'14 VROUWEN EN MANNEN TEN OORLOG '18 VRAGEN BIJ HET BEZOEK AAN DE TENTOONSTELLING

Transcriptie

1 '14 '18 VROUWEN EN MANNEN TEN OORLOG VRAGEN BIJ HET BEZOEK AAN DE TENTOONSTELLING 1

2 Handleiding bij het bezoek aan de tentoonstelling U kunt met de onderstaande handleiding aan de leerlingen uitleggen hoe ze de tentoonstelling zullen bezoeken. Leg van bij het begin de nadruk op het groepswerk en op de persoonlijke reflectie. Beide werkvormen zijn noodzakelijk voor de leerlingen zodat ze een goed debat kunnen voeren na het bezoek. 1. Verdeel de klas in vier groepen van ongeveer evenveel leerlingen. Het best is de leerlingen niet zelf te laten kiezen met wie ze samenwerken: de ervaring leert dat verschillende karakters een grotere rijkdom geeft in het resultaat. 2. Elke groep begint bij een ander thema: groep 1 start bij Ten oorlog, groep 2 bij onmetelijk geweld, enz. Zo vermijdt u opstoppingen bij het begin van de tentoonstelling. 3. Om alle leerlingen de volledige tentoonstelling te laten ervaren, krijgt elke groep 6 fiches. De eerste fiche gaat over de rode draad die deze groep in de loop van de tentoonstelling in de gaten moet houden. De 5 andere fiches bevatten vragen die overeenkomen met de vijf grote thema s van de tentoonstelling: Thema 1: Ten Oorlog Thema 2: Onmetelijk geweld Thema 3: totale oorlog Thema 4: intimiteit Thema 5: na de oorlog Elke groep moet dus vragen oplossen over de vijf thema s (één thema per fiche) 4. Om het verder denken te stimuleren vindt u hierbij enkele ideeën om een debat te houden met u leerlingen. 2

3 groep 1 Rode draad Welke rollen waren toen toegewezen aan mannen? Aan Vrouwen? Zou dit nu ook zo zijn als het nu oorlog was? 3

4 Groep 1 Thema 1 Ten oorlog Thema 2 Onmetelijk geweld Mannen mobiliseren - Bekijk de verschillende beelden op het paneel. Zoek drie woorden om de beelden en de emoties die ze uitdrukken te beschrijven. Mannen moeten vechten & Mannen naar de oorlog sturen - Waarom was de propaganda in Groot-Brittannië zo sterk ontwikkeld? - De Britse propaganda speelde vaak in op schuldgevoelens. Beschrijf twee voorbeelden die jou in dat opzicht sterk treffen. Waarom heb je deze affiches gekozen? Vrouwelijk patriottisme - Hoe reageerden vrouwen op de mobilisatie van de mannen? Geef twee voorbeelden. Geweld tegen burgers & Verkrachting Ook de burgerbevolking werd getroffen door allerlei soorten geweld. Sommige vormen van geweld raakten vooral mannen of vooral vrouwen, andere raakten iedereen. - Verbind de categorieën in de eerste kolom met minstens één vorm van geweld uit de tweede kolom: vooral mannen vooral vrouwen mannen, vrouwen en kinderen Gijzelnemingen Verkrachting Honger Opeisingen Gebrek aan medicatie Executies Dwangarbeid Gevangenschap Deportaties Beperkingen in de bewegingsvrijheid Vernieling van woningen - Waren deze vormen van geweld eigen aan de Eerste Wereldoorlog? Of vind je in de lijst hierboven voorbeelden die vandaag nog voorkomen in gewapende conflicten? Het vijandbeeld versterken De propaganda bracht vooral vrouwen en kinderen in beeld als slachtoffers van geweld. - Klopt dit beeld met de werkelijkheid? Vinden jullie wel / geen vormen van geweld ten opzichte van mannelijke burgers? 4

5 Groep 1 Thema 3 Een totale oorlog Thema 4 Intimiteit Mannen vervangen & De landbouw - Waarom sprak men in Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland over vervangarbeidsters? - Geef 5 beroepen die vervangarbeidsters uitoefenden. - Hoe denk je dat het vandaag zit met de man-vrouwverhouding in deze beroepen? In de meeste: zijn er vandaag evenveel vrouwen als mannen. werken er vandaag meer mannen. werken er vandaag meer vrouwen. Werkloosheid - Je vindt geen beeld van vervangarbeid uit België. Hoe zou dat komen? Boekje Applaus en kritiek Werden de vervangarbeidsters altijd positief afgebeeld? Zoek: - Een voorbeeld waar ze applaus krijgen. - Een voorbeeld waar ze kritiek krijgen. Mannen onder elkaar De mannen aan het front moesten niet de hele tijd vechten. Tussen de gevechten door waren er lange periodes van wachten. - Hoe brachten de soldaten die tijd door? Haal drie voorbeelden uit het paneel. - Kies een afbeelding die je treft en leg uit waarom. Prostitutie & De goede zeden van vrouwen bewaken Veel koppels raakten gescheiden door de oorlog. - Wat mochten de soldaten op seksueel vlak? En hun echtgenotes thuis? - Wat denk je van dit verschil? Thema 5 Na de oorlog Het weerzien - De terugkeer was niet altijd gelukkig. Geef 3 redenen waarom de terugkeer problemen kon geven. Politieke rechten - Hoe maakte de Belgische feministe Léonie La Fontaine van de oorlogsperiode een argument om vrouwen stemrecht te geven? - Werd haar eis ingewilligd? Wie kreeg stemrecht, op welk politiek niveau? 5

6 groep 2 Rode draad Denken jullie dat de oorlog nieuwe kansen gegeven heeft aan de mannen en vrouwen, op beroepsvlak? Heeft de oorlog de vrouwenemancipaties ondersteund of heeft het de mannelijke viriliteit eerder in de verf gezet? 6

7 Groep 2 Thema 1 Ten oorlog Thema 3 Een totale oorlog Mannen mobiliseren - Nam de mobilisatie in alle landen dezelfde proporties aan? Staaf je antwoord met behulp van de cijfers. - Wat was de leeftijdsklasse van de gemobiliseerde mannen? Schaarste en werkloosheid - Geef twee gevolgen van de mobilisatie van de mannen op economisch en op familiaal vlak. Thema 2 Onmetelijk geweld Mannen buiten strijd - De soldaten werden geconfronteerd met zwaar oorlogsgeweld en moeilijke levensomstandigheden. Kruis in de lijst aan wat je hiervan op het paneel terugvindt. Er zijn meerdere keuzes mogelijk. Honger Lichamelijke verwondingen Eenzaamheid en gemis Mentale problemen Dwangarbeid Ongedierte (vlooien, ratten ) Gevangenschap Ziekte De wapenindustrie - Met welke boodschap probeerden de Britse en Duitse affiches vrouwen aan te trekken voor de wapenindustrie? Wapens maken is ideaal vrouwenwerk. Door wapens te maken, helpen de vrouwen hun mannen aan het front. - Hoe was het personeelsbestand in de wapenindustrie opgebouwd? Er werkten in meerderheid vrouwen. Er werkten in meerderheid mannen. Boekje Applaus en kritiek - Werden de arbeidsters in de wapenindustrie altijd positief afgebeeld? Zoek een kritiek. Moederschap en huishouden - Kijk naar de postkaarten en affiches op dit paneel. Wat werd er nog van vrouwen verwacht van vrouwen tijdens de oorlog? Geef twee voorbeelden. - Verklaar het beeld Les deux devoirs ( Een dubbele plicht ): wat zijn de twee plichten van de vrouw in oorlogstijd? - Leg uit hoe dit kon wegen op de terugkeer van de mannen naar het gewone leven: Pacifisme & Gewetensbezwaarden - Veroorzaakte het oorlogsgeweld aan het front een massale weigering om oorlog te voeren? ja nee 7

8 Groep 2 Thema 4 Intimiteit Contact houden: post aan het front & Brieven van thuis & vitrine De scheiding van thuis viel de mannen erg zwaar. - Welke rol speelden brieven en post? - Welke omvang nam de post aan? (vermeld een cijfer) - Zoek in de brieven naar een passage die je raakt en noteer ze. Licht je keuze toe. Vrouwen, de grote afwezigen & Vrouwen in een mannenwereld - Kies een afbeelding die de eenzaamheid en het gemis treffend in beeld brengt. - Ontmoetten de soldaten soms vrouwen? Geef drie voorbeelden. Thema 5 Na de oorlog De officiële oorlogsherdenking Na de oorlog hielden monumenten en ceremonies de herinnering aan de Groote Oorlog levend gehouden. De gesneuvelde soldaten en oud-strijders stonden centraal in die herdenkingen. - Wie uit het lijstje hieronder komt ook terug in het paneel? Er zijn meerdere keuzes mogelijk. Krijgsgevangen soldaat Verpleegster Munitiearbeider (man of vrouw) Burgerslachtoffer (man) Burgerslachtoffer (vrouw) Burgerslachtoffer (kind) Vervangarbeidster - Is dit representatief voor wat zich tijdens de oorlog allemaal heeft afgespeeld? Welke andere actoren uit de lijst zouden ook herdacht kunnen worden? Mannen terug aan het werk & Vrouwen aan de haard - Wat gebeurde er toen de soldaten terugkeerden naar het burgerleven? Ze waren werkloos want vrouwen hadden hun job ingenomen. Veel vrouwen werden ontslagen zodat de teruggekeerde soldaten weer aan het werk konden. Er was zoveel werk dat ook kinderen moesten werken. - Wat verwachtte men van de vrouwen? Kies een beeld dat je antwoord illustreert. 8

9 groep 3 Rode draad Maak het onderscheid tussen hetgeen propaganda is en wat niet. Wat was het nut van die propaganda? Is er nu in oorlogsgebied ook nog propaganda? 9

10 Groep 3 Thema 1 Ten oorlog Mannen moeten vechten & Mannen naar de oorlog sturen - Wat is het doel van de affiches? - Welke rollen werden opgelegd aan de mannen, vrouwen en kinderen? Wat vind je hiervan? Vitrine Kinderen mobiliseren - Geef twee middelen waarmee de propaganda kinderen aanspreekt. - Welke rolmodellen werden voorgespiegeld aan meisjes? En welke aan jongens? - Vind je diezelfde rolmodellen terug in hedendaags speelgoed? Thema 2 Onmetelijk geweld Het front: een plaats van ontmenselijking - De soldaten werden geconfronteerd met zwaar oorlogsgeweld. Kijk naar de cijfers van het aantal slachtoffers en duid hieronder aan welke correct zijn. Er zijn meerdere keuzes mogelijk. Mannen moeten vechten - De affiches die je hier ziet, tonen dit geweld niet. Waarom volgens jou? Pacifisten in de minderheid - Voor de oorlog stelden veel feministen zich pacifistisch op. Tijdens de oorlog bleef een kleine groep van hen zich actief inzetten voor vrede. - Welke link legden ze tussen vrouwen en vrede? Thema 3 Een totale oorlog Zorg voor de gewonden - Was de zorg voor de gewonden een taak die door mannen of door vrouwen werd opgenomen? alleen door vrouwen alleen door mannen door mannen en vrouwen Vergelijk de postkaarten met het citaat van verpleegster Marie Borden. - De postkaarten tonen: Duitsland doden/vermisten gewonden België doden gewonden Groot-Brittannië doden/vermisten gewonden Frankrijk gevangenen gewonden - Het citaat getuigt over: - Komt het beeld op de postkaarten overeen met de werkelijkheid? Ja Nee In het leger - Noem 4 functies waarin we vrouwen terugvinden in het leger. - Welke verbaast je het minst? Welke het meest? Waarom? 10

11 Groep 3 Applaus en kritiek - Werden de vrouwen in dienst van het leger altijd positief afgebeeld? Zoek een kritiek. Thema 4 Intimiteit Post aan het front & Brieven van thuis & vitrine Voor de achtergebleven familieleden was de scheiding vaak zwaar om dragen. - Waarom was post zo belangrijk voor soldaten aan het front? - En voor de familie thuis? - Noem twee onderwerpen waarover familieleden in hun brieven schreven. Haal voor elk ervan een voorbeeld uit de brieven. Verlof - Wat is een verlof? - Hoe vaak kregen de manschappen verlof? elk weekend tijdens de schoolvakanties zelden Thema 5 Na de oorlog Mannen terug aan het werk & Vrouwen aan de haard Welke ideaalbeelden werden na de oorlog gepromoot: - voor mannen? - voor vrouwen? - Zoek op de panelen een beeld dat dit ideaal illustreert. Vrouwen op de arbeidsmarkt - Kruis aan welke stellingen juist zijn. Er zijn meerdere keuzes zijn mogelijk. Na de oorlog... werden alle verpleegsters ontslagen. verloren de vervangarbeidsters hun werk, maar vonden vrouwen wel hun weg naar een aantal nieuwe beroepen. werd het onderwijs voor meisjes uitgebreid. deed een groeiend aantal mannen en vrouwen kantoorwerk. werkten er in de fabrieken alleen nog mannen. - Welk beroep konden vrouwen in België na de Eerste Wereldoorlog voor het eerst uitoefenen? 11

12 groep 4 Rode draad Wat was volgens jullie het verschil met bezet België en de rest van Europa? Heeft dat een invloed gehad op hoe men naar de mannen en vrouwen keek? 12

13 Groep 4 Thema 1 Ten oorlog Thema 3 Een totale oorlog Vrouwelijk patriottisme - Vechten aan het front was niet de enige manier om de oorlogsinspanning van je land te steunen. Geef twee voorbeelden van andere manieren om de oorlog te steunen. Mannen mobiliseren & Mannen die niet vechten - Welk percentage van de mannen tussen 17 en 50 jaar werd in Frankrijk niet opgeroepen voor het leger? En in Groot-Brittannië? - Werden deze mannen positief en/of negatief bekeken? Geef twee voorbeelden. - Wat denk jij hiervan? Overleven in bezet België & Werkloosheid Wat waren de gevolgen van de oorlog in bezet België? - Op de arbeidsmarkt: - Voor de gezinnen: - Zoek twee beelden die je antwoord illustreren. - Verklaar de karikatuur Le mari chômeur est devenu fille à tout faire ( De werkloze man is meisje voor alle werk geworden ). Hoe wordt de man afgebeeld? En de vrouw? Wat is de boodschap? Weerstand tegen de bezetter - Geef twee voorbeelden van verzet tegen de Duitse bezetting. Thema 2 Onmetelijk geweld Thema 4 Intimiteit Verkrachting & Het vijandbeeld versterken - Hoe werd Duitsland voorgesteld? Er zijn meerdere keuzes mogelijk. Een wild beest Een slachtoffer Een dappere soldaat Een verkrachter Een eerbaar man - Waarom verspreidde de propaganda dit soort beelden? Gewetensbezwaarden Lees de brief van meisjesscouts aan een gewetensbezwaarde. - Welke boodschap willen ze overbrengen? - Zoek op het paneel een afbeelding die overeenkomt met deze boodschap. Vitrine met brieven Zoek in de brieven twee zinnen die volgende gevoelens tot uitdrukking brengen (kies één of twee emoties) - eenzaamheid of verveling: - liefde voor de partner: - angst voor de gevechten: - het verdriet zijn kind(eren) niet meer te zien: 13

14 Groep 4 Oorlogsmeters - Waarom kwam het systeem van oorlogsmeters tot stand? De legerleiding ontving veel vragen van vrouwen die met een soldaat wilden corresponderen. Soldaten die geen brieven kregen (want afkomstig uit de bezette gebieden, of zonder familie) verlangden er erg naar om hun isolement te doorbreken. Er waren niet meer genoeg mannen thuis en vrouwen zochten per brief een partner. De oorlog herinneren en vitrine - Rond welke actoren uit de Eerste Wereldoorlog was er nadien een sterke cultuur van herinnering (in de populaire cultuur, op school...)? - Waarom werden deze contacten tussen soldaten en oorlogsmeters soms als immoreel gezien? Thema 5 Na de oorlog Politieke rechten Vrouwen hadden op allerlei manieren bijgedragen aan de oorlogsinspanning en nieuwe verantwoordelijkheden opgenomen. Welke gevolgen had dit op politiek vlak? - Duid aan wat juist is: Na de oorlog verwierven vrouwen overal dezelfde politieke rechten als mannen. In België kregen mannen algemeen enkelvoudig stemrecht in 1919, voor vrouwen kwam dat er in In Groot-Brittannië konden mannen en vrouwen stemmen sinds Het weerzien - Noteer 3 woorden die aangeven met welke moeilijkheden families na de oorlog hadden af te rekenen. 14

15 Debat / discussie aan het eind van het bezoek 1. In welke opzichten verschilde de situatie in België van die in de andere landen die in de tentoonstelling aan bod kwamen? 2. Welke taken namen vrouwen en mannen op tijdens de oorlog? Welke rol(len) verraste(n) je? Waarom? 3. Welke rol speelde propaganda in de oorlog? 4. Bood de oorlog mannen een gelegenheid om hun dapperheid te tonen, zoals de propaganda suggereerde? 5. Welke impact had de oorlog op het dagelijkse leven van mannen en vrouwen? (gezin, werk ) 6. Denk je dat de oorlog ertoe leidde dat mannen en vrouwen nieuwe politieke rechten verwierven en nieuwe beroepen konden uitoefenen? Leg je antwoord uit. 7. Welke actoren uit de oorlog staan in het collectieve geheugen gegrift? Welke zijn vergeten? 8. Zie je gelijkenissen / verschillen met oorlogen vandaag de dag (vormen van geweld, propaganda, rollen van mannen en vrouwen )? 15