ONTWERPGRONDSLAG EMC INFRASTRUCTUUR PASSENGERS. Afdeling eigenaar: Versienummer: 1.1 Datum: 7 april 2004

Transcriptie

1 ONTWERPGRONDSLAG EMC INFRASTRUCTUUR PASSENGERS Naam eigenaar: P. Van Moerkerken Afdeling eigenaar: Versienummer: 1.1 P/B/TB Datum: 7 april 2004

2 ONTWERPGRONDSLAG EMC INFRASTRUCTUUR PASSENGERS Schiphol, 7 april 2004 Opgesteld door : P. van Moerkerken Bedrijfsonderdeel : P/B/TB Opdrachtgever : P.L.J. van Rouendal Bedrijfsonderdeel : P/B Documentnummer : 2001/TB-227.pvm Versie : 1.1 Status : Definitief

3

4 Schiphol Nederland B.V. Copyright 2004 Dit document is eigendom van de Schiphol Nederland B.V. (SNBV). Gebruik hiervan, alsmede het (doen) aanbrengen van elke aanvullingwijziging behoeft uitdrukkelijke toestemming van de SNBV. Ontstane schade anders dan door normaal gebruik / slijtage, dit ter beoordeling van de SNBV, komt voor rekening van de betreffende gebruiker / schadeveroorzaker. NVLS sluit elke aansprakelijkheid voor schade, ontstaan door het gebruik van de in dit document gegeven informatie, nadrukkelijk uit. Van dit document mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de SNBV. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

5 VERSIE BEHEER! Documentgegevens Terminal Beheerder R. Leegwater P/B/TB Opdrachtgever P.L.J. van Rouendal P/B Auteur P. van Moerkerken P/B/TB Meewerkenden C. Canoy P/B/TB Review 1 e Amsterdam Airport Schiphol Titel Ontwerpgrondslag EMC Infrastructuur Passengers Documenttype Rapport Documentcode 2001/TB-227.pvm Referentie Beheersplan EMC Terminalcomplex, 27 juni 2001, concept 2.2 en Ontwerpgrondslag TERNET ICT infrastructuur Terminal, 2 januari 2002; Versienummer 1.1 Status Definitief Trefwoord EMC, emissie, radiostraling, immuniteit, veldsterkte, terminal infrastructuur, infrastructuur passengers Project Ontwikkelen EMC ontwerpgrondslagen Infrastructuur Passengers Projectnummer EMC Ontwerpgrondslagen Datum verschijning Datum afdruk Document historie Datum Versie Wijziging Door Datum Documentstatus Omschrijving activiteit Naam Concept 1.0 Concipiëren basisdocument C. Canoy P/B/TB Concept 1.1 Commentaar Demad (in C.F. Post bewerking) Definitief 1.2 Verwerking commentaar PVM C.F. Post Goedkeuring Manager Terminal Beheer Manager Passengers Beheer Technisch Beheerder Manager Naam Paraaf Datum R. Leegwater P/B/TB P.L.J. van Rouendal P/B P. van Moerkerken P/B/TB Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

6 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING 7 1 INLEIDING AANLEIDING ONTWERPGRONDSLAG EMC Doel Afgeleide doelstellingen Doelgroep LEESWIJZER UITGANGSPUNTEN EN VOORWAARDEN UITGANGSPUNTEN Toepassingsgebied Omschrijving systemen WETTELIJK KADER, CE-MARKERING ONDER EMC-RICHTLIJN 89/336/EEG KWALITEITSEISEN SYSTEMEN NOODZAAK EMC BEHEER VAN COMPLEXE GEBOUWEN Huidige situatie Terminalcomplex Inschatting EMC ontwikkelingen INTRODUCTIE ELEKTROMAGNETISCHE COMPATIBILITEIT (EMC) DEFINITIE EMC EMC DRIELUIK WETTELIJK KADER, EMC RICHTLIJN 89/336/EEG CONFORMITEIT SOORTEN NORMEN Basisnormen Generieke normen Productgroepnormen Productnormen ELEKTROMAGNETISCH MILIEU EN EM ZONERING ELEKTROMAGNETISCHE OMGEVINGEN VOLGENS IEC EM ZONE INDELING ALGEMEEN EM ZONERING TERMINALCOMPLEX CONFLICTEN EM ZONERING; RESULTATEN INVENTARISATIE TOT DUSVER EMC MANAGEMENT DE TECHNISCH BEHEERDER/GEBOUWBEHEERDER DE SYSTEEMBEHEERDER DE HOOFDAANNEMER DE LEVERANCIER ELEKTROTECHNISCH ADVIES/ONTWERPBUREAU DE PANEELBOUWER DE INSTALLATEUR DE GEBRUIKER REFERENTIES BIJLAGE 1 AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN AFKORTINGEN BEGRIPPEN BIJLAGE 2 EM ZONES EN TOE TE PASSEN EMC NORMEN Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

7 BIJLAGE 3 EMC PROJECT AANPAK B3.1 ONTWERP B3.2 INKOOP B3.3 CONSTRUCTIE B3.4 OPLEVERING B3.5 EMC KOSTEN BIJLAGE 4 EMC BEHEERSPLAN B4.1 INLEIDING B4.2 WERKWIJZE BIJLAGE 5 MEEST GEBRUIKTE EMC NORMEN BIJLAGE 6 GEZONDHEIDSEISEN BIJLAGE 7 OVERZICHT SYSTEMEN Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

8 Samenvatting In deze Ontwerpgrondslag EMC wordt de basis gelegd voor minimale EMC eisen voor systemen en installaties die binnen het Terminalcomplex worden aangelegd. Aan de hand van voorlopige resultaten van een EMC inventarisatie is een EM zonering opgesteld, waarbij gerefereerd wordt aan functiegebieden conform de omschrijving van het Bouwbesluit. Op grond van de EM zonering worden de verschillende EM niveaus vertaald naar emissie- en immuniteitseisen aan apparatuur, die in die zones worden geïnstalleerd. Aangevuld met een nog op te stellen EMC installatie instructie vormt de Ontwerpgrondslag EMC een compleet document dat in programma s van eisen dient te worden verwerkt en dat contractueel van toepassing dient te zijn op nieuwe projecten binnen het Terminalcomplex. Deze Ontwerpgrondslag en de gepresenteerde EM zonering fungeert tevens als referentie voor bestaande systemen en voor de herkenning van conflicten in EM zonering. In het kader van het EMC beheersplan dienen voor de meest kritische situaties en daar waar EMC problemen zijn opgetreden EMC verbetermaatregelen te worden uitgevoerd. In deze Ontwerpgrondslag worden tevens de verantwoordelijkheden van de verschillende partijen toegelicht. De Ontwerpgrondslag EMC dient te worden beheerd conform het EMC beheersplan [1], waarbij in eerste instantie nog (kleine) aanpassingen kunnen plaatsvinden op grond van de eindresultaten van fase 2 en 3. Tevens dient het document te worden bijgesteld na eventuele wijzigingen in EMC regelgeving. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het Terminalcomplex van de luchthaven Schiphol bevindt zich een groot aantal elektrische- en elektronische systemen en installaties; zie figuur 1. Naast systemen voor de afhandeling van het luchthavenproces zelf zoals diverse informatieverwerkende systemen, bagage afhandeling-, toegangscontrole-, bewaking- en telecommunicatiesystemen omvat de Terminal openbare ruimten waar steeds meer (draadloze) consumentenelektronica wordt toegepast en zijn er raakvlakken met railinfrastructuur (treinen). Vanwege de grote dichtheid aan systemen en installaties, hun diversiteit en belang voor de bedrijfsvoering is de EMC (ElektroMagnetische Compatibiliteit) tussen systemen onderling en met de omgeving een zeer belangrijk aandachtspunt. De mogelijkheid om intensief gebruik te maken van de ether als overdrachtsmedium vraagt om een adequaat beheer van zend- en ontvangstfrequenties. Hierbij dient onderscheid te worden gemaakt tussen gewenste signalen (t.b.v. radioverkeer) en ongewenste, door systemen als bijproduct gegenereerde signalen (b.v. hoogfrequent velden van vermogenselektronica). Essentieel blijft uiteraard het ongestoord functioneren van de diverse communicatiesystemen met en navigatiesystemen van de vliegtuigen. Figuur 1 Hoge concentratie aan elektrische- en elektronische systemen in en rond het Terminalcomplex Met de introductie van nieuwe technieken en uitbreiding van bestaande systemen neemt de kans op EMI (ElektroMagnetische Interferentie, door gebrek aan EMC) toe. Aangezien de EMC kennis bij leveranciers en beheerders van systemen vaak ontoereikend is, wordt hierdoor de continuïteit van de bedrijfsvoering en betrouwbaarheid van veiligheidskritische apparatuur bedreigd. Het voeren van actief EMC beheer, met als doel het behoud van EMC, is derhalve dringend gewenst. Verantwoordelijk voor de Passengers Infrastructuur, qua investeringen en exploitatie, is Terminal Beheer van Passengers Beheer. Als zodanig is deze partij eveneens verantwoordelijk voor het elektromagnetische milieu in de ruimten binnen de Passengers Infrastructuur. In het kader van de EMC richtlijn 89/336/EEG zijn vanaf 1996 steeds meer eisen gesteld aan nieuwe elektrische en elektronische systemen. Deze eisen zijn verwerkt in de programma s van eisen. Het ontbreekt tot op heden echter aan een actief EMC beheer, waarmee de samenhang tussen systemen, eisen en locaties qua EMC is geborgd. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

10 1.2 Ontwerpgrondslag EMC Doel Het doel van de Ontwerpgrondslag EMC is het vaststellen van een EM zonering en van minimale EMC eisen waar apparatuur en systemen binnen het Terminalcomplex aan moeten voldoen. Het uiteindelijke doel is te komen tot een beheersbare EMC kwaliteit en ongestoorde en betrouwbare werking van de Terminal infrastructuur vanuit technisch, organisatorisch, operationeel en economisch perspectief Afgeleide doelstellingen Aan de hand van de Ontwerpgrondslag EMC en andere documenten van het EMC beheersplan dienen de volgende doelstellingen te worden bereikt: Het vergroten van de EMC kennis over de systemen in het Terminalcomplex bij beheerders en op centraal niveau; Structureel beheer van EMC aspecten binnen het Terminalcomplex, inclusief uitgifte van zendvergunningen en de coördinatie van antenneopstellingen; Het bevorderen van de samenwerking tussen verschillende disciplines die bij de uitvoering van projecten zijn betrokken Het voorschrijven van éénduidige installatie- en gebruiksvoorschriften. Het, waar noodzakelijk, verbeteren van de EMC kwaliteit van bestaande systemen. Het opstellen en hanteren van gezondheidseisen bij mogelijke blootstelling van mensen aan elektromagnetische velden. Het vaststellen van verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden ten aanzien van EMC Doelgroep Dit document is bestemd voor beheerders van systemen binnen de bedrijfsonderdelen Passengers Nieuwbouw en Beheer, Schiphol Telematics, en andere partijen die elektrische en elektronische systemen binnen het Terminalcomplex beheren, alsmede toeleveranciers en installateurs van deze systemen. De inhoud van de Ontwerpgrondslag EMC en de beschrijving van de hieruit voortvloeiende EMC maatregelen ten aanzien van de installatietechniek dienen deel uit te maken van contracten met (onder)aannemers. 1.3 Leeswijzer Na deze inleiding in hoofdstuk 1 worden in hoofdstuk 2 de uitgangspunten en voorwaarden beschreven. Hierbij wordt ingegaan op technische ontwikkelingen binnen het Terminalcomplex alsmede wettelijke eisen die ten aanzien van EMC worden gesteld. Hoofdstuk 3 geeft een introductie in het onderwerp EMC, waarna in hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de eisen die in het kader van de EMC richtlijn 89/336/EEG worden gesteld. Hoofdstuk 5 beschrijft de diverse EM zones en de te hanteren EM niveaus. Hoofdstuk 6 gaat nader in op de taken en verantwoordelijkheden die in het kader van het EMC management (zie bijlage 3) voor de diverse partijen bij het hanteren van de Ontwerpgrondslag EMC van belang zijn. In de bijlagen worden de gebruikte begrippen en afkortingen nader toegelicht en wordt nadere informatie gegeven over de gevolgde werkwijze, de te hanteren EMC normen per EM zone, over EMC management en de resultaten van tot dusver op EMC beoordeelde systemen (output van inventarisaties). Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

11 2 Uitgangspunten en voorwaarden 2.1 Uitgangspunten Toepassingsgebied Deze Ontwerpgrondslag EMC is van toepassing op het volledige Terminalcomplex. Met betrekking tot de installatietechniek (bekabeling, aarding, kabelgoten) is tevens aandacht vereist voor interfaces met het Terminalcomplex (o.a. omringende kantoren, verkeerstoren). Ook dienen aan de periferie van de Terminal de geldende EMC eisen, indien qua immuniteit strenger dan de wettelijk vereiste niveaus, te worden afgestemd met andere beheerders. Hierbij wordt gedacht aan ProRail in verband met sterke magnetische velden ter plaatse van het NS station, en LVNL, in verband met mogelijk sterke elektromagnetische velden ter plaatse van de verkeerstoren Omschrijving systemen Belangrijk uitgangspunt bij het opstellen van deze Ontwerpgrondslag EMC is dat alle elektrotechnische en elektronische apparaten en systemen binnen de Terminal aan EMC eisen dienen te voldoen, conform het plaatselijke elektromagnetische milieu. Voor een introductie in de EMC problematiek wordt verwezen naar hoofdstuk 3. Deze omschrijving omvat het volledige bereik van apparaten en systemen: van kleine apparaten voor consumenten elektronica tot grote installaties voor ICT of gebouw- en klimaatbeheersing. Ten aanzien van de EMC verantwoordelijkheid van diverse partijen en aansprakelijkheden in het kader van de EMC richtlijn wordt onderscheid gemaakt in apparaten, systemen en installaties (zie tabel 1). Tevens wordt verwezen naar hoofdstuk 6, EMC management. Naam Omschrijving Voorbeeld Wettelijke eisen (89/336/EEG) Apparaat Individueel elektrotechnisch of elektronisch product dat door een fabrikant of leverancier in serie op de markt wordt gebracht. Er zijn vele verschillende gebruikers in verschillende gebruiksomgevingen mogelijk. GSM telefoon, laptop computer, kopieerapparaat CE markering verplicht. De fabrikant of leverancier is verantwoordelijk voor het afgeven van een conformiteitverklaring. De EMC eisen zijn gebaseerd op het EM milieu van bedoelde gebruiksomgeving. Systeem Samenstel van elektrotechnische of elektronische apparaten die een systeem vormen dat als geheel door een fabrikant of leverancier in serie op de markt wordt gebracht. Verschillende gebruikers in specifieke gebruiksomgevingen zijn mogelijk. Installatie Uniek samenstel van apparaten en systemen dat op een vaste locatie, d.w.z. in een unieke omgeving een specifieke functie vervult voor de eindgebruiker. Levering door meerdere toeleveranciers, X-ray scanner, roltrap, lift Brandmeldinstallatie, ICT netwerk, luchtbehandelingsinstallatie, BASS Tabel 1 Definitie van apparaten, systemen en installaties CE-verklaring van totaal systeem of vermoeden van overeenstemming bij toepassing CE producten en correcte installatietechniek, vastgelegd in TCF 1. De systeemleverancier is verantwoordelijk voor de conformiteit. Er is vermoeden van overeenstemming bij toepassing van CE gemarkeerde apparaten en systemen en correcte installatietechniek, eventueel vastgelegd in een TCF. De installatiebeheerder is veelal verantwoordelijk voor de juiste EMC eisen, afgestemd op het plaatselijk EM milieu, en conformiteit van de totale installatie. 1 De TCF (Technical Construction File) route wordt gekozen voor die systemen die vanwege hun omvang niet als geheel op emissie en immuniteit door meting kunnen worden beoordeeld. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

12 Ten aanzien van de taken en verantwoordelijkheden van diverse partijen wordt tevens verwezen naar hoofdstuk 6, EMC Management. 2.2 Wettelijk kader, CE-markering onder EMC-richtlijn 89/336/EEG De CE-markering (CE staat voor Conformité Européene ) is ingevoerd ter bevordering van het vrije handelsverkeer van producten binnen de Europese Gemeenschap. In het kader van de CEmarkering dient apparatuur die binnen de EG-landen wordt geleverd te voldoen aan de voor dat product van toepassing zijnde Europese richtlijnen; producten die hieraan voldoen worden gemarkeerd met het CE-teken. Fabrikanten zijn daarom sinds 1 januari 1996 verplicht te voldoen aan EMC-richtlijn 89/336/EEG. Naast de EMC-richtlijn zijn ook andere richtlijnen van belang. Onder andere de Laagspanningsrichtlijn, de Machinerichtlijn, de ATEX richtlijn en de Richtlijn druktoestellen. In hoofdstuk 4 wordt nader ingegaan op de wijze waarop conformiteit met de EMC richtlijn kan worden beoordeeld aan de hand van EMC normen. Nadrukkelijk wordt opgemerkt dat alleen het voeren van een CE-markering op een product nog geen afdoende bewijs is dat het betreffende product voldoet aan de juiste EMC normen. Zoals nader wordt toegelicht in hoofdstuk 5 wordt onderscheid gemaakt in verschillende EM omgevingsniveaus. Dit betekent dat de achterliggende EMC specificaties op basis van conformiteitverklaringen, catalogi of technische handleidingen nader gecontroleerd moeten worden. Opgemerkt wordt dat een aanzienlijk deel van de bestaande systemen binnen het Terminalcomplex dateert van vóór de invoering van de EMC richtlijn, waardoor EMC specificaties veelal niet beschikbaar zijn. Op basis van een inventarisatie van deze systemen, de gebruiksomgeving, de toegepaste technieken en de (storings)ervaringen met de systemen is in dat geval een inschatting gemaakt van de EMC eigenschappen. 2.3 Kwaliteitseisen systemen In Bijlage 7 is een overzicht gegeven van de systemen die binnen het Terminalcomplex worden toegepast. Hierbij is aangeven in welke mate de systemen van belang zijn voor de diverse bedrijfsprocessen binnen de Terminal. Ten aanzien van de EMC kwaliteitseisen van apparaten wordt bij toepassing van de EMC richtlijn standaard gebruik gemaakt van de zogenaamde performance criteria volgens EN en IEC, zie onderstaande tabel. Performance criterium A B C Omschrijving volgens EN/IEC Het betreffende apparaat blijft ongestoord functioneren, indien blootgesteld aan een specifiek stoorsignaal, met behoud van de functionele specificatie, d.w.z. er treedt geen degradatie op. Het apparaat is tijdelijk (indien blootgesteld aan een specifiek stoorsignaal, gedurende het optreden van de storing) gestoord. Er treedt een tijdelijke degradatie en verlies van functies op tot een vooraf afgesproken niveau. Na de verstoring herstelt het apparaat zich automatisch en behoudt het zijn functionele specificatie. Het apparaat wordt tijdelijk gestoord, indien blootgesteld aan een specifiek stoorsignaal, d.w.z. er treedt degradatie op. Na de verstoring behoudt het apparaat zijn functionele specificatie, maar hiervoor is handmatig ingrijpen van de gebruiker nodig (b.v. een systeem reset). Toelichting Van toepassing voor continue stoorverschijnselen zoals EM velden van zenders Van toepassing op pulsvormige (niet-continue) stoorverschijnselen, zoals EFT (Electrical Fast Transients) van schakelhandelingen, geïnduceerde bliksempulsen Niet toegestaan in de meest toegepaste immuniteitsnormen Tabel 2 Performance criteria volgens EN en IEC Daar waar apparaten en systemen deel uitmaken van beveiligingssystemen en (zeer) bedrijfskritische processen wordt er in feite geen tijdelijke degradatie toegestaan. Hierbij wordt Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

13 gedacht aan PLC besturingen, centrales van ontruimingsinstallaties, besturing van (hijs)voertuigen, beveiligingscomponenten in de spanningsvoorziening, security systemen e.d. In dat geval dienen apparaten, in afwijking van de standaard EN/IEC benadering, gespecificeerd te worden volgens criterium A, ook voor pulsvormige/kortstondige stoorfenomenen. Eventueel kan de situatie van veilig falen een acceptabele optie zijn. Veelal zullen leveranciers van dergelijke besturingsapparatuur hiermee reeds rekening hebben gehouden, maar dit dient waar nodig met de leverancier te worden geverifieerd. In voorkomende gevallen wordt het uitvoeren van een PPA (Potentiële Probleem Analyse) aanbevolen. 2.4 Noodzaak EMC beheer van complexe gebouwen Huidige situatie Terminalcomplex Binnen het Terminalcomplex bevindt zich een groot aantal systemen, waarvan een overzicht is gegeven in Bijlage 7. Uit het oogpunt van EMC zijn er onder deze systemen veel potentiële slachtoffers, zoals diverse informatie- en communicatiesystemen, maar ook veel potentiële stoorbronnen, zoals de diverse antennesystemen, frequentieregelaars, tractie-energievoorziening NS, etc. De afgelopen jaren zijn er met betrekking tot bovengenoemde EM bronnen diverse EMC problemen aan het licht gekomen (o.a. NS omgeving, BASS), waarna specifieke ontstoringsmaatregelen zijn uitgevoerd Inschatting EMC ontwikkelingen Verwacht wordt dat de belangrijkste leveranciers van elektrische en elektronische apparaten en systemen steeds duidelijker conform de gangbare EMC normen specificeren en er een steeds beter inzicht ontstaat voor welk EM milieu het betreffende apparaat of systeem geschikt is. Daarnaast is het in toenemende mate evident dat ook de elektrische installatie moet voldoen aan minimale EMC eisen ten aanzien van aarding, het gebruik van afgeschermde kabels en kabelgoten. Eisen ten aanzien van de installatietechniek worden in toenemende mate aangegeven in instructie manuals, die worden geleverd bij apparatuur. Voor apparatuur waarin nieuwe technieken zijn toegepast zijn veelal nog geen specifieke productnormen beschikbaar. Het is daarom van groot belang dat in specificaties en bestekken vastgehouden wordt aan de generieke emissie en immuniteitsniveaus zoals die voor de betreffende EM omgeving gelden. Alleen dan kan worden vastgehouden aan het EM zoneplan en kan volstaan worden met (eenvoudige) generieke installatiemaatregelen. Gezien de snelle ontwikkeling in de telecommunicatiemarkt is de verwachting dat er steeds meer draadloze systemen in en op het Terminalcomplex geplaatst zullen worden met locale antenne opstellingen die zowel een potentiële stoorbron als een slachtoffer van interferentie kunnen zijn. Overall gezien zullen in de loop der tijd steeds meer systemen (waaronder potentiële slachtoffers en stoorbronnen) nog dichter bij elkaar geplaatst worden. Tevens zullen in het kader van de wireless LAN applicaties steeds complexere modulatietechnieken worden toegepast, zoals frequency hopping en direct sequence. Omdat deze systemen actief reageren op externe verstoring (het protocol voorziet in een zodanige systeeminstelling dat communicatiefouten worden geminimaliseerd) vormen ze tegelijk een gevaar omdat geleidelijke degradatie van de systemen mogelijk niet wordt opgemerkt. Een beoordeling van de system performance van deze systemen vraagt een verregaande kennis van de werking van de modulatietechnieken en de gebruikte protocollen. Een bedreiging voor het ongestoord functioneren van draadloze systemen is de toenemende commercialisering bij de afgifte van zend- en ontvangstfrequenties alsmede zendmachtigingen bij een zich terugtrekkende overheid. Ten aanzien van regulering van verschillende gebruikers, frequentie management en etherbewaking wordt in toenemende mate een beroep gedaan op de gebruikers zelf. Actief EMC-beheer om de genoemde ontwikkelingen en een ongestoorde werking van nieuwe systemen in goede banen te leiden is dus een must. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

14 3 Introductie ElektroMagnetische Compatibiliteit (EMC) 3.1 Definitie EMC ElektroMagnetische Compatibiliteit (EMC) is het vermogen van elektrische apparaten om in elkaars omgeving goed te kunnen functioneren, zonder elkaar ongewenst te beïnvloeden. De term elektrische apparaten dient hierbij ruim te worden opgevat, hieronder wordt, naast de gegeven definities in paragraaf 2.1.2, verstaan: elektronica, elektrische componenten, systemen en installaties, bliksem (als EM bron), radiogolven (zenders + antennes) maar ook de mens (waar het gaat om gezondheidsaspecten onder invloed van EM velden of ESD). 3.2 EMC drieluik Een EMC/EMI probleem heeft altijd twee kanten: er is een stoorbron die verantwoordelijk is voor elektromagnetische storing en er is een slachtoffer dat gestoord wordt. De overdracht van storing vindt plaats via de koppelweg (zie figuur 3). Er is sprake van EMI indien de emissie van de stoorbron, voor een bepaalde frequentie, het susceptibiliteits- (ofwel gevoeligheids-) niveau van het slachtoffer, voor die frequentie, overschrijdt (zie figuur 4). Een belangrijke rol speelt de koppelweg tussen bron en slachtoffer, in de vorm van geleide storing (b.v. netvervuiling) en/of in de vorm van EM-veld (b.v. hoogfrequent velden van een portofoon). Naast het voldoen aan minimale EMC eisen ten aanzien van apparatuur wordt EMC in belangrijke mate bereikt door de juiste wijze van installeren waar het gaat om aarding, kabelafscherming, gebruik van (gescheiden) kabelgoten etc. Kosten voor EMC kunnen geminimaliseerd worden wanneer een optimale balans wordt gevonden tussen EMC eisen aan de apparatuur en installatiemaatregelen. Voorbeeld: Een tekort aan immuniteit van een apparaat tegen EM velden kan gecompenseerd worden door het apparaat in een speciale afgeschermde kast te bouwen en met afgeschermde kabels aan te sluiten. Goedkoper is het om te voldoen aan minimale immuniteitseisen in overeenstemming met de omgeving, waarbij standaard installatietechnieken kunnen worden gehanteerd. In de gewenste situatie voldoen alle apparatuur en systemen aan de vastgestelde emissie- en immuniteitsnormen (gedifferentieerd per zone), waarbij een zekere EMC marge tussen de emissie en immuniteit wordt gehandhaafd (figuur 4). stoorbron koppelweg slachtoffer Maatregelen bij de bron maximale emissie volgens norm beheer zendfrequenties en vermogens installatie bliksemafleider installatie Maatregelen ter reductie van de koppelweg aarding, vermazing, PEC afscherming, inrichting/indeling technische ruimtes kabelgoten kabelspecificaties kabelscheiding afstand tot HF zenders Maatregelen bij het slachtoffer minimum immuniteit volgens norm evt. overspanningbeveiliging of filters Figuur 3 Basismodel EMC Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

15 stoorspanning (LF) stoorveld (HF) EMI als gevolg van te hoge emissie en onvoldoende immuniteit stoorspanning (LF) stoorveld (HF) EMI Figuur 4 EMI probleem versus gewenste EMC situatie EMC Binnen de Terminal is een groot aantal potentiële bronnen aanwezig, zowel continu (zenders) als kortstondig (b.v. het schakelen van ventilatoren) in verschillende frequentiegebieden. In figuur 5 is een globaal overzicht gegeven van typische EM bronnen, hun frequentiegebied en hun stoorpotentieel (hierbij speelt de afstand tot de zender soms een belangrijke rol). Naast stoorniveau en frequentiegebied is ook de kans van optreden bepalend voor de te nemen maatregelen. Zo worden EMC maatregelen ter bescherming tegen blikseminslag mede bepaald door de inslagkans als functie van geografische ligging, hoogte, terreinoppervlak en constructiewijze van het gebouw. stoorniveau laag gemiddeld hoog 50 Hz stromen en H-velden van transformatoren en railsystemen DC/kathodische bescherming Harmonische netvervuiling schakelende voedingen Inductiespanningen van blikseminslag HF common-mode stromen en H-velden van hoogspanning schakelaars Elektrisch lassen HF common-mode stromen en H-velden van magneetschakelaars en relais HF common-mode stromen en H-velden van vermogenselektronica LW band MW band SW band Luchtvaart MHz portofoon MHz FM band TETRA-C /400MHz portofoons/ism/ paging 430 MHz 900 MHz mobiele telefonie 1800 MHz mobiele telefonie 2450 MHz ISM, WLAN, Bluetooth k 10k 100k 1M 10M 100M 1G 10G frequentie (Hz) golflengte λ (m) Opmerking: De relatie tusssen de frequentie (f) en de golflengte (λ) wordt gegeven door: λ (m) = 300 / f (MHz). Figuur 5 Typische EM bronnen als functie van de frequentie en stoorpotentieel Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

16 4 Wettelijk kader, EMC richtlijn 89/336/EEG 4.1 Conformiteit De EMC richtlijn is van toepassing op alle elektrische- en elektronische apparatuur, die elektromagnetische emissie produceert en gevoelig is voor elektromagnetische stoorverschijnselen. Door de overheid is tijdens de introductie van de EMC richtlijn gesteld dat ook systemen en installaties als geheel aan de wettelijk gestelde eisen onder de CE markering moeten voldoen. Naarmate systemen en installaties groter en complexer worden, wordt het echter steeds moeilijker om de exacte EMC eigenschappen en de conformiteit met EMC normen vast te stellen. Er zijn veel voorbeelden van CE + CE CE, vooral omdat de installatietechniek bepalend is voor de EMC eigenschappen van het geheel (afgeschermde kabels, wijze van aarde, uitvoering van de kast, etc.). Indien systemen en installaties worden samengesteld uit meerdere apparaten wordt een vermoeden van overeenstemming verkregen als de volgende methodiek wordt gevolgd: 1. Voor het systeem of de installatie wordt vastgesteld in welke elektromagnetische omgeving wordt gewerkt. In grote lijnen zijn er twee omgevingen: huishoudelijk (residentieel) of industrieel. Voor de betreffende omgeving dienen de geldende emissie- en immuniteitsniveaus te worden gehanteerd. In uitzonderlijke gevallen kan worden afgeweken van deze twee generieke omgevingen, b.v. in een medische ruimte met (gevoelige) apparatuur of in een zeer sterk storende omgeving (zware industrie, locaties met directe bliksemontlading). Voor complexe installaties wordt veelal een EM zoneplan opgesteld 2. Apparatuur dient te worden ingekocht met toepassing van de juiste EMC normen, conform de EM zonering van die locatie. 3. De installatie instructies van de leverancier dienen te worden opgevolgd. Steeds vaker bevatten manuals een hoofdstuk over EMC of installatietechniek, waarin de toepassing van afgeschermde kabels en wijze van aansluiten worden gedetailleerd. Dit kunnen zogenaamde instructions for use zijn waarvan de fabrikant verplicht melding dient te maken op zijn declaration of conformity: de apparatuur voldoet slechts gegeven deze installatiecondities. 4. Ten slotte dient de gehele installatie te worden samengebouwd conform een aantal EMC technieken die zijn verwoord in onder andere technisch rapport IEC TR [3]. Verschillende (grote) bedrijven hebben zelf een eigen installatievoorschrift geschreven op basis van dit IEC document. Meer informatie over de toepassing van de EMC richtlijn is gegeven in [4]. 4.2 Soorten normen Door middel van het toepassen van geharmoniseerde EMC-normen kan aangetoond worden dat nieuwe apparatuur en systemen voldoen aan de EMC-richtlijn. Bij voorkeur dienen de normen geharmoniseerd te zijn, hetgeen wil zeggen dat de normen binnen de lidstaten van de EG gelijk zijn en zonder belemmering onder de EMC richtlijn toegepast kunnen worden. In [5] en [6] wordt in meer detail ingegaan op de structuur van EMC normen en de EMC normen die op het ogenblik geharmoniseerd zijn. Er zijn EMC normen voor emissie en immuniteit, hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de industriële omgeving en de huishoudelijke, handels- en lichtindustriële omgeving. De industriële omgeving onderscheidt zich van de andere omgevingen doordat er sterkere elektromagnetische stoorbronnen aanwezig zijn, en de apparatuur niet direct is aangesloten op het openbare voedingsnet (de gebruiker beschikt over een eigen voedingstransformator; aansluiting openbare net op middenspanningsniveau of hoger). De immuniteitseisen voor de industriële omgeving zijn zwaarder dan die voor de huishoudelijke, handels- en lichtindustriële omgeving. De emissie-eisen daarentegen zijn voor de industriële omgeving minder zwaar dan die voor de huishoudelijke, handels- en lichtindustriële omgeving. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

17 Er zijn verschillende soorten EMC-normen, te weten: 1. Basisnormen ( basic standards ); 2. Generieke normen / algemene normen ( generic standards ); 3. Productgroep / -familie normen ( product family standards ); 4. Productnormen ( product standards ) Basisnormen Basisnormen geven een definitie en beschrijving van een specifiek EM fenomeen met een gedetailleerde beproevings- en meetmethode, de beproevingsinstrumentatie en basis beproevingscriteria. Het doel van basisnormen is om als referentie te fungeren voor de andere soorten EMC-normen (generieke, productgroep- en product normen). De basisnormen specificeren geen elektromagnetisch niveau, dit wordt gedaan in de generieke normen en product(groep) normen. Wel worden in de basisnormen de selectiecriteria gegeven op basis waarvan een dergelijk niveau kan worden geselecteerd Generieke normen De generieke normen zijn van toepassing voor producten die in een bepaalde omgeving worden gebruikt, en waarvoor er geen specifieke product- of productgroepnorm geldig is. Er zijn door CENELEC 4 generieke normen opgesteld, waarvoor inmiddels ook IEC referenties voorhanden zijn, zie onderstaande tabel: EN , -6-2, -6-3 en 6-4 zijn inmiddels geharmoniseerd; de oude EN en 2 en EN en 2 zijn of zullen binnenkort worden teruggetrokken. EM zone (omgeving) Emissie Immuniteit industrieel EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) residentieel 2 EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) Tabel 3 Samenhang EN en IEC generieke EMC normen voor industriële en residentiële omgeving Productgroepnormen Productgroepnormen zijn bedoeld voor een groep aan elkaar verwante producten, en hebben voorrang boven generieke normen. Voorbeeld: EN55022: emissie voor ITE (Information Technologie Equipment) Productnormen Nog meer toegespitst op een product dan de productgroepnormen is de productnorm, en heeft dan ook voorrang boven generieke normen en productgroepnormen. Voorbeeld: EN/IEC , EMC productnorm voor frequentieregelaars. In bijlage 5 zijn de meest gebruikte emissie- en immuniteitsnormen gerangschikt op basis van de gebruiksomgeving, waarbij tevens de referentie naar de generieke normen is aangegeven. Alhoewel er momenteel nog geen wettelijke eisen worden gesteld aan maximale blootstelling aan elektromagnetische velden in het kader van de volksgezondheid, wordt er (inter)nationaal gewerkt aan normen op dit gebied. Nadere informatie over dit onderwerp is opgenomen in bijlage 6. 2 de residentiële omgeving omvat tevens de huishoudelijke, handels- en licht industriële omgeving Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

18 5 Elektromagnetisch milieu en EM zonering 5.1 Elektromagnetische omgevingen volgens IEC De elektromagnetische omgeving ofwel het EM milieu kan conform IEC [2] ingedeeld worden in een aantal EM zones, waarbij iedere zone staat voor een zekere mate van elektromagnetische vervuiling (zie tabel 6). Algemeen wordt uitgegaan van vier zones oplopend van zeer gevoelig tot sterk verstoord, met een optie op een vijfde extreme zone, waar bijzonder storende omgevingscondities gelden (b.v. een antenneversterker boven in een mast waar regelmatig directe bliksemontladingen optreden). EM zones: 1. zeer gevoelig 2. standaard residentieel, huishoudelijk 3. standaard industrieel 4. zwaar industrieel/ hoogspanning 5. extreem (b.v. directe blikseminslag) Figuur 6 EM zones volgens IEC Niveau Beschrijving omgeving 1 Medische ruimten, laboratoria of gevoelige telecommunicatie ruimten. 2 Kantoorruimten en ruimten voor huishoudelijk gebruik, openbare ruimte. 3 Industriële omgeving, technische ruimten, MCC s 4 Zwaar industriële omgeving. Typische apparatuur Diagnose apparatuur, EEG/ECG apparatuur PC s, netwerkapparatuur, HUB s, switches, printers, audio- en video apparatuur PLC s, magneetschakelaars, frequentieregelaars, motoren, kleppen, portofoons (2 W) Frequentieregelaars zonder RFI filters, grote UPS systemen, sterke RF zenders Kenmerken Goed beschermde omgeving / gevoelige omgeving Afgeschermde ruimten d.m.v. staalconstructies of betonwapening. Er zijn (filter)maatregelen genomen t.a.v. de voedingsspanning (b.v. UPS, scheidingstransformator). Beschermde omgeving. Hoge concentratie aan (residentiële) kantooren netwerkapparatuur. Geen sterke stoorbronnen aanwezig. Min of meer onbeschermde omgeving waar industriële stoorbronnen zijn te vinden zoals vermogenselektronica (frequentieregelaars), relatief sterke zenders. Omgeving met sterke stoorbronnen zoals hoogspannings(schakel) apparatuur, industriële apparatuur die niet voldoet aan niveau 3 specificaties. Omgeving dicht bij antennes van sterke radiocommunicatie zenders, spoorwegomgeving Referentie EMC richtlijn Productnorm voor medische apparatuur Generieke normen voor de residentiële/ huishoudelijke omgeving Generieke normen voor de industriële omgeving Generieke norm voor Immuniteit van apparatuur in hoogspanningsstations OPMERKING: Niveau 2 en 3 zijn gangbare CE-niveaus: niveau 2 komt overeen met dat van de residentiële- en licht industriële omgeving volgens de generieke normen EN/IEC (voorheen EN ) en EN/IEC (voorheen EN ), terwijl niveau 3 overeen komt met het industriële niveau volgens de generieke normen EN/IEC (voorheen EN ) en EN/IEC (voorheen EN ), zie toelichting in Hoofdstuk 4). Tabel 6 EM niveaus volgens IEC [2] Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

19 Op het grensvlak tussen verschillende EM zones dienen specifieke maatregelen te worden genomen zoals netscheiding (b.v. via verschillende licht- en krachttransformatoren), kabelscheiding, gebruik van verschillende kabelgoten, afscherming van gebouwen en/of fysieke afstand in de opstelling van systemen. Op economische gronden en ten behoeve van de beheersbaarheid van de vele complexe systemen binnen het Terminalcomplex dienen apparaten en systemen in principe te voldoen aan niveau 2 (residentieel / huishoudelijk) of 3 (industrieel). Omgevingen volgens niveau 1 en 4 dienen zowel in omvang als hoeveelheid te worden beperkt. Deze werkwijze sluit aan bij de EMC specificaties van de meeste commercieel verkrijgbare technische systemen die voldoen aan de wettelijk gestelde eisen volgens de Europese richtlijn 89/336/EEG (de EMC richtlijn). 5.2 EM zone indeling algemeen Op basis van bovenstaande tabel dient het elektromagnetisch milieu te worden ingedeeld in een EM zone beheersplan. Een principevoorbeeld is gegeven in figuur 7. Zo zullen kantoren hoofdzakelijk apparaten en systemen bevatten die gespecificeerd zijn voor de residentiële omgeving, terwijl technische ruimten en MCC s in hoofdzaak industriële apparatuur met bijbehorende EMC specificaties conform niveau 3 bevatten. Voorbeelden: Een netwerk HUB, die voldoet aan de eisen volgens EN en EN (residentiële omgeving) kan zonder problemen in een kantoor (zone 2) worden geïnstalleerd, met inachtneming van de installatie instructie volgens de fabrikant. Eenzelfde HUB kan niet zonder meer zonder het risico van EMC problemen in een technische ruimte (zone 3) naast een frequentieregelaar worden geïnstalleerd. Deze opstelling is slechts mogelijk indien specifieke EMC maatregelen worden genomen in de vorm van databekabeling in een gescheiden kabelgoot, de HUB in een aparte kast, scheiding via glasvezelinterface enz. Een UPS systeem voldoet aan de UPS productnorm EN Deze productnorm staat, afhankelijk van de stroomsterkte, een emissieniveau toe dat verschilt van ca. 10 db (standaard industriële omgeving) tot 40 á 60 db ten opzichte van het niveau van de kantooromgeving. Deze EMC specificaties dienen op basis van het PvE tijdens het inkooptraject en de EM zonering te worden verduidelijkt. TERMINALCOMPLEX SCHIPHOL ZONE 4 OMGEVING MET BEPERKTE OMVANG MET HOGE VELDSTERKTE / SPECIFIEKE STOORBRON ZONE 2 BESCHERMDE OMGEVING (vb. KANTOOR) EM GRENS (BV. BETONWAPENING/ STAALCONSTRUCTIE VAN GEBOUW) = EMC MAATREGEL TUSSEN ZONES (AANSLUITING KABELAFSCHERMING, FILTERING, OVERSPANNINGS- BEVEILIGING ELEKTRISCHE EN ELEKTRONISCHE APPARATUUR ZONE 1 GOED BESCHERMDE OMGEVING (vb. LABORATORIUM OF SPECIFIEKE TELECOM RUIMTE) ZONE 3 TECHNISCHE RUIMTE ZONE 3 INDUSTRIELE OMGEVING Figuur 7 Principe van EM zonering Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

20 Op daken, nabij zendantennes, kunnen plaatselijk niveaus optreden die hoger zijn dan die voor de industriële omgeving (b.v. een veldsterkte van 30 V/m). In deze omgeving mogen b.v. geen sensoren van meet- en regelsystemen (EM niveau 2/3) worden opgesteld. Tevens kunnen beperkte omgevingen waar industriële apparatuur onvoldoende is ontstoord (b.v. een frequentieregelaar zonder netfilters en uitgangsspoelen) aangemerkt worden als zone 4. In uitzonderlijke gevallen kan aan een ruimte een EM zone 1 worden toegekend, bij voorbeeld een laboratorium, of medische ruimte waar zeer gevoelige diagnose apparatuur staat opgesteld. Zoals aangegeven in bovenstaand voorbeeld zijn de technische ruimten typische locaties waar naast industriële apparatuur ook standaard ICT apparatuur wordt geplaatst zoals PC s, HUB s en switches. Binnen een dergelijke ruimte dienen de PvE s van de diverse systemen op elkaar afgestemd te zijn. 5.3 EM zonering Terminalcomplex Op basis van de gebruiksfuncties, zoals beschreven in het Bouwbesluit [8] is een voorlopige EM zonering aangegeven in tabel 7. Hierbij wordt opgemerkt dat de EMC inventarisatie van de diverse systemen binnen het terminalcomplex nog niet is afgerond en dat een definitieve EM zonering pas ingevuld kan worden wanneer de EMC inventarisatie compleet is afgerond. De resultaten tot dusver geven wel aan dat de gekozen indeling bruikbaar is. 5.4 Conflicten EM zonering; resultaten inventarisatie tot dusver Tijdens de inventarisatie van systemen is een aantal conflicten in EM zonering aangetroffen. De conflicten verklaren voor een deel de opgetreden stoorproblemen op de betreffende locaties. 1. In verkeersruimten waar systemen met industriële EMC specificaties (niveau 3) aanwezig zijn zoals rolpaden, karrenregulateurs en liften bevinden zich balies met standaard ICT apparatuur als PC,s netwerkapparatuur, intercom etc. (niveau 2). Storingen kunnen worden voorkomen door strikt met kabelscheiding om te gaan. Deze scheiding van bekabeling wordt kritischer bij toepassing van hogere datasnelheden. 2. Dit geldt tevens voor geleide storing via gedeelde laagspanningsnetten zie figuur 8. Figuur 8 Overspraak van geleide stoorspanning als gevolg van gedeeld voedingsnet Bij voorkeur dienen voedingen van frequentieregelaars en residentiële apparatuur strikt te worden gescheiden met separate kracht- en lichtgroepen Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

21 Bijeenkomst ruimte/ luchthaven gebouw (publiek) Celfunctie Gebruiksfunctie Gezondheidszorg functie Verkeersgebied (zwaar) Industrieel gebied Technische ruimte, MER, NER, SER, TER, WER Technische ruimte Technische ruimte Nadere omschrijving ruimte in Terminalcomplex Gebruiksfunctie voor het samenkomen van mensen voor kunst, cultuur, godsdienst, onderwijs, communicatie, kinderopvang enz., lounge, zitgebied, wachtkamergebied, toiletgebied Gebruiksruimte voor dwangverblijf van mensen Gebruiksruimte voor medisch onderzoek, verpleging, verzorging en behandeling Bij uitzondering: beperkt (afgeschermd) gebied binnen behandelingsruimte Terminalruimten met gangen, rolpaden, trappen, liften, bagage reclaim Beperkte omgeving (rond schakelkasten, motoren, antennes) binnen bovenomschreven verkeersgebied Ruimte waarin telecommunicatie, telefonie en ICT apparatuur wordt opgesteld Ruimte waarin industriële- en besturingsapparatuur is geconcentreerd t.b.v. aansturing van diverse systemen binnen complexe bebouwing Beperkte ruimte binnen technische ruimte (rond schakelkasten, frequentieregelaars) EM zone EMC aspecten 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke, audio-, video- en computerapparatuur 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke, audio-, video- en computerapparatuur 1/2 Aanwezigheid van gevoelige diagnose apparatuur, EEG/ECG apparatuur 3/4 Aanwezigheid van hoogfrequent velden van diathermie apparatuur 3 Aanwezigheid van standaard industriële installaties, zoals (frequentiegeregelde) transportbanden, liften, geschakelde belastingen enz. 4 Aanwezigheid van potentieel sterke stoorbronnen zoals hoogspannings (schakel)apparatuur, industriële apparatuur die niet voldoet aan niveau 3 specificaties. Omgeving dicht bij antennes van sterke radiocommunicatie zenders. 2 Aanwezigheid van standaard residentiële apparatuur maar ook van potentieel gevoelige apparatuur, zoals modems en grote inductie oppervlakken van rangeerverdelers (LSA+). 3 Aanwezigheid van standaard industriële apparatuur zoals frequentieregelaars, PLC s, UPS, relais en magneetschakelaars, maar ook besturingssystemen zoals brandmeldcentrale, aansturing luchtbehandeling 4 Aanwezigheid van potentieel sterke stoorbronnen zoals hoogspannings- (schakel)apparatuur, industriële apparatuur die niet voldoet aan niveau 3 specificaties. Kantoorfunctie Kantoren in en boven terminalgebied 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van computers, dataverwerkende- en telecomapparatuur. Logiesfunctie Hotel/nachtverblijf 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke apparatuur Sportfunctie Ruimte voor het beoefenen van sport 2/3 Aanwezigheid van licht industriële apparatuur Winkelfunctie Winkel gebied, commercieel gebied 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke, audio-, video- en computerapparatuur Tabel 7 EM zonering op basis van ruimten volgens Bouwbesluit Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

22 3. In technische ruimten worden zeer diverse apparaten en systemen opgesteld, van ICT (MER, NER, SER, TER, WER) tot frequentieregelaars (BASS), waarbij de EM niveaus uiteenlopen van niveau 2 tot niveau 4. Enerzijds dient de naam Technische Ruimte om deze reden nader te worden gepreciseerd, anderzijds dienen de ruimten in de toekomst hooguit niveau 3 apparatuur te bevatten door stoorbronnen, waarvan vaststaat dat niet aan de industriële niveaus voldoen, geleidelijk te vervangen door apparatuur met een emissie conform de juiste CE-eisen. Binnen technische ruimten kunnen door middel van afgeschermde kasten en separate afgeschermde kabelgoten deelgebieden gedefinieerd worden voor apparatuur met een afwijkend EM niveau (zonering binnen eenzelfde ruimte). 4. Bovengenoemd conflict treedt ook op in aangrenzende technische ruimten, waar in de ene ruimte gevoelige ICT apparatuur staat opgesteld en in de andere ruimte industriële apparatuur zoals schakelende units van de airconditioning. Dergelijke conflicten dienen vooral te worden opgelost door een strikte kabelscheiding toe te passen met separate goten voor elektrische- en signaal/databekabeling. 5. Binnen de besturingsinstallatie van BASS worden in kasten waar overwegend industriële apparatuur is opgesteld residentiële PC s en modems toegepast. Hiervoor dienen EMC verbetermaatregelen te worden genomen, zoals separate kasten, inclusief maatregelen t.a.v. scheiding van kabels of het toepassen van industriële PC s en modems, waarbij immuniteitsspecificaties conform de industriële omgeving dienen te worden toegepast. 6. De BASS testruimte met (industriële) frequentieregelaar-testopstellingen bevindt zich aangrenzend aan de centrale bedieningsruimte en de computerruimte. Deze situatie is niet wenselijk. Frequentieregelaars dienen in deze testomgeving door toepassing van extra filters te voldoen aan de strenge emissieniveaus voor de residentiële omgeving ofwel de testopstellingen dienen te worden verhuisd naar een werkplaatsomgeving. 7. Ten aanzien van hoogfrequent zenders zijn er de volgende aandachtspunten: Portofoons kunnen uitgaande van een effectief uitgestraald vermogen van 2 Watt op korte afstand interferentie veroorzaken met analoge- en gevoelige dataverwerkende apparatuur. Dit geldt in veel sterkere mate voor portofoons met zendvermogens van 6 Watt en hoger. Voor antenne opstellingen op daken is het niet altijd duidelijk dat in de directe omgeving, bijvoorbeeld in een residentiële omgeving direct onder de antenne, hoge veldsterkten kunnen optreden. Dit is mede afhankelijk van het zendvermogen, het antenne stralingsdiagram en de eventuele afschermende werking van het dak. Het is aan te bevelen op basis van de database van de op en in de Terminal aanwezige zendantennes een verificatie van veldsterkten in de nabije omgeving van de antennes uit te voeren op grond van onderstaande benadering (E=7 P/r [9]), zie figuur 9. Met betrekking tot de beoordeling van aanwezige elektromagnetische velden, de EM zonering en de te hanteren immuniteitsnormen gelden de volgende overwegingen: Apparatuur, bedoeld voor gebruik in een residentiële/huishoudelijke omgeving dient in het kader van de EMC richtlijn te voldoen aan een immuniteitswaarde van 3 V/m in het frequentiegebied van MHz Apparatuur, bedoeld voor gebruik in een industriële omgeving dient in het kader van de EMC richtlijn te voldoen aan een immuniteitswaarde van 10 V/m in het frequentiegebied van MHz Interferentie tussen radiofrequent systemen onderling dient te worden vastgesteld op grond van frequentiemanagement en de systeemeigenschappen zoals productie van harmonische componenten, sterk signaal gedrag, intermodulatieproducten, kruismodulatie en selectiviteit. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

23 antennediagram Zender/antennegegevens t.b.v. EM zonering: Frequentie Zendvermogen P (W erp) Antennediagram/Gain E [V/m] Elektrische veldsterkte voor P=10W erp 15 Pier E = 7 P/r [V/m] Voorbeeld: P = 10W erp r = 5 meter E = 7 10/5 = 4,4 V/m r [m] Figuur 9 Elektrische veldsterkte als functie van vermogen en afstand tot een antenne. 8. In de directe omgeving van het NS station bevinden zich residentiële gebieden met standaard telecommunicatie en ICT netwerken (niveau 2) terwijl de omgeving dicht bij tractie energievoorzieninginstallaties gekenmerkt wordt als 3 à 4 (laagfrequent magnetisch veld en hoogfrequent magnetische velden van vonkvorming tussen pantograaf en bovenleiding), waarbij met name de eventuele kabelloop langs het spoor van belang is. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

24 6 EMC management Naast de beheerders van de gebouwen, de technische ruimten en de diverse systemen, zijn meerdere disciplines betrokken bij het bereiken van EMC binnen het Terminalcomplex, waaronder leveranciers van apparatuur en systemen, engineering bureaus, elektrotechnisch aannemers, paneelbouwers, installateurs, gebruikers en plaatselijke overheden. Het doel van deze Ontwerpgrondslag is mede het bevorderen van de samenwerking tussen deze disciplines door de activiteiten en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen tijdens de diverse stappen van een project vast te leggen. Hierbij wordt verwezen naar bijlage 3 EMC management, waar nader wordt ingegaan op de EMC projectaanpak. In de navolgende paragrafen zijn de werkzaamheden en de verantwoordelijkheden van de verschillende partijen samengevat. In tabel 8 is hiervan een overzicht gegeven. 6.1 De technisch beheerder/gebouwbeheerder De technisch beheerder van het Terminalcomplex is verantwoordelijk voor de vaststelling van, de controle op en de handhaving van het elektromagnetisch milieu binnen het terminalcomplex en de individuele gebouwen en technische ruimten, één en ander in nauw overleg met systeembeheerders en gebruikers van systemen. De technisch beheerder neemt deel in het EMC platform (zoals beschreven in het EMC Beheersplan [1]) is verantwoordelijk voor de uitgifte van deze Ontwerpgrondslag EMC en treedt algemeen coördinerend en leidend op bij de uitvoering van het EMC beheersplan. 6.2 De systeembeheerder De systeembeheerder is verantwoordelijk voor de specificatie, de afname bij oplevering en voor het beheer van de systemen. Hieronder vallen de volgende activiteiten: 1. Het toepassen van de Ontwerpgrondslag EMC bij het vaststellen van het PvE, één en ander in overeenstemming met het EM zoneplan. 2. De coördinatie tussen externe partijen zoals engineering bureaus, adviseurs en leveranciers inzake de EMC specificaties, de kwaliteitseisen en toe te passen performance criteria van de systemen, in lijn met de Ontwerpgrondslag EMC. 3. Het toezien op de levering van systemen conform specificaties inclusief de vereiste documentatie door de leveranciers. 4. Het vaststellen van EMC oplossingen indien apparatuur niet geleverd kan worden met EMC specificaties in overeenstemming met de EM zone waar het systeem moet functioneren (b.v. alternatieve installatiemaatregelen). Ten aanzien van dit punt dient expliciet goedkeuring door de technisch beheerder/gebouwbeheerder te worden verleend. 5. Het gebruik en onderhouden van de systemen conform de (elektrotechnische) uitgangspunten zoals die van toepassing zijn op de conformiteit van de systemen (bij voorbeeld ten aanzien van gescheiden kabelgoten en aarding). 6. Het waar nodig deelnemen aan het EMC platform, zoals beschreven in het EMC Beheersplan [1]. Deze activiteit omvat het melden van EMC problemen en het signaleren van afwijkingen op het EM zoneplan of andere terugkoppeling ten behoeve van een actief EMC beheer. De punten 2 t/m 4 kunnen desgewenst gedelegeerd worden aan een hoofdaannemer. De overige punten blijven de exclusieve verantwoordelijkheid van de beheerder. 6.3 De hoofdaannemer De hoofdaannemer is verantwoordelijk voor: de levering van een compleet systeem conform de EMC specificaties, zoals vastgelegd in het PvE. indien gedelegeerd door de opdrachtgever/ beheerder, kunnen de verantwoordelijkheden in principe ook de bovengenoemde punten 2 t/m 4 omvatten. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

25 er voor zorgen dat eventuele installatie instructies, die van toepassing zijn op de conformiteit van apparatuur, in overeenstemming zijn met de algemene EMC installatie instructie. De installatie instructies dienen in het documentatiepakket voor de installateur te worden verwerkt. het toezien op naleving van de installatie instructie. 6.4 De leverancier Van de leverancier van apparatuur mag worden verwacht: het leveren van apparatuur conform de eisen van de EMC richtlijn 89/336/EEG, waarbij duidelijk aangegeven moet worden voor welke elektromagnetische omgeving(en) het apparaat geschikt is. Uit het oogpunt van marketing kan de leverancier de worst-case combinatie van emissie- en immuniteitsspecificaties toepassen (combinatie van lage emissie conform de residentiële omgeving en hoge immuniteit voor de industriële omgeving). het aangeven van specifieke installatiemaatregelen, indien die van toepassing zijn op de conformiteit van het product (instructions for use), zoals het gebruik van afgeschermde kabels of maximale lengte van kabels. het meeleveren van de verklaring van overeenstemming bij het product. het verlenen van medewerking bij het vinden van oplossingen in het geval dat de EMC specificaties van het apparaat niet in overeenstemming zijn met de EM zone. 6.5 Elektrotechnisch advies/ontwerpbureau Het elektrotechnisch advies/ontwerpbureau is verantwoordelijk voor: het uitwerken van het systeem c.q. de installatie conform de Ontwerpgrondslag in het bijzonder het toepassen van apparatuur met de juiste EMC specificaties en het tekenen van de installatie conform de geldende EMC installatie instructies. indien gedelegeerd door de opdrachtgever/ beheerder kan het adviesbureau verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de punten 2 t/m 4, zoals genoemd bij de systeembeheerder. 6.6 De paneelbouwer De paneelbouwer werkt in opdracht van de hoofdaannemer c.q. de installateur en is verantwoordelijk voor de volgende punten: het toepassen van de juiste (EMC) materialen alsmede een EMC correcte bedrading- en bekabelingstechniek, in lijn met de geldende EMC installatie instructies. monteurs dienen bekend te zijn met de beginselen van EMC installatie aspecten (b.v. verschillen in LF en HF eigenschappen van geleiders, maximale lengte van aarddraden, gebruik van litzes, EMC aspecten van installatiekasten, geverfde c.q. gegalvaniseerde panelen, gebruik van EMC wartels) en zij moeten EMC installatie instructies van leveranciers kunnen interpreteren. 6.7 De installateur De installateur werkt in opdracht van de hoofdaannemer of fungeert zelf tevens als hoofdaannemer. Hij is verantwoordelijk voor: het toepassen van de juiste (EMC) materialen alsmede een EMC correcte bedrading- en bekabelingstechniek, in lijn met de geldende EMC installatie instructies. monteurs dienen bekend te zijn met de beginselen van EMC installatie aspecten (b.v. verschillen in LF en HF eigenschappen van geleiders, maximale lengte van aarddraden, gebruik van litzes, EMC aspecten van installatiekasten, gebruik van EMC wartels) en zij moeten EMC installatie instructies van leveranciers kunnen interpreteren. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

26 6.8 De gebruiker De gebruikers van een systeem dienen het systeem te gebruiken conform de instructies van de leverancier. Dit geldt voor systeem instellingen, maar ook voor installatie condities. Voorbeelden: 1. Een frequentieregelaar voldoet aan de EMC eisen indien de inverterfrequentie is ingesteld op 4,5 khz. Bij hogere inverterfrequenties wordt de emissielimiet volgens de industriële omgeving overschreden. Om het geproduceerde geluid van de regelaar en de motor te reduceren kan de gebruiker besluiten de inverterfrequentie in te stellen op b.v. 10 khz. In dat geval wordt de emissielimiet overschreden en wordt in principe niet meer voldaan aan de uitgangspunten voor EM zone 3 (wordt EM zone 4). 2. Een dataverbinding is gespecificeerd op 10 Mb/s en voldoet bij die datasnelheid aan de immuniteitseisen voor zone 2 (residentiële omgeving). Indien door apparatuur instellingen de datasnelheid wordt verhoogd naar 100 Mb/s wordt niet meer voldaan aan de immuniteitseisen en is het systeem gevoeliger geworden, b.v. overeenkomend met niveau 1. De gebruiker dient afwijkingen in de installatie te melden aan de beheerder. Hierbij kan gedacht worden aan kabelgoten die te vol raken bij renovatiewerkzaamheden, waardoor de kabelafscherming en scheiding niet meer gewaarborgd is. 6.9 EMC deskundige De EMC deskundige geeft adviezen bij het opstellen van EM zoneringen en bij het beoordelingen van bijzondere EMC situaties, bij voorbeeld indien apparatuur niet in overeenstemming is met de eisen conform de EM zonering. In het geval van EMC problemen is de EMC deskundige verantwoordelijk voor het stellen van de EMC diagnose en het leveren van aanbevelingen voor verbetermaatregelen c.q. EMC beheersmaatregelen Schematisch overzicht activiteiten en verantwoordelijkheden In onderstaande tabel zijn de activiteiten en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen samengevat (tabel 8). Hierbij zij opgemerkt dat per activiteit slechts één partij eindverantwoordelijk kan zijn. Afhankelijk van de samenstelling van het projectteam dienen eindverantwoordelijkheden in een EMC plan te worden vastgelegd, zoals aangegeven in bijlage 3. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

27 Ontwerpgrondslag EMC Verantwoordelijkheden betrokken partijen Project-fase Toepassen Ontwerpgrondslag EMC in PvE Coördinatie tussen betrokken partijen Beoordeling performance criteria systeem EMC oplossingen bij afwijkende EM zone Levering apparatuur conform EMC specs PvE Levering EMC instructions for use bij apparaat Levering systeem conform EMC specificaties Verwerking EMC instructions for use leverancier Instructie aan monteurs Installatie conform EMC installatie instructies Oplevering systeem conform EMC specificaties Gebruik/onderhoud conform EMC installatie criteria Melden storingen afwijkingen EM zone Beheer EM zone Deelname EMC platform Voorlichting EMC = meewerkend aan genoemde activiteit = (eind)verantwoordelijk voor genoemde activiteit ONTWERP INKOOP CONSTRUCTIE GEBRUIK Techn./gebouwbeheerder Systeembeheerder Projectleider Hoofdaannemer Leverancier ET adviesbureau Paneelbouwer Installateur Gebruiker EMC deskundige Tabel 8 Verantwoordelijkheden projectpartijen bij implementatie Ontwerpgrondslag EMC Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

28 7 Referenties [1] EMC beheersplan Terminalcomplex Amsterdam Airport Schiphol, doc.nr.: 2000/TB-226.pvm, 2 juli 2002 [2] IEC , Electromagnetic Compatibility (EMC) Part 2 Environment Section 5: Classification of electromagnetic environments [3] IEC , Electromagnetic Compatibility (EMC), Part 5: Installation and Mitigation Guidelines, Section 2: Earthing and Cabling, [4] GUIDELINES ON THE APPLICATION OF COUNCIL DIRECTIVE 89/336/EEC OF 3 MAY 1989 ON THE APPROXIMATION OF THE LAWS OF THE MEMBER STATES RELATING TO ELECTROMAGNETIC COMPATIBILITY (DIRECTIVE 89/336/EEC AMENDED BY DIRECTIVES 91/263/EEC, 92/31/EEC, 93/68/EEC, 93/97/EEC) [5] CENELEC Guide n 24, Electromagnetic Compatibility (EMC), Standardization for Product Committees, July [6] Mededeling van de Commissie in het kader van de uitvoering van Richtlijn 89/336/EEG (2003/C 271/04). [7] ET003, Uitgangspunten voor het ontwerpen van elektrische installaties binnen de infrastructuur Passengers, Amsterdam Airport Schiphol, versie 7a, [8] Bouwbesluit, PRC Bouwcentrum B.V., Bodegraven, 20 januari 2003, Versie 1.1 [9] Electromagnetic Compatibility, Dr. J.J. Goedbloed, Prentice Hall, Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

29 Bijlage 1 Afkortingen en begrippen Afkortingen ATEX = Atmospheres Explosibles BASS = Bagage Afhandelings Systeem Schiphol CE = Conformité Européene CENELEC = Comité Européen de Normalisation Electrotechnique EFT = Electrical Fast Transient EMC = Elektro Magnetische Compatibiliteit EMI = Elektro Magnetische Interferentie EM = Elektro Magnetisch (e) EN = Europese Norm ESD = Electro Static Discharge FO = Frequentie Omvormer HF = Hoog Frequent ICT = Informatie & Communicatie Technologie IEC = Internationaal Elektrotechnisch Comité IEEE = Institute of Electrical and Electronic Engineers IPMS = Integraal Prestatie Monitoring Systeem ISM = Industrial, Scientific & Medical ITE = Information Technology Equipment LAN = Local Area Network LF = Laag Frequent LVNL = Lucht Verkeersleiding Nederland MCC = Motor Control Centre MER = Main Equipment Room NER = Nodal Equipment Room NS = Nederlandse Spoorwegen PC = Personal Computer PLC = Programmable Logic Controller PPA = Potentiële Probleem Analyse P/B/TB = Passengers/ Beheer / TB=Terminal Beheer PvE = Programma van Eisen SER = Satellite Equipment Room TCF = Technical Construction File TER = Terrain Equipment Room UPS = Un-interruptible Power Supply WER = Wireless Equipment Room W erp = Vermogen (Effective Radiated Power) Begrippen EMC = Elektro Magnetische Compatibiliteit (EMC) is het vermogen van een apparaat, systeem of installatie om in zijn elektromagnetische milieu bevredigend te functioneren, zonder zelf ontoelaatbare stoorsignalen voor iets in dat milieu toe te voegen. Emissie = productie van elektromagnetische (stoor)verschijnselen zoals stoorstroom, stoorspanning en elektromagnetische velden. EM-milieu = de verzameling van tijdsafhankelijke elektromagnetische verschijnselen (van de aanwezige systemen) die op een bepaalde locatie aanwezig is. Immuniteit = het vermogen van een apparaat om zijn functie in aanwezigheid van een stoorsignaal op aanvaardbare wijze te vervullen. Risico analyse = vaststellen van de kans en het effect van een verstoring van de infrastructuur Susceptibiliteit = het onvermogen van een apparaat om zijn functie in aanwezigheid van een stoorsignaal op aanvaardbare wijze te vervullen (zie tevens relatie met definitie immuniteit). Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

30 Bijlage 2 EM zones en toe te passen EMC normen Gebruiksfunctie Bijeenkomst ruimte/ luchthaven gebouw (publiek) Nadere omschrijving ruimte in Terminalcomplex Gebruiksfunctie voor het samenkomen van mensen voor kunst, cultuur, godsdienst, onderwijs, communicatie, kinderopvang enz., lounge, zitgebied, wachtkamergebied, incheck balies, toiletgebied EM zone EMC aspecten 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke, audio-, video- en computerapparatuur Celfunctie Gebruiksruimte voor dwangverblijf van mensen 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke, audio-, video- en computerapparatuur Gezondheidszorg functie Gezondheidszorg functie Verkeersgebied (zwaar) Industrieel gebied Gebruiksruimte voor medisch onderzoek, verpleging, verzorging en behandeling Bij uitzondering: beperkt (afgeschermd) gebied binnen behandelingsruimte Terminalruimten met gangen, rolpaden, trappen, liften, douane passages, bagage reclaim Beperkte omgeving (rond schakelkasten, motoren, antennes) binnen bovenomschreven verkeersgebied 1/2 Aanwezigheid van gevoelige diagnose apparatuur, EEG/ECG apparatuur 3/4 Aanwezigheid van hoogfrequent velden van diathermie apparatuur 3 Aanwezigheid van standaard industriële installaties, zoals (frequentiegeregelde) transportbanden, liften, geschakelde belastingen, X-rays enz. 4 Aanwezigheid van potentieel sterke stoorbronnen zoals hoogspannings (schakel)apparatuur, industriële apparatuur die niet voldoet aan niveau 3 specificaties. Omgeving dicht bij antennes van sterke radiocommunicatie zenders. Toe te passen EMC normen EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) + evt. product normen medische apparatuur + evt. afschermende maatregelen EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) + specifieke filter en/of afschermmaatregelen EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) + specifieke filter en/of afschermmaatregelen Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

31 Gebruiksfunctie Technische ruimte Technische ruimte Technische ruimte Nadere omschrijving ruimte in Terminalcomplex Ruimte waarin telecommunicatie en telefonie apparatuur wordt opgesteld (MER, NER, SER, TER, WER) Ruimte waarin industriële- en besturingsapparatuur is geconcentreerd t.b.v. aansturing van diverse systemen binnen het terminalcomplex Beperkte ruimte binnen technische ruimte (rond schakelkasten, frequentieregelaars) EM zone EMC aspecten 2 Aanwezigheid van standaard residentiële apparatuur maar ook van potentieel gevoelige apparatuur, zoals modems en grote inductie oppervlakken van rangeerverdelers (LSA+). Vermaasde aardingsmaatregelen conform KPN standaard 3 Aanwezigheid van standaard industriële apparatuur zoals frequentieregelaars, PLC s, UPS, relais en magneetschakelaars, maar ook besturingssystemen zoals brandmeldcentrale, aansturing luchtbehandeling 4 Aanwezigheid van potentieel sterke stoorbronnen zoals hoogspannings (schakel)apparatuur, industriële apparatuur die niet voldoet aan niveau 3 specificaties. Kantoorfunctie Kantoren in en boven terminalgebied 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van computers, dataverwerkende- en telecomapparatuur. Logiesfunctie Hotel/nachtverblijf 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke apparatuur Toe te passen EMC normen EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) + specifieke filter en/of afschermmaatregelen EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) Sportfunctie Ruimte voor het beoefenen van sport 2/3 Aanwezigheid van licht industriële apparatuur EN/IEC (voorheen EN ) Winkelfunctie Winkel gebied, commercieel gebied 2 Afwezigheid van specifieke EM stoorbronnen, aanwezigheid van huishoudelijke, audio-, video- en computerapparatuur EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC (voorheen EN ) Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

32 Bijlage 3 EMC project aanpak Voor projecten van grote systemen of installaties in een complexe omgeving dient een consistente aanpak volgens onderstaand model te worden gevolgd. Het gaat om de volgende stappen: ONTWERP INKOOP CONSTRUCTIE OPLEVERING Systeem/apparatuur EMC specificaties (emissie/immuniteit) installatie instructies testrapporten, verklaringen van overeenstemming EMC plan site survey, EM zonering EMC matrix specificatie EMC maatregelen risico beoordeling `As built` tekeningen van EMC kritische onderdelen aardingsschema, gotenplan, kabelroutes, kabelscheiding installatie checklist Inspectie/opleveringsrapport onderhoud aandachtspunten t.a.v. uitbreiding/vervanging EMC-aanspreekpunt Figuur B3.1 Project aanpak EMC voor systemen in een complexe omgeving Zoals aangegeven in figuur B3.1 is het van belang dat er tijdens het project één aanspreekpunt is die de verschillende fasen van het project begeleid en er voor zorgt dat alle relevante EMC informatie beschikbaar komt en wordt gecontroleerd en er op toeziet dat EMC maatregelen worden uitgevoerd. B3.1 Ontwerp Tijdens het ontwerp dienen de EMC uitgangspunten van het project te worden vastgesteld. Het gaat hierbij om een EMC plan, waarin wordt aangegeven welke discipline welke maatregel uitvoert tijdens welke fase van het project. Tevens dienen de EM zonering en algemene EMC specificaties en maatregelen op bestek/pve niveau te worden geregeld. Deze Ontwerpgrondslag EMC legt in feite de basis voor deze ontwerpinformatie. Tijdens de ontwerpfase kunnen de volgende specifieke punten aan de orde komen: Voor implementatie van een kritisch systeem in een bestaande omgeving kan het gewenst zijn een site survey uit te voeren, waarbij specifieke EM aspecten van die omgeving, die relevant zijn voor de werking van het systeem, worden vastgesteld door middel van meting. Ook dienen locale EM aspecten, zoals de aanwezigheid van sterke zenders, laagspanningstransformatoren en railsystemen, hoogspanningskabels vooraf te worden aangegeven zodat tijdens de engineering adequate EMC maatregelen kunnen worden getroffen. Het uitvoeren van een EMC matrix evaluatie, waarbij de mogelijke interactie tussen systemen worden geverifieerd, zie figuur B3.2. Dit voorkomt veel uitzoekwerk en reduceert een EMC beoordeling tot uitsluitend die combinaties van apparatuur en systemen waar problemen daadwerkelijk verwacht worden. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

33 Figuur B3.2 EMC matrix ter beoordeling van diverse systemen in een complexe EM omgeving Het controleren of de aangeleverde engineering documentatie van contractors in lijn is met de EMC ontwerpgrondslag en geldende EMC installatie instructies. Beoordeling van performance criteria, waar het gaat om veiligheidskritische functies van systemen (zie 2.3). Het specificeren van aanvullend vereiste immuniteit van systemen of aanvullende maatregelen op locaties waar een relatief hoog risico van blikseminslag is, b.v. antenne opstellingen en aangesloten zenders en ontvangers). Het uitvoeren van een risico analyse voor systemen die bijzonder kritisch zijn voor bedrijfsprocessen of systemen waarvan de leverancier niet kan voldoen aan de EMC eisen conform de EM zonering. Vaak is het bereiken van 100% EMC niet mogelijk tegen aanvaardbare kosten, d.w.z. er blijft een (rest)risico bestaan dat er degradatie van systeemperformance optreedt. In bedrijfsprocessen kan dit risico ondervangen worden door systemen bij voorbeeld redundant uit te voeren of door de mogelijkheid open te houden om achteraf correctieve EMC maatregelen te treffen. Een en ander dient gebaseerd te zijn op een PPA (Potentiële Probleem Analyse). Het nemen van (tijdelijke) voorzorgsmaatregelen tijdens bouwwerkzaamheden, b.v. het voorkomen van schade aan apparatuur tijdens elektrisch lassen, aardingsmaatregelen t.b.v. bouwkranen bij sterke zenders. B3.2 Inkoop De inkoop van apparatuur en systemen dient te gebeuren op basis van eenduidige EMC specificatie, in overeenstemming met het EM milieu waar het systeem wordt geplaatst conform het EM zoneplan. Het eisen van alleen een CE-markering is niet afdoende, uit de toegepaste (bij voorkeur generieke emissie- en immuniteitsnormen) moet de conformiteit met de gebruiksomgeving c.q. de EM zone blijken. De EMC-relevante documentatie zoals declarations of conformity, dienen te worden verzameld. Ten aanzien van de te hanteren normen wordt verwezen naar hoofdstuk 5. Speciale aandacht is nodig voor eventuele installatie instructies die van toepassing zijn op de conformiteitverklaring. Deze instructies dienen tijdens de installatie fase ook daadwerkelijk bekend te zijn bij de elektrotechnisch aannemers c.q. de installateur, d.w.z. de instructie dient deel uit te maken van de project documentatie c.q. het tekeningenpakket. NB: deze zogenaamde instructions for use mogen niet strijdig zijn met de geldende installatievoorschriften. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

34 B3.3 Constructie Tijdens de feitelijke aanleg van het systeem dient gecontroleerd te worden of de EMC maatregelen worden uitgevoerd zoals bedoeld. Hierbij kan een checklist worden gebruikt, waarin de specifieke punten ten aanzien van kastopbouw, bekabeling, aarding, montage van filters, gebruik van kabelgoten etc. zijn verwerkt.. B3.4 Oplevering Bij oplevering dienen alle relevante as built EMC documenten te worden gecontroleerd en gearchiveerd. Tevens dient aandacht te worden besteedt aan eventuele periodieke onderhoudsmaatregelen en inspecties. Nadrukkelijk wordt gesteld dat het in de meeste gevallen niet nodig is een volledig gescheiden EMC documentatiesysteem te hanteren. EMC aspecten dienen b.v. als extra hoofdstuk te worden ingepast in PvE s en te worden toegevoegd aan bestaande requisitie/inkoop documenten, naast onderwerpen als elektrische veiligheid, brandwerendheid etc. B3.5 EMC kosten Elektromagnetische compatibiliteit van systemen wordt bereikt tegen minimale kosten indien in een vroegtijdig stadium aandacht wordt besteed aan apparatuureisen en installatiemaatregelen. Bij aanvang van een project zijn er immers nog veel mogelijkheden om het systeem in te passen in het plaatselijk elektromagnetisch milieu. Na de inkoop van de apparatuur, of nog later, tijdens de installatie is het aantal mogelijke EMC maatregelen reeds drastisch afgenomen. Indien tijdens de inbedrijfstelling EMC problemen worden geconstateerd zijn de kosten voor herstelmaatregelen daarom vaak hoog (zie figuur B3.3). Figuur B3.3 EMC kosten versus EMC maatregelen als functie van de projectfase Op grond van uitgevoerde EMC trajecten binnen de industrie wordt gesteld dat de extra kosten voor EMC minimaal zijn (orde enkele % van de elektrotechnische aanneemsom) wanneer de apparatuur specificaties en installatiemaatregelen vroegtijdig bekend zijn. Deze kosten zijn in dat geval laag ten opzichte van de kosten in bedrijfsvoering als gevolg van minder bedrijfszekere systemen en ontstoringsmaatregelen achteraf. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

35 Bijlage 4 EMC beheersplan B4.1 Inleiding Om tegemoet te komen aan de eis van een actief en consistent EMC beheer is in 2001 een concept EMC Beheersplan Terminalcomplex opgesteld, waarin de volgende fasen zijn gedefinieerd: 1. het inventariseren van de behoeftes met betrekking tot EMC en het opstellen van een eerste concept EMC beheersplan voor het Terminalcomplex, 2. het inventariseren van de EMC eigenschappen van de bestaande systemen, 3. het, waar gegevens ontbreken, uitvoeren van metingen om inzicht te krijgen in de EMC eigenschappen van bestaande systemen, 4. het nader invullen van het EMC beheersplan en het volgens een EM zonering opzetten van een EMC normset voor het Terminal complex. Fase 1 is afgerond, fase 2 is in hoofdlijnen afgerond en fase 3 en 4 zijn nog niet gestart (status maart 2004). Als tussentijds product van fase 2 is inmiddels wel een voorlopige EM zonering en EMC normset opgesteld. Op basis van de voorlopige resultaten van fase 2 wordt in dit document Ontwerpgrondslag EMC het elektromagnetische milieu in de ruimten binnen de Passengers Infrastructuur beschreven (voorlopige EM zonering) en worden EMC-eisen voor apparatuur en systemen in de verschillende functiegebieden afgeleid (voorlopige EMC normset). Deze eisen dienen nu reeds in programma s van eisen en bestekken te worden verwerkt. In het kader van de uitvoering van het EMC beheersplan moeten daarnaast de volgende punten worden afgerond: eindconclusies inventarisatie van systemen (fase 2; de voorlopige resultaten zijn reeds vermeld in de bijlagen van onderhavig document), bevestiging van het EM milieu en EM zonering op grond van een aantal generieke metingen (fase 3). Detailmetingen aan systemen zoals oorspronkelijk voorgesteld in het EMC beheersplan, zijn naar verwachting niet noodzakelijk. op basis van het eindresultaat van fase 2 en 3: bevestiging en mogelijk beperkte aanpassing van de EM zonering, EMC normset en Ontwerpgrondslag EMC (fase 4). het, in geval van gebleken EMC problemen of voor systemen met een hoog EMC risico, uitvoeren van EMC maatregelen in de bestaande infrastructuur (fase 4). waar raakvlakken bestaan met radiocommunicatie met en navigatiesystemen van vliegtuigen, het opnemen van EMC eisen ten aanzien van Frequentie Management in de Ontwerpgrondslag EMC (fase X). B4.2 Werkwijze Op basis van het EMC beheersplan (output fase 1 in 2001) is in 2001 een aanvang gemaakt met de inventarisatie van de systemen binnen het Terminalcomplex. De werkwijze van de inventarisatie van systemen en verdere verwerking in het EMC beheersplan is weergegeven in onderstaand stroomschema (figuur 2). Op basis van de inventarisatie van een deel van de systemen zijn EM zones bepaald, waarbij uit het oogpunt van standaardisatie en aansluiting bij CE-eisen zoveel mogelijk zone 2 en 3 is gehanteerd. Daar waar potentiële en gebleken EMC problemen in bestaande systemen en conflicten ten aanzien van EM zonering zijn vastgesteld dienen maatregelen te worden gedefinieerd. De eindproducten, als onderdeel van het EMC beheersplan, zijn in het stappenplan in figuur 2 aangegeven, te weten: 1. EMC inventarisatie, resulterend in een EMC matrix van de diverse systemen. Van een aantal belangrijke systemen zijn resultaten opgenomen in bijlagen bij dit rapport. Voor andere systemen is de Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

36 inventarisatie nog niet gereed. Significante wijzigingen in het EM zoneplan en de te nemen EMC maatregelen worden echter niet verwacht. INPUT INFORMATIE STAPPENPLAN ONDERDELEN EMC BEHEERSPLAN START EMC beheersplan 2001 Systeemdelen/apparaten Gehanteerde EMC normen EMC installatie instructies Toegepaste installatietechniek Functionele aandachtspunten t.b.v. vaststellen performance criteria* Inventarisatie huidige systemen (fase 2a) 1 EMC matrix, gegevens bestaande systemen Omschrijving ruimte Apparatuur locaties / indeling terminalcomplex Bouwbesluit Vaststellen gebruikslocaties Zone 2 of 3 volgens omschrijving Zone 1 of 4 bij uitzondering Bouwbesluit Definiëren typische EM zones 2 EM zone plan terminalcomplex storingsregistratie bestaande systemen (economische) levensduur systeem risico beoordeling bedrijfsstilstand kosten voor extra EMC Opties: Aanscherpen EMC specificaties Afgeschermde kasten Separate kabelgoten Additionele kabelscheiding Scheiding voedingsnet Emissie en immuniteit conform generieke normen EM zone Performance criteria afgestemd op prioriteit systeem* Voldoen systemen aan de gewenste eisen conform EM zone plan? Breng PvE s voor nieuwe systemen in lijn met EMC specificaties conform EM zone/ Bouwbesluit J N risico analyse (procesmatig/ economisch) Definieer extra EMC maatregelen 3 (tijdelijke) EMC maatregelen bestaande systemen 4 consistente set PvE s voor diverse nieuwe systemen in terminalcomplex ONTWERPGRONDSLAG EMC Installatietechniek in lijn met leveranciersinstructies en EM zone scheiding ET 003 Stel generieke EMC instructie op voor algemene installatietechniek 5 EMC installatie instructie voor algemene installatietechniek EINDE Figuur 2 EMC stappenplan 2. EM zoneplan Terminalcomplex: Voor de verschillende ruimten binnen de Terminal worden, gebruik makend van de omschrijvingen volgens het Bouwbesluit, EM niveaus gedefinieerd (zie hoofdstuk 5). Daar waar het niveau gebaseerd is op de huidige situatie, maar door uitvoering van EMC maatregelen in de toekomst een ander niveau dient te worden verkregen, wordt dit expliciet aangegeven. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

37 3. Opsomming van (tijdelijke) EMC maatregelen voor bestaande systemen: Voor die systemen waar in het verleden EMC/EMI problemen zijn opgetreden of waar inconsistenties in de EMC aanpak zijn geconstateerd worden EMC maatregelen gedefinieerd om problemen in de toekomst te voorkomen. Mogelijk dient het EM niveau van de betreffende zone in de toekomst te worden aangepast d.m.v. specificatie van de juiste EMC normen (zie punt 2). 4. Een consistente set PvE s, waarin EMC specificaties van apparatuur en installatietechniek in lijn zijn met het EM zoneplan. De beheerders van diverse systemen kunnen op basis van een zeer beperkte set van generieke EMC normen bestekken en PvE s samenstellen c.q. stroomlijnen. Het doel is vereenvoudiging en transparantie van PvE s die door de bedrijfsonderdelen Passengers Nieuwbouw en Beheer en Schiphol Telematics worden gehanteerd. Eén en ander vereenvoudigt de communicatie met adviseurs en toeleveranciers. 5. Generieke EMC installatie instructies voor het Terminalcomplex, te integreren in bestaande voorschriften voor contractors. Op basis van het EM zoneplan worden voorschriften en aandachtpunten ten aanzien van de elektrotechnische installatie nader omschreven. Hierbij wordt gedacht aan eisen ten aanzien van aarding, kabels en kabelscheiding, kabelgoten etc., daar waar dit nog niet in de ET003 [7] is vastgelegd. In eerste instantie dienen de EMC installatie instructies een zelfstandig document te zijn. In de toekomst kan worden bezien of de EMC installatie instructies kunnen worden geïntegreerd met de ET003 [7]. Een aandachtspunt is dat nagegaan moet worden of de EMC installatiespecificaties van de leveranciers (hun instructions for use conform de declaration of conformity) niet in strijd zijn met de algemene EMC installatie instructies. Bij conflicten dient in overleg met de leverancier een oplossing te worden vastgesteld, zodat geen problemen in de sfeer van garantie van apparatuur of systemen optreden. De EMC instructies dienen een voor externe leveranciers en contractors bindende projectspecificatie te worden. Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

38 Bijlage 5 Meest gebruikte EMC normen Beschrijving apparatuur Alle apparatuur, systemen en installaties, opgesteld in een bepaalde omgeving (kantoor 3, industrieel of ). ITE apparatuur (Information Technology Equipment) en andere informatie verwerkende apparatuur en systemen zoals PC s ISM apparatuur (Industrial, Scientific and Medical), apparatuur waarin elektrische vermogens worden omgezet (voedingen, UPS) Huishoudelijke apparatuur en handgereedschap Residentiële omgeving EN/IEC (voorheen EN ) EN klasse B (IEC/CISPR 22, B) EN klasse B (IEC/CISPR 11, B) EN IEC/CISPR 14 Industriële omgeving EN/IEC (voorheen EN ) EN klasse A (IEC/CISPR 22, A) EN klasse A (IEC/CISPR 11, A) Frequentieregelaars 4 EN/IEC , B EN/IEC , A UPS 6 EN , B EN , A - Tabel B5.1 Overzicht meest gebruikte EMC emissienormen Basisnorm Immuniteits aspect Beschrijving fenomeen Residentiële omgeving EN/IEC (voorheen EN ) Industriële Performance omgeving criterium 5 EN/IEC (voorheen EN ) EN/IEC ESD Contact ontlading ± 4 kv ± 4 kv B Lucht/indirecte ontlading ± 8 kv ± 8 kv EN/IEC EM velden AM modulatie, 80% 1kHz, MHz 3 V/m 10 V/m A EFT (Electrical DC input en output voeding EN/IEC Fast Transients)/ ±0.5kV/5kHz ±2kV/5kHz B bursts EN/IEC EN/IEC EN/IEC Surges/energierijke puls 1.2/50 µs (8/20 µs) CM stroom injectie via geleiding, alle poorten magnetisch veld 50 Hz AC input en output voeding ±1kV/5kHz ±2kV/5kHz B Signaal- en I/O poorten 6 ±0.5kV/5kHz ±1kV/5kHz B Functionele aarding ± 0.5kV/5kHz ± 1kV/5kHz B DC input en output voeding fase-aarde ± 0.5 kv ± 0.5 kv fase nul ± 0.5 kv ± 0.5 kv B AC input en output voeding fase-aarde fase nul Signaal- en I/O poorten ± 2 kv ± 1 kv ± 2 kv ± 1 kv ader-aarde - ± 1 kv AM modulatie, 80% 1 khz 50 Hz 3 V 10 V A 3 A/m 30 A/m A Tabel B5.2 Immuniteitseisen conform EN/IEC en EN/IEC B B met kantooromgeving wordt hier bedoeld: huishoudelijk, handel en lichte industrie, zoals aangegeven in de titels van de generieke normen. Deze productnorm kent nog 3 hogere emissie niveaus voor zogenaamde restricted sales distribution. Deze niveaus zijn niet toelaatbaar voor de kantoor- en industriële omgeving Ten aanzien van de performance criteria volgens IEC geldt dat voor gepulste effecten (ESD, EFT en surge immuniteit), criterium B mag worden gehanteerd, d.w.z. tijdelijke degradatie en verlies van functies. In geval van kritische procesfuncties dient criterium A te worden geëist. EN maakt onderscheid in signaalpoorten en databus poorten die niet essentieel zijn voor het proces (waarvoor een immuniteitsniveau geldt van 1kV) en poorten die essentieel zijn voor het proces (hiervoor wordt een immuniteitsniveau van 2 kv geëist). EN/IEC maakt dit verschil niet en eist een immuniteitsniveau van 1 kv voor alle I/O poorten. Voor nadere informatie over testen aan I/O lijnen wordt verwezen naar de basisnorm EN/IEC Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

39 Bijlage 6 Gezondheidseisen Laagfrequent elektrische en magnetische velden en hoogfrequent elektromagnetische velden kunnen bij hoge veldsterkteniveaus implicaties hebben voor de volksgezondheid. In de afgelopen jaren zijn er door verschillende instanties in verschillende landen aanbevelingen en normen opgesteld met betrekking tot de blootstelling van mensen aan niet-ioniserende elektromagnetische (EM-) velden (en straling; non-ionising radiation ). Bekende instanties op dit gebied zijn: In Nederland: de Gezondheidsraad, In Europa: CENELEC en Wereldwijd: IRPA (International Radiation Protection Association); meer in het bijzonder de ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) 7 Door de Gezondheidsraad zijn de afgelopen jaren adviezen uitgebracht met betrekking tot blootstelling aan elektromagnetische velden in de frequentiegebieden van 0 Hz 10 MHz 8 en van 300 Hz 300 GHz evenals aanbevelingen ten aanzien van GSM basisstations. In de eerste aanbeveling worden maxima (zogenaamde referentieniveaus) gesteld aan de veldsterkte waaraan iemand gedurende een bepaalde tijd mag worden blootgesteld. Bij de aanbevelingen wordt onderscheid gemaakt tussen mensen die op hun werkplek worden blootgesteld aan EM-velden (beroepsbevolking), en mensen die in openbare ruimten worden blootgesteld aan EM-velden (algemene bevolking). De eisen die gesteld worden voor openbare ruimtes zijn een factor 2 tot 5 strenger dan de eisen op de werkplek. In het kader van aanbevelingen door de Europese commissie wordt door CENELEC gewerkt aan een aantal Europese normen en specificaties. De volgende specificatie is reeds uitgebracht: ES 59005: 1998 Considerations for the evaluation of human explosure to Electromagnetic Fields from Mobile Telecommunication Equipment in the frequency range 30 MHz 6 GHz Door CENELEC wordt o.a. aan de volgende normen gewerkt: pren 50XXX Basic standard for base stations pren 50XXX Product standard for base stations EN 50364: 200X Limitation of human exposure to electromagnetic fields from devices operating in the frequency range 0 Hz to 10 GHz, used in Electronic Article Surveillance, Radio Frequency Identification and similar applications Binnen de Terminal is een aantal typische locaties waar blootstelling aan elektromagnetische velden kritisch kan zijn, te weten: In de directe omgeving van antenne opstellingen voor VHF en UHF antennes. De veldsterkte volgt uit het opgegeven effectief uitgestraalde vermogen, de afstand tot de antenne en de eventuele gain van de antenne. In de bundel van de parabool/microgolf antennes. In de meeste gevallen is blootstelling aan de antennebundel niet mogelijk vanwege het vereiste vrije zicht van de antenne. Blootstelling kan plaatsvinden tijdens werkzaamheden aan antennes. In de directe omgeving (binnen een afstand van enkele meters) van transformatoropstellingen, laagspanning railsystemen, kabelaansluitingen of schakelruimten met grote elektrische vermogens. 7 8 ICNIRP Guidelines, Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic and electromagnetic fields up to 300 GHz, International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP), Health Physics,Vol. 74, number 4, April Gezondheidsraad. Commissie ELF elektromagnetische velden. Blootstelling aan elektromagnetische velden (0 Hz 10 MHz), Den Haag: Gezondheidsraad, 200; publicatie nr. 2000/6, ISBN: Document nr. 2001/TB-227.pvm d.d. 7 april Passengers/ Beheer/Terminalbeheer

40 Bijlage 7 Draadgebonden systemen onder beheer van Schiphol Group No Systeem Beheerder 1 CCTV M.Plas/ K. Mulder - P/NB 2 OD intercominstallatie 3 Brandmeld installatie 4 Point to point intercominstallatie 3 M.Plas/ K. Mulder - P/NB M.Plas/ K. Mulder - P/NB M.Plas/ K. Mulder - P/NB Omschrijving apparatuur/ onderdelen Hoofd videomatrix (0788C) Diverse sub matrices camera s (nu 400st. toekomst 700st) omzetters beeldschermen meldkamer recorders Hoofdpost Bijposten Luidsprekers Microfoons Keuzeschakelingen (line switch) Voeding brandmeldcentrale melders intercompost communicatiesysteem grondstation-vliegtuig SITA/ARINC GSM zenders Voedingsconfiguratie Via plaatselijke 230V voeding, van willekeurige onderverdelers? Via eigen power supply van locale 230V voeding No-break Plaatselijke 230V voeding/ no-break? Koppelwegen met Aangesloten bekabeling andere systemen lengte type In meldkamer: intercomsysteem TRAXYS Telefooninstallatie OD intercom Spoorwegen (camera s in tunnel) Toegangsbeheer systeem CCTV PABX ontruimingsinstallatie ST netwerk? CCTV ST netwerk PABX 5 meter (coax) tot omzetter FO tussen camera s en meldkamer coax (5m) FO tot matrices >100m 4 draads koper Diverse lengtes 4 draads koper, mantel enkel zijdig geaard (centrale) P (HF) antenne onbekend Glas/coax? GSM 900/ 1800MH z 5W/20W emissie norm(en) Immuniteit s norm(en) Omschrijving omgeving geen onbekend onbekend Video apparatuur meldkamer: kantoor/ huishoudeijk, camera s divers: kantoor industrieel spoorwegen buitenopstellingen (blootgesteld aan bliksem?) geen geen geen Divers: kantoor industrieel diverse buitenopstellingen geen geen geen Centrales in technische ruimten, melders in geheel terminal complex Onbekend. m.b.t. GSM volgens provider specs. onbekend Diverse locaties, GSM antennes op diverse buiten locaties terminal complex (EMC) installatie instructie onbekend geen Document referenties Hescall II intercomsysteem, versie 1.1 EMC Relatie problemen proces 1Prioriteit2 bekend? onbekend BMC.pdf a,b onbekend GSM.pdf c 1 5 CAI: Centraal Antenne Installatie 7 Tijdaanwijzing (klokkeninstalla tie) 8 KLIVIA: Klimaatbeheer systemen J.Visser - P/NB J.Visser - P/NB J.Scheffelaar - P/NB J.Visser - P/NB J.Scheffelaar - P/NB J.Roefs - P/NB Ontvangst station Antennes + schotels Versterkers Splitters etc. hoofdcentrale versterkers bedieningslessenaar ringleiding slechthorenden GPS ontvanger DCF ontvanger klokken voeding modem onderstations mini PC s (ca. 50st.) servers HUBs modems Printers monitoren Onderstations (130st.) UTP +glas netwerk eigen Locale verlichtingsgroep? Lokale verlichtings groep/no-break? Lokale lichtgroep, no-break? Plaatselijke licht- en krachtgroepen 400V/ no-break voeding CCTV? Coaxs geen geen geen Gehele complex en daarbuiten (hotel, luchtvaartmaatsch appijen, WTC etc) Intercom? CAI? Brandmelding? WKK Verlichtings Installatie terminal complex ST netwerk? telefoon/ telemetrie? draads gebalanceerd stuurkabels apart stuurkabel twisted pair, afgeschermd Diverse lengtes Glasvezel +UTP/STP (scherm enkelzijdig geaard) Analoge + digitale I/O geen geen geen Omroep.pdf geen geen geen Gehele terminal complex (kantoor + industrieel) geen 6 Publiekomroepinstallatie Besturingsapparatuur (DX9100, DX912x, NCM, TC9100, TC910x) EN , CE markering/ EMC specificaties per product nader te bepalen Hoofdzakelijk technische ruimtes (industrieel) opnemers en actoren door geheel terminal complex, geen Onbekend, check frequentieregelaar instructies Kropman etc. KLIVIA.pdf JCAS.pdf 1 1 Relatie met het proces: a = gebouwen, b = luchthaven, c = luchtvaart, d = derden (commercieel) 2 Prioriteit resulterend uit de relatie met het proces: 1 (hoog), 2 (indifferent), 3 (laag) 3 Point-to-point communicatiesystemen omvatten een groot aantal draadloze systemen, waaronder GSM, ACARS (SITA/ARINC) MHz, vliegbakens, company frequenties (luchtvaartmaatschappijen), baangerichte weersinformatie etc. E.e.a. te behandelen in een separaat frequentiemanagement plan met vermogens, locaties etc.

41 No Systeem Beheerder 9 Liften, rolpaden, roltrappen, hellingbanen J.Scheffelaar - P/NB Omschrijving apparatuur/ onderdelen beheer opnemers kleppen frequentieregelaars magneetschakelaars motoren (pompen/ventilatoren) frequentieregelaar softstarters thyristorregeling voor liften relaisbesturing hydraulisch aggregaat (pomp) ster-driehoek schakelaars PLC in besturingskast Kaartlezer t.b.v. liften Voedingsconfiguratie Locale LS infra 400V kracht Koppelwegen met Aangesloten bekabeling andere systemen lengte type CSS PABX/telefonie Verlichting Brandmeld installatie (contact BMC) Telematica Motorkabel enkele tientallen meters kabels motorkabels Motorkabel afgeschermd P (HF) antenne geen emissie norm(en) EN residentieel) CEmarkerin g/ EMC specs. per product nader te bepalen EN , EN voor AC voeding Immuniteit s norm(en) EN Omschrijving omgeving Geheel terminal complex, residentieel en industrieel (EMC) installatie instructie ET-03 Document referenties Demad/RAP /99023 EMC Relatie problemen proces 1Prioriteit2 bekend? Aardlek problemen vanwege installatie RFI filters op enkel fase groepen, a,b 2 10 Gevelonderhoud -installatie 11 Rolluiken / brandluiken / automatische deuren / slagbomen 12 Karren regulateurs 13 Security apparatuur: X- ray + aangedreven banden, metaaldetector (poortjes + handscanners) 14 Binnenkarbeveiliging 15 Mobiele hoogwerkers J.Scheffelaar - P/NB J.Scheffelaar - P/NB J.Scheffelaar - P/NB J.Scheffelaar - P/NB J.Scheffelaar - P/NB J.Scheffelaar - P/NB 16 EMIC J.Scheffelaar - P/NB 17 BASS: Bagage Afhandelings- Systeem Schiphol C.Mijnen P/OD frequentieregelaar motor op dakwagen softstarters (grote luiken/deuren) relaisbesturing PLC / besturingskast PLC / relaisbesturing motoren Meteor 120/ Meteor 160 detectiepoortjes Locale LS infra 400V kracht Locale LS infra 400V kracht Locale LS infra 400V kracht No-break voeding/ specifieke UPS? geen hoogte gevel Stuurkabel dakwagen TGBS CSS UIVER (oud)= TRANSIT (nieuw) CSS BMC m Diverse E- en stuurkabels m Diverse E- en stuurkabels geen geen geen EN , EN voor AC voeding EN , EN voor AC voeding EN , EN voor AC voeding Conform EMC richtlijn Check PvE? Locale LS infra 400V kracht Onbekend Check PvE stalen frame Accur Onbekend accu Check PvE motoren hydrauliek platform accu motoren PC communicatiemodule motoren frequentieregelaars barcode scanners fotocellen pneumatiek PLC s (Siemens ca. 200st) netwerkapparatuur L1/H1 veldbusapparatuur hubs sorteercomputers No-break voeding kracht t.b.v. MCCs UPS (3+2 st.) t.b.v. PLCs en computerbesturing. UPS specifiek voor BASS ST netwerk CCTV BMC m L1 (Cu netwerk Siemens) H1 (ethernet) koper (oud)/ glas(nieuw) diverse veldbussen (Profibus, LON, EN EN EN Conform EMC richtlijn Check PvE Onbekend Check PvE Onbekend Check PvE Geheel terminal complex, buiteninstallatie, residentieel en industrieel Geheel terminal complex, residentieel en industrieel Geheel terminal complex, residentieel en industrieel geen onbekend onbekend Geheel terminal complex (kelder, 1 e en 2 e niveau) ET-03 onbekend a 3 ET-03 onbekend a 1,2 ET-03 onbekend b 2 Installatie instructie FO, PvE specifiek voor BASS (Dhr. K. Koppelaar /Tebodin) Aardlek stroom X-ray apparatuur In het verleden: Bij vervanging Frequentieregelaars. Installatie instructies aangepast. Netvervuiling grote servers. b 1 a 2 b 1

42 No Systeem Beheerder 18 FIS: Flight Informatie System 19 CSS: Centraal Signalerings Systeem Schiphol (= SCADAR = IENET) E.Eikeboom - T/EXP dhr. Weggelaar - T/EXP Omschrijving apparatuur/ onderdelen signalering en sturing van verlichting, rolpaden, UPS, diesels, etc. meldkamer Term. West lichtsensoren temperatuur sensoren werkstations (PC s) onderstations (PLC s) interface met bedrijfsmiddelen (veelal 24V contacten) netwerk via kantoor automatiseringsnetwerk rekencentrum (Schipholgebouw + terminal) Voedingsconfiguratie Separate voeding rekencentra + statische UPS + dieselvoeding Koppelwegen met Aangesloten bekabeling andere systemen lengte type Via sensoren en stuurlijnen: rolpaden verlichting vloerverwarming airco UPS Diesels divers Interbus-S), onder PLC Zwak stroom zonder mantel P (HF) antenne geen emissie norm(en) Onbekend. 24V lijnen voorzien van anti dender schakeling + overspannings afleiders Immuniteit s norm(en) Onbekend Omschrijving omgeving Uitgestrekte omgeving, geheel terminal complex en pieren. Kantoor + industrie. (EMC) installatie instructie Document referenties EMC problemen bekend? Mogelijk: piekstromen lineaire motoren. onbekend Geen EMC problemen bekend Relatie proces 1Prioriteit2 Rekence ntrum in Schiphol gebouw. Backup reken centrum in Terminal complex. 20 VDGS: Visual Docking Guidance System Hz systeem (energievoorzie ning vliegtuigen) 22 Passagiersbrug gen F.van Vught - A/INS/EWA F.van Vught - A/INS/EWA F.van Vught A/INS/EWA 1 VDGS per passagiersbrug UPS systeem laser VDGS (detecteert omvang vliegtuig, bereik 60m, 90m (F-pier)) VDGS met lusdetectie (1 kast op platform, analoge + digitale printkaart) 75 kva omvormer 150 kva omvormer passagiersbruggen (MK5M, 3OTW Pax frequentieregelaar PLC UPS AEG systeem naar CSS Lokale voeding 230V via UPS, 400Hz systeem vanuit centrale technische ruimte pier Van 400V net via ster-delta trafo + gelijkrichter/ inverter, 1000V verdeelnet pier, trafo naar 200V/120V 400Hz voor iedere gate Plaatselijke 3 fase kracht voeding A.A.S.? Via lokale voeding Via PLC pier Detectielussen platform (D-pier) UPS KWS Pier PLC en PLC op brug VDGS Verlichting Brandmeld installatie Telematica Ca. 30m >100m vast voedingscircuit 20-30m naar toestel Motorkabel ca. 30 meter Datatrace PLC pier Twisted pair kabel VDGS Data meer aderig, scherm 1- zijdig geaard geen EN (geen deel specificatie) EN (geen deel specificatie) Pier, combinatie van licht en zwaar industrieel enkeladerig geen geen geen Licht en zwaar industrieel Motor-kabel afgeschermd (1/2 zijdig?) UTP/STP t.b.v. PLC en VDGS geen Geen specifieke EMC normen, slechts CE markering Geen specifieke EMC normen, slechts CE markering Pier, combinatie van licht en zwaar industrieel geen geen geen pvm (EMC classificatie terminalgebieden) Demad/RAP / Platformverlicht ing F.van Vught A/INS/EWA 24 PABX E.Eikeboom T/EXP 25 TRAXYS E.Eikeboom T/EXP diverse verlichtings armaturen tijdklokken schakelautomaten sensoren Centrale PABX unit digitale LIM units (multiplexers/verdelers) via glas hoofdzender op WTC noodzender op cateringgebouw KLM portofoons stralende kabels antennes 400V/230V Via UPS/eigen batterij voeding? Plaatselijke 230V voeding/ups groep? tijdregistratie? UPS LS infra BMC? ICT PABX ICT? diverse Diverse lengten Diverse stralende kabels YmvK YMvKas STP(cat5) Glas Open straler (leaky coax?) geen onbekend onbekend Geheel terminal complex, zowel huishoudelijk als industrieel geen onbekend onbekend PABX in Schipholgebouw (rekencentrum)? LIM units in technische ruimten Portofoo n: 1W Leaky coax 2W onbekend onbekend Geheel terminal complex (kantoor + industrieel) onbekend onbekend onbekend

43 No Systeem Beheerder Omschrijving apparatuur/ onderdelen versterkers Voedingsconfiguratie Koppelwegen met Aangesloten bekabeling andere systemen lengte type P (HF) antenne emissie norm(en) Immuniteit s norm(en) Omschrijving omgeving (EMC) installatie instructie Document referenties EMC Relatie problemen proces 1Prioriteit2 bekend? 25a Portofoon DeTeWe 26 UIVER (oud)= TRANSIT (nieuw) W.Blom - S/AIC/E&I o TRANSIT W.Blom - S/AIC/E&I 28 TGBS: W.Blom - ToeGangsBehe S/AIC/E&I er Systeem zender portofoon zenders (127 khz / 868 MHz), gedurende 5 sec. detectoren/antennes 29 LS-infra J.Bierma P/ Onderverdelers: Licht Kracht Nood licht Nood kracht 30 UPS en J.Bierma P/ Diverse statische UPS systemen Roterende systemen? 31 WKK J.Bierma P/ gasbranders generatoren pompen kleppen synchronisatie unit(s) spanningsregelaar(s) etc? 32 Verlichting in Terminalcompl ex J.Bierma P/ 33 ICT EXP E.Eikeboom - T/EXP? PABX? - - 5W MHz Plaatselijke 230V voeding/ups groep? Toegangsbeheersysteem Aut. deuren ST-netwerk Back-up units IBM RS (E&I) Systemen rekencentrum, RS Tientallen meters P? 127kHz/ 868MHz Zie boven Zie boven Zie boven Zie boven Zie boven Zie boven diverse verlichtings armaturen tijdklokken schakelautomaten sensoren Diverse data + telecom apparatuur Servers (1 in Schipholgebouw + 1 in Terminal West) Multiplexers Modems Koppeling met CSS ICT EXP is centrale data infra structuur waarop een aantal applicaties draaien, 10 kv/400v Alle systemen die gevoed worden via LS 400V in/ 400V uit Teruglevering 10kV via 400V 400V/230V Centrale apparatuur via UPS + diesel, Locale apparatuur via locale 230V voeding? Afgaand: BASS Meldkamer Terminal West Rekencentrum 2 (in TC) Kon. Marechaussee Diverse projecten diverse diverse YmvK YMvKas YmvK YMvKas LS installatie? diverse YmvK YMvKas tijdregistratie? UPS LS infra CSS FIS PABX TRAXYS GSM diverse Diverse lengten (lange afstanden: glas, korte afstanden 100m koper) YmvK YMvKas UTP STP (cat5) glas ETSI ETSI ETSI ETSI onbekend onbekend Gehele gebied voor vracht afhandeling Divers geen Brochure DeTeWe geen 1 Zie boven Zie boven Zie boven Zie boven Zie boven 1 geen geen geen Geheel terminal complex, zowel huishoudelijk als industrieel geen onbekend veelal industrieel of hoger (!) geen Geheel terminal complex, zowel huishoudelijk als industrieel geen onbekend onbekend LS/ industrieel geen onbekend onbekend Geheel terminal complex, zowel huishoudelijk als industrieel geen onbekend onbekend Veelal kantooromgeving / rekencentrum omgeving. Lokale interfaces met industriële omgeving (b.v. CSS) Theorie: gescheide n goot voor E- kabels, Praktijk: niet altijd duidelijke scheiding Theorie: gescheide n goot voor E- kabels, Praktijk: niet altijd duidelijke scheiding onbekend onbekend Gedeeltelij k via ISONET instructies ST? Coax/draadantenne Energievoorziening TC.pdf ISONET instructie 4 (5W) 1 1

44 No Systeem Beheerder Omschrijving apparatuur/ onderdelen (zie ook FIS, CSS) Voedingsconfiguratie Koppelwegen met Aangesloten bekabeling andere systemen lengte type P (HF) antenne emissie norm(en) Immuniteit s norm(en) Omschrijving omgeving (EMC) installatie instructie Document referenties EMC Relatie problemen proces 1Prioriteit2 bekend? 34 Tracébeheerde r 35 ST: Schiphol Telematics E.Rutgers P/NB R.Morel ST TER NER SER-T Geen (passieve kabelverdelers) CSS FIS PABX TRAXYS GSM? Diverse lengtes Multicore (buiten) CAT3, CAT5 enz. UTP (Unshielded Twisted Pair) bekabeling, tegenwoordig STP (Shielded Twisted Pair) geen n.v.t. n.v.t Gehele terminal complex, veelal kantoor-omgeving / rekencentrum omgeving. TER-TER kabels buiten Gedeeltelij k via ISONET instructies. Ook kabels zonder EMC instructie gelegd. ISONET instructie

45 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 1 van BASS, Bagage Afhandelings Systeem Schiphol Beheerder: C. Mijnen-P/OD Inventarisatie No Omschrijving apparatuur/ onderdelen 17 Frequentieregelaar evt. met harmonische spoelen, netfilter en sinusfilter Motoren Lineaire aandrijvingen (vermogenselektronica) PLC s + I/O modules Safetybus/noodstopinstallatie Sensoren, fotocellen etc. Barcodelezers Weegcomputers, load cells Pneumatische ventielen Hulpvoedingen 24V dc UPS PC s Switches/hubs Modems Voedingsconfiguratie Aandrijvingen van locale krachtverdeler. Besturing van separate groep, veelal via UPS. Licht- en krachtgroep mogelijk gevoed van dezelfde laagspanningstransformator Koppelwegen met andere systemen Via gemeenschappelijk voedingsnet: alle systemen die op dezelfde lichtc.q.krachtverdeler zijn aangesloten. Parallelle kabels van verschillende systemen in dezelfde kabelgoten.( Aangesloten bekabeling m Coax ethernet (oude systemen) m glasvezel (nieuwe systemen) m profbus PLC- I/O m motorkabels FO s HF antenne geen Toegepaste emissie norm(en) Algemeen: Voor nieuwe industriële apparatuur: EN c.q. EN55011/ 22 klasse A Voor PC s en andere kantoor/ residentiele apparatuur: EN klasse B Voor oudere apparatuur: geen EMC specificaties Toegepaste immuniteits norm(en) Voor nieuwe industriële apparatuur: EN Voor PC s en andere kantoor/ residentiele apparatuur EN Voor oudere apparatuur: geen EMC specificaties Omschrijving omgeving Hoofdzakelijk industrieel (kelder). Centrale meldkamer: residentieel Testruimte BASS: residentieel (EMC) installatie instructie Manual frequentieregelaar, gebruik filter, motorkabelafscherming + instructie PLC installatie 2 Omron Sysdrive 3G3FV- -CE/ 3G3HV- -CE Vector/SEW Movitrac Manual Siemens Simatic S7-300 and M7-300 PLC Reference Manual. Siemens Simatic S7-400 and M7-400 Programmable Controller Module Specs. Ref. Manual Siemens Simatic ET 200B Distributed I/O Station Manual Siemens Simatic ET 200M Distributed I/O Device Manual Siemens Simatic ET 200S Distributed I/O System Manual Oudere installaties: geen gegevens. 1 Met de lengte aanduiding m wordt bedoeld tientallen tot honderden meters 2 Gegevens SINE Group, referentie 2003xxx1-01blg, dd. 28 januari 2003 Passengers/Nieuwbouw & Beheer

46 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 2 van 7 Kritische EMC aspecten en actiepunten EMC beheersplan No EMC aspect Bevindingen Risico Gebleken EMC problemen Actiepunt EMC beheersplan 1 Voeding industrieel deel/ residentiele apparatuur (PC s modems etc.) in principe gescheiden, echter niet via separate transformatoren. Voeding in principe gescheiden, deel van besturing achter UPS. Ook gevoelige (residentiele) apparatuur op gemeenschappelijke voeding Verstoring van gevoelige systemen (weeginstallatie, PC, modems) via gemeenschappelijke voeding BASS besturing gevoelig voor netspanningsdips tijdens schakelen in 50kV net. UPS voeding essentieel. 2. Potentiële stoorbronnen en gevoelige systemen naast elkaar toegepast. 3 Interface EM zonering verschillende apparatuur 4 Koppelweg via parallelle kabels 5 Stoorpotentieel van frequentieregelaars 6 Gebruik portofoons bij besturingen BASS Storende systemen: frequentieregelaars, UPS en schakelende relais/ magneetschakelaars Gevoelige systemen: weeginstallaties, ITen telecom apparatuur (hubs/modems), sensoren, barcode lezers, koppeling met brandmeld installatie. Residentiele apparatuur (PC, modem) in industriële besturing Koppeling tussen parallelle kabels in gemeenschappelijke signaalkabelgoten mogelijk. Koppeling met E-goten hoofdzakelijk bij overgangen en kruisingen) Installatie op enkele locaties niet uitgevoerd volgens instructie, b.v. geen afgeschermde kabel (b.v. sorteerband 31 (T3)) Kleine kans op directe instraling van portofoons op gevoelige sensoren in kelder. Apparatuur dicht naast elkaar in besturingskast of veld (voorbeeld kantoor PC met modems in schakelkast) Interferentie via interface bekabeling (buskabels, seriële kabels, telefoonlijnen) Overspraak in gemeenschappelijke kabelsecties Verstoring van plaatselijke besturing en telecomapplicaties Interferentie op analoge opnemers (b.v. weeginstallatie). Storing PLC/besturing bij meerdere motoren op één frequentieregelaar. Stoorprobleem opgelost met sinusfilter op uitgang FO. Geen Geen Consequente scheiding tussen voeding voor zone 2 apparatuur en zone 3 apparatuur. Specifieke aandacht voor signaal- en telecombekabeling in separate kabelgoten. Pas installatie instructies frequentieregelaar toe Speciaal aandachtspunt: BASS testruimte Hanteer emissie en immuniteitsnormen conform EM zonering, in het bijzonder voor UPS systemen. Strikte scheiding opstelling apparatuur d.m.v. gescheiden kasten en kabelroutes vereist. PC + randapparatuur in separate (afgeschermde) kast. Interfaces tussen zone 2 en zone 3 via filters/glasvezel Geen Gescheiden kabelgoten voor zone 2 en zone 3 apparatuur. Pas strikte kabelklassen toe. Storing PLC/besturing bij meerdere motoren op één frequentieregelaar. Stoorprobleem opgelost met sinusfilter op uitgang FO. Niet bekend. Hanteer standaard installatie instructie voor frequentieregelaars, met name t.a.v. afgeschermde motorkabel, maximale lengte enz. Bij meervoudige motoren op 1 regelaar: gebruik altijd uitgangsspoelen/sinusfilter Hanteer strikte regels voor portofoongebruik in apparatuurruimten, bij open kasten en tijdens onderhoudswerkzaamheden op basis van vuistregel E=7 P/r 3 3 De veldsterkte geproduceerd door een hoogfrequent zender kan geschat worden op basis van de vuistregel E=7 P/r met E = elektrische veldsterkte in V/m, P = uitgestraald vermogen in W en r=afstand in meters. Voorbeeld: een 2W portofoon produceert op 1 meter afstand een veldsterkte van ca. 10V/m. Dit is gelijk aan de immuniteitseis voor apparatuur in een industriële omgeving. Passengers/Nieuwbouw & Beheer

47 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 3 van 7 Glasvezel backbone/ ethernet coax switch/ HUB PC HL Tr 10kV/400V UPS I/O PLC I/O 10kV besturingskasten HK FO M 3~ MCC veld 2 PC, HUB switch (kantoorapparatuur) 3 indien emissie/immuniteit gespecificeerd en instructies uitgevoerd, anders niveau 2 Glasvezel backbone/ ethernet coax switch/ HUB Tr 10kV/400V 4 Amsterdam Airport Schiphol 3 PC HL UPS PLC I/O I/O 10kV besturingskasten HK FO M 3~ 2/3 Product norm, niveau 2 bij voeding niveau 2 apparatuur (PC) MCC veld 3 Frequentieregelaar indien emissie gespecificeerd en instructies uitgevoerd, anders niveau 4 Schiphol Group Vereenvoudigd blokschema van standaard BASS installatie + indicatie EM niveaus Passengers/Nieuwbouw & Beheer

48 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 4 van 7 Foto s F17.1 Transfer Loskade 2, B04+NKBAS/181 BSC presorter onder F17.2 Transfer Loskade 2, B04+NKBAS/181 BSC presorter onder F17.3 Nieuwe technische ruimte centraal, P0B12.02, Vertreklijn 11/12, MCC F17.4 Nieuwe technische ruimte centraal bagagescanner F17.5 Bagtrax systeem, lineaire motoren Passengers/Nieuwbouw & Beheer

49 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 5 van 7 F17.6 Bagtrax systeem, LIM (aansturing) F17.7 Carousel 10, frequentieregelaar + PLC F17.8 Carousel 10, frequentieregelaar + PLC Passengers/Nieuwbouw & Beheer

50 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 6 van 7 F17.9 Aankomstband 8, frequentieregelaar + PLC F17.10 PLC + PC opstelling F17.11 BMS server- en besturingskasten F17.12 BMS server- en besturingskasten Passengers/Nieuwbouw & Beheer

51 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 1 van Schiphol Telematics Beheerder: R. Morel Inventarisatie No Omschrijving apparatuur/ onderdelen 35 ISRA kast (InfraStructuur/Randappar atuur /passief) Switches/hubs Routers Glas Cu converters Modems LSA + verdelers UTP patch panels PC s servers Centrale en locale UPS systemen Voedingsconfiguratie Locale netwerk apparatuur via locale lichtverdeler. Licht- en krachtgroep mogelijk gevoed van dezelfde laagspanningstransformator. UPS/48V batterij back-up in grote technische ruimten. Koppelwegen met andere systemen Via gemeenschappelijk voedingsnet: alle systemen die op dezelfde lichtc.q.krachtverdeler zijn aangesloten. Parallelle kabels van verschillende systemen in dezelfde kabelgoten. Naastliggende technische ruimten met typische industriële apparatuur (liften, luchtbehandeling) Koppeling WER met GSM netwerk Koppeling W-LAN- TERNET, d.w.z. opstelling van W-LAN zenders Groot gedistribueerd systeem, vele locale raakvlakken, gedeelde kabelgoten met andere systemen. Aangesloten bekabeling Glas (single mode/multimode backbone) naar TER, NER en SER 2Mb/s Cu verbindingen tussen TER,NER, SER, WER/GSM, redundant Werkplekaansluitingen SER-T WP via Cat. 5/Cat.6 UTP (inpandig) Telefoniebekabeling NORM88 inpandig Cu buitenkabels: Loodmantel + aardscherm, 2- zijdig op aarde aangesloten HF antenne WER, koppeling met GSM en W- LAN Toegepaste emissie norm(en) Algemeen: Voor nieuwe netwerk apparatuur: EN c.q. EN55022 klasse B Voor PC s en andere kantoor/ residentiele apparatuur: EN klasse B Voor oudere apparatuur: geen EMC specificaties Toegepaste immuniteits norm(en) Algemeen: Voor netwerk/telecom apparatuur: EN Voor PC s en andere kantoor/ residentiele apparatuur EN Immuniteitsspec. vaak onvolledig (bv. IEC801), zonder niveaus Voor oudere apparatuur: geen EMC specificaties Omschrijving omgeving Ruimten zelf hoofdzakelijk residentieel in MER, NER, SER, WER Soms wel in een industriële omgeving (naastliggende luchtbehandeling/ lift ruimte) TER = buitenopstelling (EMC) installatie instructie Nieuwe installaties: PvE ST/TERNET ISONET bekabelingssysteem Oudere installaties: geen gegevens. Passengers/Nieuwbouw & Beheer

52 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 2 van 6 Kritische EMC aspecten en actiepunten EMC beheersplan No EMC aspect Bevindingen Risico Gebleken EMC problemen Actiepunt EMC beheersplan 1 Koppelweg via voeding Voeding residentiele apparatuur (hub s, routers, modems etc.) in principe gescheiden, echter niet via separate transformatoren. Voeding residentiele apparatuur (hub s, routers, modems etc.) in principe gescheiden, deels achter UPS, echter niet via separate transformatoren. Verstoring van hub s, routers en modems vanwege stoorspanning UPS en industriële gebruikers op gedeeld laagspanningsnet Geen Mogelijke koppeling met industriële apparatuur via gemeenschappelijk net. Vertraging in netwerkcommunicatie door hoogfrequent ruis UPS Scheiding tussen voeding voor zone 2 apparatuur en zone 3 apparatuur. Separate kabelgoten voor signaalbekabeling, (gescheiden van voedingskabels) Voeg eis t.a.v. voedingsconfiguratie toe aan PvE TERNET 2. Potentiële EM stoorbronnen in naastliggende ruimten Emissie specificatie UPS is kritisch Storende systemen (b.v. UPS) en schakelende relais/ magneetschakelaars van b.v. luchtbehandelingsinstallaties en liften naast technische ruimte. Verstoring van hub s, routers en modems vanwege stoorspanning UPS en industriële gebruikers in naastliggende ruimte (b.v. gemeenschappelijke goten) Geen Hanteer emissie en immuniteitsnormen conform EM zonering, in het bijzonder voor UPS systemen. Strikte scheiding opstelling apparatuur d.m.v. gescheiden kasten en kabelroutes 3 Hoogfrequent interferentie van defecte TL armaturen 4 Interface EM zonering verschillende apparatuur TL armaturen soms gemonteerd op ladderbanen, zeer dicht bij bekabeling, TL armaturen dicht bij apparatuurkasten Definitie technische ruimte houdt EM zone 2, 3 en 4 in. Mogelijk galvanische verbindingen tussen systemen via storingsmelding, besturingslijnen. Vertraging in netwerkcommunicatie door hoogfrequent ruis UPS Vertraging netwerkverbindingen bij continu knipperen TL buis Interferentie op netwerkapparatuur, daar waar ST netwerkapparatuur dicht bij industriële applicaties staan opgesteld. Voorbeeld: modem BASS Niet bekend Geen Neem periodieke controle c.q. vervanging van verlichtingsarmaturen op in onderhoudsinstructie Indien netwerkapparatuur in zone 3 of hoger: apparatuur in separate (afgeschermde) kast. Interfaces tussen zone 2 en zone 3 via filters/glasvezel Gescheiden kabelgoten voor ST bekabeling door zone 3 en zone gebieden. 5 Koppelweg via parallelle kabels Koppeling tussen parallelle kabels in gemeenschappelijke kabelgoten voor signaalbekabeling mogelijk. Geen grote problemen met kabelscheiding geconstateerd. Koppeling met E-goten hoofdzakelijk bij overgangen en kruisingen) Overspraak in gemeenschappelijke kabelsecties Geen Gescheiden kabelgoten voor zone 2 en zone 3 apparatuur. Pas strikte kabelklassen toe. 6 Gebruik portofoons ST infrastructuur 7 Kabelinvoer, bescherming tegen geïnduceerde stromen door bliksem Kleine kans op directe instraling van portofoons op patchbekabeling en LSA+ stroken. Op probleem locaties zijn mantels consequent op de aardring aangesloten. Op andere locaties geen specifieke bonding/aardingsmaatregelen uitgevoerd. Verstoring analoge telefonie, Vertraging datacommunicatie-netwerk Schade aan netwerkapparatuur/ bij blikseminslag Niet bekend. Schade na inslag in verkeerstoren Hanteer strikte regels voor portofoongebruik in apparatuurruimten, bij open kasten en tijdens onderhoudswerkzaamheden op basis van vuistregel E=7 P/r 1 Consequente aansluiting van kabelschermen en loodmantels op aardring periferie van het gebouw(deel) opnemen in EMC installatie instructie. 1 De veldsterkte geproduceerd door een hoogfrequent zender kan geschat worden op basis van de vuistregel E=7 P/r met E = elektrische veldsterkte in V/m, P = uitgestraald vermogen in W en r=afstand in meters. Voorbeeld: een 2W portofoon produceert op 1 meter afstand een veldsterkte van ca. 10V/m. Dit is ruim een factor 3 hoger dan de immuniteitseis voor apparatuur in een residentiële omgeving. Passengers/Nieuwbouw & Beheer

53 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 3 van 6 Foto s Technische ruimten Schiphol Telematics Netwerkapparatuur NER106/ZT169, B-Pier Netwerkapparatuur NER106/ZT169, B-Pier LSA+ verdeler NER106/ZT169, B-Pier Kabelloop boven kasten NER106/ZT169, B-Pier Aardingsmaatregelen NER106/ZT169, B-Pier HAR (HoofdAardRail) NER106/ZT169, B-Pier Passengers/Nieuwbouw & Beheer

54 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 4 van 6 CISS kast NER106/ZT169, B-Pier Invoer glas- en koperkabels NER106/ZT169, B-Pier Glasvezel junction box NER106/ZT169, B-Pier Afgaande UTP bekabeling NER106/ZT169, B-Pier Ladderbaan bij airco unit, SER/ZT 147, D-pier Aardrail netwerkkast, SER/ZT 147, D-pier Passengers/Nieuwbouw & Beheer

55 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 5 van 6 2Mb/s modems, TER15, net 2 Kabelinvoer, aardingsmaatregelen, TER15 LSA + verdeler TER15 Telefooncentrale TER15 LSA + verdeler TER15 Ladderbaanstructuur TER15 Passengers/Nieuwbouw & Beheer

56 EMC beheersplan fase 2a, Systeeminventarisatie Kenmerk, Blz. 6 van 6 Gecombineerde voeding UTP kabels, telefooncentrale TER15 Kabelinvoer Skyport gebouw kelder K1-28 Kabelinvoer Skyport gebouw kelder K1-28 Kabelinvoer KPN, LS 106 ruimte Skyport Kabelinvoer KPN, LS 106 ruimte Skyport Aardingsmatregelen LS 106 ruimte Skyport Passengers/Nieuwbouw & Beheer