Nadere informatieSeptember 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,
September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje
Nadere informatieTrauma en verslaving. Mondriaan. Verslavingszorg. Informatie voor patiënten
Verslavingszorg Trauma en verslaving Als u naast uw verslaving ook last heeft van een nare of ingrijpende gebeurtenis uit uw verleden Informatie voor patiënten Mondriaan voor geestelijke gezondheid Trauma
Nadere informatiePijn Coping en Cognitie Lijst
Pijn Coping en Cognitie Lijst S.G.M. Stomp-van den Berg, J.W.S.Vlaeyen, M.M. ter Kuile, Ph. Spinhoven, G. van Breukelen, A.M.J. Kole-Snijders november 1999 Instructie: Bij een persoon die pijn heeft zullen
Nadere informatieHET VERHAAL VAN KATRIN
HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds
Nadere informatieOBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C
OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3
Nadere informatie2010 Marco Honkoop NLP coaching & training
2010 Marco Honkoop NLP coaching & training Introductie Dit ebook is gemaakt voor mensen die meer geluk in hun leven kunnen gebruiken. We kennen allemaal wel van die momenten dat het even tegen zit. Voor
Nadere informatieIk heb een postnatale/postpartum depressie
Ik heb een postnatale/postpartum depressie Ik kan nu volledig zeggen dat ik last heb van een postnatale/postpartum depressie. Dit durfde ik niet hardop te zeggen omdat mijn huisarts de eerste keer toen
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieAchtergrondinformatie. Hoe is het beloop van vermoeidheid na kanker? Internationale literatuur Prevalentie: uitgezet tegen tijd sinds behandeling
Achtergrondinformatie Ongeveer 99% van alle patiënten ervaart tijdens de behandeling van Drie maanden na de behandeling van heeft 2-4% van de ziektevrije patiënten last van ernstige Hoe is het beloop van
Nadere informatieDé 14 fundamentele stappen naar geluk
Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op
Nadere informatieVertrouwen. Margriet Ledin-de Hoop. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
Vertrouwen Margriet Ledin-de Hoop Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Inhoudsopgave Woord vooraf 6 1. Op reis 8 2. Spring! 15 3. Ver weg of heel dichtbij? 24 4. Actief afwachten 32 5. In vertrouwen keuzes
Nadere informatieMijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar
Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Gebaseerd op ervaringen die ik opdeed in meer dan 10 verschillende ziekenhuizen Mirjan van der Meijden Zorginformatisering Vooraf In
Nadere informatieOP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS
OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieVlinder en Neushoorn
Vlinder en Neushoorn Hoi, zei Vlinder. Hoi, zei Neushoorn, hoewel hij meestal niets zei. Maar hij was in een goede bui. Vlinder streek neer op de hoorn van Neushoorn en leek erg zenuwachtig. Hoi! zei Vlinder
Nadere informatieNetwerk Ouderenzorg Regio Noord
Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid
Nadere informatieDe mantelzorg DER LIEFDE
De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers
Nadere informatieVragenlijst bij rugpijn
Vragenlijst bij rugpijn Naam: Geb.datum: - - Pijn en coping en cognitie lijst Instructie: Bij een persoon, die pijn heeft zullen er andere gedachten door het hoofd gaan dan wanneer die persoon geen pijn
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieU in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren
Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.
Nadere informatieDenkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril
hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieHoofdstuk 1. namelijk afschuwelijke dingen! Daders zijn soms zo creatief en geslepen, daar kunnen we ons maar amper een voorstelling bij maken.
Hoofdstuk 1 Het beestje bij de naam Wat gebeurt er precies? In dit hoofdstuk wil ik graag stilstaan bij geweld en misbruik en wat het precies is. We hebben hier allemaal onze eigen ideeën over. Schelden,
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatie[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.]
2011 Life Coach Désirée Snelling Berg Desirée [IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] Leer de technieken om met behulp van je onderbewuste en het universum je ex weer terug te krijgen. Inleiding Het is geen geheim
Nadere informatieHet leven van Max en z,n mama *week 11*
Het leven van Max en z,n mama *week 11* Op naar de drie maanden toe, want Max is nu 11 weken oud. Daarna nog een maand van aftellen, dan zitten de vier maanden erop die Daan heeft geleefd. Hopelijk wordt
Nadere informatie1 Ben of word jij weleens gepest?
Onderzoeksresultaten TipHorstaandeMaas.nl Pesten Pesten is van alle generaties. Het kan bijna overal plaatsvinden en is daarom dichterbij dan mensen soms denken 8 1 Ben of word jij weleens gepest? 7 6
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieNieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,
Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik
Nadere informatie!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?!
Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams) Jim Laura Jim Laura Jim wijn aan) Laura Hallo Laura (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel) Hoe voel je je nu? Beter? Ja. Ja, dankje. Dit is voor jou. Een beetje
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieBeeldend - tekst resi lankester fotografie merel verspuij. Blijf
Beeldend - tekst resi lankester fotografie merel verspuij 21 Blijf (en houd me vast) De moeder van Merel Verspuij (25) overleed in maart van dit jaar op 62-jarige leeftijd aan de gevolgen van de behandeling
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieSaskia van den Heuvel MISSCHIEN GEBEURT ER VANDAAG IETS. Gedichten. Muitgeverij. Mmarmer. m armer
Saskia van den Heuvel MISSCHIEN GEBEURT ER VANDAAG IETS Gedichten Muitgeverij m armer Mmarmer Mmarmer M INHOUD KANTOOR Ode 13 Wat we zeiden toen we het ons nog herinnerden 14 Ze hebben het beste met ons
Nadere informatieBINNENSUIS Jehudi van Dijk
BINNENSUIS Jehudi van Dijk Op het toneel staat een vrouw. Ze draagt gewone kleren en ze heeft een horloge om. Ook staat er een stoel en een prullenbak en ligt er een pluisje op de grond. Ik denk altijs
Nadere informatieNaam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.
Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.
Nadere informatieTwee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong
Twee blauwe vinkjes Door: Lenneke Sprong Nog steeds maar een vinkje. Buiten begon de zon te schijnen, waardoor er schaduwen op de lichtblauwe muur ontstonden. Waarom ontvangt hij niet mijn berichtje vroeg
Nadere informatieWIJNBERG& WIJNBERG voorbeeld REflEctIEvERslaG
& voorbeeld reflectieverslag Naam: - Betreft: Intake gesprek Datum: 2010 Inleiding: Op vrijdag vond mijn intake gesprek plaats bij dhr Wijnberg. De aanleiding tot dit bezoek komt voort uit dat op zeventien
Nadere informatieSociale/pedagogische vragenlijst
Bijlage 1 Sociale/pedagogische vragenlijst voor ouders en begeleiders van mensen met een matige tot (zeer) ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke beperking 1
Nadere informatieAMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN
AMIGA4LIFE Hooggevoelig, wat is dat? 7-10 jaar WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN 1 voorlichtingsbrochure hooggevoeligheid - www.amiga4life.nl Ik heb een talent! Ik kan goed
Nadere informatieWERKBLADEN Seksuele intimidatie
WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieDwangstoornissen. Als kiezen niet meer lukt
Als kiezen niet meer lukt Moeten als dwang Iedereen herkent het wel: controleren of het gas uit is, uw kleren netjes opruimen, steeds hetzelfde deuntje in uw hoofd hebben, alleen op de witte stoeptegels
Nadere informatieEr was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.
Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieKwaliteit van Leven vragenlijst
Patient registration label Kwaliteit van Leven Vragenlijst 3 4 weken na randomisatie In te vullen door geincludeerde patiënt Patient Identification Number Datum van invullen 1 SF-36 GEZONDHEIDSTOESTAND
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieWIE GOED ONTMOET - LESMATERIAAL BIOLOGIE WIE GOED ONTMOET DISCUSSIELES OVER EEN MAATSCHAPPELIJK DILEMMA DAT GEPAARD GAAT MET DIEPE HERSENSTIMULATIE
WIE GOED ONTMOET DISCUSSIELES OVER EEN MAATSCHAPPELIJK DILEMMA DAT GEPAARD GAAT MET DIEPE HERSENSTIMULATIE 1 INLEIDING Ontwikkelingen in wetenschap en techniek leiden soms tot maatschappelijke vraagstukken
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders
Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatie1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. -----
Test: Je persoonlijke afweerprofiel Met de volgende test kun je bepalen welk afweermechanisme je het meest gebruikt. Iedereen gebruikt alle afweervormen, maar er bestaan verschillen in de frequentie waarmee
Nadere informatiede 4de editie spuugt vuur!
de 4de editie spuugt vuur! Nu kan je je afvragen wat ik hier eigenlijk doe. Heb je beslist, vriend? Jullie hangen hier al bijna 3 uur rond. Ooo kijk deze! Die is echt super cool, K. Ja. Cool. Zeker. Eerlijk
Nadere informatieONDERNEMEN IS VOOR HELDEN
ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN EXCLUSIEF PROGRAMMA OVERZICHT 2016 LEF IN ACTIE Ontdek waarom het zo moeilijk is je hart te volgen en heb het lef dit toch te doen! De achtergrond van het programma Jij weet dat
Nadere informatie1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen
11 1Help: faalangst! Karel heeft moeite met leren. Dat zal wel faalangst zijn! zegt iemand. Een gemakkelijk excuus, want Karel is wel erg snel klaar met zijn huiswerk. Ellen, die ook moeite heeft met leren,
Nadere informatieik? Houd je spreekbeurt over GGNet
ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?
Nadere informatie1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.
1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.
Nadere informatieEen gelukkige huisvrouw
Een gelukkige huisvrouw Voordat ik zwanger was, was ik een gelukkige huisvrouw, ik had alles wat ik wilde. En daarvoor hoefde ik geen dag te werken. Want werken, dat deed mijn man Harry al. Harry zat in
Nadere informatieANTIVIRALE BEHANDELING BIJ PSYCHOSE Het verbeteren van denkvermogen met valaciclovir
ANTIVIRALE BEHANDELING BIJ PSYCHOSE Het verbeteren van denkvermogen met valaciclovir Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Centrum Psychiatrie Voor wie is het onderzoek bedoeld? Voor dit
Nadere informatieY-choice. Luister naar De keuzes die je maakt van Van Dik Hout. Het nummer staat op de CD Het beste van 1994-2001. De songtekst vind je in bijlage 1.
Kiezen Opwarmertje Een eigen keuze (Naar: Kiezels 10 e jaargang, nr. 5) Laat één jongere beginnen met het noemen van een drietal belangrijke zaken uit zijn leven, bijvoorbeeld iemand kiest scooter, voetbal
Nadere informatieDe vrouw van vroeger (Die Frau von früher)
Roland Schimmelpfennig De vrouw van vroeger (Die Frau von früher) Vertaling Tom Kleijn Personen FRANK, midden veertig CLAUDIA, zijn vrouw ROMY VOGTLÄNDER ANDI, zoon van Frank en Claudia TINA, Andi's vriendin
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieDrie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven
Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar
Nadere informatieGijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden
Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden
Nadere informatiePREVIEW. Probeer nu 1 dag DAVID DE JONGE JAREN VAN VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN
PREVIEW Probeer nu 1 dag DE JONGE JAREN VAN DAVID VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN DAG 1 GOD ZIET JOU ZITTEN! Het is niet leuk om buitengesloten te worden,
Nadere informatieSLACHTOFFERSCHAP, TRAUMA EN GEWELD - EEN ONONTWARBARE KLUWEN? 25 mei 2016, Antropia, Driebergen - 25 mei 2016, gedichten Ingmar Heytze
SLACHTOFFERSCHAP, TRAUMA EN GEWELD - EEN ONONTWARBARE KLUWEN? 25 mei 2016, Antropia, Driebergen - 25 mei 2016, gedichten Ingmar Heytze MONITOR Dit wordt geen nieuw verhaal. We doen wat met ons werd gedaan,
Nadere informatieDe twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost.
Sherlock Holmes was een beroemde Engelse privédetective. Hij heeft niet echt bestaan. Maar de schrijver Arthur Conan Doyle kon zo goed schrijven, dat veel mensen dachten dat hij wél echt bestond. Sherlock
Nadere informatieDario, mijn zoon met autisme
Dario, mijn zoon met autisme Eerste druk, april 2012 2012 Maria Raimondi Tekstredactie: Lydia de Vries Technische ondersteuning en totstandkoming manuscript: Sabrina Savoca Fotografie: Patrick Machiels
Nadere informatieHet huis Anubis - Hoofdstuk 1
Het huis Anubis - Hoofdstuk 1 Het is 7 uur in de ochtend. Het is een dag nadat Nienke de traan van Isis aan Anchesenamon had gegeven. Nienke was al vroeg wakker, want ze kon niet meer slapen. Ze had weer
Nadere informatieDe epilepsie van Annemarie Als je hersens soms op hol slaan
Annemarie begreep er niks van. Had ze zo raar op de grond liggen doen? Wat stom. Zelf wist ze alleen nog maar dat haar buik naar aanvoelde en dat ze heel bang werd. Van de rest wist ze niets. Annemaries
Nadere informatieVerteld door Schulp en Tuffer
Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder
Nadere informatieHet kasteel van Dracula
Uit het dagboek van Jonathan Harker: Het kasteel van Dracula 4 mei Eindelijk kom ik bij het kasteel van Dracula aan. Het kasteel ligt in de bergen. Er zijn geen andere huizen in de buurt. Ik ben moe. Het
Nadere informatieD E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout
D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout Personen Verteller Huisvrouw Cake ingrediënten; o Bloem o Zout o Suiker o Eieren o Kersen o Sukade o Krenten o Boter (Bij dit toneelstuk
Nadere informatieSymptom Questionnaire SQ-48. V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie
Symptom Questionnaire SQ-48 V. Kovács! M. de Wit! M. Lucas! LUMC Psychiatrie SQ-48 Naam patiënt: Datum: Nummer: Geboortedatum: HOEVEEL LAST HAD U VAN: Nooit Zelden Soms Vaak Zeer Vaak 18. Ik had zin om
Nadere informatieLesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen
Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen Beste docent, Binnenkort gaat u met uw klas naar de voorstelling Zwemmen Zonder Mouwen; een muzikale 8+ voorstelling die zich afspeelt in en rondom
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieNeus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen
Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind
Nadere informatieResearchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink
Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.
Nadere informatie