Wat is palliatieve zorg? Omgaan met emoties

Transcriptie

1 Wanneer u te horen krijgt dat genezing van uw ziekte niet meer mogelijk is, kunt u veel vragen hebben. Vragen die over uw ziekte gaan, vragen over uw toekomst, vragen over welke mogelijkheden er zijn op het gebied van hulp, et cetera. Vragen die in Nij Smellinghe vaak aan de orde komen en die uw en onze aandacht verdienen. Deze brochure biedt u een aantal handreikingen om uw weg te vinden in de vele mogelijkheden die er zijn in de palliatieve zorgverlening en is geschreven voor patiënten en hun naasten. De folder is tevens een handreiking voor alle betrokkenen bij de zorgverlening. Wat is palliatieve zorg? 2 Omgaan met emoties 2 Omgaan met lichamelijke veranderingen 4 Sociale omgeving 6 Als zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk is 8 Zaken op orde brengen 12 Telefoonnummers en adressen 14 De onderwerpen die aan de orde komen zijn: het omgaan met emotionele en lichamelijke veranderingen en de invloed van uw ziekte op uw omgeving en relaties. Ook vindt u informatie over de mogelijkheden voor aanvullende zorg thuis, in het ziekenhuis of in een andere instelling in de regio en informatie voor het op orde brengen van een aantal praktische zaken. Wat is palliatieve zorg? Wanneer genezing niet meer mogelijk is, richt de medische zorg zich op het afremmen van de ziekte en/of het verminderen van de klachten. Behandeling van pijn en andere symptomen, bestrijding van psychologische en sociale problemen en aandacht voor zingevingsaspecten zijn van groot belang. Het doel van palliatieve zorg is het bereiken van de best mogelijke kwaliteit van leven, zowel voor de patiënt als voor zijn of haar naasten (bron: Wereldgezondheidsorganisatie, 2002). Omgaan met emoties Wanneer u te horen krijgt dat u of uw naaste niet meer beter kan worden, kan er een grote verscheidenheid aan reacties volgen. Hoe met dit bericht wordt omgegaan, verschilt per persoon. Emoties als verbijstering, ongeloof, woede, angst, wanhoop, teleurstelling, verdriet, onzekerheid, machteloosheid, paniek en verdoofdheid kunnen u overweldigen. Het verwerken van deze boodschap zal met vallen en opstaan gaan. 1 2

2 De ziekte, en de onzekerheid die daarbij komt kijken, is vaak een aanleiding voor allerlei vragen over het bestaan en over het leven in het algemeen. Wat heb ik bereikt in mijn leven, wat heeft mijn leven nu nog voor zin? Dit soort spirituele of zingevingsvragen kunnen heel complex zijn. Geestelijke Verzorging Juist in situaties waarin mensen afhankelijker worden van anderen en de zorg van anderen, kan er behoefte zijn om vertrouwelijk te praten over vragen over (de zin van) het leven. U kunt hiervoor terecht bij Geestelijke Verzorging. Samen met de patiënt richt de geestelijk verzorger zich op fundamentele vragen over ziekte en gezondheid, dood en leven, en op het verwerken van de situatie. Voor meer informatie hierover verwijzen we u naar de folder Geestelijke Verzorging. Medisch Maatschappelijk Werk Een maatschappelijk werker kan u en uw naasten ondersteunen bij emotionele en sociale problemen, bijvoorbeeld over het naderende levenseinde, wederzijdse emoties, de omgang met de kinderen en veranderingen of spanningen in uw relatie of in het gezin. Ook praktische zaken rondom financiën, de uitvaart en het testament kunt u bespreekbaar maken. Medisch Maatschappelijk Werk kan nabestaanden hulp bieden bij de rouwverwerking. Voor meer informatie hierover verwijzen we u naar de folder Medisch Maatschappelijk Werk. Psycholoog Wanneer u vastloopt in het verwerken van uw ziekte, kan een psycholoog uitkomst bieden. Bijvoorbeeld als gevoelens van angst, somberheid, depressie, schuldgevoelens, problemen in uw relatie of gezin of seksuele problemen u belemmeren in uw dagelijks leven. Door middel van gesprekken helpt een psycholoog u om inzicht te krijgen in uw gevoelens en vervolgens om een manier te vinden om daarmee om te gaan. Om voor vergoeding van psychologische hulp in aanmerking te komen, kan een verwijzing door uw behandelend arts nodig zijn. De meeste zorgverzekeraars vergoeden een vorm van psychologische hulp in de aanvullende verzekering. Omgaan met lichamelijke veranderingen Als gevolg van de ziekte of de behandeling kunt u te maken krijgen met lichamelijke klachten en veranderingen. Pijn, misselijkheid, vermoeidheid, kortademigheid, een verander(en)de stoelgang, slaapproblemen en toenemende zwakte komen regelmatig voor. Deze, en andere klachten, kunnen van invloed zijn op uw gevoel van welbevinden en op uw zelfredzaamheid. Voor allerlei klachten zijn er verschillende behandelingen mogelijk waardoor u zich weer een beetje beter gaat voelen. Zo is soms een operatie gewenst om de bron van de problemen weg te nemen, ook al geeft dat geen genezing meer. Daarnaast kunnen kortdurende ingrepen zinvol zijn om de kwaliteit van uw leven te verbeteren. Uw arts kan u ook medicatie voorschrijven die uw klachten doen afnemen. Bijvoorbeeld pijnstilling bij pijn en slaapmedicatie bij slaapproblemen. Naast het verlichten van klachten met behulp van medicijnen, zijn er andere mogelijkheden in de palliatieve fase. Fysiotherapeut Een fysiotherapeut kan u helpen bij klachten als benauwdheid en pijn, onder andere door oefeningen en massage. Ergotherapeut Een ergotherapeut biedt praktische ondersteuning rond het uitvoeren van dagelijkse activiteiten zoals zelfzorg, huishouden en vrijetijdsbesteding. Pijnteam Nij Smellinghe heeft een gespecialiseerd pijnteam dat zich bezighoudt met het verlichten van ernstige pijnklachten met behulp van medicatie en zonodig andere middelen. 3 4

3 Diëtist Als u problemen ondervindt op het gebied van voeding, zoals gewichtsverlies of misselijkheid, kan een diëtist u helpen. Logopedist Een logopedist kan ondersteuning bieden bij klachten op het gebied van slikken, kauwen en praten. Seksuoloog Als u problemen ervaart op het gebied van intimiteit en seksualiteit, kan een seksuoloog u hierin begeleiden. In Nij Smellinghe is het mogelijk om met een seksuoloog uw problemen op dit gebied te bespreken en om begeleid en geholpen te worden. Specialist en huisarts Ook als u niet meer beter wordt, kunt u onder controle bij uw specialist blijven. Hij houdt bij hoe uw ziekte zich ontwikkelt en welke klachten u ervaart. Afhankelijk van deze klachten, kan uw specialist samen met u naar een geschikte behandeling voor u kijken, om zo de kwaliteit van uw leven zo optimaal mogelijk te houden. De behandeling richt zich in de palliatieve fase voornamelijk op het verminderen van uw klachten en (indien mogelijk) het afremmen van de ziekte. Uw specialist brengt regelmatig uw huisarts op de hoogte van uw situatie, zodat u met vragen en problemen ook bij uw huisarts terechtkunt. Uw huisarts kan u informeren en verwijzen naar gespecialiseerde zorgverleners en u informeren over de mogelijkheden van zorg in de thuissituatie. Daarnaast kan uw huisarts een belangrijke rol spelen in de begeleiding van u en uw naasten. Verpleegkundige Wanneer u in het ziekenhuis ligt, is uw verpleegkundige verantwoordelijk voor de zorgverlening. Zij stelt samen met u (en uw naasten) vast waar u behoefte aan heeft en wat er allemaal mogelijk is in uw situatie. Het is van belang dat u uw klachten, wensen en behoeften met uw verpleegkundige bespreekt, zodat zij samen met u een goede behandeling kan uitzoeken. De verpleegkundige zorg richt zich op lichamelijke, geestelijke en sociale aspecten. Daarnaast kan de verpleegkundige samen met u kijken welke mogelijkheden er zijn voor in de thuissituatie. Persoonlijke aandacht, beschikbaarheid en betrokkenheid zijn belangrijke onderdelen van de verpleegkundige zorgverlening. Sociale omgeving De meeste mensen willen graag zo lang mogelijk hun eigen leven blijven leiden. Het besef dat het leven niet lang meer zal duren is een traumatische ervaring. Voor veel mensen is het prettig om dat in eigen woon- en leefomgeving met ondersteuning van hun naasten te kunnen verwerken. Mantelzorg De zorg door een naaste wordt ook wel mantelzorg genoemd. Een mantelzorger is geen vrijwilliger, maar doet dit vanuit de relatie met degene die verzorging nodig heeft. Mantelzorg is vaak langdurig van aard. De ZorgBuurtSuper is een initiatief van verschillende personen en organisaties in de gemeente Smallingerland om mantelzorgers inzicht te geven in het eventuele risico op overbelasting. Tevens kan de ZorgBuurtSuper mantelzorgers in contact brengen met mensen die ondersteuning kunnen bieden. Dit hoeven niet altijd professionele zorgverleners te zijn. Ook vrijwilligers kunnen ondersteunen. De betrokken personen en organisaties bij de ZorgBuurtSuper zijn: Humanitas, ZuidOostZorg, De Zonnebloem, De Protestante Kerk, Huisarts Wim Brunninkhuis Drachten, de Vrije Baptistengemeente Bethel en De Friese Wouden. Meer informatie vindt u op In situaties waarin een mantelzorger hulp geeft die eigenlijk door een betaalde kracht verleend zou moeten worden, kan een PersoonsGebonden Budget (PGB) worden aangevraagd. 5 6

4 PersoonsGebonden Budget (PGB) Een PersoonsGebonden budget is een geldbedrag dat u kunt krijgen om zelf zorg, begeleiding, hulp, hulpmiddelen en voorzieningen mee in te kopen. U kunt zelf indelen hoe en waaraan het geld wordt besteed. U kunt dus met het PGB de zorg in eigen hand nemen. Voor het aanvragen van een PGB voor zorg en begeleiding kunt u terecht bij uw ziektekostenverzekering. Voor het aanvragen van een PGB voor huishoudelijke hulp en hulpmiddelen kunt u terecht bij het Wmo-loket van uw gemeente. Ook via Postbus 51 kunt hierover informatie krijgen. Laat u vooraf goed informeren over de eventuele kosten, zodat u niet voor onverwachte uitgaven komt te staan. Zorgverlof Wanneer iemand voor een zieke zorgt en een betaalde baan heeft, kan de combinatie zorg en werk zwaar zijn. Met de Wet Arbeid en Zorg wil de overheid het voor werknemers gemakkelijker maken om zorgtaken te combineren met een baan. In deze wet staan een aantal verlofregelingen waar werknemers gebruik van kunnen maken als zij tijdelijk voor een ziek familielid of een andere naaste willen zorgen. Daarnaast bestaat de Wet Aanpassing Arbeidsduur, waarin het recht op meer of minder werken is geregeld. Een bedrijfsarts van de Arbodienst kan met u kijken welke mogelijkheden er in uw situatie zijn. Lotgenotencontact Het is goed mogelijk dat u behoefte heeft aan contact met mensen die hetzelfde doormaken als u en uit eigen ervaring weten wat u voelt en doormaakt. Sommige mensen kennen lotgenoten in hun eigen kennissenkring of ontmoeten andere patiënten in het ziekenhuis. Wanneer u behoefte heeft aan lotgenotencontact kan uw specialist, huisarts of verpleegkundige u informatie geven over de voor uw situatie geschikte patiëntenvereniging. Stichting Achter de Regenboog biedt ondersteuning aan kinderen en jongeren bij het verwerken van het (komende) overlijden van een dierbare. Contactinformatie vindt u achterin deze brochure. Wensvervoer Als u nog één keer naar familie of vrienden wilt of naar dat ene plekje wat u zo dierbaar is, dan kunt u mogelijk gebruikmaken van wensvervoer. Dit vervoer is gratis en wordt op vrijwillige basis uitgevoerd door een deskundige ambulancebemanning. Meer informatie vindt u achterin deze brochure. Als zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk is Veel mensen willen graag hun laatste levensfase in hun eigen omgeving doorbrengen. Maar thuis blijven blijkt soms, door verschillende omstandigheden, moeilijk of zelfs onmogelijk. In dat geval wordt er samen met u gezocht naar de oplossing die het beste bij u past. Nij Smellinghe heeft een Transferbureau dat zich bezighoudt met het geven van advies en informatie over de diverse mogelijkheden op het gebied van zorg, zowel thuis als elders. Daarnaast kan de transferverpleegkundige de gewenste zorg samen met u regelen. Aan de meeste vormen van zorg zijn kosten verbonden, laat u hierover goed informeren. Er zijn verschillende mogelijkheden voor zorg als u ervoor kiest om thuis te blijven wonen. Thuiszorg Thuiszorginstellingen kunnen hulp verlenen bij (specialistische) verpleging en verzorging. Hierbij kunt u denken aan persoonlijke verzorging, zoals wassen, douchen en de toiletgang. Maar ook aan het uitvoeren van meer specialistische handelingen, zoals het verzorgen van infusen, het toedienen van sondevoeding, het geven van injecties en wondverzorging. De hulp bij verpleging en verzorging kan in overleg op bijna elk noodzakelijk tijdstip worden gegeven (dus ook s nachts) en kan bestaan uit meerdere zorgmomenten per dag. Let op: dit betekent dat er niet continu iemand van de thuiszorg bij u aanwezig is. Voor meer informatie kunt u achterin deze brochure kijken. 7 8

5 Vrijwillige thuiszorg De goed opgeleide vrijwilligers van Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) bieden aanvullende mantelzorg, aandacht en praktische en emotionele ondersteuning aan terminaal zieke mensen en hun naasten. Deze vrijwilligers kunnen in de thuissituatie voor één of meerdere dagdelen per week worden ingezet. Ook is het mogelijk dat ze s nachts bij u aanwezig zijn. De vrijwilliger neemt de verzorgende taak tijdelijk waar, zodat uw partner of ander familielid de gelegenheid heeft om even rust te nemen, een boodschap te doen, et cetera. Door tijdig deze ondersteuning in te schakelen kunnen u en uw familie het thuis wonen waarschijnlijk langer volhouden. De zorg en ondersteuning van de VPTZ is gratis en er is geen medische indicatie voor nodig. Meer informatie vindt u achterin deze brochure. Hulpmiddelen Voor uw ontslag uit het ziekenhuis wordt in kaart gebracht welke zorg u nodig heeft en welke hulpmiddelen hiervoor thuis nodig zijn. Hierbij kunt u denken aan een bed of aanverwant artikel, een loopmiddel en artikelen voor persoonlijke verzorging, maar ook aan medisch-technische hulpmiddelen. Via het Hulpmiddelencentrum kunnen deze hulpmiddelen en verpleegartikelen worden geleverd. Voor de kleinere hulpmiddelen (ondersteek, urinaal, et cetera) kunt u terecht bij de Thuiszorgwinkel. Via de Groene Kruis Winkels kunt u ook kleine hulpmiddelen lenen. Lenen kan voor twee tot drie maanden. De medewerkers van de Groene Kruis Winkels kunnen u meer informatie geven over het lenen, huren en kopen (ook na de wettelijke uitleentermijn). Voor het lenen heeft u geen verwijzing nodig van een arts of specialist. Er wordt wel gevraagd naar uw naam, adres, telefoongegevens, BSN-nummer en het inschrijfnummer en de naam van uw zorgverzekeraar. De transferverpleegkundige kan grote hulpmiddelen voor u aanvragen samen met de aanvraag voor thuiszorg. Kijk voor meer informatie achterin deze brochure. Soms is de zorg thuis niet (meer) mogelijk door de gezins- of woonomstandigheden of doordat familie, partner of kinderen overbelast raken. In dat geval kunt u ervoor kiezen om te worden opgenomen in een verpleeghuis, hospice of verzorgingshuis. Verpleeghuiszorg Verpleeghuisinstellingen kunnen hulp verlenen bij verpleging, persoonlijke verzorging, behandeling en begeleiding. Er kan intensieve zorg geboden worden, waarbij rekening wordt gehouden met uw privacy. In overleg kan de gewenste zorg op elk noodzakelijk tijdstip worden gegeven. Meer informatie vindt u achterin deze brochure. Hospice Het hospice is erop gericht om de kwaliteit van leven zoveel mogelijk te waarborgen. Uw persoonlijke wensen staan daarbij centraal. Er wordt gestreefd naar een gastvrij en warm huis waar u zelf beslissingen kunt nemen rond bezoek en verzorging. In het hospice wordt de noodzakelijke dagelijkse verzorging en ondersteuning gegeven door daartoe opgeleide vrijwilligers van de VPTZ. Voor de medische zorg komt de huisarts langs. De verpleegkundige en huishoudelijke hulp wordt vanuit de beroepsmatige thuiszorg georganiseerd. s Nachts is een verpleegkundige aanwezig in het hospice. In het hospice zijn twee vormen van opname mogelijk: U kunt worden opgenomen in het hospice en daar verblijven tot en met het moment van sterven wanneer uw levensverwachting ongeveer drie maanden is; Ook is er de mogelijkheid tot een tijdelijke opname, de zogenaamde respijtzorg, om de mantelzorgers thuis voor een korte periode te ontlasten. Meer informatie vindt u achterin deze brochure. 9 10

6 Verzorgingshuis Als u in een verzorgingshuis woont, zal de medische verzorging in eerste instantie verlopen via uw huisarts. Veel verzorgingshuizen hebben een ziekenafdeling. Als het verblijf in uw eigen kamer te moeilijk wordt, is het mogelijk dat u daarheen verhuist. Er zijn ook verzorgingshuizen die de beschikking hebben over een aantal kamers voor stervenden. In sommige gevallen kunnen ook mensen van buiten het verzorgingshuis gebruikmaken van zo n kamer. Meer informatie vindt u achterin deze brochure. Het Wmo-loket Wanneer u door uw ziekte wordt belemmerd in uw doen en laten, kunt u terecht bij het Wmo-loket van uw gemeente voor advies, hulp(middelen) en ondersteuning op het gebied van zorg, wonen en welzijn. Via het Wmo-loket kunt u diverse hulpmiddelen en voorzieningen aanvragen. U kunt daarbij denken aan hulp bij het huishouden, hulp bij psychische problemen, aanpassingen in uw woning, maaltijden aan huis, ondersteuning van mantelzorgers en vervoersvoorzieningen. Deze zaken worden niet door het ziekenhuis geregeld. Voor meer informatie kunt u terecht bij het Wmo-loket van uw gemeente. Indicatie en kosten Voor opname in een verpleeghuis of hospice en voor zorg van een thuiszorginstelling, heeft u een indicatie nodig. Die wordt afgegeven door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Aan de zorg in deze instellingen zijn kosten verbonden. In het hospice wordt een eigen bijdrage gevraagd voor huisvesting, voeding, et cetera. Bent u opgenomen in een verpleeghuis of maakt u gebruik van thuiszorg? Dan wordt een inkomensafhankelijke bijdrage in rekening gebracht. De vaststelling van deze eigen bijdrage gebeurt door het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Voor zorg en ondersteuning van de vrijwillige thuiszorg is geen (medische) indicatie nodig. Bovendien is dit gratis. Voor meer informatie en aanmelding kunt u terecht bij uw verpleegkundige, de transferverpleegkundige of uw huisarts. Zaken op orde brengen Het is goed om u te realiseren dat u verrast kunt worden door de snelheid waarmee de laatste levensfase zich aandient. Het is daarom aan te raden om een aantal zaken, waarvan u wilt dat ze op de manier verlopen zoals u ze voor ogen heeft, vast te leggen. Testament Bij de notaris kunt u in een testament laten vastleggen aan wie u uw geld en bezittingen wilt nalaten. Doet u dit niet, dan regelt de wet wat er met uw nalatenschap gebeurt. Dit kan in tegenspraak zijn met uw wensen. Daarnaast kunt u in uw testament eventuele uitvaartwensen laten vastleggen, of misschien wilt u een bestaand testament herzien. Codicil Bepaalde zaken of wensen kunt u zelf schriftelijk vastleggen. Dat wordt ook wel een codicil genoemd. U heeft voor het opstellen daarvan geen notaris nodig. Het codicil mag echter geen bepalingen bevatten die strijdig zijn met de wet. Dan wordt het document ongeldig. Een codicil moet handgeschreven, gedateerd en ondertekend zijn. U kunt in het codicil uw uitvaartwensen beschrijven en bijvoorbeeld de verdeling van inboedel, sieraden en andere kostbaarheden. U kunt geen geld nalaten op deze manier. Vergeet niet iemand te laten weten waar het codicil ligt of deponeer het bij een notaris. Uitvaart regelen Misschien heeft u zelf ideeën of wensen voor uw uitvaart. Er is tegenwoordig veel mogelijk. U kunt uw uitvaartwensen alvast op papier zetten en bespreken met uw naasten en/of uw uitvaartondernemer

7 Wilsverklaring Door middel van een wilsverklaring kunt u aangeven op welke wijze en onder welke condities u in uw laatste levensfase medisch en verpleegkundig verzorgd wilt worden. U kunt tevens aangeven welke mensen u machtigt om beslissingen voor u te nemen op het gebied van medische begeleiding als u hiertoe zelf niet meer in staat bent. U kunt zelf een wilsverklaring opstellen, maar ook de Stichting Zorgverklaring en de Nederlandse Patiëntenvereniging geven wilsverklaringen uit (voor adressen zie achterin deze brochure). Er zijn geen wettelijke eisen opgesteld voor wilsverklaringen. Als de tekst maar helder, eenduidig en voor slechts één uitleg vatbaar is. Palliatieve sedatie Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase door middel van medicatie. De patiënt wordt hierbij in een slaaptoestand gebracht. De sedatie heeft als doel om het lijden te verzachten in situaties waarbij het overlijden binnen één à twee weken wordt verwacht. Bij continue en diepe sedatie tot het moment van overlijden wordt geen vocht en/of voeding toegediend. Palliatieve sedatie valt onder normaal medisch handelen en heeft niet als doel de dood te versnellen. Een folder over palliatieve sedatie is voor u beschikbaar. Euthanasie Euthanasie is het op (herhaaldelijk) verzoek opzettelijk levensbeëindigend handelen en/of hulp bij zelfdoding. Euthanasie mag alleen in uitzichtloze situaties en onder strikte voorwaarden worden toegepast. De arts dient aan strenge voorschriften te voldoen, welke gespecificeerd zijn in de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. Ook zal de arts het onafhankelijk oordeel moeten inwinnen van een collega-arts en aan u vragen uw verzoek schriftelijk te bevestigen. De arts kan om welke reden dan ook weigeren om aan uw verzoek te voldoen. Hij zal u dan doorverwijzen naar een collega-arts die uw verzoek mogelijk wel honoreert. Meer informatie kunt u vinden in de folder van Nij Smellinghe over Euthanasie en bij de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE). Telefoonnummers en adressen Wat is palliatieve zorg? Op de website vindt u informatie over palliatieve zorg en daaraan verwante onderwerpen; Voor een overzicht van mogelijkheden voor palliatieve zorg in uw regio kunt u kijken op Omgaan met emoties Geestelijke Verzorging Nij Smellinghe: bereikbaar van maandag tot en met vrijdag tijdens kantooruren op telefoonnummer (0512) ; Medisch Maatschappelijk Werk Nij Smellinghe: bereikbaar van maandag tot en met vrijdag tijdens kantooruren op telefoonnummer (0512) Sociale omgeving Voor informatie en de aanvraag van een PersoonsGebonden Budget (PGB) kunt u terecht bij: uw ziektekostenverzekeraar (voor zorg en begeleiding), het Wmo-loket van uw gemeente (voor huishoudelijke hulp) en Stand-by Fryslân biedt vervangende mantelzorg met vrijwilligers. Voor meer informatie en aanmelding kunt u terecht op de website Voor informatie over ondersteuning voor mantelzorgers kunt u kijken op en Stichting Achter de Regenboog biedt ondersteuning aan kinderen en jongeren bij het verwerken van het (komende) overlijden van een dierbare. U kunt contact opnemen met de stichting via of via de advieslijn (0900) ; 13 14

8 Voor meer informatie over wensvervoer kunt u contact opnemen met de wensvervoercoördinator van Kijlstra Ambulancegroep Fryslân via wensvervoer@kijlstra.nl of via en (locatie Drachten). Een folder over wensvervoer is beschikbaar. Als zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk is Relevante folders CAK, Eigen bijdrage Zorg met Verblijf; CAK, Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo; Zorg in de laatste levensfase, VPTZ, Hospice Smelnehaven; Het Wmo-loket, voor vragen over Zorg,Wonen en Welzijn; Het Transferbureau, Nij Smellinghe; KiesBeter.nl, wijst u de weg in de zorg. Relevante adressen Wmo-loket Smallingerland Gauke Boelensstraat RM Drachten Telefoon (0512) Relevante websites Zaken op orde brengen Voor meer informatie over euthanasie kunt u terecht bij de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie. U kunt contact opnemen met de vereniging via de website of via telefoonnummer (0900) ; Voor meer informatie over de zorgverklaring kunt u terecht op of op CAK (t.a.v. Zorg met Verblijf/Zorg zonder Verblijf en Wmo) Antwoordnummer VB Den Haag Telefoon (0800) 0087 Versie: Januari Groene Kruis Winkel Drachten Oosterstraat BB Drachten Telefoon (0512)