Milieurapport voor de Wind/Diesel energie- centrale van Ecopower Bonaire:

Transcriptie

1 Titel: Milieurapport voor de Wind/Diesel energie- centrale van Ecopower Bonaire: - Dieselcentrale - Windpark - 30kV transmissielijn Status: CONCEPT Datum: 19 februari 2008 Uitvoerders: EcoVision N.V. Margrietlaan 10 Curaçao Telefoon: Fax:

2 INHOUDSOPGAVE LIJST VAN AFBEELDINGEN 7 LIJST VAN TABELLEN 9 LIJST VAN AFKORTINGEN 10 VERKLARENDE WOORDENLIJST 11 1 SAMENVATTING / RESÚMEN / SUMMARY SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS PROJECTBESCHRIJVING MILIEU- OVERWEGINGEN MEEST MILIEUVRIENDELIJKE ALTERNATIEF RESÚMEN NA PAPIAMENTU DESKRIPSHON DI PROYEKTO KONSIDERASHONAN MEDIO AMBIENTAL E ALTERNATIVA KU TA MIHO PA MEDIO AMBIENTE SUMMARY IN ENGLISH PROJECT DESCRIPTION ENVIRONMENTAL CONSIDERATIONS MOST ENVIRONMENTALLY FRIENDLY ALTERNATIVE 22 2 INLEIDING GESCHIEDENIS VAN HET PROJECT HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE ENERGIESITUATIE OP BONAIRE ENERGIEVRAAG ENERGIE-OPWEKKING LEESWIJZER 28 3 PROBLEEM- EN DOELSTELLING PROBLEEMSTELLING DOELSTELLING 29 4 PROJECTBESCHRIJVING VOORGENOMEN ACTIVITEIT LOKATIEKEUZE SITUERING PROJECTONDERDELEN 32 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 2 van 159 -

3 4.3 BESCHRIJVING PROJECTONDERDELEN BALANCERING WIND- EN DIESELVERMOGEN WINDPARK DIESELCENTRALE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN BOUWACTIVITEITEN BOUW WINDPARK BOUW DIESELCENTRALE AANLEG HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN TRANSPORT EN OPSLAG VAN BOUWMATERIALEN EN ONDERDELEN EXPLOITATIE-ACTIVITEITEN EXPLOITATIE WINDPARK EXPLOITATIE DIESELCENTRALE GEBRUIK HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN BEËINDIGINGSFASE 53 5 RELEVANT BELEID INTERNATIONALE VERDRAGEN HET RAMSAR VERDRAG DE BONN OVEREENKOMST HET BIODIVERSITEITSVERDRAG HET KYOTO PROTOCOL HET ZEESCHILDPADDENVERDRAG REGIONALE VERDRAGEN HET CARTAGENA VERDRAG (INCLUSIEF PROTOCOLLEN) NATIONALE WET- EN REGELGEVING EN BELEID LANDSVERORDENING GRONDSLAGEN NATUURBEHEER EN BESCHERMING CONCEPT LANDSVERORDENING GRONDSLAGEN MILIEUBEHEER NATUUR- EN MILIEUBELEIDSPLAN NEDERLANDSE ANTILLEN EINDRAPPORTAGE MILIEUNORMEN EILANDELIJKE WET- EN REGELGEVING HINDERVERORDENING BONAIRE AFVALSTOFFENVERORDENING BONAIRE EILANDSVERORDENING RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSPLANNING BONAIRE EILANDSVERORDENING MARIEN MILIEU ALGEMENE POLITIEKEUR BONAIRE NATUURBELEIDSPLAN BONAIRE MILIEUBELEIDSPLAN BONAIRE BENODIGDE BC-BESLUITEN BESLUIT TER VERLENING VAN DE BOUWVERGUNNING BESLUIT TER VERLENING VAN EEN GRAAFVERGUNNING BESLUIT TER VERLENING VAN ERFPACHTRECHT BESLUIT TER GOEDKEURING VAN HET MILIEU-EFFECTRAPPORT ERFDIENSTBAARHEID VOOR HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN EN BRANDSTOFLEIDING 65 6 HUIDIGE TOESTAND MILIEU-COMPARTIMENTEN LANDSCHAP MOROTIN KARPATA FLORA EN FAUNA MOROTIN KARPATA KABELTRACÉ BIJZONDERE FAUNA ELEMENTEN 69 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 3 van 159 -

4 6.3 OPPERVLAKTEWATER MOROTIN KARPATA KABELTRACÉ BODEM EN GRONDWATER LUCHT GELUID MOROTIN KARPATA KABELTRACÉ CULTUURHISTORISCHE ELEMENTEN 72 7 MILIEU-EFFECTEN VAN DE VOORGENOMEN ACTIVITEIT EFFECTEN OP HET LANDSCHAP ALS GEVOLG VAN DE BOUWWERKZAAMHEDEN ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN DE DIESELCENTRALE EFFECTEN OP FLORA EN FAUNA ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN DE AANLEG VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN HET GEBRUIKMAKEN VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN EFFECTEN OP OPPERVLAKTEWATER ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN DE DIESELCENTRALE EFFECTEN OP BODEM EN GRONDWATER EFFECTEN OP LUCHT EFFECTEN OP GELUID ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN DE AANLEG VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN DE DIESELCENTRALE EFFECTEN OP OPENBARE VEILIGHEID ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN DE AANLEG VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN HET GEBRUIKMAKEN VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN EFFECTEN OP CULTUURHISTORISCHE ELEMENTEN EFFECTEN OP AFVAL ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE BOUW VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN DE AANLEG VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN HET WINDPARK ALS GEVOLG VAN DE EXPLOITATIE VAN DE DIESELCENTRALE ALS GEVOLG VAN HET GEBRUIKMAKEN VAN DE HOOGSPANNINGSTRANSMISSIELIJN 72 8 NULALTERNATIEF EN AUTONOME ONTWIKKELING NULALTERNATIEF EN AUTONOME ONTWIKKELING NULPLUS ALTERNATIEF EN REËLE AUTONOME ONTWIKKELING 72 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 4 van 159 -

5 9 MITIGERENDE MAATREGELEN INRICHTINGSVARIANTEN WINDPARK VARIANTEN MET BETREKKING TOT ENERGIE OPBRENGST VARIANTEN MET BETREKKING TOT EFFECTEN OP LANDSCHAP VARIANTEN MET BETREKKING TOT EFFECTEN OP FLORA EN FAUNA INRICHTINGSVARIANTEN DIESELCENTRALE MITIGERENDE MAATREGELEN LOS VAN DE DE BRON MITIGERENDE MAATREGELEN FLORA EN FAUNA MITIGERENDE MAATREGELEN OPENBARE VEILIGHEID MITIGERENDE MAATREGELEN AFVAL MITIGERENDE MAATREGELEN DIESELCENTRALE MITIGERENDE MAATREGELEN LANDSCHAPPELIJKE EFFECTEN MITIGERENDE MAATREGELEN OPPERVLAKTEWATER MITIGERENDE MAATREGELEN AFVAL COMPENSERENDE MAATREGELEN MEEST MILIEUVRIENDELIJKE ALTERNATIEF SOCIAAL ECONOMISCHE FACTOREN UITGANGSPUNTEN PROJECT ENERGIE-OPBRENGST MACRO-ECONOMISCH BELANG CALAMITEITEN CALAMITEITEN WINDPARK CALAMITEITEN DIESELCENTRALE MONITORING LEEMTEN IN KENNIS 72 LITERATUURVERWIJZING 72 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 5 van 159 -

6 BIJLAGEN BIJLAGE A: MOTIVERING LOKATIEKEUZE 72 BIJLAGE B: AANZICHTEN VAN HET GEBOUW VAN DE DIESELCENTRALE 72 BIJLAGE C: MILIEUNORMEN 72 C1: VERGELIJKING NORMEN LUCHTEMISSIES 72 C2: EMISSIENORMEN LUCHT WERELDBANK 72 C3: ANTILLIAANSE LUCHTKWALITEITSNORMEN (IN UG/M 3 ) 72 C4: ANTILLIAANSE KWALITEITSNORMEN BRANDSTOF 72 C5: NORMEN GELUID 72 C6: KWALITEITSNORMEN OPPERVLAKTEWATER NEDERLANDSE ANTILLEN 72 BIJLAGE D: GEBIEDSBESCHERMING GOTOMEER EN RINCON 72 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 6 van 159 -

7 LIJST VAN AFBEELDINGEN FIGUUR 1: GRAFISCHE WEERGAVE ELEKTRICITEITSVRAAG OP WILLEKEURIGE DAG (10 AUG 2006) OP BONAIRE. 25 FIGUUR 2: FLUCTUATIE VAN DE ENERGIEVRAAG OP MAANDBASIS. 26 FIGUUR 3: WEB ENERGIECENTRALE TE HATO. 27 FIGUUR 4: WEB ENERGIECENTRALE TE TWR. 27 FIGUUR 5: NIEUWE ELEKTRICITEITSPRODUKTIE- EN VERKOOPSTRUCTUUR. 30 FIGUUR 6: INDICATIE VAN DE ONDERDELEN VAN HET NIEUWE ENERGIEVOORZIENINGSSTRUCTUUR. 31 FIGUUR 7: VOORGENOMEN LOKATIE VAN HET WINDPARK TE MOROTIN 32 FIGUUR 8: VOORGENOMEN LOKATIE VAN DE DIESELCENTRALE TE KARPATA 33 FIGUUR 9: VOORGENOMEN LOKATIE VAN DE KABELTRACÉ (AANSLUITING AAN DIESELCENTRALE EN WINDPARK TE BEPALEN BIJ FINAL ENGINEERING) 34 FIGUUR 10: VOORBEELD BALANCERING WIND- EN DIESELVERMOGEN. 36 FIGUUR 11: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN HET POWER MANAGEMENT SYSTEEM. 36 FIGUUR 12: AANZICHT MET MATEN VAN DE ENERCON E44 WINDTURBINE 38 FIGUUR 13: SCHEMATISCHE WEERGAVE OPBOUW EN ELEKTRISCHE VOORZIENING ENERCON TURBINE. 39 FIGUUR 14: SCHEMATISCHE WEERGAVE GENERATORSET 9L27/38 40 FIGUUR 15: GLOBAAL OVERZICHT PLATTEGROND GEBOUW 41 FIGUUR 16: VOETPRINT BOUWACTIVITEIT WINDTURBINE 43 FIGUUR 17: STALEN VAKWERK VOOR FUNDATIE VAN DE WINDTURBINE. 44 FIGUUR 18: ILLUSTRATIE VAN DE INSTALLATIE VAN DE WINDTURBINE TE SOROBON. 45 FIGUUR 19: AFMETINGEN TE TRANSPORTEREN ONDERDELEN OP DIEPLADER 47 FIGUUR 20: TRANSPORTROUTE VAN KRALENDIJK NAAR HET WINDPARK. 48 FIGUUR 21: TRANSPORTROUTE VAN KRALENDIJK NAAR DE DIESELCENTRALE 49 FIGUUR 22: VERMOGEN VAN DE E44 WINDTURBINE ALS FUNCTIE VAN DE WINDSNELHEID IN M/S. 50 FIGUUR 23: AANDUIDING NATUURPARKEN EN BESCHERMDE LANDSCHAPPEN 62 FIGUUR 24: VEGETATIETYPEN GEBIED MOROTIN MET AANDUIDING VOORGENOMEN LOCATIE WINDPARK (BRON: VEGETATIEKAART BONAIRE, CARMABI 2005) 67 FIGUUR 25: VEGETATIETYPEN GEBIED KARPATA MET AANDUIDING VOORGENOMEN LOCATIE DIESELCENTRALE (BRON: VEGETATIEKAART BONAIRE, CARMABI 2005) 68 FIGUUR 26: BESTAANDE EN MOGELIJKE BROEDPLAATSEN VAN DE KERKUIL (TYTO ALBA). 69 FIGUUR 27: VERBLIJFPLAATSEN EN BROEDPLAATSEN CARIBISCHE FLAMINGO (PHOENICOPTERUS RUBER RUBER) 71 FIGUUR 28: VERBLIJFPLAATSEN DIVERSE VLEERMUISSOORTEN BONAIRE 72 FIGUUR 29: OVERZICHT KORAALBEDEKKING LANGS DE KUST BIJ KARPATA. 72 FIGUUR 30: KORAALBEDEKKING EN BEDEKKING DOOR MACRO- EN TURFALGEN (KARPATA EN OVERIG BONAIRE). 72 FIGUUR 31: VERGELIJKING WATERKWALITEIT KARPATA EN BONAIRE OVERIG (TDP = TOTAL DISSOLVED PHOSPHOROUS, DIN = DISSOLVED INORGANIC NITROGEN) 72 FIGUUR 32: (LINKS) INDIANENTEKENINGEN IN EEN GROT. (RECHTS BOVEN) PIEDRA DI BONEIRU. (RECHTS ONDER): POS DI PIA 72 FIGUUR 33: VISUALISATIES VAN DE HET WINDPARK VANAF DIVERSE KIJKPUNTEN 72 FIGUUR 34: HET WINDPARK (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) BEZIEN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING VANAF DE STRIPMINE LOKATIE OOSTELIJK VAN BOKA ONIMA (KIJKPUNT 226). 72 FIGUUR 35: HET WINDPARK (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) BEZIEN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING VANAF BOKA ONIMA (KIJKPUNT 231). 72 FIGUUR 36: HET WINDPARK (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) BEZIEN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING VANAF DE ONVERHARDE WEG RICHTING MOROTIN (KIJKPUNT 234). 72 FIGUUR 37: HET WINDPARK (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) BEZIEN VANUIT WESTELIJKE RICHTING (KIJKPUNT 246). 72 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 7 van 159 -

8 FIGUUR 38: HET WINDPARK (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) BEZIEN VANUIT WESTELIJKE RICHTING NABIJ SALINA GRANDI (KIJKPUNT 254) 72 FIGUUR 39: HET WINDPARK (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) BEZIEN VANUIT ZUIDWESTELIJKE RICHTING (ZICHTPUNT RINCON OVERLOOK, NIET OP KAART) TURBINES NAUWELIJKS ZICHTBAAR. 72 FIGUUR 40: KIJKPUNTEN VOOR DE VISUALISATIE VAN DE DIESELCENTRALE. 72 FIGUUR 41: VISUALISATIE VAN DE DIESELCENTRALE VANAF KIJKPUNT A. 72 FIGUUR 42: VISUALISATIE VAN DE DIESELCENTRALE VANAF KIJKPUNT B. 72 FIGUUR 43: VISUALISATIE VAN DE DIESELCENTRALE VANAF KIJKPUNT C. 72 FIGUUR 44: VISUALISATIE VAN DE DIESELCENTRALE VANAF KIJKPUNT D. 72 FIGUUR 45: LANDSCHAPSTYPEN OP LAAGTERRAS. (LINKS) NOORD/ZEEZIJDE: ROTSACHTIG EN WEINIG GESCHIKT ALS JACHTBIOTOOP VOOR KERKUILEN. (RECHTS) TERRASZIJDE MET HOGE BEGROEIING MET VOORAL ZUILCACTUSSEN, ZEER GESCHIKT ALS JACHTBIOTOOP VOOR KERKUILEN. 72 FIGUUR 46: WESTELIJK DEEL PROJECTGEBIED: AFWISSELEND LANDSCHAP BEVORDERLIJK VOOR AANWEZIGHEID INSEKTEN EN INSEKTEN ETENDE VLEERMUIZEN. 72 FIGUUR 47: INGESCHATTE INTENSITEIT VERPLAATSINGEN FLAMINGO S (DIKTE PIJL IS INDICATIE VOOR INTENSITEIT VLIEGBEWEGINGEN) 72 FIGUUR 48: DWARSDOORSNEDE TANK YARD 72 FIGUUR 49: MODELLERING LUCHTVERSPREIDING JAARGEMIDDELDE SO FIGUUR 50: MODELLERING LUCHTVERSPREIDING 24-UURSGEMIDDELDE SO FIGUUR 51: MODELLERING LUCHTVERSPREIDING JAARGEMIDDELDE NO X. 72 FIGUUR 52: MODELLERING LUCHTVERSPREIDING JAARGEMIDDELDE STOF. 72 FIGUUR 53: MODELLERING LUCHTVERSPREIDING 24-UURSGEMIDDELDE STOF. 72 FIGUUR 54: GELUIDSCONTOUREN BOUW WINDTURBINE. 72 FIGUUR 55: GELUIDSCONTOUREN BOUW DIESELCENTRALE 72 FIGUUR 56: WINDNORMCURVE VOOR WINDTURBINES [BRON 16, CONCEPT AMVB] 72 FIGUUR 57: OVERZICHT AANWEZIGE HUIZEN IN DE BUURT VAN HET WINDPARK 72 FIGUUR 58: GELUIDSCONTOUREN EXPLOITATIE WINDTURBINES 72 FIGUUR 59: WONINGEN IN DE OMGEVING VAN DE DIESELCENTRALE 72 FIGUUR 60: GELUIDSCONTOUREN EXPLOITATIE DIESELCENTRALE 72 FIGUUR 61: EFFECTEN OP CULTUURHISTORISCHE ELEMENTEN 72 FIGUUR 62: GELUIDSCONTOUREN WINDPARK MET E48 TURBINES 72 FIGUUR 63: VERGELIJKING WINDTURBINES E44 EN E FIGUUR 64: OOSTELIJKE VARIANT 72 FIGUUR 65: DE OOSTELIJKE VARIANT BEZIEN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING VANAF DE STRIPMINE LOKATIE OOSTELIJK VAN BOKA ONIMA VOOR KIJKPUNTEN WORDT VERWEZEN NAAR HOOFDSTUK FIGUUR 66: DE OOSTELIJKE VARIANT BEZIEN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING VANAF BOKA ONIMA. TURBINE 12 OP VOORGROND IS NIET ZICHTBAAR. 72 FIGUUR 67: DE OOSTELIJKE VARIANT BEZIEN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING VANAF DE ONVERHARDE WEG RICHTING MOROTIN. TURBINES 10, 11 EN 12 OP DE VOORGROND ZIJN NIET ZICHTBAAR. 72 FIGUUR 68: DE OOSTELIJKE VARIANT BEZIEN VANUIT WESTELIJKE RICHTING. 72 FIGUUR 69: DE OOSTELIJKE VARIANT BEZIEN VANUIT WESTELIJKE RICHTING NABIJ SALINA GRANDI. 72 FIGUUR 70: DE OOSTELIJKE VARIANT BEZIEN VANUIT ZUIDWESTELIJKE RICHTING (ZICHTPUNT RINCON OVERLOOK, IN DEZE VARIANT IS HET WINDPARK OP DE ACHTERGROND ZICHTBAAR). 72 FIGUUR 71: VARIANT 4X3 72 FIGUUR 72: VISUELE IMPRESSIE VARIANT 4X3 72 FIGUUR 73: VARIANT BESTE AANSLUITING OP BESTAANDE WEGEN 72 FIGUUR 74: GELUIDSCONTOUREN DIESELCENTRALE MET VARIANT STILLERE VENTILATOREN 72 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 8 van 159 -

9 LIJST VAN TABELLEN TABEL I: SAMENVATTING POTENTIËLE EFFECTEN VOORGENOMEN ACTIVITEIT 13 TABEL II: SAMENVATTING BEHEERSING MILIEU-EFFECTEN (VOORGENOMEN ACTIVITEIT) 13 TABEL III: OPSOMMING MOGELIJKE MITIGERENDE EN COMPENSERENDE MAATREGELEN 14 TABEL IV: WAARDERING VARIANTEN, NULPLUS ALTERNATIEF EN MEEST MILIEUVRIENDELIJKE ALTERNATIEF 15 TABLA I: RESÚMEN DI E POSIBEL EFEKTONAN RIBA MEDIO AMBIENTE DI E AKTIVIDAT PROPONÉ. 17 TABLA II: MANEHO DI E EFEKTONAN RIBA MEDIO AMBIENTE KOMO RESULTADO DI E PROYEKTO PROPONÉ. 17 TABLA III: POSIBEL MEDIDANAN PA MITIGA I KOMPENSA EFEKTONAN. 18 TABLA IV: BALORASHON DI VARIANTENAN, ALTERNATIVA SERO-PLUS, I E ALTERNATIVA KU TA MIHO PA MEDIO AMBIENTE. 19 TABLE I: SUMMARY OF THE POTENTIAL IMPACTS OF THE PROPOSED PROJECT. 21 TABLE II: SUMMARY OF IMPACT-REDUCING MEASURES 21 TABLE III: SUMMARY OF POSSIBLE MEASURES TO MITIGATE AND/OR COMPENSATE FOR ENVIRONMENTAL IMPACTS. 22 TABEL IV: COMPARISON BETWEEN VARIANTS, NULLPLUS ALTERNATIVE AND MOST ENVIRONMENTALLY FRIENDLY ALTERNATIVE. 23 TABEL 1: GEPROJECTEERDE GROEI VAN DE ENERGIEVRAAG OP BONAIRE. 26 TABEL 2: TIJDSPLANNING UITVOERING BOUWACTIVITEITEN WINDPARK 42 TABEL 3: TIJDSPLANNING UITVOERING BOUWACTIVITEITEN DIESELCENTRALE 46 TABEL 4: VERWACHTE ENERGIEOPBRENGST WINDTURBINES. 51 TABEL 5: DIVERSE ONTWERPGEGEVENS MAN GENERATORSET 9L27/ TABEL 6: IMPLEMENTATIE VAN INTERNATIONAAL NATUURBELEID IN DE LANDSVERORDENING GRONDSLAGEN NATUURBEHEER EN -BESCHERMING 57 TABEL 7: IMPLEMENTATIE VAN INTERNATIONAAL MILIEUBELEID IN DE LANDSVERORDENING GRONDSLAGEN MILIEUBEHEER 58 TABEL 8: GEMIDDELDE AANTALLEN FLAMINGO S NABIJ VOORGENOMEN WIND PARK EN DIESEL CENTRALE (PERIODE , DATA DROB, STINAPA BONAIRE) 70 TABEL 10: GERAAMDE (MAXIMUM) HOEVEELHEDEN AFVALWATER PER DAG 72 TABEL 11: CONCENTRATIES VERONTREINIGENDE STOFFEN IN ROOKGASSEN BIJ GEBRUIK HFO 72 TABEL 12: OVERZICHT IMMISSIECONCENTRATIES OP VERSCHILLENDE LOKATIES ROND DE DIESELCENTRALE. 72 TABEL 13: EMISSIEFACTOREN DIESELOLIE EN CUMULATIEVE UITSTOOT VAN DE WEB CENTRALES 72 TABEL 14: GEVOLGEN VAN DE TIMING ADJUSTMENT. 72 TABEL 15: INVLOED SCHOORSTEENHOOGTE OP DE IMMISSIE. 72 TABEL 16: WAARDERING VARIANTEN, NULPLUS ALTERNATIEF EN MEEST MILIEUVRIENDELIJKE ALTERNATIEF 72 TABEL17: VERWACHTE VRAAG EN OPBRENGST VOOR 2009 EN TABEL 18: VERGELIJKING VOORGENOMEN ACTIVITEIT MET NULPLUS ALTERNATIEF 72 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 9 van 159 -

10 LIJST VAN AFKORTINGEN BaP Benzo(a)pyreen BC-B Bestuurscollege van Bonaire Cl Chloor CO Koolstof monoxide DROB Dienst Ruimtelijke Ordening Bonaire kv kilovolt, 1000 volt KWS Koolwaterstoffen MER Milieu-effect Rapport (het document) mer Milieu-effect Rapportage (het proces) MW Megawatt NO x Stikstof oxiden O3 Ozon Pb Lood PM10 Stofdeeltjes kleiner dan 10 micrometer PM2.5 Stofdeeltjes kleiner dan 2.5 micrometer SO 2 Zwaveldioxide TSP Total Suspended Particles TWR Trans World Radio TWR Trans World Radio VOS Vluchtige Organische Stoffen WEB Water- en Energiebedrijf Bonaire N.V. DIN Dissolved Inorganic Nitrogen TDP Total Dissolved Phosphorous LVV Departement van Landbouw, Veeteelt en Visserij PR Plaatsgebonden Risico db(a) Vergelijkbaar met db, de eenheid voor het meten van geluidsintensiteit. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 10 van 159 -

11 VERKLARENDE WOORDENLIJST Nulalternatief Autonome ontwikkeling Nulplus alternatief Reële autonome ontwikkeling Voorgenomen activiteit Nominaal vermogen Immissie Emissie Mitigerende maatregel Het alternatief waarbij de voorgenomen activiteit niet wordt uitgevoerd en ook niks wordt gedaan aan de huidige situatie. De ontwikkeling van de natuur uitgaande van het nulalternatief. Het alternatief waarbij de voorgenomen activiteit niet wordt uitgvoerd, maar waar de huidige situatie wordt aaangepast om aan de beoogde doelstelling te voldoen. De ontwikkeling van de natuur uitgaande van het nulplusalternatief. Het uit te voeren project, zoals voorgesteld door de projectontwikkelaar. Maximaal op te wekken vermogen. De resulterende concentratie verontreinigende stoffen in de lucht op leefniveau als gevolg van de uitstoot van deze stoffen. De uitstoot van verontreinigende stoffen. Een maatregel met het doel effecten te verzachten. Een mitigerende maatregel aan de inrichting is een inrichtingsvariant. Inrichtingsvariant Een verandering aan de voorgenomen activiteit met betrekking tot de inrichting. Compenserende maatregel Een maatregel met het doel te compenseren voor effecten die niet te vookomen zijn. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 11 van 159 -

12 1 SAMENVATTING / RESÚMEN / SUMMARY 1.1 Samenvatting in het Nederlands Projectbeschrijving Het Water- en Energiebedrijf Bonaire (WEB) heeft een tender uitgeschreven voor de bouw en exploitatie van een nieuwe energiecentrale, teneinde te komen tot een betrouwbare energieopwekking voor Bonaire tegen een gunstige prijs. Hierbij is rekening gehouden met de wens van de Bestuurscollege van Bonaire (BC-B) om gebruik te maken van duurzame energie. Het consortium Ecopower Bonaire heeft de tender gewonnen en zal een wind/diesel energiecentrale bouwen en exploiteren, waarbij direct bij de start van de produktie (einde 2009) gemiddeld 40% van de jaarlijkse energievraag door middel van wind opgewekt wordt. De voorgenomen activiteit bestaat uit het bouwen en exploiteren van een 10.8 MW windpark te Morotin en een MW dieselcentrale te Karpata, als ook het aanleggen en exploiteren van een 30kV hoogspanningstransmissielijn tussen het windpark en de dieselcentrale. Ook zal een brandstoftoevoerpijpleiding aangelegd worden tussen de dieselcentrale en de Bonaire Petroleum Company (BOPEC). Het windpark zal bestaan uit 12 turbines van het type E44 van de fabrikant Enercon, met een nominaal vermogen van 900kW elk. De turbines hebben een rotordiameter van 44m en een ashoogte van 55m. De dieselcentrale bestaat uit vijf 9L27/38 generatoren van de firma MAN Diesel en zal draaien op zware olie. De generatoren kunnen ook op bio-fuel draaien, maar hier zal pas op overgestapt worden als bio-fuels concurrerend zijn met conventionele brandstof. In januari 2008 zal gestart worden met de final engineering. Het wind/dieselsysteem zal in werking treden rond oktober Milieu- Overwegingen Tabel I geeft een samenvatting van alle potentiele effecten van de voorgenomen activiteit op de diverse compartimenten. Tabel II geeft aan op welke wijze in de voorgenomen activiteit rekening wordt gehouden met deze effecten en op welke wijze deze worden beheerst. Van deze maatregelen is een deel tot stand gekomen tijdens de uitwerking van het MER (aanpassing hoogte schoorsteen dieselcentrale, geen kranen in buntwall dieselcentrale). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 12 van 159 -

13 Tabel I: Samenvatting potentiële effecten voorgenomen activiteit Activteiten Bouwen Windpark Bouwen Dieselcentrale Aanleg Hoogspanningskabel Exploitatie Windpark Exploitatie Dieselcentrale Exploitatie Hoogspanningskabel Landschap zie exploitatie zie exploitatie - Flora en Fauna verwijdering vegetatie, hinder flamingo's verwijdering vegetatie mogelijke verstoring vleermuizen Rooi Sangu mogelijke zie vogel- en visualisaties vleermuissla paragraaf chtoffers en verstoring zie visualisaties paragraaf Oppervlaktewater Bodem en grondwater geringe kans op olielekkage (aggregaat) geringe kans op olielekkage (aggregaat) geringe kans op olielekkage (aggregaat) - - geringe kans op oliesporen via hemelwater geringe kans op oliesporen via hemelwater Lucht enig stof enig stof enig stof positieve effecten (emissies, CO2) Jaargemidd elde SO2 monding Goto: < 30 ug/m3 (norm 80 ug/m3) Geluid 40 db(a)- contour op 1 kilometer 40 db(a)- contour op 1 kilometer 40 db(a)- contour op 500 m 6 huisjes binnen 44 db(a)- contour geluidsbelas ting monding Goto 44 db(a) Openbare Veiligheid risico voorbijgang ers openare weg (onverhard) Cultuur-historie niet sign (-) Afval hout, huishoudelijk afval hout en huishoudelijk afval; grond nuttig hergebruikt hout en huishoudelijk afval; grond nuttig hergebruikt ,8 m3 sludge per week Tabel II: Samenvatting beheersing milieu-effecten (voorgenomen activiteit) Activteiten Bouwen Windpark Bouwen Dieselcentrale Aanleg Hoogspanningskabel Exploitatie Windpark Exploitatie Dieselcentrale Exploitatie Hoogspanningskabel Landschap zie exploitatie zie exploitatie - lijnopstelling, parallel aan kust Ligging bouwwerken 180 meter vanaf de weg Flora en Fauna - - Alleen vegetatie verwijderd op lokatie gebouwen Alleen langs wegbermen opstelling met voldoende afstand tot beide salina's Bodem en grondwater toepassen lekbak tijdens bouw toepassen lekbak tijdens bouw toepassen lekbak tijdens aanleg Lucht Geluid Openbare Veiligheid Bunt-wall; geen kranen in bunt-wall (geen afvloeiing oliesporen) Bunt-wall; geen kranen in bunt-wall (geen afvloeiing oliesporen) groot aandeel windenergie; hoogte schoorsteen 13 meter gebouw van geluidisolerende maatregelen voorzien Oppervlaktewater toestemming Hoofd van Politie gecertificeer de windturbines beperkte opslag brandstof Ondergronds Ondergronds (geen aanvaringen) ondergronds Cultuur-historie - opstelling met voldoende afstand tot elementen - Afval afvoer naar landfill afvoer naar landfill + aanbieden grond aan aannemer afvoer naar landfill + aanbieden grond aan aannemer - hergebruik sludge BOPEC - - Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 13 van 159 -

14 In Tabel III is een opsomming gegeven van mogelijke mitigerende en compenserende maatregelen voor zowel het windpark als de dieselcentrale. Tabel III: Opsomming mogelijke mitigerende en compenserende maatregelen Mitigerende maatregel Effect / Resultaat Windpark Flitslamp op mast turbine Radarinstallatie Herplanten zuilcactussen Wegafzetting tijdens bouw Aanbieden houtafval aan derden Geringere kans op aanvaringen door vogels beperking vleermuisslachtoffers Vermindering effect vegetatieverwijdering Beperking risico s voorbijgangers hoeveelheid hout afval verminderen Dieselcentrale Beplanting straatzijde terrein Oil booms Aanbieden houtafval aan derden Aanbieden grond en steen Beperking visuele impact dieselcentrale Ingeval van olie-lekkage, kan een opruimactie worden opgezet hoeveelheid hout afval verminderen hoeveelheid afval verminderen Compenserende maatregelen Aanplant bomen compensatie te verwijderen vegetatie en compensatie CO2 uitstoot Meest Milieuvriendelijke Alternatief In Tabel IV is een overzicht gegeven van de geïdentificeerde varianten, het nulplus alternatief en het meest milieuvriendelijke alternatief. Van deze alternatieven en varianten zijn de bijbehorende milieueffecten gewaardeerd ten opzichte van de voorgenomen activiteit. De effecten van de voorgenomen activiteit zijn op nul gesteld. Wanneer een variant overwegend positieve effecten heeft voor het milieu wort deze meegenomen in het meest milieuvriendelijke alternatief. De variant is in dit geval blauw gekleurd in Tabel ##. Voor de E48 geldt dat niet overwegend positieve effecten te verwachten zijn ten opzichte van de voorgenomen activiteit. Daarom kan bij de vaststelling van het meest milieuvriendelijke alternatief zowel voor de E44 als de E48 worden gekozen. Op basis van de waardering bestaat het meest milieuvriendelijke alternatief uit de voorgenomen activiteit, aangevuld met de volgende varianten voor de dieselcentrale: Stoffilter Gebruik biodiesel Oliewaterafscheider en olieskimmer Stillere ventilatoren Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 14 van 159 -

15 Tabel IV: Waardering varianten, nulplus alternatief en meest milieuvriendelijke alternatief Landschap Flora/fauna algemeen Fauna bijzonder Oppervlaktewater Bodem en grondwater Lucht verontreinigende stoffen CO2 Klimaat Geluid Openbare Veiligheid Voorgenomen activiteit Cultuurhistorie Afval Varianten windpark E Oostelijke variant x3 variant Beste aansluiting op bestaande wegen Varianten dieselcentrale Timing adjustment + - Stoffilter + Gebruik biodiesel + ++ Oliewaterafscheider en olieskimmer + Stillere ventilatoren ++ Nulplus alternatief Meest milieuvriendelijke alternatief Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 15 van 159 -

16 1.2 Resúmen na Papiamentu Deskripshon di proyekto E kompania di Awa i Elektrisidat di Boneiru (WEB) a tene un subasta pa kostrukshon i ekploitashon di un planta nobo pa produkshon di energia riba e isla, pa asina por yega na un sistema di produkshon di energia mas konfiabel i mas barata. Den e subasta a tene kuenta ku e deseo di Bestuurscollege di Boneiru (BC-B) pa hasi usa di energia duradero. E konsorsio Ecopower Bonaire a sali ganador di e subasta ku nan proyekto pa produsi energia hasiendo uso di molinanan di bientu den kombinashon ku generadornan ku ta kima kombustibel diesel. Na momentu ku e planta kuminsa produsi energia na final di 2009, un averahe di 40% di e energia produsí lo ta prosendente di e molinanan di bientu. E aktividatnan proponé den kuadro di e proyekto di Ecopower Bonaire ta konsisti di e konstrukshon i eksploitashon di un parke di molina di bientu di 10.8MW na Morotin, i un planta di diesel di 14.25MW na Karpata. Tambe lo pone waya di koriente di voltahe altu (30kV) entre e parke di molina na Morotin i e planta di diesel na Karpata. Por ultimo lo konstrui un pipa pa transporte di kombustibel entre Bonaire Petroleum Company (BOPEC) i e planta di diesel na Karpata. E parke di molina lo konsisti di 12 molina di e tipo E44, di e fabrikante Enercon. Kada molina lo tin un kapasidat nominal di 900kW. E as di kada molina lo ta 55 meter haltu, i kada lámina lo ta 22 meter largu. E planta di diesel lo konsisti di sinku generador di e tipo 9L27/38 di e fabrikante MAN Diesel. E generadornan lo traha riba e asina yamá Heavy Fuel Oil (HFO, kombustibel diesel ku viskosidat haltu). Ta posibel pa e generadornan kima kombustibel biológiko tambe ( Bio-fuels ), pero lo kuminsa usa esaki solamente ora ta rendabel pa kumpra esaki, pues ora preis di kombustibel biológiko ta kompeti ku preis di HFO. Na janüari 2008 lo kuminsa ku e ingenieria final pa e proyekto. E planta di diesel i parke di molina lo kuminsa produsi energia den kareda di òktober Konsiderashonan medio ambiental Tabla I ta duna un resúmen di e posibel efektonan ku e aktividatnan proponé por tin riba e diferente kompartimentonan di nos medio ambiente. Tabla II ta demonstra kon a tene kuenta ku e efektonan aki den e proyekto proponé i riba ki manera lo maneha nan. Algun di e medidanan a bin dilanti durante e estudio ku a kondusi na e rapòrt aki i a ser incorpora imediatamente den diseño di e proyekto (por ehèmpel: ahustashon di e altura di e pipa di e planta di diesel, no pone kranchi den en buntwall di e tankinan na e planta di diesel). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 16 van 159 -

17 Tabla I: Resúmen di e posibel efektonan riba medio ambiente di e aktividat proponé. Aktividat Kostrukshon di parke di molina Kostrukshon di planta di diesel Ponementu di kabel di voltahe haltu Operashon di e parke di molina Operashon di e planta di diesel Uso di e kabel di voltahe haltu Paisahe (referi na operashon) (referi na exploitashon) - referi na e visualisashon den paragraaf referi na e visualisashon den paragraaf Flora i Fauna remové vegetashon, molestia pa flamingo remové vegetashon posibel molestia pa raton dj'anochi na Rooi Sangu Posibel molestia pa, i viktima bou di para i raton dj'anochi - Awa na superfisie Tera i awa bou di tera Chèns chiki pa derame di zeta (door di generator) Chèns chiki pa derame di zeta (door di generator) Chèns chiki pa derame di zeta (door di generator) - - Chèns chiki pa zeta laba bai den awa ora di awaseru Chèns chiki pa zeta laba bai den awa ora di awaseru Airu Stòf Stòf Stòf Efektonan positivo (emishon, CO2) Averahe annual di SO2 na boka di Goto < 30 ug/m3 (norma: 80 ug/m3) Zonido 40 db(a)- contour na distansia di 1 kilometer 40 db(a)- contour na distansia di 1 kilometer 40 db(a)- contour na distansia di 500 meter 6 kas den limite di 44 db(a)-contour Zonido na boka di Goto 44 db(a) Seguridat Públiko riesgo pa hendenan ku pasa riba kaminda (di tera) publiko Historia Kultural No tin efektonan signifikante Sushi palu, sushi di kas palu, sushi di kas, e tera lo ser re-usa palu, sushi di kas, e tera lo ser re-usa ,8 m3 awa sushi pa siman Tabla II: Maneho di e efektonan riba medio ambiente komo resultado di e proyekto proponé. Aktividat Kostrukshon di parke di molina Kostrukshon di planta di diesel Ponementu di kabel di voltahe haltu Operashon di e parke di molina Operashon di e planta di diesel Uso di e kabel di voltahe haltu Paisahe (referi na operashon) (referi na operashon) - Instala molinanan riba un liña, parallel ku kosta Konstrukshon lo kuminsa 180 meter for di kaminda Kabel ta pasa bou di tera Flora i Fauna - - Kita vegetashon solamente kaminda e edifisionan lo bin Pone kabel solamente kantu di kaminda Instala molinanan sufisiente leu for di saliña - kabel ta pasa bou di tera, pues para no por pega den nan Awa na superfisie - - Tera i awa bou di tera usa lekbak durante konstrukshon usa lekbak durante konstrukshon usa lekbak durante instalashon di kabel Airu Zonido Seguridat Públiko Historia Kultural Buntwall; no ta Buntwall; no ta bin kranchi den bin kranchi den buntwall buntwall Pipa lo ta 13 meter haltu tuma medida pa isola e edifisio kontra zonido Permit di hefe di polis uso di molinanan ku sertifikado di kalidat Kantidat limitá di kombustibel riba tereno Kabel ta pasa bou di tera - Instala molinanan sufisiente leu for di elementonan kulturalhistoriko - Sushi sushi lo bai lèntfel sushi di kas lo bai lèntfel; tera lo bai pa un kontratista sushi di kas lo bai lèntfel; tera lo bai pa un kontratista - re-usa awa sushi ku zeta na BOPEC - - Tabla III ta mustra e posibel medidanan ku por tuma pa mitiga i kompensa efektonan den kaso di e parke di molina di bientu i e planta di diesel. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 17 van 159 -

18 Tabla III: Posibel medidanan pa mitiga i kompensa efektonan. Medida pa mitiga Efekto / Resultado Parke di molina di bientu Pone un lus ku ta sende paga riba E mast di e molina Instalashon di radar Planta e datu i kadushinan ku ta ser kitá bèk Sera kaminda durante konstrukshon Ofrese restunan di palu na otronan Menos chèns ku paranan of raton dj anochi ta dal den e molina. Menos chèns ku raton dj anochi ta dan del e molina. Redusi efektonan relashoná ku kitamentu di vegetashon. Limitá riesgo pa hendenan ku ta pasa. Redusi e kantidat di palu ku tin ku bai landfill. Dieselcentrale Planta riba tereno na banda di kaya Booms pa wanta zeta Ofrese restunan di palu na otronan Ofrese restunan di tera i piedra na otronan Redusi impakto visual di e planta di diesel. Den kaso di derame di zeta, e boomsnan por ser usa pa limita ku e zeta ta sigi plama. Redusi e kantidat di palu ku tin ku bai landfill. Redusi e kantidat di sushi i material eksesivo. Medidanan pa kompensa Planta mata i palu Kompensa pa e matanan ku tin ku kita i kompensa pa emishon di CO E alternativa ku ta miho pa medio ambiente Tabla IV ta duna un resúmen di e variantenan ku a keda identifiká. Tambe a inkluí e alternativa seroplus i e alternativa ku ta miho pa medio ambiente. E efektonan medio-ambiental di kada variante i alternative a ser kompará ku e proyekto propone. Den esaki e efektonan di e proyekto proponé a ser duná e balor sero (0). Na momento ku un variante tin un efekto general positive pa medio ambiente e ta keda inkluí den e alternative ku ta miho pa medio ambiente. E variantenan aki ta marka ku lèter blou den Tabla IV. Pa e molinanan tipo E48 tin efektonan positivo komo negativo. Pa e motibu aki den eskoho di e alternativa ku ta miho pa medio ambiente, por kosidera e molinanan E44 òf E48. E balorashon di e efektonan ta duna komo resultado ku e alternativa mas miho pa medio ambiente ta konsisti di e proyekto proponé, komplemetá ku e sigiente variantenan pa e sentral di diesel: Filter pa stof Uso di biodiesel Oliewaterafscheider (separador di awa i zeta) en olieskimmer (skimmer di zeta) Fèn silensioso Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 18 van 159 -

19 Tabla IV: Balorashon di variantenan, alternativa sero-plus, i e alternativa ku ta miho pa medio ambiente. Paisahe Flora/Fauna General Fauna Speshal Awa na superfisie Tera i awa bou di tera Polushón di airu Klima CO2 Zonido Seguridat Públiko Proyekto proponé Variantenan pa parke di molina E Variante Oost Variante 4x Miho konekshon riba kamindanan existente Variantenan pa e planta di diesel Timing adjustment + - Filter pa stòf + Uso di biodiesel + ++ Separador di awa i zeta i oilskimmer + Fèn silensioso ++ Alternativa nùlplùs Alternativa miho pa medio ambiente Historia Kultural Sushi Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 19 van 159 -

20 1.3 Summary in English Project description In its efforts to work towards a cheaper and more reliable electricity production in Bonaire, the Utility Company of Bonaire (WEB) initiated a tender procedure for the construction and exploitation of a new power plant. During the setup of the tender the aspiration of the government of Bonaire to promote the use of renewable energy was also considered. The consortium Ecopower Bonaire won the tender and as a result will be constructing and operating a new wind/diesel power plant on Bonaire. The new plant will be operational towards the end of 2009, at which time about 40% of the yearly average energy demand will be fulfilled using wind energy. Ecopower intends to build and operate a 10.8 MW wind turbine park at Morotin and a MW diesel plant at Karpata. Furthermore, a 30kV (high voltage) power line connecting the windpark and diesel plant will be laid. A pipeline connecting the diesel plant and the Bonaire Petroleum Company (BOPEC) will also be constructed. The windpark will consist of 12 windturbines of the model E44, from the manufacturer Enercon. Each turbine has a nominal capacity of 900kW. The rotordiameter of the turbines is 44 m and the axis height is 55 m. The diesel plant will consist of five 9L27/38 diesel generators from the manufacturer MAN Diesel. The generators will be running on heavy fuel, but biodiesel they can also run on biodiesel. However, biodiesel will be used only when the costs are comparable to that of fossil fuels. The final engineering for this project will begin in january The wind/diesel power plant will be operational by October Environmental Considerations Table I provides a summary of the potential impacts of the proposed project on the different environmental compartments. Table II illustrates how the proposed project was adapted to minimize some of these impacts and how other impacts are managed. Some of the measures mentioned in Table II were established during the study, as the impacts became evident (e.g. altering the height of the stack at the diesel plant; the removal of all taps inside the buntwall at the diesel plant). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 20 van 159 -

21 Table I: Summary of the potential impacts of the proposed project. Activities Windpark construction Diesel plant construction Installation of high voltage cable Windpark exploitation Landscape see: exploitation see: exploitation - see visualisations in paragraph Flora and Fauna removal of vegetation, nuiscance for flamingo's removal of vegetation Possible nuiscance for bats at Rooi Sangu Possible bat and bird casualties and nuiscance Surface water Soil and Groundwat er Small chance of oil splillage (generator) Small chance of oil splillage (generator) Small chance of oil splillage (generator) - - Air Dust Dust Dust positive effects (emissions, CO2) Noise 40 db(a)- contour at 1 kilometer 40 db(a)- contour at 1 kilometer 40 db(a)- contour at 500 meters 6 houses within the 44 db(a)-contour Public Safety Risk to peaople passing by on public (sandy) road Cultural History No significant impacts Waste wood, household waste wood, household waste, soil and sand will be reused wood, household waste, soil and sand will be reused Diesel plant exploitation Use of high voltage cable see visualisations in paragraph Small chance of oil on water after rainfall Small chance of oil on water after rainfall Yearly average of SO2 at the entrance of Goto < 30 ug/m3 (norm: 80 ug/m3) Noise level at entrance of Goto 44 db(a) - - 1,8 m3 sludge per week Table II: Summary of impact-reducing measures Activities Windpark construction Diesel plant construction Installation of high voltage cable Windpark exploitation Diesel plant exploitation Use of high voltage cable Landscape see: exploitation see: exploitation - linear arrangement, parallel to the coast Start construction 180 meters inland from the road Cable will be installed underground Flora and Fauna Surface water - - Vegetation will only be removed where construction will take place Cables will be installed only underneath the sidewalks Turbines sufficiently distanced from the Saliña's - Undergroud (birds cannot get caught in the lines - - Air Soil and Groundwate r Use spill collector during construction Use spill collector during construction Use spill collector during installtion Noise Public Safety Cultural History Bunt-wall; no taps in buntwall Bunt-wall; no taps in buntwall Stack height 13 meters Use measures to achieve acoustic insulation agreement with chief of police Use certified wind turbines Limited storage of fuel on site underground installation - install windturbines sufficiently distanced from elements of cultural and historical importance - Waste waste will be transported to landfill waste will be transported to landfill and soil and sand will be offered to contractor waste will be transported to landfill and soil and sand will be offered to contractor - reuse sludge at BOPEC - - Table III provides a summary of the possible measures to mitigate and/or compensate for the environmental impacts of both the windpark and the diesel plant. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 21 van 159 -

22 Table III: Summary of possible measures to mitigate and/or compensate for environmental impacts. Measures to mitigate effects Effect / Result Windpark Flash lamp on the turbine pole Radar installation Replant cacti Set off terrain during construction Offer wood waste to third parties Reduction of collision chance for birds Reduction of bat casualties Reduction of the effects of the removal of vegetation Reduction of risks for passer-by s Reduction of the amount of wood waste Dieselcentrale Planting the street side of the terrain Oil booms Offer wood waste to third parties Offer waste soil and stone to third parties Reduction of the visual impact of the diesel plant In case of oil-spill, the clean-up action can be initiated quickly. Reduction of the amount of wood waste Reduction of the amount of wood and stone waste Measures to compensate effects Tree planting Compensate for the removed vegetation and CO 2 emission Most Environmentally Friendly Alternative An overview of the identified variants, the nullplus alternative and the most environmentally friendly alternative is given in Table IV. Included are also the environmental impacts of these alternatives and variants, compared to the proposed project. The impacts of the proposed project were set to be zero. Variants with predominantly positive environmental impacts are included in the most environmentally friendly alternative (and are printed in blue in Table IV). The turbine type E48 does not lead to significant environmental improvement compared to the E44. For this reason, the most environmentally friendly alternative can be carried out with either turbine type. Based on the comparison in of the different variants and alternatives, the most environmentally friendly alternative consists of the proposed project, complemented with the following variants for the diesel plant: Dust filter The use of biodiesel Oil-water separator and oil skimmer Silent fans Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 22 van 159 -

23 Tabel IV: Comparison between variants, nullplus alternative and most environmentally friendly alternative. Landscape Flora/Fauna General Fauna Special Surface water Soil and Groudwater Air Pollution CO2 Climate Noise Public Safety Cultural History Waste Proposed Project Variants Windpark E Easterly variant x3 variant Optimal connection to existing roads Variants Diesel Plant Timing adjustment + - Dust filter + Use of biodiesel + ++ Oil-water separator and oil skimmer + Silent fans ++ Nullplus alternative Most environmentally friendly alternative Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 23 van 159 -

24 2 INLEIDING In 2005 heeft het Water- en Energiebedrijf Bonaire (WEB) besloten de energieproduktie op het eiland te herstructureren. Er is gekozen om de produktie van elektriciteit uit te besteden, waarbij de aannemer zou moeten voldoen aan vier kernvoorwaarden: 1. De produktie moet geschieden door middel van een betrouwbaar wind/dieselsysteem. 2. Voor 2015 moet 50% van de energie opgewekt worden door middel van duurzame energiesystemen. 3. Wanneer bio-fuels concurrerend zijn met de conventionele brandstof dienen deze gebruikt te worden. 4. De energieprijs moet verlaagd worden ten opzichte van de huidige energieprijs. Voor het uitbesteden is door WEB een tenderprocedure uitgezet, welke gewonnen is door het consortium Ecopower Bonaire BV, onder leiding van Evelop Netherlands BV. Naast Evelop Netherlands BV, maken ook Enercon GmbH en MAN Diesel SE deel uit van het consortium. Enercon GmbH is een Duits bedrijf dat gespecialiseerd is in het fabriceren, installeren en opereren van windturbines. Zie voor meer informatie: MAN Diesel SE is een Duits bedrijf dat gespecialiseerd is in het fabriceren, installeren en opereren van dieselmotoren voor gebruik in de scheepvaart en stationaire energieproduktie. Zie voor meer informatie: Evelop Netherlands BV is een Nederlands bedrijf dat duurzame energieprojecten onwikkelt. Het bedrijf kent vestigingen op zowel de Europese, als de internationale markt. Zie voor meer informatie: Het wind/dieselsysteem van EcoPower Bonaire bestaat uit een aantal projectonderdelen, die samen een betrouwbare energielevering voor een lagere dan de huidige prijs garanderen. De projectonderdelen zijn nader omschreven in Hoofdstuk 4. Dit project valt binnen het kader van artikel 10, paragraaf 2 van het Milieubeleidsplan Bonaire, waardoor het opstellen van een Milieu-effect Rapport (MER) noodzakelijk is. Het traject om te komen tot een MER is reeds enkele maanden aan de gang. In Juni 2007 werd de startnotitie gepubliceerd en ter inzage gelegd bij de Dienst Ruimtelijke Ordening Bonaire (DROB). In dezelfde maand werd ook een hoorzitting gehouden, waar aan het publiek de mogelijkheid werd geboden om te reageren op de startnotitie. Inmiddels heeft het Bestuurscollege van Bonaire (BC-B) ook een MER-commissie aangesteld. Deze commissie heeft de taak het BC-B te adviseren over de milieu-effect rapportage (mer). Dit MER heeft betrekking op het windpark, de dieselcentrale met de daarbij behorende brandstoftoevoerpijpleiding en het kabeltracé voor de hoogspanningstransmissielijn. De kabel van de dieselcentrale naar het distributiestation van WEB, alsmede het distributiestation zelf, worden niet door Ecopower verzorgd en zijn derhalve niet in dit MER opgenomen. Dit MER is opgesteld door EcoVision N.V. en is gebaseerd op ontwerp- en technische informatie die door Ecopower is aangeleverd. Verder was Ecopower verantwoordelijk voor het aanleveren van visualisaties van zowel het windpark als de dieselcentrale. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 24 van 159 -

25 2.1 Geschiedenis van het project De overheid van Bonaire stimuleert projecten die een bijdrage leveren aan de duurzame ontwikkeling van het eiland. In 2005 was er een ernstige brand in de belangrijkste elektriciteitscentrale van Bonaire te Hato. Dit was aanleiding voor WEB om een studie te verrichten naar een compleet nieuwe, betrouwbare en duurzame elektriciteitsvoorziening voor Bonaire. Uit deze studie bleek dat een combinatie van wind- en dieselvermogen de meest passende oplossing zou zijn in termen van economie en duurzaamheid, tevens resulterend in een stabiele en lagere elektriciteitsprijs. Op basis van deze studie heeft WEB een tender uitgeschreven voor bedrijven om een opstelling voor de energieproduktie van Bonaire te bouwen en te exploiteren. Hierin werd onder andere gevraagd om van de totale elektriciteitsvoorziening in 2015 circa 50% op te wekken door middel van duurzame energie bronnen, met name windenergie. Ecopower Bonaire BV heeft deze tender gewonnen en zal in principe belast zijn met het verder ontwikkelen van de energieproduktie op Bonaire. 2.2 Huidige en Toekomstige Energiesituatie op Bonaire Energievraag De huidige energievraag op Bonaire is gemiddeld 8.7 MW (8700kW). In Figuur 1 is aangegeven hoe de energievraag over 24 uur verloopt Energievraag (kw) :00 AM 2:00 AM 3:00 AM 4:00 AM 5:00 AM 6:00 AM 7:00 AM 8:00 AM 9:00 AM 10:00 AM 11:00 AM 12:00 PM 1:00 PM 2:00 PM Tijd 3:00 PM 4:00 PM 5:00 PM 6:00 PM 7:00 PM 8:00 PM 9:00 PM 10:00 PM 11:00 PM 12:00 AM Figuur 1: Grafische weergave elektriciteitsvraag op willekeurige dag (10 aug 2006) op Bonaire. Naast de fluctuatie in energievraag op dagbasis, is er ook, vanwege de veranderende weersomstandigheden, een fluctuatie in de energievraag op maandbasis. In Figuur 2 is aangegeven hoe de fluctuatie op maandbasis verloopt. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 25 van 159 -

26 Energievraag (MWh ) Januari Februari Maart April Mei Juni Maand Juli Augustus September Oktober November Figuur 2: Fluctuatie van de energievraag op maandbasis. December Geprojecteerd wordt dat de energievraag op Bonaire, gezien de groei van de hotelsector en particuliere woningbouw, in de komende jaren zal stijgen. De geprojecteerde groei is in Tabel 1 weergegeven. Tabel 1: geprojecteerde groei van de energievraag op Bonaire. Geprojecteerde jaarlijkse energievraag Groei ten opzichte van 2007 Geprojecteerde piek vraag (GWh) (%) (MW) Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 26 van 159 -

27 2.2.2 Energie-opwekking Alle benodigde elektriciteit wordt momenteel door WEB opgewekt en gedistribueerd. WEB heeft twee energiecentrales, een op Hato en een bij Trans World Radio (TWR). Na de brand bij Hato in februari 2005 zijn de grote dieselgeneratoren vervangen door een negental gehuurde Aggreko generatoren met een nominaal vermogen van 0.95MW elk (Kok 2007). Deze generatoren staan in containers op het terrein van WEB (Kok 2007). Af en toe worden enkele installaties (Caterpillars) die dateren van voor de brand nog ingezet als tijdelijke voorziening (Kok 2007). Figuur 3 geeft een illustratie van de Hato-centrale. *Foto uit: Kok 2007* Figuur 3: WEB Energiecentrale te Hato. Bij Hato staat ook de reverse osmosis waterzuiveringsinstallatie van WEB. Deze wordt hier echter niet beschouwd, omdat het voorgenomen project en daartoe benodigde referentiekader strikt energieopwekking behelst. De tweede energiecentrale van WEB staat bij TWR. Hier staan drie dieselgeneratoren met een nominaal vermogen van 2.2MW elk (Kok 2007). Een illustratie van de TWR centrale is gegeven in Figuur 4. *Foto uit: Kok 2007* Figuur 4: WEB Energiecentrale te TWR. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 27 van 159 -

28 In de toekomst zal de energie-opwekking in handen zijn van Ecopower. Hierbij zal gebruik gemaakt worden van de nieuwe dieselcentrale te Karpata en het windmolenpark te Morotin. De distributie van elektriciteit naar de eindgebruikers blijft vooralsnog de verantwoordelijkheid van WEB. 2.3 Leeswijzer Dit rapport is zodanig opgebouwd, dat na de Inleiding (Hoofdstuk 2) en Probleem- en Doelstelling (Hoofdstuk 3), eerst algemene informatie over het project wordt gegeven (Hoofdstuk 4). Daarna wordt het relevante beleid opgesomd, waaronder ook de nog door het BC-B te nemen belsuiten omtrent dit project. (Hoofdstuk 5). Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van de huidige toestand van de milieucompartimenten, te weten landschap, flora en fauna, oppervlaktewater, grondwater, bodem, lucht, geluid, openbare veiligheid, cultuurhistorie en afval (Hoofdstuk 6). In Hoofdstuk 7 wordt ingegaan op de verwachte milieu-effecten, voor alle milieucompartimenten, tijdens alle fases van het project. Het nulalternatief en autonome ontwikkeling worden beschreven in Hoofdstuk 8. Hierna worden de mogelijke mitigerende maatregelen ter voorkoming of minimalisering van effecten op alle compartimenten besproken (Hoofdstuk 9). Een overzicht van Inrichtingsvarianten voor elk projectonderdeel wordt gegeven in Hoofdstuk 10. De analyse om te komen tot het Meest Milieuvriendelijke Alternatief (MMA), en het MMA zelf, worden gepresenteerd in Hoofdstuk 11. Daarna worden de sociaal-economische factoren die van belang zijn bij dit project besproken (Hoofdstuk 12). De leemten in kennis worden toegelicht in Hoofdstuk 13. Tot slot is een overzicht van conclusies en aanbevelingen opgenomen in Hoofdstuk 14. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 28 van 159 -

29 3 PROBLEEM- EN DOELSTELLING 3.1 Probleemstelling Na de brand in de Hato energiecentrale was er op Bonaire een tekort aan gestructureerde energie opwekking. Op het eiland wordt nu energie opgewekt door middel van noodgeneratoren. Deze tijdelijke oplossing is, vergeleken met het structurele wind/diesel systeem dat Ecopower Bonaire zal leveren, minder efficiënt en vrij duur. Daarnaast heeft de huidige situatie een significante impact op het milieu. Bij het beslissen over de nieuwe energiestructuur op Bonaire werd dan ook veel nadruk gelegd op duurzame energie. Het BC-B heeft de wens een betrouwbare en duurzame elektriciteitsvoorziening voor Bonaire te creëren en streeft ernaar om in % van de energie door middel van duurzame bronnen op te wekken. Andere criteria voor de nieuwe energiestructuur waren een stabiele en continue levering van de gevraagde elektriciteit, de betrouwbaarheid van het systeem en de mogelijkheid om elektriciteitsprijzen structureel te verlagen. Uit onderzoek bleek dat het wind/diesel systeem de beste resultaten zou leveren. Tevens zou het wind/diesel systeem, vergeleken met de huidige energie-opwekking, de uitstoot van broeikasgassen sterk verminderen, terwijl de hoeveelheid geleverde elektriciteit hetzelfde blijft. Voor de bouw van een wind/diesel-centrale, zoals voorgesteld door Ecopower, is, conform artikel 10, paragraaf 2 van het Milieubeleidsplan Bonaire, een milieustudie vereist. Teneinde het milieubelang volwaardig te laten meewegen in de besluitvorming rondom het uitgeven van de bouwvergunning en erfpachtrecht, heeft het BC-B een MER commissie geïnstalleerd (Eilandsbesluit 30 mei 2007, archiefnummer ), welke de taak heeft het mer-proces te begeleiden. Na kennis te hebben genomen van de projectnotitie en de inspraakreacties tijdens de hoorzitting over en ter inzagelegging van het document, heeft de MER-commissie richtlijnen opgesteld waaraan het MER moet voldoen. 3.2 Doelstelling Het doel van het energieproject van Ecopower Bonaire is het tot stand brengen van een solide en betrouwbare elektriciteitsproduktie-faciliteit waarbij direct bij de start van de produktie (eind 2009) tenminste 40% van de elektriciteit met duurzame energiebronnen (wind) zal worden opgewekt. In de jaren daarna zal het aandeel duurzame energie stijgen door gebruik van biofuels. Het doel van dit MER is om inzicht te geven in de milieugevolgen van het energieproject en om mogelijke mitigerende maatregelen aan te dragen die kunnen leiden tot een vermindering van de negatieve effecten. Voorts zal dit MER, conform Eilandsbesluit van 21 mei 2007, archiefnummer , door het BC-B gebruikt worden als onderdeel van de evaluatie voor het uitgeven van de benodigde vergunningen voor dit project. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 29 van 159 -

30 4 PROJECTBESCHRIJVING VOORGENOMEN ACTIVITEIT De projectonderdelen waarvoor dit MER is opgesteld maken deel uit van een groter project, welke tot doel heeft de elektriciteitsvoorziening op Bonaire te herstructureren. Het nieuwe energievoorzieningsstructuur kenmerkt zich door de onderstaande punten: De elektriciteitsproduktie zal worden losgekoppeld van de distributie en geprivatiseerd worden. De elektriciteitsproduktie zal worden uitbesteed aan het consortium Ecopower Bonaire. Hierbij is Evelop de consortiumleider, investeerder en ontwikkelaar van het elektriciteitsproduktiesysteem. De bouw van de dieselcentrale is in handen van consortiumlid MAN. De bouw en onderhoud van het windpark is in handen van consortiumlid Enercon. Ecopower Bonaire beheert de produktiefaciliteiten en verkoopt de opgewekte elektriciteit aan WEB. WEB is belast met de distributie van elektriciteit naar de eindgebruikers. De consument koopt elektriciteit van WEB. De bovenstaande punten zijn schematisch weergegeven in Figuur 1. Consument Koopt Elektriciteit van WEB WEB Koopt Elektriciteit van Ecopower Bonaire en distribueert deze over het hele eiland Ecopower Bonair e Produceert elektriciteit en verkoopt deze aan WEB MAN Diesel Bouwt de dieselcentrale Evelop Nether lands Projectontwikkelaar en Consortiumleider Ener con Bouwt en onderhoudt het windpark Figuur 5: Nieuwe Elektriciteitsproduktie- en verkoopstructuur. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 30 van 159 -

31 Om deze nieuwe structuur te bewerkstelligen, is een aantal veranderingen aan het huidige structuur noodzakelijk. Zo worden nieuwe produktiefaciliteiten gebouwd door het consortium Ecopower Bonaire. Van de produktiefaciliteiten is de enkele turbine te Sorobon reeds geïnstalleerd en in werking getreden. Daarnaast wordt door WEB een kabel aangelegd tussen de dieselcentrale van Ecopower en het distributiestation van WEB te Hato. In Figuur 6 staan de belangrijkste elementen van de nieuwe structuur samengevat. Hoogspanningstransmissielijn van windpark naar dieselcentrale Windpark (12 MW) Morotin Brandstoftoevoer- Pijpleiding van BOPEC naar dieselcentrale Ecopower Dieselcentrale (15 MW) Karpata WEB Distributiestation Hato Hoogspanningstransmissielijn van dieselcentrale naar distributiestation Enkele Windturbine (330 kw) Sorobon Figuur 6: Indicatie van de onderdelen van het nieuwe energievoorzieningsstructuur. (hoogspanningstransmissielijnen en brandstofleiding niet conform exacte tracé ingetekend; onderdelen die in het wit zijn ingetekend zijn niet in dit MER opgenomen) Dit mer heeft enkel betrekking op de projectonderdelen die nog door Ecopower Bonaire gebouwd moeten worden. Het gaat hier specifiek om het windpark, de dieselcentrale (inclusief brandstoftoevoerpijpleiding van BOPEC naar de dieselcentrale te Karpata) en de hoogspanningstransmissielijn van het windpark naar dieselcentrale. In de hiernavolgende paragrafen worden de lokatiekeuze, de situering van de projectonderdelen en de bouw- en exploitaite-activiteiten verder uitgewerkt. 4.1 Lokatiekeuze Bij besluit van 30 mei 2007 heeft het Bestuurscollege aangegeven dat het wenselijk is om de milieueffecten te onderzoeken ten aanzien van de bouw en exploitatie van een (bio)diesel centrale te Karpata en een windmolenpark te Morotin alsmede de aanleg en het gebruik van de daarbij Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 31 van 159 -

32 behorende hoogspanningskabels. In het besluit wordt geen instructie gegeven om alternatieve lokaties te onderzoeken. Dit betekent dat alleen inrichtingsvarianten op de reeds vastgestelde lokaties, en geen alternatieve lokaties, bestudeerd werden. De redenering die ten grondslag ligt aan de lokatiekeuze is in Bijlage A toegelicht. 4.2 Situering projectonderdelen Op de luchtfoto s van Figuur 7 en 8 (Morotin en Karpata) is de voorgenomen lokatie van het windpark en van de dieselcentrale weergegeven. In Figuur 9 is een kaart met de ligging van de kabel opgenomen. N 200 m Figuur 7: Voorgenomen lokatie van het windpark te Morotin Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 32 van 159 -

33 N 200 m Figuur 8: Voorgenomen lokatie van de dieselcentrale te Karpata Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 33 van 159 -

34 Figuur 9: Voorgenomen lokatie van de kabeltracé (aansluiting aan dieselcentrale en windpark te bepalen bij final engineering) De precieze aansluiting van de kabel bij de windturbines en bij de dieselcentrale wordt in de final engineering-fase bepaald (eerste helft 2008). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 34 van 159 -

35 4.3 Beschrijving projectonderdelen Zoals reeds vermeld, bestaat dit project uit een aantal projectonderdelen. Deze zijn gefaseerd uitgevoerd, conform het hieronder beschreven schema. Fase I: (A) Het bouwen en exploiteren van een (1) enkele windturbine te Sorobon. Fase II: (B) Het bouwen en exploiteren van een (bio)dieselcentrale te Karpata, ca. 1000m ten oosten van BOPEC (inclusief pijpleiding voor brandstoftoevoer vanaf BOPEC). (C) Het bouwen en exploiteren van een windpark te Morotin. (D) Het aanleggen en in bedrijf nemen van twee 30kV hoogspanningskabels tussen het windpark en de dieselcentrale. Ook zal er door WEB een hoogspanningslijn tussen de dieselcentrale te Kapata en het WEB distributiestation te Hato aangelegd worden. Fase I is reeds afgerond; de turbine bij Sorobon is door eenieder te bezichtigen. Dit MER heeft enkel betrekking op de projectonderdelen van Fase II, die door Ecopower worden verzorgd (onderdelen B, C en D). In de hiernavolgende paragrafen worden deze projectonderdelen nader uitgewerkt Balancering Wind- en Dieselvermogen Bonaire heeft een zeer goed windaanbod dat zeer geschikt is voor de toepassing van windturbines voor de produktie van elektriciteit. Het windaanbod is echter niet constant en fluctueert met de dag via een bepaald, redelijk voorspelbaar patroon. Ook kan de wind plotseling wegvallen. Het wind-diesel systeem van Ecopower gebruikt daarom de dieselcentrale om de betrouwbaarheid van elektriciteitsproduktie te garanderen. Het wind-diesel systeem is ontworpen voor windsituaties zoals die zich op Bonaire voordoen. De dieselcentrale is nodig om het vermogen, dat niet door de windturbines opgeleverd kan worden, te produceren. De windturbines van Enercon en de dieselcentrale van MAN voldoen beide aan wereldstandaarden voor elektriciteitsgeneratoren, waardoor kwaliteit gegarandeerd is. Het is van uiterst belang dat de elektriciteitsproduktie op Bonaire constant in evenwicht is met de elektriciteitsvraag. Indien de elektriciteitsvraag 10MW is, zal de som van het wind- en dieselvermogen ook 10MW moeten zijn. Dit wordt gedaan door het vermogen van de dieselgeneratoren te balanceren met het vermogen dat van de winturbines beschikbaar is. Afhankelijk van het windaanbod zal de dieselcentrale meer of minder vermogen leveren, om te voldoen aan de elektriciteitsvraag van Bonaire. Een voorbeeld van het balanceren van wind- en dieselvermogen wordt gegeven in Figuur 10. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 35 van 159 -

36 Op een bepaald ogenblik is de elektriciteitsvraag van Bonaire 9,8MW. Gezien de windsomstandigheden, kunnen de molens slechts 4MW aan elektriciteit leveren. Dit betekent dat de dieselcentrale dan 9,8MW 4MW = 5,8MW moet leveren. Als het harder gaat waaien, kan het zijn dat de molens 6MW gaan leveren. Als de vraag 9,8MW blijft, betekent dit dat de dieselcentrale dan slechts 9,8MW 6MW = 3,8MW hoeft te leveren. Figuur 10: Voorbeeld balancering wind- en dieselvermogen. Het balanceren van het wind-diesel systeem met de elektriciteitsvraag wordt gedaan met behulp van het Power Management Systeem (PMS) van Enercon. De PMS regelt de produktie zodanig, dat altijd aan de elektriciteitsvraag kan worden voldaan. Hierdoor verzekert het PMS ook de kwaliteit en betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening aan het distributienet door het wind- en diesel systeem. Een schematische weergave van het PMS is gegeven in Figuur 11. Figuur 11: Schematische weergave van het Power Management Systeem. Voor het functioneren van het PMS is het noodzakelijk dat het windpark en de dieselcentrale direct aan elkaar gekoppeld zijn. Om deze reden zal een hoogspanningstransmissielijn aangelegd worden tussen het windpark en de dieselcentrale. De elektriciteit wordt, onvertakt, over de twee kabels getransporteerd met een spanning van 30 kv ( Volt), teneinde verliezen te beperken. Kortom, door de directe koppeling van het windpark en de dieselcentrale, en het installeren van het PMS, kan op een hoogst betrouwbare en efficiënte manier elektriciteit geproduceerd worden. Vanuit de dieselcentrale zal een hoogspanningslijn naar het centrale distributiepunt van WEB te HATO gaan, van waaruit de elektriciteit verder over Bonaire wordt gedistribueerd. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 36 van 159 -

37 4.3.2 Windpark In begin 2007 is een meetmast opgericht bij Morotin, met het doel waardevolle windinformatie (snelheid, richting en stabiliteit van de wind) op verschillende hoogten te verzamelen. Op basis van deze winddata heeft Ecopower Bonaire overwogen welke turbine-opstelling het meest optimaal is. De keuze voor de inrichting is zeer belangrijk omdat de windturbines niet in elkaars zog mogen staan; met andere woorden, ze mogen geen verstoring creëeren voor elkaar. Indien dit wel gebeurt, zal het een aanzienlijk negatief effect hebben op de energieproduktie van de windturbines. Het nieuwe windpark zal bestaan windturbines van de fabrikant Enercon GmbH. Enercon is een gerenomeerde Duitse windturbinefabrikant en heeft wereldwijd reeds windturbines geinstalleerd met een gezamenlijk vermogen van MW. Bij dit project zullen 12 windturbines van het type E44 geïnstalleerd worden, met een nominaal vermogen van 900 kw elk. Het hele windpark heeft dus een nominaal vermogen van 10.8 MW. De Enercon E44 heeft een rotordiameter van 44m en een ashoogte van 55m. De totale hoogte (hoogte van de wiektip in hoogste stand tot de fundering) is 77 m. De hoek van de wieken ten opzichte van de wind zijn bij te sturen om zodoende bij elke windsnelheid een optimaal vermogen uit de wind te halen. Dit is het zogenaamde pitch control. De minimale windsnelheid waarbij de turbine opstart is 2,5 m/s. Bij een windsnelheid van 28 tot 34 m/s wordt de stormregeling ingesteld, die zorgt voor bijsturen van de wieken, zodat er minder vermogen uit de wind gehaald wordt en het rotortoerental beheerst wordt. Bij windsnelheden boven 34 m/s wordt de windturbine stilgezet. De bladen zijn gemaakt van versterkt epoxy (GRP) en hebben een lengte van 18,9 m. Het blad is voorzien van een bliksemafleider om het risico van beschadiging van de wieken door blikseminslag te beperken. De mast bestaat uit drie delen en is gemaakt van staal. De diameter aan de voet van de mast is ongeveer 3,3 m en aan de top 1,3 m. Een illustratie van de Enercon E44 is gegeven in Figuur 12. Boven op de mast is de gondel geplaatst. In de gondel staat de generator. Dit is een speciale ringgenerator, waardoor er geen tandwielkast nodig is. De rotor met wieken zijn direct aan de generator gekoppeld. Door de gondel te draaien (kruien) met behulp van elektromotoren, kan gezorgd worden dat de wieken altijd optimaal op de wind gericht zijn. Dit gebeurt aan de hand van een op de gondel geplaatste windvaan, die continue de windrichting meet. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 37 van 159 -

38 Figuur 12: Aanzicht met maten van de Enercon E44 windturbine Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 38 van 159 -

39 De opgewekte elektriciteit wordt eerst gelijkgericht. De gelijkrichter is in de gondel geplaatst. De gelijkspanning wordt vervolgens via een inverter, die er weer wisselspanning van maakt, aan het elektriciteitsnet geleverd. Door de opgewekte spanning eerst gelijk te richten en vervolgens weer om te zetten naar wisselspanning is gezorgd dat de draaisnelheid van de rotor (wieken) niet afhankelijk is van de netfrequentie. Hierdoor kan bij elke windsnelheid de rotor op het optimale toerental draaien, waardoor zo veel mogelijk energie uit de wind omgezet wordt in elektriciteit. Aansluiting aan het net gebeurt via een trafo. Figuur 13: Schematische weergave opbouw en elektrische voorziening Enercon turbine. Bij elke turbine zal een transformatorhuisje gebouwd worden, welke via een kabel verbonden is met het centrale trafo/transmissie station. Van hieruit wordt het opgewekte vermogen middels een transmissiekabel naar de diesel plant te BOPEC gevoerd. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 39 van 159 -

40 De windturbines zijn uitgerust met de volgende automatische regel- en beveiligingssystemen: Constante meting van de windsnelheid en richting en aan de hand hiervan continue bijsturing van de wieken op de wind; Aan de hand van de windsnelheid bijsturen van de hoek (pitch) van de wieken, om zodoende een maximale opbrengst te garanderen en de materiaalspanningen op de turbine te beperken; Een remsysteem bestaande uit drie onafhankelijke mechanismes die de bladen volledig uit de wind draaien en de bladhoek zodanig stellen, dat er geen vermogen meer uit de wind kan worden gehaald. Deze systemen zijn uitgerust met een stand-by voeding (batterij) voor het geval van netuitval; Monitoring van de toren en generator trillingen om torenoscillaties te voorkomen; Temperatuur en luchtspleet metingen bij de generator, om een goede werking van de generator te garanderen. De windturbines draaien volledig onbemand en kunnen op afstand via een monitoring systeem worden gecontroleerd en bestuurd. Het Power Management Systeem, dat geinstalleerd zal worden nabij de dieselcentrale, regelt het gevraagde vermogen van de diesels afhankelijk van de door de windturbines opgewekte elektriciteit. Hierbij wordt gezorgd voor een zo groot mogelijk aandeel van de door wind opgewekte elektriciteit. In geval dat de door de windturbines opgewekte elektriciteit groter is dan de elektriciteitsvraag op dat moment, zorgt het systeem er voor dat de windturbines minder elektriciteit gaan produceren. Hiertoe worden de hoek van de wieken versteld, waardoor minder windenergie benut wordt Dieselcentrale De dieselcentrale zal turn-key worden gebouwd door MAN, inclusief al de benodigde engineering. MAN is wereldleider op het gebied van grote dieselmotoren voor schepen en elektriciteitscentrales. De generators De te bouwen dieselcentrale zal bestaan uit 5 dieselgeneratorsets van het type 9L27/38, met een nominaal elektrisch vermogen van 2,85 MW elk. Figuur 14: Schematische weergave generatorset 9L27/38 Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 40 van 159 -

41 De dieselmotoren kunnen gestookt worden op zware olie, dieselolie of op biodiesel. Bij het voorgenomen project zal zware olie gebruikt worden. Als de kosten van biodiesel vergelijkbaar worden met die van zware olie, zal op biodiesel overgeschakeld worden. Het eigenverbruik van de dieselcentrale zal ongeveer 5-6% zijn, waarmee het totaal door de centrale netto te leveren elektrisch vermogen op 13,4 MW komt. Het elektrisch omzettingsrendement van de nieuwe dieselcenrtale is 42% zijn. De centrale is ontworpen om te werken onder tropische omstandigheden, bij zoute omgevingslucht. Het gebouw Het gebouw zal bestaan uit een staalconstructie, waarvan de afzonderlijke delen geprefabriceerd en volledig behandeld zijn met epoxy verf. De balken worden onderling verbonden met boutverbindingen. De wanden en het dak zullen bestaan uit sandwichpanelen die zijn opgebouwd uit metalen platen met daartussen rock wool. De vloeren zijn van beton. In Figuur 15 is een overzicht gegeven van de plattegrond van het gebouw, met daarin de indeling van de diverse gebruiksruimtes. In Bijlage B is een volledig tekening met diverse aanzichten van het gebouw gegeven. Figuur 15: Globaal overzicht plattegrond gebouw Hoogspanningstransmissielijn De kabelverbinding tussen het windpark te Morotin en de dieselcentrale te Karpata bestaat uit twee 30 kv XLPE (cross linked polyethyleen) kabels. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 41 van 159 -

42 Elke kabel bestaat uit drie afzonderlijke aluminium kabels van 120 mm 2, elk met een vernette polyethyleen isolatiemantel. De isolatiewaarde van de kabel voldoet aan internationale standaards. Op elke kabel zullen zes turbines aangesloten worden. Om deze reden verdient het de voorkeur om het trafohuis voor aansluiting van de windturbines op de verbindingskabel, haverwege het windpark te plaatsen. In geval van kabelbreuk is het mogelijk alle turbines op één kabel te koppelen. 4.4 Bouwactiviteiten De bouw van het windpark en de dieselcentrale is in handen van, respectievelijk, consortiumleden Enercon en MAN. De aanleg van de hoogspanningstransmissielijn zal gecoordineerd worden door Ecopower. De bouwfase van dit project duurt grofweg twee jaar, met een geplande einddatum in september Vervolgens worden de installaties getest en volledig ingezet voor de produktie van elektriciteit. De inschakeling op het net is gepland voor oktober De exploitatie van het windpark en de dieselcentrale, alsmede de levering van elektriciteit aan WEB, is in handen van Ecopower. In de hiernavolgende paragrafen worden de bouw- en exploitatie-activiteiten nader omschreven Bouw Windpark Het windpark zal geheel gebouwd en onderhouden worden door consortiumlid Enercon. Het oprichten en installeren van de windmolens in het park bestaat uit zes hoofddelen: 1. Het bouwrijp maken van de locaties; 2. Het ingraven van de verbindingskabels; 3. Het bouwen van de funderingen; 4. Het aanvoeren van de turbine-onderdelen; 5. Het installeren van de windturbines; 6. Het aansluiten van de windturbines op de transmissielijn. De tijdsplanning voor uitvoering van de bouwactiviteiten is gegeven in Tabel 2. Tabel 2: Tijdsplanning uitvoering bouwactiviteiten windpark jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep Voorbereiding en bestellingen Bouwrijp maken van de lokaties Ingraven verbindingskabels Bouwen van de funderingen Aanvoeren turbine-onderdelen Installeren windturbines Aansluiten windturbines Voorbereidingen en bestellingen In deze fase worden de bestellingen voor de windmolens geplaatst en worden de technische detailles van het windpark uitgewerkt (final engineering). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 42 van 159 -

43 Eerst zullen grondboringen worden uitgevoerd om de sterkte van de ondergrond te bepalen en de exacte locatie van de wind turbines vast te leggen. Het bouwrijp maken van de lokaties Om de bouw van de funderingen en de oprichting van de windturbines mogelijk te maken zal eerst de locatie van elke windturbine bouwrijp gemaakt worden. De begroeiing en uitstaande rotsen op het stuk grond waar de fundering wordt aangelegd en een omliggend stuk benodigd voor de bouw zullen verwijderd worden. Indien nodig zal het stuk grond geëgaliseerd worden. In Figuur 16 is aangegeven hoe de voetprint is van het stuk grond dat benodigd is voor de bouw. Figuur 16: Voetprint bouwactiviteit windturbine Er zal tijdens de bouw zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van bestaande wegen. Indien dit nodig blijkt, zullen additionele wegen worden aangelegd voor de aanvoer van materiaal en latere onderhoud van de windturbines. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 43 van 159 -

44 Het ingraven van de verbindingskabels De turbines worden onderling verbonden met een 30 kv kabel. Deze kabel wordt ingegraven. Hiertoe wordt tussen al de turbines een kabeltrace gegraven van 60 cm breed, met een minimale diepte van 80 cm. Dit graven gebeurt indien mogelijk met een freesmachine. Als alternatief kan nog gekozen worden om de sleuf uit te hakken met een graafmachine. De bouw van de funderingen Het bouwen van de fundering gebeurt door de grond waar de fundering moet komen te egaliseren en vervolgens glad te maken door een betonlaagje te storten. Op deze betonlaag wordt het stalen vakwerk van de fundering gebouwd, met daaraan vastgekoppeld, een aarde systeem. Onder deze betonlaag worden kabelgoten gelegd die alle elektriciteits en telecommunicatiekabels onder de fundatie door de turbine in zullen leiden. Figuur 17: Stalen vakwerk voor fundatie van de windturbine. Vervolgens wordt de fundatie volgestort met beton; totaal 130 m 3 per fundering, hetgeen met ongeveer 13 betonwagens per fundatie kan worden aangeleverd. Het beton wordt lokaal aangeleverd. Het stalen vakwerk dient om de krachten van de windturbine door het heen en weer bewegen in de wind soepel op te vangen en gelijkmatig in de betonnen fundering te verdelen. De gehele fundering moet ongeveer één maand uitharden voordat de windturbine geplaatst kan worden. Het aanvoeren van de turbine-onderdelen Per turbine worden de volgende grote onderdelen aangevoerd: 3 mastdelen (met een respectievelijke lengte van 20, 17 en 17 meter). 3 wieken ( met een lengte van 21 m per wiek). Gondel. Generator. Diverse machine-onderdelen. Al deze onderdelen worden op speciale trailers (diepladers) aangevoerd. Zie paragraaf voor verdere detailles over de aanvoerroute. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 44 van 159 -

45 Het installeren van de windturbines Bij het installeren van de windturbine wordt eerst de onderste torensectie aan de fundering bevestigd. Hierna worden de volgende twee torensecties er bovenop geplaatst. Daarna wordt de gondel geplaatst op de bovenste torensectie. Vervolgens wordt de generator bevestigd aan de gondel. Als laatste wordt de rotorkop (nacelle), met daaraan reeds gemonteerd de drie bladen, aan de generator bevestigd. Alle hijswerkzaamheden worden verricht door een 300-ton kraan die naast de windturbine op een stabiele kraanopstelplaats moet staan. Deze plaats zal direct naast de windturbine zijn aan de voet van de fundering zoals weergegeven in Figuur Alle vier de locaties waar de steunpoten van de kraan komen dienen egaal en waterpas te zijn. In Figuur 18 is de installatie van een windturbine met beulp van foto s weergegeven. De foto s zijn genomen tijdens de installatie van de windturbine te Sorobon. Figuur 18: Illustratie van de installatie van de windturbine te Sorobon. Het aansluiten van de windturbines Alle turbines worden met een kabel doorverbonden naar een trafostation, vanwaar de 30kV verbinding naar de dieselcentrale loopt Bouw Dieselcentrale De dieselcentrale zal geheel gebouwd en onderhouden worden door consortiumlid MAN. De bouw van de dieselcentrale bestaat uit vijf hoofddelen: 1. Het bouwrijp maken van de locatie; 2. Het bouwen van de fundering; 3. De bouw van de diesel centrale en installatie van het power managementsysteem; 4. Aanleg van brandstof toevoer van BOPEC; 5. Aansluiting aan transmissielijn van WEB. De tijdsplanning voor uitvoering van de bouwactiviteiten is gegeven in Tabel 3. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 45 van 159 -

46 Tabel 3: Tijdsplanning uitvoering bouwactiviteiten Dieselcentrale jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep Voorbereiding en bestellingen Bouwrijp maken van de lokaties Bouwen van de fundering Bouwen van de centrale Aanleg brandstoftoevoer Aansluiten centrale Voorbereidingen en bestellingen In deze fase worden de bestellingen voor de generatoren, het gebouw, de pijpleiding en overige onderdelen van de dieselcentrale geplaatst en worden de technische detailles van de centrale uitgewerkt (final engineering). Het bouwrijp maken van de lokaties Eerst zullen grondboringen worden uitgevoerd om de sterkte van de ondergrond te bepalen en de exacte locatie en lay-out van de diesel centrale vast te leggen. Om de bouw van de dieselcentrale (incl. funderingen) mogelijk te maken zal eerst de locatie bouwrijp gemaakt worden. De begroeiing en uitstaande rotsen op het stuk grond waar de dieselcentrale gepland staat zullen verwijderd worden. Hierna zal het stuk grond geëgaliseerd worden. Het verwijderen van vegetatie en het egaliseren gebeurd slechts op dat gedeelte van het terrein waar de dieselcentrale komt te staan of waar een weg is voorzien. Er zal gezorgd worden dat zo veel mogelijk vegetatie kan blijven staan. De hoogspanningskabel wellke naar de dieselcentrale loopt, zal zoveel mogelijk naast de bestaande weg aangelegd worden Het bouwen van de fundering Het bouwen van de fundering vindt plaats door afhankelijk van de bodemgesteldheid tot een bepaalde diepte een gat te maken in de bodem zodat, nadat betimmering is aangebracht, het beton kan worden gestort. Staal zal door de fundering heen verweven zijn om sterkte aan het geheel te geven. Er is circa m3 aan beton nodig voor het maken van de fundering van de centrale en circa 100 m3 voor het maken van de vloer in de buntwall. Om dit beton aan te voeren zijn ongeveer 50 ritten met een betonwagen nodig. De bouw van de centrale en de installatie van het Power Management System Alle onderdelen van de dieselcentrale worden aangevoerd vanuit de haven richting de locatie. Toegangswegen dienen voldoende breed te zijn voor goede toevoer. De installatie van de diesel generatoren zal o.a. gebeuren middels speciale voertuigen en hijskranen. Op de locatie zelf zullen kraanopstelplaatsten aangelegd worden om de veiligheid van het hijsen te waarborgen. Aanleg brandstoftoevoer vanaf BOPEC De aanleg van de brandstoftoevoerpijpleiding zal worden uitbesteed. Verdere details zullen tijdens de final engineering worden uitgewerkt. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 46 van 159 -

47 Aansluiten centrale Het power management systeem stabiliseert de elektriciteitsvoorziening tussen de dieselcentrale en het windpark. De transmissielijn wordt op één centraal punt aangesloten. De lijn/kabel van de dieselcentrale naar Hato wordt door WEB aangelegd Aanleg Hoogspanningstransmissielijn De aanleg van de transmissielijn (twee 30 KV kabels) zal ongeveer 10 maanden duren en vangt rond juli 2008 aan. De hoogspanningstransmissie zal in principe grotendeels ondergronds gebeuren. Alleen indien noodzakelijk zullen er ook hoogspanningskabels bovengronds kunnen komen. De sleuven zullen met behulp van een freesmachine worden gemaakt. De sleuven zullen een breedte van 60 cm hebben en een diepte van 80 cm. Op plaatsen waar de grond te hard is om te frezen, zal de kabel bovengronds worden aangebracht. Om de masten te plaatsen zal dan een gat worden geboord. Met een hoogwerker wordt vervolgens de lijn in de mast opgehangen Transport en Opslag van Bouwmaterialen en Onderdelen Windpark Per turbine zal het volgende bijzondere transport plaatsvinden: 3 mastdelen (lengte 1 x 20 m en 2 x 17m); 3 wieken ( lengte 21 m); Gondel; Generator. In Figuur 19 zijn de afmetingen gegeven van de onderdelen en dieplader. Figuur 19: Afmetingen te transporteren onderdelen op dieplader Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 47 van 159 -

48 Voor de aanvoer van materiaal vanaf de kade in Kralendijk naar de lokatie voor de bouw van het windpark worden de volgende wegen gebruikt: Kaya Gilberto F. Croes Kaya Nikiboko Zuid Kaya Korona Kaminda Curubu Kaminda Tras di Montaña Kaminda Sabana Piedra Krus net voor Kaminda Onima rechts de zandweg op naar Boca Onima Figuur 20: Transportroute van Kralendijk naar het Windpark. Al het zware transport zal onder begeleiding plaatsvinden. De route wordt vooraf gecontroleerd of de dieplader met onderdelen overal veilig kan passeren. Het transport zal ook aangemeld worden bij de politie. Hierdoor zijn er geen onaanvaardbare risico s te verwachten voor de openbare veiligheid. Dieselcentrale Alleen de transformatoren hebben dusdanig grote afmetingen dat vervoer hiervan als bijzonder vervoer dient te geschieden. De resterende onderdelen voor de dieselcentrale kunnen met normale vervoersmiddelen naar de dieselcentrale getransporteerd worden. De volgende route zal gevolgd worden vanaf de kade in Kralendijk naar de locatie voor de bouw van de dieselcentrale: Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 48 van 159 -

49 - Kaya Gilberto F. Croes - Kaya Nikiboko Zuid - Kaya Korona - Kaminda Curubu - Kaminda Tras di Montaña - Kaminda Sabana Piedra Krus - Kaminda Onima - Kaya Rincon - Kaminda Karpata - Kaya Cob. N. Debrot Figuur 21: Transportroute van Kralendijk naar de dieselcentrale Dit transport zal onder begeleiding plaatsvinden. De route is vooraf gecontroleerd of de dieplader met transformator overal veilig kan passeren. Het transport zal ook aangemeld worden bij de politie. Hierdoor zijn er geen onaanvaardbare risico s te verwachten voor de openbare veiligheid. Hoogspanningstransmissielijn De kabelrollen voor de hoogspanningstransmissielijn vallen niet onder speciaal transport. De kabelrollen zullen langs dezelfde routes als het windpark en de dieselcentrale getransproteerd worden en het transport zal aangemeld worden bij de politie. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 49 van 159 -

50 Opslag Opslag van materiaal voor de projectonderdelen gebeurt op de terreinen van Ecopower bij het windpark en de dieselcentrale. Er zal geen langdurige opslag van materiaal op de kade komen. De kabelrollen zullen op het terrein van de dieselcentrale of het windpark opgeslagen worden. 4.5 Exploitatie-activiteiten Exploitatie Windpark Het windpark zal geëxploiteerd worden door Ecopower Bonaire B.V. Enercon zal hierbij verantwoordelijk zijn voor het onderhoud. Onderhoud bestaat in eerste instantie uit het van dag tot dag oplossen van kleine storingen (elektrisch, hydraulisch, etc.) om de windturbine in dagelijks bedrijf te houden. Verder zal er ook periodiek groot onderhoud plaatsvinden, waarbij de onderdelen gecontroleerd en zonodig vervangen worden. Verwachte energieopbrengst Voor elke windturbine wordt een zogeheten vermogenscurve (Pv-curve) afgegeven. Hierin is het verband weergegeven tussen de windsnelheid op ashoogte en de opgewekte energie door de windturbine. Voor de E44 windturbine is deze kromme weergegeven in Figuur Vermogen Enercon E44 (kw) Windsnelheid (m/s) Figuur 22: Vermogen van de E44 windturbine als functie van de windsnelheid in m/s. Uitgaande van de gegeven Pv-curve en met behulp van de resultaten van de uitgevoerde windmetingen op de locatie Morotin is een inschatting gemaakt van de verwachte energieopbrengst van de windturbines. In Tabel 4 is per maand de gemeten gemiddelde windsnelheid en de verwachte energieproduktie van de 12 windturbines weergegeven. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 50 van 159 -

51 Tabel 4: Verwachte energieopbrengst windturbines. Maand Gemiddelde windsnelheid Energieopbrengst 2 50m 55m 1 kwh kwh (gemeten) (geëxtrapoleerd) (bruto) (netto) Jan 9,4 9, Feb 9,4 9, Mrt 9,5 9, Apr 8,7 8, Mei 10,0 10, Jun 10,3 10, Jul 9,6 9, Aug 8,0 8, Sep 8,4 8, Okt 7,7* 7, Nov 8,4* 8, Dec 9,1* 9, Jaar 9,0 9, *geschatte waarden, daar nog geen meetgegevens beschikbaar zijn. 1 De ashoogte van de turbines zal 55m zijn, maar meetgegevens zijn alleen beschikbaar voor 50m. Windsnelheid op 55m is geëxtrapoleerd van gemeten waarden en data van de meteorologische dienst. 2 Verschil van 10% tussen netto en bruto energieopbrengst, wanwege technische verliezen (inclusief stilstand als gevolg van onderhoud). Voor de maanden oktober, november en december waren nog geen meetgegevens beschikbaar. De gemiddelde windsnelheid is hiervoor ingeschat op basis van de jaargemiddelde windsnelheid van de meteo en de meetgegevens van de voorgaande maanden. De meting is verricht op 50 m terwijl de ashoogte van de turbines 55 m zal worden. Ook hiervoor is de gemiddelde windsnelheid gecorrigeerd. Aangenomen is een verschil van 10% tussen de bruto opbrengst en de netto opbrengst. Dit verschil wordt veroorzaakt door technische verliezen zoals onder andere stilstand in verband met onderhoud en reparatie, parkverlies en een onzekerheid in de opbrengstkromme (Pv-curve). Daarnaast kan nog een opbrengstverlies ontstaan doordat niet altijd de hoeveelheid door de wind opgewekte elektriciteit door het net kan worden afgenomen. Met name in de nacht en vroege ochtend kan dit optreden, aangezien de elektriciteitsvraag dan het kleinst is. Het verschil tussen de elektriciteitsvraag overdag en in de vroege ochtend bedraagd ongeveer 15 tot 20 %. Zie hiervoor Figuur 1 in Exploitatie Dieselcentrale Ecopower Bonaire B.V. zal ook de dieselcentrale exploiteren in samenwerking met MAN als consortium lid. Onder normale omstandigheden zal de centrale draaien op zware olie. Deze brandstof wordt direct vanaf BOPEC via een pijpleiding aangevoerd. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 51 van 159 -

52 Op het terrein van de centrale wordt de brandstof opgeslagen in een storagetank van gallon (265 m 3 ). De inhoud van de storagetank is voldoende voor 5 dagen. Bij elke motor is nog een dagtank aanwezig van 1500 gallon (5,68 m 3 ). Dit is voldoende om de motor circa 6 uur te laten draaien op volle belasting. Alle tanks zullen geplaatst worden binnen een buntwall, zoals is weergegeven in Bijlage B. Het gebruik van zware olie vergt enkele extra voorzieningen ten opzichte van gebruik van dieselolie. Dit is voornamelijk het gevolg van de lagere viscositeit (vloeibaarheid) en de hogere hoeveelheid residu en water in de olie ten opzichte van dieselolie. Om de zware olie geschikt te maken voor gebruik in de motoren wordt de olie, als het overgepompt wordt van de buffertank naar de dagtank, met behulp van een separator (centrifuge), ontdaan van water en ongewenste vaste deeltjes. Ongeveer 1 á 2% van het brandstofvolume zal als sludge (water met olieresten) afgevoerd worden naar de sludgetank. Om de olie op de juiste viscositeit te brengen wordt de olie voorverwarmd bij de boosterunit. Dit zijn de pompen die de olie in de motor pompen. De boosterunit zorgt er voor dat de olie de juiste viscositeit en druk heeft voor inspuiting in de motoren. Bij storingen en voor het schoonspoelen van het systeem voor onderhoud wordt dieselolie gebruikt. Er is hiervoor een opslagtank van 2000 gallon (7,57 m 3 ) op het terrein. In onderstaande tabel wordt voor verschillende belastingen opgegeven wat het asvermogen, het generatorrendement, het afgegeven elektrisch vermogen, het brandstofverbruik en het volume en de temperatuur van de uitlaatgassen zal zijn. Tabel 5: Diverse ontwerpgegevens MAN generatorset 9L27/38. Belastingspercentage [%] Asvermogen [kwh] elektrisch vermogen [kwhe] brandstofverbruik [g/kwhe] 276,3 246,7 204,9 204,7 204,7 204,8 205,1 205,4 brandstofverbruik [kg/h] volume uitlaatgassen [m 3 /h] temperatuur uitlaatgassen [ C] Het bedienen en regelen van de dieselcentrale gebeurt vanuit de controlekamer. Hier bevinden zich op een centraal controlepaneel alle bedieningen, meters en alarmmeldingen voor elk van de afzonderlijke motoren. Om in geval van een black-out de centrale weer op te kunnen starten zal er een aparte dieselgenerator opgesteld worden. Deze doet slechts dienst om de centrale op te kunnen starten Gebruik Hoogspanningstransmissielijn Op het moment dat de hoogspanningskabel is aangelegd behoeft deze geen onderhoud. Indien aanwezig zullen regelmatig de bovengrondse lijnen en palen geïnspecteerd worden om de veiligheid te waarborgen. Afhankelijk van de locatie van de hoogspanningslijnen/kabels zullen extra wegen/paden moeten worden aangelegd. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 52 van 159 -

53 4.6 Beëindigingsfase Er is tot nu toe geen datum gepland voor de beëindiging van dit project. Gezien het overgrote deel van de installaties van metaal gemaakt is, kunnen deze gerecycled worden. De opruiming van de resterende onderdelen, alsook de ontruiming van de terreinen t.z.t. conform de dan geldende normen geschieden. Indien er geen normen vastgesteld zijn, zal met de DROB of een soortgelijke instantie overlegd worden over de beste aanpak. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 53 van 159 -

54 5 RELEVANT BELEID Conform de Eilandsregeling Nederlandse Antillen (ERNA, 1998) is het Land der Nederlandse Antillen verantwoordelijk voor milieu- en natuurbeheer, voorzover dit voortvloeit uit internationale verdragen. Internationale verdragen die betrekking hebben op natuur en milieu worden vertaald naar landelijke wetgeving in de Landsverordening grondslagen Natuurbeheer en bescherming (zie 5.4.1). De Eilandgebieden zijn op hun beurt verantwoordelijk voor de regeling van die milieuzaken die hun eigen huishouding betreffen. 5.1 Internationale Verdragen Het Ramsar Verdrag Het Ramsar Verdrag is door de Verdragspartijen getekend op 2 februari Op 23 september 1980 is het Ramsar verdrag voor het hele Koninkrijk der Nederlanden in werking getreden en is derhalve ook geldig voor de Nederlandse Antillen. Binnen dit verdrag worden wetlands, dan wel watergebieden, aangewezen, waarvan men uit gaat dat deze een belangrijke rol spelen in de waterhuishouding, alsmede in het creëren van habitat voor (vaak unieke) flora en fauna. Daarnaast zijn deze watergebieden een belangrijke rust-, fourageer-, en broedplaats voor trekvogels, die als internationaal natuurlijk bezit kunnen worden beschouwd (Heldeweg et al 2002). Het Gotomeer op Bonaire, dat in de nabijheid ligt van de voorgenomen locatie van de dieselcentrale, is één van de vijf watergebieden die binnen de Nederlandse Antillen als Ramsar site zijn aangewezen De Bonn Overeenkomst De Bonn overeenkomst is door de Verdragspartijen getekend op 23 juni Voor de Antillen is het verdrag in in werking getreden op 1 november 1983 (Heldeweg et al 2002). Het verdrag regelt de bescherming van trekkende wilde diersoorten. De partijen bij dit verdrag zijn zich bewust van het feit dat bepaalde diersoorten over nationale grenzen migreren en mogelijk gebruik maken van hun grondgebied om te rusten, broeden en/of fourageren. Diersoorten die in verband met dit verdrag van belang zijn voor Bonaire zijn trekvogels, die tussen Noord- en Zuid-Amerika trekken, maar ook flamingo s en schildpadden. De laatste twee zijn opgenomen in de Bonn bijlagen, waarop de bedreigde, of mogelijk bedreigde diersoorten zijn geregistreerd (Heldeweg et al 2002) Het Biodiversiteitsverdrag Het Biodiversiteitsverdrag is getekend op 5 juni Voor de Antillen is het verdrag in werking getreden op 3 september Dit verdrag berust op de waardering en het begrip van de intrinsieke waarde van de biologische diversiteit en de ecologische, genetische, sociale, economische, wetenschappelijke, educatieve, Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 54 van 159 -

55 culturele, recreatieve en esthetische waarden van de biologische diversiteit en haar componenten (Heldeweg et al 2002). Tevens bevestigt dit verdrag, dat Staten verantwoordelijk zijn voor de bescherming van de biologische diversiteit en voor het gebruik van hun biologische hulpbronnen op een duurzame manier (Heldeweg et al 2002) Het Kyoto Protocol Het Kyoto Protocol is getekend door Nederland op 29 april Het is niet in werking getreden voor de Nederlandse Antillen. Het doel van het Kyoto protocol is het terugbrengen en stabiliseren van de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer, teneinde de anthropogene effecten op het klimaat tegen te gaan. Het gaat hierbij voornamelijk om de reductie van CO 2, dat onder andere bij de elektriciteitsopwekking aan de hand van fossiele brandstoffen, zoals olie, vrijkomt. De Europese Commissie heeft in 2003 een initiatief goedgekeurd om de klimaatverandering wereldwijd te bestrijden. Het besluit stelt Europese bedrijven in staat om over de gehele wereld emissiebeperkende projecten uit te voeren en de verworven kredieten om te zetten in emissierechten in het kader van de regeling van de Europese Unie voor de handel in emissierechten. Het voorstel is gebaseerd op de zogenaamde marktgerichte flexibele mechanismen Joint Implementation en het Clean Development Mechanism" die in het Kyoto Protocol zijn opgenomen. Hun doel is om op een kosteneffectieve manier wereldwijd de emissiereductiedoelstellingen te bereiken, terwijl aan andere geïndustrialiseerde landen en ontwikkelingslanden geavanceerde technologie wordt overgedragen. Joint Implementation Het Kyoto protocol bevat een artikel waarin staat dat landen kunnen deelnemen aan emissie reductie programma's van andere landen, en dat daarmee emissie reductie units (ERU) kunnen worden verdiend. Deze units kan een land gebruiken om de emissienormen te halen. In het protocol heet dit instrument Joint Implementation, of JI. Aangezien de Nederlandse Antillen Kyoto niet medeondertekend hebben en ook geen reductieprogramma hebben kunnen de Nederlandse Antillen niet gastland zijn in een JI-project. Clean Development Mechanism Landen die het Kyoto protocol hebben ondertekend kunnen hun Kyoto doelen halen door te investeren in duurzame ontwikkeling in ontwikkelingslanden. Dit heet een Clean Development Mechanism, of CDM. CDM mag ook worden toegepast op een ontwikkeld land dat het Kyoto protocol niet heeft ondertekend. De Nederlandse Antillen kunnen dus gastland zijn in een CDM-project. In het Kyoto protocol wordt een review board voor het CDM genoemd. Er staat in dat 'emissie reducties bewezen moeten worden, meetbaar moeten zijn, lange-termijn voordelen moeten bieden voor de landen gerelateerd aan vermindering van klimaatverandering, en gecertificeerd moeten worden door officiële organen'. CDM ontwikkelingen moeten in de eerste plaats worden goedgekeurd door de overheid van het land waarin het wordt toegepast. De overheid moet dan bekijken of het beoogde project in kwestie echt wel bijdraagt aan duurzame ontwikkeling, door de voorspelde uitkomsten van het project te vergelijken met vooropgestelde criteria Het Zeeschildpaddenverdrag Het Inter-Amerikaans verdrag inzake de bescherming en het behoud van zeeschildpadden werd getekend op 24 december Voor de Antillen is het verdrag in werking getreden op 1 mei Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 55 van 159 -

56 Het doel van het Zeeschildpaddenverdrag is de besherming, het beheer en het herstel van zeeschildpadden-populaties en de habitats, waar zij van afhankelijk zijn, te stimuleren (Heldeweg et al 2002). Naast het Koninkrijk der Nederlanden hebben Venezuela, Brazilië, Peru, Ecuador, Costa Rica, Mexico, Honduras en de Verenigde Staten dit verdrag geratificeerd. 5.2 Regionale Verdragen Het Cartagena Verdrag (Inclusief protocollen) Het Verdrag van Cartagena is getekend door de Verdragspartijen op 24 maart Voor de Antillen is het verdrag in werking getreden op 11 oktober Het Cartagena verdrag omvat maatregelen ter bescherming van het mariene milieu in het Caribisch gebied. Het verdrag bevat ook drie protocollen: 1. Olieprotocol (protocol betreffende de samenwerking voor de voorkoming van olieverontreiniging in het Caribisch gebied). 2. Specially Protected Areas and Wildlife (SPAW) protocol (protocol betreffende speciaal beschermde gebieden en wilde dieren). 3. Land-based sources of pollution (LBS) protocol (protocol betreffende mariene verontreiniging als gevolg van activiteiten op land). Het olieprotocol werd tezamen met het Cartagena verdag aangenomen, met het doel de regionale samenwerking op het gebied van de voorkoming en inperking van olieverontreiniging te versterken. (UNEP-CEP 2007). Het SPAW-protocol is geratificeerd door het Koninkrijk voor de Antillen op 2 maart Voor de Antillen is het SPAW protocol in werking getreden op 18 juni Het SPAW-protocol is een nadere uitwerking van artikel 10 van het Cartagena verdrag, welke de partijen opdraagt speciaal beschermde gebieden in te stellen (Heldeweg et al 2002). Deze gebieden dienen vooral grote en representatieve delen van kust en mariene ecosystemen te beschermen en herstellen, in het bijzonder de habitats en de daarmee geassocieerde ecosystemen die noodzakelijk zijn om bedreigde en endemische planten en dieren te beschermen. Het SPAW-protocol geeft ook richtlijnen op welke manier de bescherming het beste bewerkstelligd kan worden (Heldeweg 2002). Ondanks dat het LBS protocol reeds door 16 lidstaten is getekend, is het nog niet in werking getreden. Dit protocol is gericht op het zo veel mogelijk reduceren van mariene verontreiniging als gevolg van activiteiten die plaatsvinden op land, zoals het storten van afval en afvalwater en het afspoelen van regenwater (UNEP-CEP 2007). 5.3 Nationale Wet- en Regelgeving en Beleid Landsverordening Grondslagen Natuurbeheer en bescherming De Landsverordening Grondslagen Natuurbeheer en bescherming dateert uit 1999 en is gewijzigd in Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 56 van 159 -

57 Met de Landsverordening Grondslagen Natuurbeheer en bescherming wordt internationaal natuurbeleid waar de Nederlandse Antillen aan zijn gehouden, geïmplementeerd. Zie onderstaande tabel voor een overzicht. Tabel 6: Implementatie van internationaal natuurbeleid in de Landsverordening Grondslagen Natuurbeheer en -bescherming Regulering van: Implementatie van: Behoud van flora en fauna Zeeschildpaddenverdrag Bonn Overeenkomst Behoud van biodiversiteit Biodiversiteitsverdrag Beheer en behoud van habitats en ecosystemen Ramsar conventie SPAW-Protocol (Cartagena Verdrag) Handel in beschermde dieren CITES Bron: EC: OCT Environmental Profiles, januari 2007 De eilandelijke overheden zijn verantwoordelijk voor de implementatie van deze Landsverordening Concept Landsverordening Grondslagen Milieubeheer De concept Landsverordening Grondslagen Milieubeheer is in 2000 opgesteld, maar is anno 2007 nog niet in werking getreden. Net als de Landsverordening Grondslagen Natuurbeheer is een belangrijk doel van deze verordening om hiermee internationaal beleid te implementeren, in dit geval op het gebied van het milieu. In Tabel 7 is een overzicht gegeven. In dit geval zijn wederom de eilandelijke overheden verantwoordelijk voor de implementatie van deze Landsverordening. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 57 van 159 -

58 Tabel 7: Implementatie van internationaal milieubeleid in de Landsverordening Grondslagen Milieubeheer Regulering van: Implementatie van: Handel in afval en asbest Basel Verdrag over het transport en het storten van gevaarlijk afval Rotterdam verdrag over de international handel in (en de uitwisseling van informatie over) gevaarlijke stoffen Handel in CFK s Ozon verdrag en het Montreal protocol waarin het gebruik en de handel in CFK s wordt gereguleerd Vervuiling/stellen van milieunormen voor lucht, geluid, afvalwater, waterkwaliteit en afval Cartagena verdrag voor de bescherming en de ontwikkeling van het mariene milieu van de wijdere Caribische regio Raamwerk verdrag over klimaatverandering Vervuiling van de zee en olieverontreiniging Derde Protocol van het Cartagena verdrag (LBS protocol) over op land gevestigde bronnen voor mariene vervuiling Olieprotocol (Cartagena Verdrag) Bron: EC: OCT Environmental Profiles, januari Natuur- en Milieubeleidsplan Nederlandse Antillen In een recente studie van de Europese Commissie rond milieuproblemen en milieubeheer in de overzeese gebieden, wordt het Natuur-en Milieubeleidsplan Nederlandse Antillen het belangrijkste beleidsdocument van de Nederlandse Antillen genoemd (EC 2007). De doelen van dit beleid zijn: een landelijke milieu-inventarisatie uit te voeren, teneinde een meer precies en compleet beeld te krijgen van de actuele situatie op milieugebied; aanpak van afval-en afvalwaterproblematiek aanpak van de olie-industrie en ontwikkeling van kwaliteitsnormen voor verschillende milieu-issues stimuleren van duurzaam toerisme natuurbehoud vergroten van de publieke steun voor milieuzorg en natuurbehoud duurzame energie Dit nationale beleid moet zijn weerslag krijgen in natuur- en milieubeleidsplannen voor elk eiland. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 58 van 159 -

59 5.3.4 Eindrapportage Milieunormen In 2005 is een project opgestart door het Land om samen met de eilandelijke overheden normen voor lucht (inclusief geluid en geur), water, afvalwater en afval op te stellen. Voor de genoemde milieucompartimenten is de gewenste kwaliteit bepaald. De normering is hiermee nog niet compleet; voor het milieucompartiment bodem zijn namelijk nog geen normen opgesteld. De reden hiervoor is dat in het algemeen bodemvervuiling (incl. het grondwater) voor wat betreft schade aan mens en milieu als minder urgent is beoordeeld. Nader onderzoek om tot normering voor bodemvervuiling te komen, wordt wel aanbevolen. De rapportage moet worden gezien als een handreiking richting de Eilandgebieden, die de normen kunnen gebruiken bij de vergunningverlening. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat regulering van milieuzaken op eilandelijk niveau is vastgesteld. Voor het compartiment lucht zijn immissienormen (luchtkwaliteitsnormen) opgesteld voor: stof (TSP, PM10, PM2.5), zwaveldioxide (SO 2 ), stikstofoxiden (NO x ), ozon (O 3 ), koolwaterstoffen (KWS), koolmonoxide (CO), lood (Pb), chloride (Cl), benzo(a)pyrene (BaP), vluchtige organische koolwaterstoffen (VOS) en geur. De normen zijn opgenomen in Bijlage C3. Uitstoot normen of emissienormen zijn er voor zwaveldioxide (SO2), stikstofoxide (NOx) en stof. De uitstootnormen voor deze stoffen zijn geëvalueerd en het is gebleken dat voor verschillende stoffen de Antilliaanse norm strenger uitpakt dan de Nederlandse norm. Voor NOx is de Antilliaanse norm zelfs 3x strenger dan de Nederlandse. De Antilliaanse norm maakt bij energie-opwekking geen onderscheid tussen zuigermotoren (zoals voorgenomen voor de dieselcentrale te Karpata) en ketels. Daarnaast wordt in de norm niet gespecificeerd bij welke zuurstofcondities de norm geldt (zie Bijlage C1). Om deze reden wordt in dit MER afgezien van toepassing van de Antilliaanse norm en is de Wereldbank norm als een bruikbaar alternatief meegenomen (zie Bijlage C2). Voor geluid zijn er normen voor verschillende typen gebieden, bijvoorbeeld voor het stadscentrum en voor de landelijke omgeving (zie Bijlage C5). De eilandgebieden dienen zelf deze gebiedstypen te onderscheiden. Voor de toepassing en interpretatie van de Antilliaanse geluidsnorm kan worden aangesloten bij de Nederlandse Handreiking Industrielawaai. De normstelling voor oppervlaktewater op de Nederlandse Antillen bestaat uit twee delen: eisen voor lozingen van huishoudelijk afvalwater op het oppervlaktewater; normen voor de kwaliteit van het oppervlakte water (Bijlage C5). Wat de lozingen (emissies) betreft zijn er alleen normen gesteld voor huishoudelijk afvalwater en niet voor industrieel afvalwater. Aangezien bij de voorgenomen activiteit geen lozingen van huishoudelijk afvalwater (en industrieel afvalwater) zullen plaatsvinden, zijn deze normen niet separaat in een bijlage opgenomen. Voor afval zijn doelstellingen van beleid voor 2010 en 2020 voorgesteld. Het betreft op de eerste plaats importverboden voor een aantal milieugevaarlijke stoffen zoals asbest en pesticiden; ten tweede doelen voor het scheiden van gevaarlijk afval van ander afval o.a. klein chemisch afval. Ook is er het voornemen om in de toekomst storten van afval op eigen terrein te verbieden, ook voor bedrijven. Tenslotte zullen er eisen worden gesteld aan afvalverwerkingsinrichtingen. Voor bodem en grondwater zijn, zoals eerder vermeld, geen normen voorgeschreven. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 59 van 159 -

60 5.4 Eilandelijke Wet- en Regelgeving Hinderverordening Bonaire Op 12 december 1994 heeft de Eilandsraad van Bonaire de Hinderverordening aangenomen. In deze Eilandsverordening staan regels ter voorkoming en beperking van gevaar, schade of hinder aan het milieu door milieubelastende activiteiten. In artikel 3 van deze verordening is aangegeven dat het is verboden om zonder vergunning van het bestuurscollege milieubelastende activiteiten te beginnen. Welke activiteiten als milieubelastend zullen worden beschouwd zal per algemene maatregelen van bestuur door het eiland worden aangewezen (zie ook artikel 3). Dit is echter nog niet gebeurd. Ook andere algemene maatregelen van bestuur ter nadere uitwerking van de Hindervergunning, zoals bijvoorbeeld ten aanzien van de inhoud van de aanvraag van een vergunning (artikel 6) zijn nog niet vastgesteld. Dit betekent dat tot op heden de Hinderverordening van Bonaire nog niet kan worden uitgevoerd. De verwachting (van DROB) is overigens dat de benodigde algemene maatregelen van bestuur er voor het einde van 2007 wel nog zullen komen Afvalstoffenverordening Bonaire De Eilandsverordening Afvalstoffen Bonaire is op 16 december 1993 vastgesteld door de Eilandsraad van Bonaire. Met deze verordening beoogt het eilandsbestuur om in het belang van de bescherming van het milieu, de belasting daarvan door afvalstoffen te beperken. De regels hebben betrekking op huishoudelijke afvalstoffen, grof gezinsafval, veegvuil, zwerfvuil, bedrijfsafval, chemisch afval, vloeibaar afval, autowrakken en andere al dan niet van bedrijven afkomstige afvalstoffen.voor bedrijven die afval produceren is o.a. artikel 18 lid 1 van belang: Het is verboden bedrijfsafvalstoffen over te dragen of ter inzameling en/of op de stortplaats en/of het overslagstation aan te bieden aan een ander dan de inzameldienst Eilandsverordening Ruimtelijke Ontwikkelingsplanning Bonaire Op 18 augustus 1994 heeft de eilandsraad van Bonaire de eilandsverordening ruimtelijke ontwikkelingsplanning Bonaire vastgesteld. Deze verordening is noodzakelijk ter uitvoering van de Landsverordening grondslagen ruimtelijke ontwikkelingsplanning (P.B. 1976, no. 195). In deze eilandsverordening wordt geregeld dat het eilandgebied een ontwikkelingsplan vaststelt waarin bestemmingsvoorschriften zijn opgenomen. Dit gebeurt in het belang van een goede ruimtelijke ontwikkeling en volkshuisvesting en een verantwoord milieubeleid in het eilandgebied. Ook zijn allerlei procedures rond de ruimtelijke planning, bijvoorbeeld rond inspraak en bezwaar, vastgelegd. Bestemmingsvoorschriften kunnen bepalen dat het verboden is binnen een bij de bestemmingsvoorschriften aan te geven gebied bepaalde werken, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van wegen en andere terreinverhardingen zonder, of in afwijking van een aanlegvergunning van het bestuurscollege (artikel 24), uit te voeren. Ook kunnen de bestemmingsvoorschriften bepalen dat het verboden is bouwwerken en onbebouwde gronden te gebruiken op een wijze die strijdig is met de bestemmingsvoorschriften. Het bestuurscollege is bevoegd om vrijstelling te geven van dit verbod indien er geen dringende reden is om het meest doelmatige gebruik te beperken (artikel 30). Tot dusverre is nog geen ontwikkelingsplan met bestemmingsvoorschriften vastgesteld. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 60 van 159 -

61 5.4.4 Eilandsverordening Marien Milieu De Eilandsverordening Marien Milieu werd in 1991 vastgesteld door de eilandsraad van Bonaire. Op 25 april 2001 is deze eilandsverordening gewijzigd. De gewijzigde verordening is op 12 juni 2001 in werking getreden. De Eilandsverordening Marien Milieu omvat tal van verbodsbepalingen ter bescherming van het mariene milieu in Bonaire. In sommige gevallen gelden de verboden voor alle wateren. Een voorbeeld hiervan is het verbod om biologische en chemische middelen te lozen die schade kunnen toebrengen aan het mariene milieu (artikel 4). In andere gevallen gelden de verboden alleen voor het onderwaterpark Bonaire of de reservaten die daarbinnen zijn aangewezen. Zo zijn er randvoorwaarden rond het beoefenen van de duiksport in het onderwaterpark (artikel 2). Niemand mag zich zonder ontheffing van het bestuurscollege bevinden in de reservaten van het onderwaterpark, behalve traditionele vissers (artikel 5). De reservaten binnen het onderwaterpark omvatten: het als zodanig gemarkeerde gedeelte van het onderwaterpark gelegen tussen Boca Slagbaai en Playa Frans en het als zodanig gemarkeerde gedeelte gelegen tussen landhuis Karpata en de ingang van het Gotomeer. Tenslotte omvat de eilandsverordening Marien Milieu een aantal specifieke verbodsbepalingen voor Lac (artikel 18 t/m 26) Algemene Politiekeur Bonaire In de Algemene Politiekeur van Bonaire (1919, no. 25) is een aantal bepalingen opgenomen die betrekking hebben op het bevorderen van de openbare orde op en nabij de openbare weg. Het gaat in het merendeel van de gevallen om verboden al of niet gekoppeld aan een vergunning van de Gezaghebber. Een aantal bepalingen kan van toepassing zijn wanneer het gaat om bouw- en transportwerkzaamheden. Zo is het verboden om: zonder voorzorgsmaatregelen stenen te springen (art. 5); de openbare weg te verontreinigen (art. 12). Zonder vergunning van het Plaatselijk Hoofd van Politie is het verboden om: in Kralendijk stenen te springen (art. 6); op of aan de openbare weg iets te plaatsen (art. 9a); op de openbare weg voorwerpen en afval te storten (art. 9b); op de openbare weg bouwmaterialen te hebben, met uitzondering van bepaalde situaties (art. 9c); de openbare weg als werkplaats te gebruiken (art 9d); het wegdek op te breken of in de openbare weg te graven, tenzij het werk wordt uitgevoerd ten behoeve van of onder toezicht van het Gouvernement (art. 10); in de kom van Kralendijk werk te verrichten dat lawaai veroorzaakt Natuurbeleidsplan Bonaire Bonaire is vooralsnog het enige eiland met zowel een Milieubeleidsplan als een Natuurbeleidsplan. Alleen het Bonairiaanse Natuurbeleidsplan is echter ook daadwerkelijk aangenomen. Het Natuurbeleidsplan Bonaire gaat in op het beheer van natuur en landschap op Bonaire en van het mariene ecosysteem rondom het eiland. Het plan geeft invulling aan de verplichting om een eilandelijk natuurbeleidsplan op te stellen, zoals opgenomen in de Landsverordening Grondslagen Natuurbeheer (zie subparagraaf ). Het doel van het natuurbeleid van Bonaire is behoud van alle op en rondom het eiland voorkomende biologische diversiteit op een zo natuurlijk mogelijke wijze, mede ten behoeve van het welzijn van de burgers en als bijdrage aan de ontwikkeling van duurzame gebruiksvormen, in Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 61 van 159 -

62 het bijzonder het toerisme. De doelstelling van het natuurbeleid wordt gerealiseerd via twee beleidslijnen: gebiedsbescherming en soortbescherming. Binnen de gebiedsbescherming wordt conform de gebiedscategorieën die de World Conservation Union (IUCN) hanteert, onderscheid gemaakt tussen: - Strikte natuurreservaten - Nationale parken - Natuurmonumenten - Eilandelijke natuurgebieden - Beschermde landschappen In het natuurbeleidsplan Bonaire wordt het Pekelmeer/Flamingo-Sanctionary aangemerkt als natuurreservaat waartoe mensen geen toegang zouden mogen krijgen. Het wordt van belang geacht de bescherming van dit gebied op eilandsniveau juridisch beter te waarborgen. Het natuurpark Washington Slagbaai is in 1969 als nationaal park ingesteld en in 1977 uitgebreid. Dit park omvat ook het Gotomeer. Daarnaast is in Bonaire het Onderwaterpark wettelijk ingesteld op basis van de Verordening Marien Milieu (zie subparagraaf 5.5.4). Het eilandgebied is voornemens om ook Lac en Klein Bonaire als nationaal park aan te wijzen. Hiermee hebben dan alle Ramsar sites: Slagbaai, Gotomeer, Klein Bonaire, Lac en het Pekelmeer ook op eilandelijk niveau een beschermde status. De Salinas van Slagbaai, Gotomeer, Pekelmeer en op Klein Bonaire zijn in het natuurbeleidsplan daarnaast aangemerkt als natuurmonument. Dit geldt ook voor de grotten op Bonaire. Brasil Labra, het terrassenlandschap Midden Bonaire en Zuidelijk Bonaire zijn in het natuurbeleidsplan aangemerkt als eilandelijk natuurgebied. Het Landschap rondom Rincon wordt gezien als een te beschermen landschap. Figuur 23: Aanduiding natuurparken en beschermde landschappen In Bijlage D is de huidige en de gewenste beschermingsstatus van het Gotomeer en Rincon en samengevat. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 62 van 159 -

63 Binnen de zogenaamde witte gebieden dat wil zeggen die gebieden die niet zijn aangewezen als natuurgebied van betekenis is er ruimte voor economische en ruimtelijke ontwikkeling. Wel dienen de bestaande, veelal meer algemene natuurwaarden te worden geïntegreerd in de planvorming en in uitvoeringsmaatregelen. Ook gelden in deze gebieden beschermingsmaatregelen van algemene aard zoals deze o.a. voortvloeien uit de soortbescherming. De beste bescherming van soorten is volgens het natuurbeleidsplan Bonaire, de bescherming van hun woon-, leef- en voedselgebieden, zoals dit via de gebiedsbescherming gestalte moet krijgen. Voor enkele dier- (en planten) soorten geldt echter dat ze bijzondere aandacht nodig hebben omdat: - ze zeldzaam en/of kwetsbaar zijn, zoals de Karko, Lora, Parkiet, Chogogo (flamingo) en koralen; - ze tevens gebruik maken van gebieden buiten de beschermde gebieden, zoals zeeschildpadden en roofvogels; - ze een bijzondere functie vervullen in het ecosysteem, zoals vleermuizen, roofvogels en verschillende planten; - ze mensen aanspreken en als voorbeeld kunnen dienen in educatie-en voorlichtingscampagnes over natuur, zoals de Chogogo (flamingo), de Lora en de Tortuga Milieubeleidsplan Bonaire Vooruitlopend op de verplichting uit de concept Landsverordening Grondslagen Milieubeheer heeft Bonaire al een milieubeleidsplan opgesteld. Het plan beoogt de identificatie en concretisering van strategieën, instrumenten en de middelen, die volgens het Eilandsbestuur noodzakelijk zijn om voor de periode het doel van het milieubeleid te halen. Dit doel is: het in stand houden van het draagvermogen van het Bonaireaanse milieu ten behoeve van een duurzame ontwikkeling. Het milieubeleidsplan van Bonaire heeft dezelfde aandachtsgebieden als het Meerjarenplan Milieu-en Natuurbeleid Nederlandse Antillen van de Landsoverheid, de voorloper van het huidige plan. Topprioriteiten in dit plan zijn het project riolering Kralendijk (plan voor een afvalwaterzuiveringsinstallatie), de uitwerking van de Hinderverordening, het opstellen van een afvalactieplan, publieksvoorlichting en de handhaving van het milieubeleid. Om uitvoering te kunnen geven aan de Hinderverordening zullen verschillende elementen nog verder moeten worden uitgewerkt. Het gaat o.a. om een inventarisatie van alle milieubelastende activiteiten, de opstelling van een normeringssysteem en de vaststelling van een aantal eilandsbesluiten houdende algemene maatregelen. Ten behoeve van het afvalactieplan zal er o.a. een inventarisatie komen van alle gevaarlijke stoffen. Tevens zal er een registratiesysteem worden opgezet voor grondstoffen en producten die vallen in de afvalcategorie milieugevaarlijke stoffen en de categorie probleemstoffen. Er zou een leidraad moeten komen voor de omgang met verwijdering, verwerking, bewerking, bewaring, invoer en uitvoer van deze stoffen. Ook zal er per afvalstroom, zoals bijvoorbeeld bouw-en sloopafval, worden bekeken of het op Bonaire haalbaar is om deze gescheiden in te zamelen en te verwerken. Voor een milieuhygienische omgang met de afvalwaterproblematiek op Bonaire is de uitvoering van het project riolering Kralendijk van groot belang. Het ontwerpen van ondersteunende wetgeving, waaronder de eilandelijke Lozingsverordening is een belangrijk onderdeel. Ook het waarborgen van de natuurlijke waterberging in salinas (o.a. Gotomeer) is van belang (zie ook natuurbeleidsplan Bonaire). Het milieubeleidsplan wijdt een apart hoofdstuk aan olie. Een lekvrije inzameling van alle afgewerkte olie en het voorkomen van oliemorsingen bij benzinestations en andere bedrijven worden beoogd. De Hindervergunning is een belangrijk instrument om deze problematiek aan te pakken. Hierin zal moeten worden geregeld dat bedrijven zoals BOPEC, waar gewerkt wordt met afgewerkte olie en smeer- en systeemolie, verplicht zijn olie lekvrij op te vangen in kunststof dekselvaten. Daarnaast is de afvalstoffenverordening van belang (zie subparagraaf ). Bij Eilandsbesluit moet, volgens artikel Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 63 van 159 -

64 11 lid 1 van deze verordening afgekondigd worden dat afgewerkte olie apart dient te worden ingezameld. Indien dit vooralsnog niet mogelijk is, dan kan worden teruggevallen op artikel 28 van deze verordening dat het verbod regelt om afvalstoffen in de bodem te brengen, te verbranden, over te laden, te be-of verwerken of vernietigen. In hoofdstuk 10 van het Milieubeleidsplan wordt aangegeven dat het instrument van milieueffectrapportage vooral van belang is in de volgende gevallen: Bij de aanleg van grote projecten (infrastructuur, industrieën e.d.) in beschermde of kwetsbare gebieden is het belangrijk dat potentiële schadelijke milieueffecten in een zo vroeg mogelijk stadium van de technische planning en de besluitvorming worden onderzocht, zodat daar in het verdere proces rekening mee gehouden kan worden. 5.5 Benodigde BC-Besluiten Bij Besluit van 30 mei 2007 heeft het Bestuurscollege van Bonaire voor dit project een tijdelijke Commissie Milieu-effectrapportage (mer-commissie) ingesteld. Deze Commissie is verantwoordelijk voor het begeleiden van de milieu-effectprocedure en voor het beoordelen van het milieueffectrapport. Het milieu-effectrapport zal worden gebruikt bij een tweetal publiekrechtelijke besluitvormingsprocedures en bij een aantal privaatrechtelijke rechthandelingen van de Bonairiaanse overheid. In onderstaande paragrafen worden de relevante besluiten en rechtshandelingen toegelicht Besluit ter Verlening van de Bouwvergunning Ingevolge de Bouw- en woningverordening Bonaire (A.B. 1961, nr. 17) dient voor bouw-objecten een bouwvergunning te worden aangevraagd. De vergunning zal door het Bestuurscollege worden afgegeven Besluit ter Verlening van een Graafvergunning Ingevolge artikel 10 van de Algemene Politiekeur Bonaire dient voor graafwerkzaamheden op de openbare weg een graafvergunning te worden aangevraagd. De vergunning zal door de Gezaghebber als Hoofd der Politie worden afgegeven Besluit ter Verlening van Erfpachtrecht Voor de 12 percelen voor de windturbines zullen 12 separate besluiten ter verlening van erfpachtrecht worden afgegeven. Voor de dieselcentrale zal een enkel besluit ter verlening van erfpachtrecht worden afgegeven. De besluiten zullen door het Bestuurscollege van Bonaire worden genomen Besluit ter Goedkeuring van het Milieu-effectrapport Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 64 van 159 -

65 Conform de met EcoPower afgesproken procedure zal het Bestuurcollege van Bonaire een separaat besluit nemen waarin het milieu-effectrapport wordt goedgekeurd. Het betreft geen besluit dat op grond van een wettelijke regeling wordt genomen Erfdienstbaarheid voor hoogspanningstransmissielijn en brandstofleiding De hoogspanningstransmissielijn en de brandstofleiding zullen over zowel particuliere gronden als over domeingronden lopen. In beide situaties zullen erfdienstbaarheden moeten worden overeengekomen en vastgelegd in de openbare registers. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 65 van 159 -

66 6 HUIDIGE TOESTAND MILIEU-COMPARTIMENTEN 6.1 Landschap Zowel het windpark bij Morotin, als de dieselcentrale te Karpata zijn gelegen in een in het Natuurbeleidsplan Bonaire aangewezen Beschermd Landschap of Eilandelijk Park. Zie hiervoor Figuur 23 in paragraaf Morotin Het gebied ten noordoosten van Rincón is volgens het Natuurbeleidsplan Bonaire aangewezen als Beschermd Landschap. Momenteel heeft het echter nog geen beschermde status en er is geen beheers- en ontwikkelingsplan voor het gebied. Het gebied is vooral vanuit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk. In het Natuurbeleidsplan wordt het gebied als volgt omschreven: Rincon is het oudste dorp van Bonaire. Het is reeds sinds de 16 e eeuw bewoond. Op de gronden in de vallei, de kunuku vindt extensieve landbouw en veeteelt plaats. Het patroon van akkers, wegen en drinkplaatsen, zoals bij Fontein, is in de loop der eeuwen ontwikkeld en vormt onderdeel van het cultuurhistorisch erfgoed van het eiland. Het doel van bescherming en beheer zoals verwoord in het Natuurbeleidsplan is: De bevolking van Rincon de gelegenheid bieden de culturele en natuurwaarden van hun dorp en haar omgeving te behouden, waardoor Rincon in staat zal zijn om zich op duurzame wijze te ontwikkelen. Dit doel is inmiddels uitgewerkt in een rapportage Landschapspark Rincón (A. Torr, 2000). Volgens dit rapport zijn de belangrijkste waarden van dit gebied: de zichtbare geologische afzettingen, de inheemse flora en fauna, de plantage Onima, Dos Pos, de indianen inscripties, de Lourdesgrot en de Kunuku s Karpata Het gebied ten zuiden van Rincon is volgens het Natuurbeleidsplan Bonaire aangewezen als Eilandelijk Park Terrassenlandschap Midden Bonaire. Het heeft echter geen beschermde status. De betekenis van het gebied wordt volgens het Natuurbeleidsplan Bonaire als volgt beschreven: De gebieden in de bergen ten zuiden en oosten van het dorp Rincon zijn ruig en slecht toegankelijk en daarom veel minder in cultuur gebracht dan de valleigronden. Het terrassenlandschap bestaat uit de deelgebieden Rooi Sangu, Tolo en Columbia. Deze natuurgebieden (mondi) zijn van grote betekenis voor de natuur op Bonaire. Men treft er veel van de op Bonaire voorkomende plantensoorten aan. De gebieden zijn leef- en voedselgebied voor tal van inheemse vogelsoorten, waaronder de Lora, Prikichi, Chuchubi spaño, kolibries, duiven en zeldzame roofvogels als de Warawara en de Falki, en voor hagedissen en de Yuana. 6.2 Flora en Fauna In juli 2007 is door EcoVision opdracht verleend aan Carmabi om een inventarisatie uit te voeren naar de kenmerken van de natuurlijke omgeving (flora en fauna) in het gebied Morotin en Karpata. De beschrijving is hieronder samengevat. Verder is in paragraaf een korte beschrijving van de natuurwaarden langs het tracé van de hoogspanningskabel opgenomen. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 66 van 159 -

67 6.2.1 Morotin In het projectgebied worden 3 landschapstypen aangetroffen, nl. TL1, TL8 en TL9. Aan de noordkust toe vinden we het TL1 landschapstype (Lithophila-Sesuvium lower terrace) waarin de twee dominante vegetatietypes (Sesuvium-Lithophila type en Lithophila-Euphorbia type) worden gekenmerkt door zoutresistente en minnende kruiden. Het TL9 landschap is typerend voor vrij grote delen van de noordkust van Bonaire. Het wordt gekenmerkt door een complex van twee vegetatietypes: Prosopis-Opuntia type en Euphorbia- Sporobolus type. Beide vegetatietypes zijn soortenarm. Met name de zuilcactussoorten Stenocereus griseus (jatu) en de Cereus repandus (kadushi) zijn opvallend in dit landschap. Zij bereiken een gemiddelde hoogte van ca. 3.5 m en zijn maximaal 6 m hoog. Dichter tegen het Midden Terras aan is een wat diverser landschapseenheid te vinden: TL8 Prosopis- Subpilocereus lower terrace. In alle drie landschapstypen zijn betrekkelijk grote hoeveelheden bolcactussen waargenomen (Melocactus macrocantus). De dichtheden variëren; in enkele gebieden (o.a. bij de huidige meetmast) worden dichtheden van enkele honderden per 1000 m2 aangetroffen. De soort is endemisch voor de ABC eilanden men komt op Bonaire betrekkelijk algemeen voor. Westelijk van de voorgenomen locatie van turbine 1 (meest westelijke turbine) zijn veel mangrove bomen aangetroffen in een gebied dat in natte tijden regelmatig onder water staat. Tijdens de inventarisatie gedaan door Carmabi zijn geen zeldzame plantensoorten in het gebied waargenomen. Figuur 24: Vegetatietypen gebied Morotin met aanduiding voorgenomen Locatie windpark (Bron: Vegetatiekaart Bonaire, Carmabi 2005) Karpata Het gebied Karpata is het gebied waar de dieselcentrale is gepland. In het Natuurbeleidsplan Bonaire (1999) is dit gebied een onderdeel van het voor Bonaire belangrijke Terrassenlandschap Midden Bonaire (zie Figuur 25). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 67 van 159 -

68 Figuur 25: Vegetatietypen gebied Karpata met aanduiding voorgenomen locatie dieselcentrale (Bron: Vegetatiekaart Bonaire, Carmabi 2005) Conform het Natuurbeleidsplan is dit gebied: van zeer grote betekenis voor de natuur op Bonaire. Men treft er veel van de op Bonaire voorkomende plantensoorten aan. De gebieden zijn leef- en voedselgebied voor tal van inheemse vogelsoorten, waaronder de lora, prikichi (parkiet), duiven en zeldzame roofvogels als de warawara en falki. Het Karpata gebied is het enige gebied op Bonaire waar een paar van de op Bonaire extreem bedreigde witstaartbuizerd (falki; Buteo albicaudatus; Voous 1983) voorkomt (ook Flikweert 2003, p. 13). Het is ook de enige plek op Bonaire waar een paar van de Smelleken (Falco columbarius) is waargenomen (Flikweert 2003, p. 15). Van de zes verzamelde landslakken zijn er vier endemisch (zeer beperkte geografische verspreiding), en zijn (vrij) abundant op Bonaire zelf. Dit geldt ook voor de in het gebied waargenomen reptielensoorten. De waargenomen vlindersoorten en krabachtigen daarentegen hebben een breder verspreidingsgebied en zijn verder ook abundant op het eiland. In de Freitas et al. (2005) wordt het Laag Terras te Karpata beschreven als een Caesalpinia- Metopium Lower terrace (TL6) waarin ook een stuk Prosopis-Capparis Lower terrace (TL8) voorkomt (zie Figuur 25). Deze landschapseenheid komt alleen voor in de omgeving van BOPEC, Karpata, Hato en Klein Bonaire. TL6 en TL8 zijn de enige Laag Terras landschapseenheden waarin het primaire vegetatietype Coccoloba swartzii-metopium brownei type voorkomt (de Freitas et al. 2005; Stoffers 1956). Een primair vegetatietype is een vegetatietype dat een van de oorspronkelijke (relatief onverstoorde) vegetatietypes op de eilanden weergeeft. Genoemd vegetatietype komt significant meer voor in TL6 dan in TL8. Karpata en Klein Bonaire zijn de enige van de vier genoemde gebieden die een beschermde status hebben in het Natuurbeleidsplan Bonaire Ook is er langs de kust een strandgemeenschap die door Stoffers (1956) als Strand shrub community is benoemd ( followed by a Conocarpus commnuity ). In de Freitas et al (2005) is dit landschap beschreven als Sesuvium-Lithophila (B1) beach waarin naast de voor dit landschapstype kenmerkende kruidenvegetatie ook de heesters Suriana maritima en Argusia gnaphalodes voorkomen. In de huidige studie is ook Erithalis fruticosa waargenomen. Dit strandtype wordt gevolgd door de Conocarpus beach, die aanwezig is, maar te klein om gekarteerd te zijn geweest in de Freitas et al. (2005). De genoemde landschapseenheden komen ook in andere kustdelen van Bonaire voor (zie de Freitas et al. 2005). Het gebied moet beschouwd worden als een bufferzone voor het Gotomeer (150 ha groot) als Ramsarsite. Peck (2003) beschrijft het gebied als volgt: A shallow, permanent, saline lagoon, isolated from the sea by a beach rock bank. Brine shrimp and brine fly are abundant in the hypersaline areas, providing valuable food sources for birds, including Phoenicopterus ruber ruber ( ). The site is important for several species of breeding birds and for staging shorebirds which nest in North America. Ramsar site no Verder kan opgemerkt worden dat de flamingotellingen van de DROB laten zien Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 68 van 159 -

69 dat in sommige maanden meer dan 600 flamingos worden waargenomen in het Gotomeer gebied (zie ook paragraaf 6.2.4: Bijzondere fauna elementen) Kabeltracé De hoogspanningskabel tussen het voorgenomen windpark en de dieselcentrale zal worden aangelegd in de berm langs de openbare wegen (zie Figuur 9). Omdat de dikte van de kabel beperkt is, zullen de breedte van het tracé en diepte van de sleuf navenant beperkt zijn (breedte 70 cm, diepte 80 cm). In deze smalle strook langs de openbare weg is geen flora van grote betekenis aangetroffen Bijzondere fauna elementen Kerkuilen De kerkuil (Tyto alba) is op Bonaire een zeldzame nachtvogel. Op het eiland komen naar schatting ca. 36 individuen voor (Leysner, Lustenhouwer, 2005). Van de bekende jachtgebieden en rustplaatsen liggen de gebieden Fontein en de omgeving Rincon het meest in de nabijheid van het voorgenomen windpark. Leysner en Lustenhouwer (2005) geven 6 waargenomen en 6 vermoedelijke broedplaatsen op. In Figuur 26 worden echter van elk 5 lokaties aangegeven. De vermoedelijke broedplaatsen zijn slechts indicatief aangegeven omdat het rapport de exacte locaties niet aangeeft. De afstand van de broedplaatsen tot het windpark bedraagt meer dan 2 kilometer. Figuur 26: Bestaande en mogelijke broedplaatsen van de kerkuil (Tyto alba). Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 69 van 159 -

70 Het voedselaanbod bepaalt bij kerkuilen de grootte van het jachtgebied. Bij een rijk voedselaanbod hebben kerkuilen voldoende aan een jachtgebied met een straal van ca. 500 meter rond de broedplaats en bij een klein voedselaanbod soms tot 5000 meter (website Barn Owl Trust). Bij Bolivia zijn twee broedplaatsen vlak bij elkaar aangetroffen, waarbij de uilen dus een betrekkelijk klein territorium bezetten. Wanneer ook de vermoedelijke broedplaatsen in beschouwing worden genomen, lijkt het erop dat over het algemeen betrekkelijk kleine territoria worden bezet. Echter er zijn verschillende waarnemingen bekend van kerkuilen ver buiten de bekende broedplaatsen (bij Morotin, maar ook in Kralendijk, pers. Comm. DROB). Flamingo De flamingosoort die op Bonaire voorkomt is de Phoenicopterus ruber ruber. In de periode was het gemiddelde aantal individuen, dat op het eiland aanwezig was ca In dezelfde periode was het gemiddelde aantal broedgevallen dat werd gerapporteerd per monitoring event 437 (ruwe flamingodata DROB-Stainapa, ). De soort broedt op Bonaire in het Pekelmeer en soms in Saliña Slagbaai of de saliña van het Gotomeer. Ook op andere plaatsen, met name in de vele saliña s van Bonaire, komt de soort veelvuldig voor om te fourageren. Het voorkomen in de saliña s is sterk afhankelijk van het seizoen. Enkele lokaties worden alleen bezocht wanneer hier zich voldoende water bevindt om te fourageren (Saliña Grandi en de saliña bij Boca Onima). In Saliña Mathijs fluctueert het aantal flamingo s gemiddeld rond het aantal van 60 met duidelijke pieken ( individuen) in de maanden mei en december (gemiddelden ). In Tabel 8 zijn de gemiddelde aantallen flamingo s per salina in de nabijheid van de voorgenomen lokaties van het wind park en de diesel centrale weergegeven. Ter vergelijking zijn de aantallen van Pekelmeer ook op genomen. Tabel 8: Gemiddelde aantallen flamingo s nabij voorgenomen wind park en diesel centrale (periode , data DROB, Stinapa Bonaire) Lokatie Gemiddeld aantal individuen ( ) Saliña Goto 368 Ingang Goto 34 Saliña Mathijs 53 Onima 3 Saliña Grandi 3 Pekelmeer 2416 Bonaire totaal 3259 Uit de tabel kan worden afgeleid dat gemiddeld ca. 80% van de flamingo s in het Pekelmeer verblijft, 12% in Gotomeer en 9% in overige wateren van Bonaire. Gemiddeld verblijft slechts 1,8% van de flamingo s in Saliña Mathijs, Saliña Grandi en de saliña van Boka Onima. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 70 van 159 -

71 Figuur 27 geeft de lokaties aan waar zich Flamingo s bevinden, alsmede de waargenomen broedplaatsen (bron: ruwe flamingodata DROB-Stainapa, ). Figuur 27: Verblijfplaatsen en broedplaatsen Caribische flamingo (Phoenicopterus ruber ruber) Vleermuizen De vleermuizen populaties van Bonaire zijn in het jaar 2000 door A. Rojer geïnventariseerd. Door Rojer werden 4 soorten aangetroffen, vrijwel alle in natuurlijke grotten: Glossophaga longirostris (nectar etend) Leptonycteris curasoa (nectar etend) Mormoops megalophylla (insekten etend) Natalus tumidirostris (insekten etend) De beide insekten etende soorten komen slechts in kleine aantallen voor. Van de soort Mormoops megalophylla werd het aantal individuen in het jaar 2000 op 60 individuen geschat, van de soort Natalus tumidirostris op slechts 45 (Rojer, 2000). De nectaretende soorten vormen de grootste groep vleermuizen op Bonaire, ca. 94% van vleermuizen (6% insekten etend). Van de nectar etende vleermuizen is Leptonycteris curasoa de meest voorkomende soort (schatting: 1535 individuen, ofwel 82% van het totale aantal vleermuizen op Bonaire). Figuur 28 geeft de lokaties aan waar zich voor vleermuizen belangrijke grotten bevinden. De verdeling van de vleermuis soorten over deze grotten is opvallend. De enige bekende verblijfplaats van de insekten etende vleermuizen Mormoops megalophylla en Natalus tumidirostris is de grot van Uruzjan Blanku (nr. 6 op Figuur 28). Deze grot ligt op een afstand van ca. 3½ kilometer vanaf de voorgenomen lokatie van het windpark. Dit wil niet zeggen dat de insekten etende vleermuizen niet op overige delen van het eiland voorkomen. Enkele insekten etende vleermuizen (soort onbekend) zijn vliegend waargenomen in het gebied van Morotin (pers. Comm A. Rojer). De verblijfplaats van deze individuen is onbekend. Mogelijk verblijven kleine aantallen in de nabijheid van Morotin, mogelijk zijn de vleermuizen afkomstig uit de grot van Uruzjan Blanku. De individuen werden waargenomen nabij het Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 71 van 159 -

72 westelijk deel van het geprojecteerde windpark, bij Saliña Grandi, waar in oktober 2007 diverse delen van het land onder water stonden. Vermoedelijk zijn de vleermuizen aangetrokken door grote hoeveelheden insekten in de natte periode van het jaar. In de nabijheid van Morotin zijn geen grotten gevonden waar zich nectar etende vleermuizen bevinden. Toch kunnen zich ook hier kleine groepen van bijvoorbeeld Glossophaga longirostris in spelonken in de terraswand verzamelen. Figuur 28: Verblijfplaatsen diverse vleermuissoorten Bonaire Koraalrif Het koraalrif rond Bonaire is in kaart gebracht in de Atlas of the Living Reefs of Curçao and Bonaire (Van Duyl, 1985). Het stuk bij Karpata is in beeld gebracht in kaarten B10 (oostelijk gedeelte) en B11 (westelijk gedeelte) van de atlas. In Figuur 29 is het desbetreffende deel van de kaarten te zien. Milieustudie voor de Wind/Diesel Energiecentrale van Ecopower Bonaire (concept) - 72 van 159 -