GROOT VERMOGEN MET ZUINIG KARAKTER DE VISSERIJ OP T LIJF GESCHREVEN. CATERPILLAR. Geveke Motoren en Grondverzet B.V.

Transcriptie

1 I f * f. + M. GROOT VERMOGEN MET ZUINIG KARAKTER DE VISSERIJ OP T LIJF GESCHREVEN. CATERPILLAR Geveke Motoren en Grondverzet B.V., Sector Motoren Afd. Service en Verkoop Scheepvaart, Ketelweg 20,. n r n / o l / Q y C V C R C 3356 LE Papendrecht, Telefoon: (J X 6 1 1

2 KRANEN doelmatig door eenvoud Voor heel wat toepassingen adviseren wij m et een gerust hart kogelkranen. Een afsluiter met aantrekkelijke eigenschappen: een betrouwbare afdichting, ideale inbouwm aten en een te verwaarlozen drukverlies. Econosto biedt ruime keus. Kogelkranen van messing, brons, staal en roestvrijstaal. Naar behoefte uitgevoerd met flenzen, laseinden o f draadaansluiting. Dan zijn er nog de typen met volle doorlaat en die in "fire safe of antistatische uitvoering. En natuurlijk kan er gecom bineerd worden met allerlei afstandbedieningen. u kunt dag en nacht bij ons aan de bel trekken voor elektro-service reparaties (on- en offshore) over de geh ele w ereld, w ikkelen (procédé Ayrodev), to eleverin g en onderhoud, nieuw bouw. a a de hoop groenpol elektrische scheepsinstallaties De Hoop Groenpo! Rotterdam bv, W illingestraat 8, telefoon (010) , telex lid van ISES GEBEko u For those who demand the best m ^ E B E k o ^ m bv Gebeko s history is the history of installing and repairing ship's refrigerating and air-conditioning plants. Many orders have already been completed by Gebeko owing to a sound know how. The solution of unexpected technical problems has always been found quickly. rotterdam am sterdam groningen enschede eindhoven m aaslricht e c o n o s T Q G EBEKO B.V. Refrigeration Engineers 25 Kommiezenlaan AM Schiedam - Holland Phone: , Telex 26258

3 51ste jaargang 18 mei 1984, nr. 10 Schip en Werf - Officieel orgaan van de Nederlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied TIJDSCHRIFT VOOR MARITIEME TECHNIEK Marine opdrachten de Centrale Bond van Scheepsbouwmeesters in Nederland CEBOSINE het Maritiem Research Instituut Nederland M'-RIN. Verschijnt vrijdags om de 14 dagen Redactie Ir. J. N. Joustra, P. A. Luikenaar en Dr. ir. K. J. Saurwalt R edacm e-adres Heemraadssingel 193, 3023 CB Rotterdam telefoon Voor advertenties, abonnementen en losse nummers Uitgevers Wyt & Zonen b.v. Pieter de Hoochweg BG Rotterdam Postbus AG Rotterdam tel ', aangesloten op telecopier telex postgiro Abonnementen Jaarabonnement ƒ 70,40 buiten Nederland f 113,60 losse nummers ƒ 5,00 (alle prijzen inct. BTW) Bij correspondentie inzake abonnementen s.v.p. het 8-cijferige abonnementsnummer vermelden. (Zie adreswikkel). Vormgeving en druk Drukkerij Wyt & Zonen b.v. Reprorecht Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen uit dit blad is reprorecht verschuldigd aan de uitgever. Voor nadere inlichtingen wende men zich tot de Stichting Reprorecht. Joop Eijlstraat 11, 1063 EM Amsterdam. ISSN Op 29 februari 1984 ontving de Kon. Mij. De Schelde in Vlissingen de opdracht voor de bouw van vier Multipurpose, zogenaamde M. Fregatten. Daartoe ondertekenden de Staatssecretaris van Defensie de heer Van Houwelingen en de Directeur van de KMS de heer Pröpper een overeenkomst, waarin ook een optie was opgenomen voor de bouw van nog eens vier fregatten van dezelfde klasse. Deze opdracht, waarmee in totaal manjaren werk voor de Nederlandse industrie zijn gemoeid, betekent voor 'De Schelde werk tot in de negentiger jaren, met de daaraan verbonden toeleveringen voor de betrokken onderleveranciers van elektriciteitsopwekkings- en distributiemateriaal benevens de zeer aanzienlijke elektronische apparatuur, die door de Nederlandse industrie zal worden geleverd. Voorde voortstuwing tot ± 20 knoop zullen wellicht dieselmotoren van Nederlands fabrikaat worden aangeschaft. De gasturbines voor hogere snelheden zullen worden geleverd door de Britse firma Rolls Royce. Zoals dit bij vele defensie opdrachten het geval is worden ook bij deze Marine opdracht compensatie opdrachten voor de Nederlandse industrie bedongen met betrekking tot de onderdelen voor de fregatten, die door buitenlandse leveranciers aan Nederland worden geleverd. In dit kader werd op 17 april j.l. te Amsterdam een overeenkomst ondertekend door de Britse staatssecretaris voor defensie G. Pattie en zijn Nederlandse collega J. van Houwelingen. Deze overeenkomst regelt o.a. de levering van 16 Rolls Royce Marine Spey gasturbines voor de M. fregatten, terwijl Hollandse Signaalapparaten een zestal door hen ontwikkelde 'Goalkeeper' luchtafweerinstallatles aan het Verenigd Koninkrijk zal leveren. Voor de scheepsbouw zijn marine-opdrachten bij de vaderlandse werven niet alleen voor de werkgelegenheid van belang. Belangrijker is de kennisuitbreiding die de werven en toeleveringsbedrijven opdoen bij het uitvoeren van deze opdrachten. Niet alleen in de laatste decennia, doch reeds in de vorige eeuw begon die kennisoverdracht tussen de Koninklijke Marine en de Nederlandse scheepsbouw. Hel ontstaan van 'De Schelde in Vlissingen en 'Fijenoord', nu Wilton Fijenoord, in Rotterdam zijn daarvan de sprekende voorbeelden. In dit verband komen de namen Roentgen en Tideman naar voren, laatstgenoemde mag worden beschouwd als de grondlegger van de scheepsmodelproeven in Nederland, waaruit een halve eeuw geleden het Nederlands Scheepsbouwkundig Proefstation - het huidige MARIN - in Wageningen is ontstaan. Ook op het gebied van de lastechniek in de scheepsbouw werd door de Marine-ingenieur G. de Rooij - eerste redacteur van Schip en Werf - baanbrekend werk verricht. Van zijn hand verschenen vele artikelen in dit tijdschrift. Ook heden heeft de Kon. Marine een grote inbreng in de vereniging 'Controlas'. Bij de herleving van de houten scheepsbouw in de jaren'50, nade Tweede Wereldoorlog, toen tientallen houten mijnenvegers bij kleine en middelgrote werven in geheel Nederland werden gebouwd, kwam veel know-how' van de Marine. Voor een aantal werven betekende dit een eerste stap op weg naar overdekte scheepsbouw. Loodsen verrezen voor de bouw van deze mijnenvegers, één er van staat er nog bij de oprit van de brug over de Noord in Alblasserdam, op de werf van Van der Giessen- Inhoud van dit nummer: Marine opdrachten Een wervelbedinstallatie voor scheepsvoortstuwingsdoeteinden Nieuwe assemblage werf in Harlingen De multipurposefregatten 164 De luchtverdedigingsfregatten Verenigingsnieuws Nieuwsberichten

4 De Noord, waar inmiddels ook een nieuw complex is verrezen voor de bouw van de zogenaamde Tripartite Mijnenvegers van de Alkmaar' klasse Ook bij de scheepsbouw van glasvezel versterkt polyester (GVP) nam de Marine in de zestiger jaren het voortouw met de bouw van een aantal vaartuigen voor het toen nog onder het departement van defensie ressorterende loodswezen en de bouw van sloepen en andere kleine vaartuigen voor de Marine. Publikaties verschenen hierover van ir. H. J. Wimmers van het Bureau Scheepsbouw bij de Kon. Marine. Deze polyesterbouw heeft uiteindelijk geresulteerd in de ontwikkeling van het z.g. Tripartite mijnenbestrijdingsvaartuig samen met Frankrijk en België. Als gevolg hiervan verrees bij Van der Giessen-De Noord Marinebouw in Alblasserdam een produktiehal waar volgens een geheel nieuwe produktiemethode een vijftiental ultramoderne schepen van GVP worden gebouwd. Deze opsomming zou niet compleet zijn zonder de bouw van onderzeeboten op de Nederlandse scheepswerven te memoreren. De eerste daarvan werd bijna 80 jaar geleden bij de Kon. Mij. 'De Schelde' voor eigen rekening op stapel gezet en in 1906 als Hr. Ms aan de Kon. Marine verkocht. Vele boten volgden in de loop der jaren en een aantal daarvan werden ook naar het buitenland verkocht. Heden ten dage resteert deze zeer specialistische kennis bij de RDM en Wilton. Het is hier niet de plaats om de laatste 'politieke ontwikkelingen in deze tak van de scheepsbouw te behandelen. De vaderlandse pers staat er nog regelmatig vol van. Doch van uit een maritiem technisch standpunt gezien mag deze kennis niet verloren gaan, vanwege de grote betekenis hiervan voor de andere lakken van de maritieme techniek waarvan o.a. de offshore een belangrijke is. Naast deze scheepsbouwkundige betekenis moet ook de grote 'spin off naar de andere bedrijfstakken worden gememoreerd, namelijk de scheepswerktuigbouw met de voortstuwingsinstallaties, waarvan de dieselmotoren de belangrijkste zijn: Stork-Werkspoor Diesel en Brons Industrie spelen hierbij een prominente rol. Vermeldenswaard is ook dat Canada de tandwielkasten voor zijn nieuwe fregatten bij 'De Schelde heeft besteld; ook de Nederlandse Verenigde Scheepsbouw Bureaux (Nevesbu) hadden een belangrijk aandeel in de totstandkoming van het bouwproject voor de Canadese Fregatten. Een zeer belangrijke rol bij de Marinebouw wordt gespeeld door de elektrische maar vooral door de elektronische industrie waarin de Hollandse Signaalapparaten in Hengelo een hoofdrol speelt. Naast de radarsystemen die daar werden gebouwd en hun weg vonden in de gehele wereld, is de laatste ontwikkeling van het Goal keeper' luchtafweersysteem een exponent van groot belang. Afgezien van de vele nationale belangen bij het uitvoeren van marinebouwprojecten in de NAVO-landen, mag worden gesteld dat Nederland hierin een niet te verwaarlozen rol speelt. Belangrijker is echter dat de kwaliteitsverbetering in de maritieme industrie zijn vruchten afwerpt in de civiele sector, met name in de gespecialiseerde scheepsbouw en offshore. Concluderend mag dan ook worden gesteld dat het niet alleen de manjaren zijn die besteed worden aan marineorders, doch dat de kwaliteitsverbetering van het Nederlandse maritiem-technische produkt in grote mate meehelpt om de positie van Nederlandse bedrijven in de wereldeconomie te handhaven. P.A.L. 2M OTON cfcwjalcl De serieproduktie van GVP-mijnenbestnjdingsvaartuigen bij Van der Giessen-De Noord Marinebouw in Alblasserdam.

5 10 SPECIALISMEN IN ÉÉN HAND THE WALTER KIDDE CO. LTD. BRANDBLUSINSTALLATIES (HALON-CO.) BRANDDETECTIESYSTEMEN G ASDETECTIE AP PA RATUU R ANDERSEN à GROOT MS SMEEROLIE & BRANDSTOFFILTERS THE INDIKON COMPANY INC. MEETSYSTEMEN VOOR TORSIE, SNELHEID, VERMOGEN, UITL1JNING. TRILLING A/S ATLAS DANMARK ZOETWATERBEREIDERS W ATERBEHANDELINGSINSTALLATIES SEWAGE INSTALLATIES VERBRANDINGSOVENS A/S THOMAS THS. SABROE & CO. LADINGKOEL1NSTALLATIES PROV1ANDKOELINSTALLATIES VISRUIMKOELING VISINVRIESINSTALLATIES AIRSCREW HOWDEN LTD. ONTGASSINGSVENTILATOREN MACHINEKAMER & POMPKAMERVENTILATOREN COMPAIR REAVELL/BROOMWADE LUCHTCOMPRESSOREN TAYLOR PALLISTER P.L.C. ROERDRAGERS BLOKKEN KLUIZEN - DEKFITTINGS BERGEN NAUTIK A/S LOGGEN KOMPASSEN KETTINGLENGTEMETERS / \ REGAL INTERNATIONAL INC. DEFENDER SYSTEMEN VOOR OFFSHORE PLATFORMS inham b.v. dordrecht postbus aj dordrecht - tel telex OP T WERK KOMT SLECHTS ÉÉN PIJPMETER. EN EEN PIEPKLEINE MONTAGEPLOEG. Meer is niet nodig als je - zoals Seton - het prefabsysteem van pijpleidingen zover hebt doorgevoerd, dat nauwelijks nog een pijp ter plekke hoeft te worden vervaardigd. Het resultaat is dat er bij de aanvang slechts één pijpmeter aan boord is. Met een duimstok. Met een schetsboek. Met de schema s. Voor je het weet staat er al een vrachtwagen met de benodigde gegalvaniseerde pijpen voor je neus. Vergezeld van de montageploeg. Dat kan alleen als je over pijpmeters met precisie kunt beschikken. En de fabriek enkel en alleen is ingericht voor het maken van pijpen. Zo kan Seton veel sneller maar ook nauwgezetter zijn dan op het werk zelf. En die montageploeg? Die hoeft dan ook niet zo groot te zijn... SETON Dat scheelt heel wat reisuren en -kosten. En u krijgt kwaliteitspijpen, die altijd vooraf gecontroleerd zijn. Informatie en offertes: Want wat waard is gedaan te worden, Ketelweg 30,3356 LE Papendrecht. is waard goed gedaan te worden. Telefoon (078) PIJPLEIDINGEN

6 motoren Een verantwoorde investering S.K.L; (Schwermaschinenbau "Karl-Liebknecht) heeft een jaarlijkse Dieselmolorenproduktie van meer dan pk. Het hieronder afgebeelde type komt uit de VD 48/42 Al serie. Met ingebouwde Injector druk- en wateropbrengst regelbaar d.m.v. Servo Press tot 30 C warm water zonder meerprijs Ltr/u, bar bestand tegen zoutwater de ideale afmetingen zelfs voor de kleinste tussengangen reinigen, ontvetten en desinfecteren. KARCHER CENTRUM AMSTERDAM TEL KARCHER CENTRUM ARNHEM TEL KARCHER CENTRUM HOOGEVEEN TEL KARCHER CENTRUM SCHIEDAM TEL ^ 12 VD 48/42 AL-2 5,296 kw(7,200p k ) bjj S00 omwjmin. Moderne enkelwerkende direkt-omkeerbare middensnellopende 4-slag dieselmotoren van de derde generatie. De SKI motoren hebben een hoog rendement cq. laag specifiek brandstofgebruik. Compacte bouw, stüye constructie, /eer concurrerende prijzen, onderhoudsarm, goed toegankelijk, geschikt voor /ware olie tot 180 cst (1500 sec. R1) y volledig te automatiseren, geschikt voor onbewaakte machinekamer en brugbediening. Leverbaar met tandwielkasten en reduktles voor velertei doeleinden. Voortstuwing» en stationaire dieselmotoren met vermogens van kw, bij 500 omw./min. Du* velgen erator sets van kva. Op uw verzoek verstrekken wij gaarne uitvoerige documentatie en inlichtingen. PJ.BRflnDbo SKL-lmporteur voor de Benelux Maasstraat 2-8, 3313 CR Dordrecht-Holtand Postbus 275, 3300 AG Dordrecht, Tet * Telex: brand nl, Telegramadres: brandmotoren YMUIDEN DECKMACHINERY For: - MARITIME - NAVAL APPLICATIONS - TOWING - DREDGING - OFFSHORE ENGINEERING WORKS YMUIDEN YMUIDEN-HOLLAND P.O. Box 28 TEL TELEX 41315

7 Een wervelbedinstallatie voor scheepsvoortstuwingsdoeleinden Door: W. Helleman & W. J. Kruijt Introductie Het zoeken naar wegen scheepsvoortstuwingssystemen omnivoor te maken heeft geleid tot een ontwerp van een scheeps-stoom voortstuwingsinstallatie met druk opgeladen wervelbedketel en externe stoomgeneratie. De Luitenants ter zee van de technische dienst der tweede klasse W. Helleman en W. J. Kruijt hebben gedurende het laatste jaar van hun voortgezette opleiding als officier van de technische dienst in een projectgroep gewerkt aan constructieve en thermodynamische aspecten van de in dit artikel weergegeven installatie. Voor meer uitgebreide informatie wordt verwezen naar hun in de referentie opgegeven rapporten. Aan deze afstudeerscriptie werd door de Ned. Ver. van Technici op Scheepvaartgebied een prijs toegekend welke op 6 april 1984 op het Kon. Instituut voor de Marine te Den Helder werd uitgereikt. Dit artikel behandelt een wervelbed-stoom-voortstuwingsinstallatie. Bij de hier te behandelen installatie vindt de verbranding onder druk plaats en de stoomgeneratie in een buiten de ketel geplaatste mengverdamper. Deze installatie is ontworpen in het kader van het EXSPENCO-project, een project met als doel het ontwikkelen van een economische, compacte, lichtgewicht scheepsvoortstuwingsinstallatie, welke een grote brandstofbreedte bij een hoog totaal rendement moet kunnen verwerken. 'EXSPENCO' staat hierbij voor EXperimental Ship Propulsion ENergy COnversion. De achtergrond van het opzetten van dit project is de voortdurende toename van prijzen van hoogwaardige scheepsbrandstoffen en de optredende beperkingen in de beschikbaarheid en de verkrijgbaarheid van deze brandstoffen. Het is de bedoeling de installatie zoveel mogelijk met bestaande componenten op te bouwen teneinde investeringsrisico s zoveel mogelijk uit te sluiten. 1. DE INSTALLATIEKEUZE De installatiekeuze is gevallen op een PFBC-installatie (Pressurised Fluïdised Bed Combustion) gecombineerd met water als arbeidsmedium. Op de totstandkoming van deze keuze wordt hier verder niet ingegaan. Van de gekozen installatie kunnen als positieve punten vermeld worden: - het multi-fuel karakter (uitgangspunt); - de egale en lage bedtemperatuur (constructief voordeel); - de mogelijkheid om schadelijke stoffen voor milieu en installatie te binden met behulp van het bedmateriaal en/of toevoegingen hieraan; - de geringe eisen die aan de brandstoffen (kolen, olie) gesteld worden. Met name de toelaatbare korrelgrootte van kolen is hierbij van belang (3-32 mm i.t.t. poederkoolketels 90 urn pm), zodat er geen stofoverlast is en er een kleinere maal-installatie benodigd is. De negatieve aspecten mogen echter niet uit het oog verloren worden. Als negatieve punten kunnen genoemd worden: - het stoomdruk-afhankelijke rendement, dat hierdoor voor scheepstoepassing beperkt is (scheepsinstalfaties werken om verschillende redenen met drukken tot slechts 120 bar); - het onvermijdbare ontwikkelingsrisico van de verschillende componenten, zoals de nog nader te beschrijven oplaadgroep (surge, matchen, erosie), mengverdamper en stoomblower; - het mogelijke sinteren van de bedinhoud, hetgeen afhankelijk is van de gebruikte brandstof (vooral kolensoorten) in combinatie met het bedmateriaal en de bedtemperatuur; - de problemen met het deellastbereik en het deellastgedrag van de installatie, welke bij verschillende onderzoeken naar voren zijn gekomen; - de mogelijke problemen welke op kunnen treden bij scheepsbewegingen op het fluïdisatiegedrag van het wervelbed. 2. DE AANPASSING VAN DE CONVEN TIONELE STOOMCYCLUS AAN FBC FBC met toepassing van een conventionele stoomcyclus, (d.w.z. verdamping in de ketel), levert een beperkt deellastbereik op en tevens een bij vermogensvariatie traag reagerend systeem. Het eerste aspect wordt veroorzaakt door het niet op Ie heffen grote temperatuurverschil tussen het bed en het water-stoommengsel. De laagst mogelijke bedtemperatuur is afhankelijk van de ontstekingstemperatuur van de brandstof. De minimale bedtemperatuur is voor olie ca. 600 C en voor kolen ca. 700 C. De temperatuur van het water-stoommengsel is de verdampingstemperatuur, welke van de druk afhankelijk is. Deze temperatuur ligt bij normale scheepsstoomcondities tussen de 250 C bij ca. 40 bar en de 325 C bij ca. 120 bar. Het temperatuurverschil tussen twee media (lichamen) bepaalt in combinatie met de grootte van het contactoppervlak en de warmte-overdrachtscoëfficiënt de overgedragen warmte. Zodoende belemmert een te groot minimum temperatuurverschil verlaging van de minimale warmte-overdracht (figuur 1). De enige mogelijkheid om het temperatuurverschil bij deellast te verkleinen is het koelen van het bed met een medium zonder fase-overgangen. Van zo'n medium (in dit geval oververhitte stoom) is de temperatuur druk-onafhankelijk te kiezen. De hoeveelheid gegenereerde warmte in het bed is echter te groot om alleen stoom te oververhitten en de energie in de afvoergassen is te gering voor de volledige verdamping van het benodigde voedingwater. Dit heeft geleid tot het aan brengen van een mengverdamper, waarin stoom gegenereerd wordt met behulp van een deel van de oververhitte stoom (afkomstig uit de wervelbed-oververhitter-bundel), 3. BESCHRIJVING VAN HET PROCES (Zie figuur 2). Het processchema is te scheiden in een rookgaszijde en een water/ stoomzijde. Het rookgaszijdig deel van het proces is als volgt opgebouwd: middels een vrijdraaiende drukvulgroep wordt de verbrandingslucht op een drukniveau van ca. 10,5 bar gebracht. De brandstof wordt onder in de ketel met de verbrandingslucht gemengd, waarna verbranding in het wervelbed op een temperatuurniveau van 900 C en een drukniveau van ca. 10 bar plaatsvindt. Van de in het bed gegenereerde warmte wordt het grootste deel (2/3) via de bedbundel afgevoerd en de rest wordt met de rookgassen meegevoerd. Vervolgens worden de rookgassen afgekoeld door respectievelijk de herverhitter en de hogedruk-economiser. Op een inmiddels gematigd temperatuurniveau van 550 C vindt dan de rookgasreiniging (bescherming van de drukvulgroepturbine tegen erosie door stofdeeltjes plaats). De gereinigde rookgassen expanderen tenslotte door de turbine, waarna deze via de atmosferische economiser de installatie verlaten. De rookgaszijde en water/stoomzijde zijn door de verschillende warmtewisselaars aan elkaar gekoppeld. De opbouw van de water/stoomzijde en het verloop hiervan is als volgt: vanuit de condensor waar middels een ejector de ontgassing plaatsvindt, wordt het condensaat door de condensaatpomp op druk gebracht. Het condensaat wordt

8 BRAKDSTOT (SOOBT) VOLLAST SITUATIE LEELLAST SITUATIE ( in ia a le ) T ('C T (*C T ( ' C T CC) / / / / / / / / OLIE V / «20 ; ; y>o 500 J n x 29«V a a x V W 29«280 Qto t. Qtot. tanparntuur nlvaaua ln da badbundal an hat bad b ij varaehlllan de configuratlaa brandstof la u t veriaapin? In badbundal anngverdaaper AT k a t k İn A T in,k (v ) Ir» K K - K % 2 K - t r i o lie v o lla a t d a a lla a t «2 0, ,10 Bovanata fig u u rj f / /""Jrovprgedragan warmt» naar medium zonder fa e e - v, ovargang t V \ A + \ / / l tovergadragen warmta naar mediun mat verdamping' T a b ali ATi logarith m laoh tem paratuurveraehil bed-aadlum k l varm ta-doorg angoaoafflolent AT. (d ) Ï t rzx» verhouding d a a lla a t-v o lla a t ln.k1 ' Fig. 1, Schematische weergave systeem met verdamping in het wervelbed en systeem met koeling van het wervelbed door een medium zonder fase-overgangen. Fig. 2. Het processchema met componenten nummering. via twee lagedruk voorwarmers en een lagedruk-economiser naar de voedingwaterpomp geleid, welke het condensaat/voedingwater op een druk van 72,5 bar brengt. Na passage van de hogedruk-economiser I «W V U I I UW I I ^ W U ' U K V W W IIW IIIW V I komt het voedingwater in de mengverdamper. De mengverdamper is een combinatie van inspuitkoeler, stoomdrum en verdamper. Om een voldoende groot verdampend oppervlak te bereiken, is versproeien van het voedingwater noodzakelijk. Ongeveer een kwart van het versproeide water zal worden verdampt, waardoor de in het voedingwater opgeloste verontreinigingen in oplossing blijven en niet in de stoom terecht zullen komen. De kwaliteit van het water in de mengverdamper kan door regelmatig spuien op peil worden gehouden. De in de mengverdamper gegenereerde stoom wordt in de bedbundet tot ca. 500 C oververhit. Een deel van deze stoom wordt gebruikt om in de mengverdamper de stoomgeneratie te verzorgen. De rest van de oververhitte stoom wordt naar de turbines geleid. De stoomcirculatie in het bedbundel-mengverdampersysteem wordt verkregen door de in het systeem geplaatste stoomblower. Het deel van de oververhitte stoom dat niet voor stoomgeneratie benodigd is, expandeert in de stoomturbines naar een condensordruk van 0,05 bar. Ter verbetering van het cyclusrendement en om de rookgassen voldoende te koelen is gekozen voor herverhitting bij een druk van 18,5 bar. In de toevoerleiding van de hoge- en lagedruk turbine zijn inspuitkoelers aangebracht. Deze zijn in dit systeem een eis vanwege de grote verandering van stoomtemperatuur bij vermogenswisseiingen (thermische spanningen). De stoomturbines drijven via een tandwielkast de scheepsschroef aan. 4. BEREKENINGSRESULTATEN * t. W t> l l k l \ U M I I t M W I lu W W b I m I> I1 Alvorens tot het geven van uitkomsten over te gaan is het noodzakelijk de deellaststrategie uiteen te zetten. Om afvoergassenverliezen te beperken is getracht de luchtovermaat over zo n groot mogelijk gebied constant te houden (20% minimaal i.v.m. gevaar voor naverbranding boven het bed). Dit geschiedt door regeling van de ketel-oplaaddruk. Door het beperkte regelbereik van de oplaadgroep wordt een ondergrens van 5 bar vastgelegd. Zodoende loopt de ketel-oplaaddruk in het gebied van 45% deellast tot vollast vrijwel lineair op van 5 naar 10 bar. Onder de 45% deellast blijft de oplaaddruk en dus de massastroomlucht constant. Hierdoor neemt de luchtovermaat bij de afnemende belasting (onder de 45%) sterk toe. De invloed van de luchtovermaat is terug te vinden in de rendementskromme (figuur 3). Deze verloopt boven de 44% vermogensdeellast vlak en daaronder neemt het rendement sterk af (relatief groter rookgasverlies). Uit de deellastberekeningen kunnen een aantal conclusies getrokken worden: de turbine kan de compressor over het gehele gebied drijven, de inspuithoeveelheden van de stoomkoelers leveren bij een juiste constructie geen problemen op, de hogedruk-economiser blijft buiten het dauwpuntscorrosiegebied en thermodynamisch gezien levert het systeem geen problemen op. Een probleem dat uit de berekeningen naar voren komt is de dauwpuntsproblematiek van de lagedruk-economiser. Hiervoor zijn een aantal niet nader te noemen oplossingen mogelijk. Verder zitten er mogelijk aan het systeem nog wat haken en ogen voor wat betreft de ontwikkelinq van t A jc ii v u u i «vat u c u c i i u c u i K w t r \ r v c i i t v a n de stoomblower en de mengverdamper. Een vraag die tijdens het onderzoek naar voren kwam, is in hoeverre een systeem met herverhitter gunstiger uit de bus zou komen dan een systeem zonder herverhitter. Hierbij gaat het om het afwegen van een duurdere installatie versus rendementsverbetering. De voornaamste consequentie die vast zit aan de keuze van herverhitting is de toename van de complexiteit en direct daaraan r t ) INSTALLATIERENDEMENT Fig. 3. Het installatierendement als functie van de belasting.

9 gekoppeld de investeringen in de installatie, waarbij de voorzieningen voor het achteruitslaan een grote rol spelen (speciale koeling van de herverhitter). De rendementsverbetering bij een systeem met herverhitting moet dan ook opwegen tegen de extra investeringen, bedrijfskosten en onderhoud, Uit de berekeningen blijkt dat de rendementsverhoging door toepassing van een herverhitter bij dit systeem 1,72% bij vollast is. 5. TOEPASBARE BRANDSTOFFEN; BRANDSTOFBREEDTE Zoals in het voorgaande is genoemd, is één van de uitgangspunten van dat EXSPEN- CO-project het ontwerpen van een installatie die een grote brandstofbreedte kan verwerken. Bij deze wervelbedinstallatie moet hierbij worden gedacht aan zware, residuale olie en steenkool, goedkope brandstoffen die overal verkrijgbaar (zullen) zijn. Deze brandstoffen bevatten echter verontreinigingen als water, as, zwavel (S) en vanadium (V). Door het wervelbed en het rookgasgedeelte van de installatie worden slechts eisen gesteld t.a.v. de chemische verontreiniging (S,V), om dauwpuntscorrosie (S) en kleverige corrosieve afzetting (V) te voorkomen. Deze stoffen moeten tijdens het verbrandingsproces dan ook geheel of gedeeltelijk onschadelijk gemaakt worden. Dit kan geschieden door chemische binding aan bepaalde soorten bedmateriaal. Zwavel kan worden gebonden met calcium-houdende stoffen als kalksteen en dolomiet. Het wordt omgezet in calciumsulfaat of verbindingen daarvan. Vanadium wordt door magnesiumoxide omgezet in (onschadelijke) magnesium-vanadaten (smeltpunt ca C). Tevens is het mogelijk deze brandstoffen door elkaar te gebruiken. 6. UITVOERING VAN HET LUCHT EN ROOKGASGEDEELTE VAN DE INSTALLATIE Zoals reeds beschreven bestaat de ketelinstallatie uit een drukvat met daarin de convectiebundels voor warmteoverdracht naar de stoom. Het'ketelvat wordt op druk gehouden door een afvoergassen gedreven drukvulgroep. Om de gasturbine tegen erosie te beschermen moeten de stofdeeltjes in de rookgasreinigingsinstallatie uit de rookgassen worden verwijderd. Na expansie door de gasturbine stromen de rookgassen door de atmosferische économiser naar de schoorsteen. De PFBC-ketelunit De ketelunit bestaat uit het wervelbed, met daarin geplaatst de zogenaamde bedbunde! (waarin stoom wordt oververhit) en daarboven het vrijboord, de herverhitter en de hogedruk-economiser. Hieromheen bevindt zich de ketelwand, opgebouwd volgens het zogenaamde enveloppe-systeem. Het geheel is met bijbehorende voedingwater- en stoomleidingen geplaatst in een drukvat, waarin bij vollast een druk van ca. 10,5 bar heerst. In figuur 4 is deze uitvoering in doorsnede weergegeven. De lucht (afkomstig van de oplaadgroep-compressor) stroomt aan de bovenzijde de ketel binnen. Vervolgens stroomt de lucht door de luchtspleet van de enveloppe-ketelwand in tegenstroom met de rookgassen naar beneden. De lucht koelt hierbij de binnenzijde van de ketelwand en wordt hierdoor opgewarmd. Aan de onderzijde van de ketel keert de lucht van richting om en stroomt door de luchtverdeelplaat het wervelbed in. De luchtverdeelplaat zorgt voor een goede, homogene fluïdisatie en stabilisatie van het wervelbed. In het vrijboord boven het wervelbed is de rookgassnelheid laag en krijgen meegevoerde deeltjes de kans om terug te vallen. Vervolgens passeren de rookgassen met lage snelheden (om erosie van bundelpijdoorsnede (gezien naar achter) afvoerkanaal rookgas koeling lucht bufferruimts Voor deze omzetting kan periclaas of dolomiet als bedmateriaal worden gebruikt. Bij olie als brandstof wordt zodoende dolomiet als bedmateriaal gebruikt, vanwege het in de olie aanwezige zwavel en vanadium. Bij kolen als brandstof moet kalksteen als bedmateriaal worden gebruikt, om zoveel mogelijk zwavel te binden. Kalksteen heeft nl. een grotere capaciteit voor zwavelbinding dan dolomiet. De toegevoerde hoeveelheid vers bedmateriaal is (om het wervelbed in stand te houden) gelijk aan de met de rookgassen meegevoerde hoeveelheid stof. Hierdoor is zowel bij olie als bij kolen de verhouding tussen toegevoerde hoeveelheid zwavel en calcium niet optimaal waardoor de zwavelretentie niet volledig is. Volledige ontzwaveling wordt dan ook niet nagestreefd, dit omwille van de gewenste eenvoud van de installatie. Dit is de reden dat zowel bij olie als bij kolen een maximaal toelaatbaar zwavelgehalte van de brandstof van 4% wordt aanbevolen (i.v.m. dauwpuntscorrosie). In de praktijk houdt dit in dat nagenoeg alle olie- en kolensoorten toepasbaar zijn. Fig. 4. Schematische weergave van de PFBC-ketel, dwarsscheepse doorsnede.

10 pen te voorkomen) de herverhitter en de hogedruk-economiser, waarna zij de ketel verlaten. Dit geheel is geplaatst in een drukvat, dat is opgebouwd uit drie delen: een bodemdeel (met daarin alle leidingdoorvoeringen), met daarop geplaatst twee cilindrische delen, die verticaal verwijderd kunnen worden. Dit laatste om de ketel voor onderhoud c.q. reparatie toegankelijk te maken. Het inwendige deel van de ketel kan o.i.v. temperatuurverschillen verticaal binnen het drukvat uitzetten. Het totale gewicht van deze unit zal ca. 68 ton bedragen; de afmetingen van het drukvat (zieook figuur 4) zijn 10,5 m x 3,8 m. Het installatievermogen is 20 MW (asvermogen). Het toegevoerde verse bedmateriaal en de kolen vallen door een pijp boven in het wervelbed. Buiten de ketel is een sluizensysteem benodigd om het materiaal tegen de keteldruk in toe te voeren. De olie kan worden ingespoten in de nozzles van de luchtverdeelplaat. De rookgasreiniging Door het gefluïdiseerde wervelbed worden deeltjes opgeworpen. Een gedeelte van deze deeltjes (bedmateriaal of kolen) wordt met de rookgassen meegevoerd, de rest valt vanuit het vrljboord in het bed. Omdat de rookgassen door de turbine van de oplaadgroep expanderen moeten de meegevoerde deeltjes worden verwijderd uit de rookgassen, om erosie van de turbineschoepen te voorkomen. De eis, die door de turbine t.a.v. de stofbelading van de rookgassen wordt gesteld houdt in dat alle deeltjes groter dan 10 pm moeten worden verwijderd. Dit reinigen van de rookgassen kan geschieden met cyclonen. Door de centrifugaalkracht worden de stofdeeltjes uit de rookgassen verwijderd. Om aan de turbine-eis te voldoen is een drietrapscyclooninstallatie voldoende (3 groepen cyclonen in serie). Het is in principe mogelijk de eerste twee trappen onder het drukvat te plaatsen. De derde trap moet i.v.m, ruimtegebrek in het ketel-drukvat in een apart drukvat buiten de ketel worden geplaatst. Een dergelijke installatie is compact, betrouwbaar, relatief goedkoop en nagenoeg onderhoudsvrij, Fig. 5. Schematische weergave machinekamer-layout PFBC-installatie. De oplaadgroep De oplaadgroep zorgt voor het gewenste drukniveau in de ketel. De compressor brengt de verbrandingslucht op keteldruk (10,5 bar bij vollast); de rookgassen uit de ketel expanderen, na passage door de rookgasreiniging, door de turbine. Na de reiniging bevatten de rookgassen toch nog een geringe hoeveelheid stofdeeltjes: hierom worden bepaalde eisen aan het 'gaspad' gesteld: rookgassnelheden en de ombuiging van de rookgasstroom dienen beperkt te zijn. Door de lage turbine-invoertemperatuur (540 C) worden ondanks de qhemische verontreiniging van het gas (S) geen corrosie-problemen (zogenaamde hot-sulfidation, optredend boven 750 C) verwacht. In principe kan de oplaadgroep op drie manieren worden uitgevoerd, n.l, door toepassing van: - de gasgenerator van een bestaande gasturbine; - de combinatie van een afzonderlijke compressor en turbine; - (dieselmotor-) drukvulgroepen (tweetraps i.v.m. de hoge gewenste drukverhouding). Bij nader onderzoek blijkt echter dat de eerste mogelijkheid zeer moeilijk uitvoerbaar is: aanpassing van gasturbines aan van het ontwerp afwijkende condities is niet eenvoudig. De toepassing van een afzonderlijke compressor en turbine leidt bij dit installatievermogen tot zeer grote en zware industriële machines. De oplossing moet hier dan ook worden gezocht in een tweetraps drukvulgroepinstallatie. Deze installatie is compact, licht, gemakkelijk op te stellen en vergt weinig onderhoud. Ook het gaspad voldoet aan de gestelde eisen. Bovendien is praktijkervaring met deze machines aan boord van schepen voldoende aanwezig (scheepsbewegingen; het noodzakelijke compressor wassen). Het verdient aanbeveling al in de ontwerpfase een ongeveer passende bestaande drukvulgroep te kiezen en daar de installatie aan aan te passen. Dit leidt tot een betere integratie van het geheel. 7. LAYOUT VAN DE MACHINEKAMER Om de lezer een indruk te geven hoe de installatie er ongeveer uit zal komen te zien is in figuur 5 een schets van een mogelijke machinekamer-layout gegeven. De stoomturbines, voedingwatervoorwarmers en de mengverdamper zijn enigszins arbitrair gedimensioneerd volgens de verwachte grootte. In deze schets zijn geen

11 Boogaerdt is goede maatjes met zuinige houtkopers. Grote bouwbedrijven en kleinere aannemers! Timmerfabrieken en andere industriële verbruikers van hout! Bouwers van jachten en zeeschepen! Inkopers van Rijks* en gemeentediensten! Vandaag de dag moet u meer dan ooit op de kleintj es letten. Ga daarom te rade bij Boogaerdt Dank zij de eigen zagerij krijgt u uw hout geleverd op de gewenste m aat Dus geen verspilling. Dit voordeel gaat niet ten koste van kwaliteit en assortim ent Boogaerdt biedt u verreweg het grootste programma. Ook bijzondere, incourante houtsoorten zijn direkt uit voorraad leverbaar. Hoe groot onze voorraden ook zijn, al het hout wordt onder optimale omstandigheden opgeslagen en verzorgd. Tegenwoordig moeten we met mate kopen. Voor hout betekent dat vooral: in de juiste maten. Mede hierom is Boogaerdt goede maatjes met zuinige houtkopers. Boogaerdt levert onder meer: Oregon Pine. Hemiock. Pitch Pine. Redwood. Azobc. Afzclia. Abachi. Iroko. Sipo Mahonie. Zweeds Vuren.M.E. Vuren. Iepen. Frans Eiken. Essen. Moulmain Teak. Java Teak. Yang. Keruing. Dark Red Meranti. Merbau. Multiplex. Gelijmde spanten. Geprofileerde kozijnen en Sponningschroten. I H outhandel Boogaerdt B A., Im port Zagerij Schaverij. D orpsstraat 8 8,2 9 M AG K rim pen aan de Lek. I el ' 14944* I elex hooga nl.

12 DRINKWATER U S n C H N IH op de juiste temperatuur tappen met een koeler van VAN WEST. Noodzaak aan boord van elk schip. Alle voorkomende voltages (AC en DC) leverbaar. Diverse verkooppunten in de havens. Leveringsprogramma: * Las- en snijapparatuur, zowël elektrisch als autogeen. * Alle soorten lasdraden, toevoegmetalen, laselektroden, laspoeders en accessoires. * Hulpapparatuuralsrolstellingen, manipulatoren enz. * Gassen en gasmengsels voor industriële en medische doeleinden. * Leverina en aanleg van gas- en zuurstofleidingen. * Eigen reparatie- en vervoersdiensten, waardoor optimale service en snelle levertijden gegarandeerd zijn. * Wij importeren en vertegenwoordigen alleen bekende en hooggenoteerd staande fabrikaten. * Met door ons geleverde apparatuur en toebehoren wordt bewust gekozen voor kwaliteit en bedrijfszekerheid. * Door de bij ons aanwezige kennis kunnen wij een goede voorlichting ig geven { en de juiste offertes uitbrengen. Ook opleidingsmogelijkheden voor M.I.G. en T.I.G. lassen zijn bij ons aanwezig VAN WEST, voor heerlijk koel drinkw ater (N ederlands fabrikaat) VAN WEST-HEERDE B.V. Postbus AD HEERDE Tel Tlx en aircondition NIJVERHEIDSWEG LX HOOGEZAND POSTBUS AD HOOGEZAND TELEFOON (05980) TELEX e in s te in w e g a p leeuw ard en

13 hulpsystemen zoals die aan boord nodig zijn getekend. Indien men echter de afmetingen van deze machinekamer en de grootte van het opgestelde vermogen in beschouwing neemt dan is het duidelijk dat het hier een compacte, lichtgewicht (totaal ton) voortstuwingsinstallatie betreft. Benodigde bundelvoorzieningen Bij oliebundels zal tankverwarming noodzakelijk zijn i.v.m. de hoge viscositeit van de olie. Verdere brandstofbehandeling kan beperkt blijven tot voorde pompen noodzakelijke filtratie. Bij toepassing van kolen als brandstof moet een systeem worden gebruikt met voorraadbunkers met diverse hoppers (trechters onderin). De kolen kunnen van hieruit pneumatisch worden getransporteerd naar voorraadhoppers naast de ketel. Een dergelijk systeem vergt relatief weinig onderhoud en kan worden geautomatiseerd. Stofoverlast treedt hierbij niet op. Een dergelijk systeem is eveneens geschikt voor het bedmateriaal. Voor het uit de rookgassen afgevangen vliegas moet een speciale opslagbunker aanwezig zijn. Hoewel het in het vliegas aanwezige zwavel chemisch gebonden is, mag dit vliegas uit milieuoverwegingen niet zonder meer geloosd worden. Na droge opslag in een bunker kan het m.b.v. een luchtejectorsysteem naar de wal afgevoerd worden. Van stofoverlast is ook hier dan geen sprake. 8. CONCLUSIES EN SAMENVATTING - Thermodynamisch gezien lijkt het systeem, met wijziging van de atmosferische économiser i.v.m. dauwpuntscorrosie, goed uitvoerbaar. - Het rendement is voor een stoomsysteem met een stoomdruk van 70 bar over het gehele deellastgebied relatief hoog (35,3%) overall bij vollast. - Het deellastbereik is groot en geschikt voor scheepvoortstuwing. - De constructie van de beschreven ketel is met de huidige stand van techniek uitvoerbaar, - De installatie is compact, licht van gewicht, kan een grote brandstofvariëteit verwerken en is modulair op te bouwen, hetgeen onderhoud en reparatie vereenvoudigt. Nadere studie is echter voor de volgende punten vereist: - het dynamische gedrag van de installatie. Hierbij gaat het voornamelijk om het verloop van temperatuur- en drukgradiënten. Hiervoor wordt tevens verwezen naar [3j. - Toepassing van een systeem met of zonder herverhitter. - Nadere economische studies. Literatuur [1] W. Helleman, Het EXSPENCO-project; een wervetbedscheepsvoortstuwingsinstallatie; Thermodynamische aspecten van het processchema. Rapport TH Delft/KIM, juni [2] W. J. Kruijt, Het EXSPENCO-project; een wervelbedscheepsvoortstuwingsinstallatie; Constructieve aspecten van het ketelgedeelte. Rapport TH Delft/KIM, juni [3] W. Gout, W. R. v.d. Gronden, Programma DYSPENS, NUCON BV; rapport in voorbereiding, Nieuwe Assemblagewerf in Harlingen kunnen de Friese werven een passend antwoord geven op vragen van afnemers inzake schepen met grotere diepgang en breedte; een uitbreiding van de mogelijkheden derhalve. Dit impliceert zeker ook een consolidatie van de bestaande werkgelegenheid. De stichting Samenwerkende Friese Scheepswerven heeft onlangs het project voor de buitendijkse assemblagewerf in Harlingen bekend gemaakt. Zowel organisatorisch als technisch zijn nu al de laatste beletselen weggenomen. De vier scheepswerven, die in de SFS participeren, brengen zelf een groot deel van het risicodragend kapitaal in. De werf is bedoeld als assemblageplaats van scheepsdelen die elders op worden gebouwd. De modulen die zover als mogelijk is, op de bouwwerf worden gebouwd en ingericht kunnen slechts beperkte afmetingen hebben. Vaardiepten van de scheepvaartwegen en doorvaartbreedten van bruggen en sluizen limiteren de afmetingen ervan. Zo is de maximale breedte die nu kan worden toegelaten op de Friese vaarwegen, 16 meter. De traditionele opdrachtgevers voor de Friese scheepswerven vragen om steeds grotere schepen. Het nieuwe buitendijkse assemblagebedrijf in Harlingen biedt de Friese werven gelegenheid de produktverschuiving binnen hun bestaande klantenkring volledig te volgen. De buitendijkse werf betekent echter in geen geval een uitbreiding in scheepsbouw-capaciteit. Door het buitendijkse assemblagebedrijf Voor Harlingen hebben de vier werven gekozen omdat daar reeds uitstekende wegen spoorverbindingen aanwezig zijn en omdat daar naast de geplande scheepsassemblagewerf al een scheepsreparatiebedrijf met drijvend dok is gevestigd. Ook de groei van Harlingen als offshore-haven is van invloed geweest voor de keuze van deze locatie. Het project dat Ingenieursbureau Boorsma compleet, aanbestedings- en dus uitvoeringsgereed heeft, is door goede samenwerking van de vier werven en met warme ondersteuning van het provinciaal en Harlingse gemeentebestuur tot stand gekomen. De buitendijkse assemblagewerf beslaat uit een dok van 140 meter lang, 28 meter breed en 7 meter diep. Over het dok komt een hal van 150 meter lengte, met daarin kranen die 200 ton kunnen tillen. De buitendijkse assemblagewerf in Harlingen vergt een investering die de 25 miljoen gulden niet te boven gaat. Deze werf stelt, zeker nu de vooruitzichten van de economie wat beter worden, de werkgelegenheid in de Friese scheepsbouw voorjaren veilig. De SFS heeft bewust gewacht met het etaleren van informatie over dit project totdat duidelijk vaststond, dat dit technisch, organisatorisch en economisch in alle opzichten haalbaar is.

14 De multipurposefregatten Een artist impression van het multipurpose fregat door ing. C. H. L. Oiling. Inleiding Ter vervanging van de zes fregatten van de Wolfklasse en in een later stadium voor de vervanging van de Van Speijkklassefregatten zullen in totaal acht zogenaamde multipurposefregatten voor de Koninklijke marine worden gebouwd. In eerste instantie gaat het om de aanbesteding van vier van deze schepen, met een optie voor een latere bestelling van nog eens vier. In de plannen van de Koninklijke marine is voor de acht schepen een totaalbedrag van / miljoen opgenomen, gespreid over tien jaar. De besteding van M-fregatten is vroeger gekomen dan aanvankelijk in de bedoeling lag. De vervroegde bestelling is nodig gebleken om de Koninklijke Maatschappij De Schelde, vroeger behorend tot het RSVconcern, het perspectief te bieden dat uit het oogpunt van industriebeleid noodzakelijk wordt geacht. Nauw hieraan verbonden is het behoud van - zij het in afgeslankte vorm - werkgelegenheid in het betrokken bedrijf en de regio. Het M-fregattenproject kan daarin in belangrijke mate voorzien. Aangezien het aantal benodigde arbeidsuren voor de bouw van M-fregatten pas in 1987 tot een volledige bezetting van de werf zal leiden, blijft er ondanks de nog lopende orders voor twee luchtverdedigingsfregatten nog een aanzienlijke overcapaciteit. Dit probleem wordt ten dele opgelost door de aanbesteding van de bouw van een torpedowerkschip en de opdracht tot de afbouw van een logementschip, waarvan de bouw tot stilstand was gekomen. De projecten leveren werkgelegenheid op in de jaren 1984 tot Hiermee is echter wel de grens bereikt van wat door Defensie kan worden bijgedragen aan de oplossing van de werkgelegenheidsproblematiek bij de KMS. De versnelde vervanging van de Wolfsklassefregatten is gecombineerd met de voor de jaren negentig voorziene vervanging van de Van Speijk-klassefregatten, teneinde de belangen van de scheepsbouwindustrie en de behoeften van de Koninklijke marine zo goed mogeiijk te laten samenvallen. Voordelen Het samenvoegen van de beide projecten biedt voordelen zoals eenmalige ontwikkelingskosten, standaardisatie van de schepen met hun diverse componenten en het kunnen profiteren van het seriebouw- en het 'learning curve -effect van een groter aantal schepen in één serie. Het samenvoegen van twee typen fregat tot één type dat ook voor de oceaan geschikt is biedt een duidelijk voordeel voor de operationale inzet van de schepen, omdat een grotere uitwisselbaarheid wordt bereikt tussen de fregatten in de escortegroepen. M-fregatten kunnen namelijk zowel op de oceaan als in het Kanaal en de Noordzee alle taken uitvoeren. Kleinere fregatten en korvetten worden op de oceaan door wind en zeetoestand zodanig beperkt dat bijvoorbeeld helikopteroperaties alleen onder gunstige weersomstandigheden kunnen worden uitgevoerd. Scheepsontwerp en eigenschappen Het ontwerp van het schip is gebaseerd op de nieuwste inzichten en ervaringen op scheepsbouwkundig gebied. Op basis van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek bij het MARIN en een vergelijkend onderzoek van eigenschappen van de modernste scheepstypen is een verbeterde scheepsvorm ontwikkeld. Soortgelijk onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met de Amerikaanse marine. De gekozen rompvorm stelt het schip in staat bij ruw weer en hoge golven een hoge snelheid te behouden en een betrekkelijk stabiel platform te blijven, zodat wapens en sensoren maximaal kunnen worden gebruikt. Ook de conditie van de bemanning zal gedurende een langere periode dan voorheen op peil blijven. De slingerbewegingen van het schip worden beperkt door een stabilisatie-installatie. Voor het eerst wordt bij een oorlogsschip de zogenaamde 'rudder-roll' stabilisatie (roer-slingerdemping) toegepast. Deze vorm van stabilisatie heeft het belangrijke voordeel, dat het schip beter zijn snelheid kan behouden. Ook wordt een besparing verkregen in ruimte en kosten. Een rustig schip is niet alleen prettig voor de opvarenden maar ook essentieel voor een goede taakvervulling en is van doorslaggevende betekenis voor operaties met helikopters. De helikopter speelt als scheepswapensysteem een belangrijke rol in de onderzeebootbestrijding op de lange afstand. Naast deze primaire taak verricht de helikopter ook een niet meer weg te denken rol in een vlootverband voor het uitvoeren van verkenningen, transport van personeel, reddingsoperaties en verbindingstaken. Om in staat te zijn andere, meestal grotere helikopters in een NAVO-verband te kunnen ontvangen en tevens om toekomstige in ontwikkeling zijnde helikopters te kunnen herbergen, is het helikopterdek qua sterke en ruimte daartoe geschikt gemaakt en heeft de hangar de gewenste afmetingen en voorzieningen.

15 Falklandconflict Ook lessen uit het Falklandconflict hebben invloed gehad op het ontwerp. Zo heeft diepgaande gedachtenwisseling met vertegenwoordigers van de marine van het Verenigd Koninkrijk plaatsgevonden. Dat heeft ondermeer geleid tot de volgende maatregelen: - Beperking van verspreiding van rook door het schip in geval van brand; hiertoe is het scheepsventilatie-systeem in van elkaar te scheiden delen van het schip te regelen. Het gebrek aan een dergelijke voorziening bleek bij nadere analyse een belangrijke oorzaak, dat branden aan boord van schepen niet onder controle waren te krijgen. - Verhoging van de brandveiligheid door toepassing van materialen met een hoge ontbrandingstemperatuur of materialen met een warmte-isolerende werking, opdat een brand zich niet gemakkelijk verspreidt. Bij de bouw van het schip wordt bijvoorbeeld geen aluminium in vitale constructies en de dekhuizen toegepast. - Ruimtelijke spreiding van essentiële functies en slaapaccommodatie. Dat is nodig om te voorkomen dat één treffer op een vitaal deel het schip meteen uitschakelt. Verschillende belangrijke elementen zijn dubbel uitgevoerd. Ontwikkelingen op operationaal gebied hebben geleid tot maatregelen tot het beperken van de kans om opgespoord te worden. Speciale aandacht wordt besteed aan beperking van het onderwatergeluid ondermeer door toepasssing van isoleringen en geruisarme schroeven. Het radar-reflecterend oppervlak van het schip is aanmerkelijk gereduceerd, zodat het schip vooral bij ruwe zee moeilijker door de radar van geleide wapens en vliegtuigen van zijn omgeving valt te onderscheiden dan de huidige scheepstypen. Ook is aandacht besteed aan de beperking van de infrarode uitstraling van het schip. De gevoeligheid van Elektromagnetische Puls (EMP) is gering. In het voorontwerp- en ontwerpfasen van het project werden de Nederlandse industrie en onderzoek-instituten tijdig ingeschakeld teneinde optimaal te kunnen voldoen aan de gestelde eisen en behoeften van de Koninklijke marine. De studies hebben geleid tot het ontwerp van een schip van 114 meter lengte, 13 meter breedte en een standaard-waterverplaatsing van circa 2800 ton (zie fig.1). Voortstuwing Uit overwegingen van brandstofbesparing en hoge reactiesnelheid, is bij de voortstuwing gekozen voor een combinatie van dieselmotoren en gasturbines. Met deze combinatie kan het schip, gebruikmakend van de dieselmotoren een economische vaart halen van ongeveer 20 knopen. Indien acties dit nodig maken kan door inschakeling van gasturbines de snelheid tot rond 30 knopen worden opgevoerd. In tijd van vrede zal het gebruik van dieselvoortstuwing een belangrijke besparing opleveren in de exploitatiekosten. De maximale vaart met dieselmotoren is in vele gevallen groot genoeg om oefeningen op een realistische wijze uit te voeren. Bij de indeling en inrichting van het schip wordt de efficiënte bedrijfsvoering verhoogd door: - Optimalisering van het transport van goederen aan boord. Dat wordt bereikt door vanaf de laadposities, zowel vanaf de wal als bij bevoorrading op zee gebruikte maken van kranen, liften en korte routes naar de opslagruimten, die op hun beurt weer gunstig liggen ten opzichte van de plaatsen waar de goederen worden gebruikt. - Rationalisatie van de personele verzorging, hetgeen bereikt wordt door het situeren van opslag, bereiding en gebruik van voedingsmiddelen in en rondom de kombuis. De huidige mogelijkheden van automatisering maken het mogelijk vele functies op afstand te bewaken en vanuit centrales te bedienen. Automatisering zal worden toegepast bij conditiebewaking van systemen, brand- en rookmelding, voortstuwing, besturing van wapens en installaties, alsmede de scheepsbedrijfsvoering. Bewapening De mogelijkheden van het nieuwe fregat liggen vooral op het gebied van de onderzeebootbestrijding. Het is echter eveneens goed bewapend voor het oppervlaktegevecht. Voor zijn onderzeebootbestrijdingstaak beschikt het schip over een boegsonar en een voorziening om later een variabele dieptesonar in te bouwen. Als onderzeebootbestrijdingswapen zal het schip beschikken over een torpedo-wapensysteem met 4 lanceerbuizen. De schepen worden ook uitgerust met een helikopter. Ten behoeve van het opppervlaktegevecht zal het Fig. 1. schip geleide wapens meevoeren, Tevens wordt het fregat uitgerust met een snelvuurkanon van een alsnog te kiezen kaliber tegen zee- en luchtdoelen. De luchtdreiging bestaat voornamelijk uit op een grote afstand galanceerde raketten. De luchtverdediging van het schip is zodanig ingericht dat het op verschillende afstanden steeds meerdere doelen gelijktijdig kan bestrijden. Daarvoor zal het schip worden uitgerust met luchtwaarschuwingsradars, elektronische oorlogsvoeringsystemen en optische sensoren. Voorts zal een geleide wapensysteem tegen luchtdoelen, een snelvuur kanonsysteem dat zowel tegen zee- als luchtdoelen kan worden ingezet en een Goalkeepersysteem aan boord van het schip worden geplaatst. Omtrent de keuze van een geleide wapensysteem tegen luchtdoelen is nog besluitvorming gaande. De lange-afstandluchtwaarschuwingsradar is van een beproefd type, zoals ook in gebruik aan boord van de Standaardfregatten. De doelaanwijzingsradar dient vooral om laagvliegende doelen aan de diverse vuurleidingen toe te wijzen. In laatste instantie zal het volautomatische Goalkeeper-systeem in actie komen indien alle andere middelen de aanval niet hebben kunnen tegenhouden. Personeel Bij de nieuwe M-fregatten is toegewerkt naar een beperking van de bemanning met 25% in vergelijking met de schepen van de voorgaande generatie. Dit is bereikt door automatisering, door het streven tot vereenvoudigingen van het scheepsonderhoud, optimalisatie van transport, alsmede door rationalisatie van de personele verzorging. Het ontwerp gaat uit van een bemanning van 137 opvarenden, te weten 16 officieren inclusief de commandant en 121 schepelingen. Hierin is begrepen de helikopterbemanning en de boordvliegtuigploeg. Bovendien is er een reserve slaapaccommodatie voor 15 personen ten behoeve van

16 opleidingen of proefnemingen. Voor de officieren en schepelingen zijn één- twee- vier- zes- en negen-persoons hullen beschikbaar, afhankelijk van rang en functie. De kleine aantallen per hut vergroten de privacy ; ook bieden zij een betere mogelijkheid personeel dat rouleert in continu-dienst voldoende rust te laten genieten. De eetzalen zijn tevens geschikt voor gemeenschappelijke recreatieve activiteiten. De personele voorzieningen zijn afgestemd op de recent herziene accommodatie-eisen, die werden vastgesteld in overeenstemming met de belangenverenigingen: bij het ontwerp werden vertegenwoordigers van het personeel betrokken voor het beoordelen van de accommodatie voor rust en werksituaties. Onderzoek daarvoor vindt plaats bij het instituut voor Zintuigfysiologie van T.N.O. en de Nederlandse industrie. Ook wordt ernaar gestreefd een verbetering van de leefomgeving gepaard te doen gaan met functionaliteit, doelmatigheid en besparing van kosten. Exportkansen In het buitenland bestaat belangstelling voor het ontwerp van het M-fregat. Het gaat immers om een type fregat dat met een relatief geringe waterverptaatsing een gevechtskracht heeft, die vergelijkbaar is met die van veel grotere schepen. Daarom is de kosteneffectiviteit hoog, ook in de exploitatiesfeer. Bemanning- en brandstofkosten zijn ook geringer. De hoge mate van automatisering maakt de bediening van de verscheidenheid aan apparatuur doelmatiger. Deze vele voordelen versterken de concurrentiepositie van dit type schip. Bron: 'Alle Hens' De luchtverdedigingsfregatten Bij de Koninklijke Maatschappij De Schelde in Vlissingen wordt voortvarend gewerkt aan de totstandkoming van twee luchtverdedigingsfregatten voor de Koninklijke marine, Deze schepen, samen de Jacob van Heemskerckklasse vormend, moeten het antwoord zijn op de toegenomen dreiging vanuit de lucht voor vlootverbanden. Het nieuwe type fregat is een van de Kortenaerklasse afgeleide variant, die door zijn bewapening speciaal geschikt zal zijn voor de luchtverdediging van een verband van schepen. Toen in 1980 en 1981 twee standaardfregatten uit de voor de Koninklijke marine bestemde serie van twaalf schepen werden gelicht en door de Koninklijke Maatschappij De Schelde aan de Griekse marine werden verkocht, ontstond voor de werf de verplichting om twee andere standaardfregatten te bouwen en aan de Koninklijke marine op te leveren. In 1981 werd voor beide schepen de kiel gelegd. Door de snelle ontwikkeling van de luchtdreiging ter zee in de jaren zeventig was inmiddels bij de Koninklijke marine steeds meer behoefte ontstaan aan meer middellange luchtverdedigingssystemen voor de vloot. Daarbij dacht men aan een systeem zoals de TARTAR-instaliatie waarmee de geleidewapenfregatten van de Trompklasse zijn uitgerust. De twee nieuw te bouwen schepen boden een goede gelegenheid om die behoefte te bevredigen. Daarom besloten regering en parlement eind 1981 dat de twee vervangende schepen zouden worden afgebouwd als luchtverdedigingsfregatten. is de tijd, die geboden wordt om deze dreiging te pareren zeer kort. Als bijvoorbeeld door een Backfire bommenwerper op een afstand van 160 mijl van het vlootverband een projectiel wordt gelanceerd dat een snelheid bezit van Mach 2 (tweemaal de geluidssnelheid), is de vluchttijd ongeveer acht minuten. Een lancering vanuit een onderzeeboot op 16 mijl, van een projectie) met een snelheid van Mach 1, levert een vluchttijd van ongeveer anderhalve minuut! Het is duidelijk, dat een verdediging tegen een dergelijke dreiging gebaseerd moet zijn op een hoge reactiesnelheid, en een verdediging in diepte. De hoge reactiesnelheid wordt bereikt door een zo ver mogelijk doorgevoerde automatisering in het proces van commandovoering. Daarbij moeten zowel de interne commandovoering in het verband, dat zijn de taakverdeling en informatieuitwisseling tussen de schepen onderling, als de externe commandovoering, die zich bezighoudt met de overige bevriende schepen en vliegtuigen, en ook met de walstations, goed zijn geregeld. Het informatieverwerkend systeem en de communicatiekanalen moeten op de daaraan te stellen eisen zijn afgestemd. De noodzakelijke verdediging in diepte is Luchtverdediging De luchtdreiging, die zich in de jaren zeventig ter zee steeds meer ontwikkelde, wordt gekenmerkt door korte waarschuwings- en reactie-tijden. Geleide wapens tegen oppervlakteschepen kunnen zelfs worden gelanceerd door schepen en vliegtuigen die zich buiten het detectiebereik van een vlootverband bevinden. Gezien de snelheid waarmee geleide projectielen zich zeer laag, of juist zeer hoog voortbewegen, De Goalkeeper, een volautomatisch radargestuurd luchtafweersysteem is ontwikkeld door Hollandse Signaal Apparaten (HSA) en General Electric.

17 vertegenwoordiging en service van: DORMAN: water/luchtgekoelde diesel- en gasm otoren in lijn en V-vorm, verm ogens kw bij om w./m ln. KELVIN: w atergekoelde dieselm otoren in ti n, vermogens kw bij omw./min. PAXMAN: w atergekoelde dieselm otoren in lijn en V-vorm, vermogens kw bij omw./mln. RUSTON: w atergekoelde diesel/dual fuel en gasm otoren in lijn en V-vorm, vermogens kw bij om w./m ln. luchtgekoelde dieselm otoren In lijn, vermogens 4,4-80 kw bij omw./mln. Als u wilt weten waarom ver de hele wereld schepen Freeman mangatdeksels hebben... Freeman Bij Taselaar. Waterdichte luiken van zeewaardig aluminium of staal. Voor in het dek. in de machinekamer... kortom, voor elke plaats waar een mangatdeksel. inspektieluik of ontsnappingsluik hoort. Deze Freeman luiken zijn de snelst te openen, en betrouwbaarste ter wereld. Ze liggen gelijk met het dek, de handel is in het luik verzonken waardoor de werkvloer vlak blijft. Toch is openen en sluiten niet meer dan een kwestie van sekonden. Ze zijn gegarandeerd waterdicht tot 10 meter en zijn goedgekeurd door de bekende Klassificatie- Bureaus. Kies uit rond, ovaal, vierkant met en zonder scharnieren, en in vele maten. Bij laselaar. IE5EL5 The General Electric Company, p I.e. o f England w a artoe behore n DORMAN - KELVIN - PAXMAN - RUSTON en BAUDOUIN SPERRE MEK. VERKSTED A/S: luchtkom pressoren, kap acitelt m1 /uur m et een werkdruk van 7-35 kg/cm ' koelers m et een koelend oppervlak van 0,2-161 m BRUNVOLL A/S: boeg- en hekschroeven m et vaste en verstelbare bladen - azimuth thrusters KARM0Y WINCH A/S: hydraulische dekwerktuigen Karm -Fork kabel/kettingstoppers MATHER + PLATT: high technology" hogedruk centrifugaal pompen voor speciale toepassingen In o.a.: olie-lndustrie; off-shore; pijpleidlng-system en en chem ische industrie CATHELCO: apparatuur speciaal ontw ikkeld ter voorkoming van aangroei in zeew ater-system en en ter bestrijding van korrosle NEWBURY: afstandsbedieningssystem en JOHN BROWN ENGINEERING LTD.: gasturbines met vermogens van mw Open Gesloten. Freeman 's unieke ontwerp garandeert absolute a/dichting tot 10 meter. De twee hoeken van de pakking worden opzij gedrukt, wanneer het luik wordt gesloten. Dit zorgt voor een perfekt kontakt en kreëert een vacuitm in de groef van de pakking. Ca dan naar laselaar taselaarbv ItÇ^tL^^'.I^L'-^V^-niltjTll I 1 j'i]1!.: T'lll] 1 Lindtsedljk 76, Postbus AD Zudjndrecht. Tel Telex Postbus AD Katwijk <ZH> A m bachtsw eg AL Katwijk (ZH) Telefoon Telex Kantoor Nrd. Ned. M e idoorn la a n BM G lim m en (Gr.) T elefoon

18 keerkoppelingen en reduktiekasten oerdegelijk en betrouwbaar Voor ieder type of soort schip heeft HEIN TJES een ge schikte keerkoppeling o f reduktiekast. W i noemen, T w in -of single input reduktiekasten, m et of zonder ingebouwde lama Henk oppel ing; Een uitgebreid program m a keerkoppelingen. Uitvoeringen Horizontaal, vertikaal asverzet, o f assen in lijn. Alle denkbare P.T.O.'s; Keuze uh standaard en speciale rediikties en versnellingen; Lichtgew icht keerkoppelingen speciaal voor snelle schepen. De A.M.W. staat borg voor snelle service en deskundige begeleiding, gebaseerd op ruim 40 jaar ervaring. HEINTJES., het zekere voor het ónzekere. ANTW ERPSE M O TO REN WERKE N.V. Algemene vertegenwoordiging van REINTJES in de Benelux Elzasweg 12, 2030 Antwerpen, Tel , Telex A.M.W.-Nederland, Tel Dwarshellingen tot 130 meter voor binnenvaartschepen, rijnschepen, sleepboten, coasters en duwbakken Reparaties, verlengingen, verbouwing woonruimte in- en uitbouwen, classificeren Motoren reparaties, inclusief grote scheepsdieselmotoren Alle soorten staalbouw en constructiewerk Alle soorten machinale bewerkingen groot en klein o.a. kotteren, carroussellen, frezen, boren, draaien, slijpen enz.

19 mogelijk door het leggen van een aantal concentrische verdedigingsgordels. Het wapensysteem met de grootste detectieradius en de grootste dracht - meestal bestaande uit vliegtuigen - wordt ingezet in de eerste verdedigingsgordel. Het TARTAR-systeem vormt in deze opzet een middellange afstands verdedigingssysteem tegen luchtdoelen. Andere verdedigingsgordels worden gevormd door elektronische storing en misleiding, en kanonen andere geleide wapensystemen. Het GOALKEEPER kanonsysteem wordt tenslotte als zeer korte afstands verdedigingssysteem ingezet tegen doorbrekende luchtdoelen. Bemanning De accommodatie is gesteld op dezelfde standaard als die van de Standaardfregatten. Hier en daar werden, waar mogelijk verbeteringen aangebracht. Zo is er veel aandacht geschonken aan de transportwegen van victualie en andere goederen. Het schip zal ca. 200 koppen tellen, indien het volbemand is en een kleine staf van de commandant van het vlootverband zal zijn ingescheept. Enige uitbreiding is ook gegeven aan de Operationele en Wapentechnische Diensten, in verband met de aan boord toegepaste systemen, en de aangepaste commandocentraleorganisatie. Het bouwprogramma Na de doop van het eerste schip, de Jacob van Heemskerck, op 5 november 1983, volgt de afbouw en in bedrijfstelling. Deze zal erop gericht zijn dal het schip in juli 1985 met de proeftocht zal kunnen aanvangen. Na een aftimmerperiode in het najaar van 1985 volgt de indienststelling, waarna een operationele controle en beproeving in het garantiejaar op het programma staan. Het tweede fregat, de Witte de With, volgt een halfjaar na de Jacob van Heemskerck. Bron: 'Alle hens' Het schip Om het TARTAR-systeem aan boord van de schepen van de Jacob van Heemskerckklasse een plaats te kunnen geven waren een aantal ingrijpende wijzigingen noodzakelijk. Het OTO Melara kanon en de Lynx helikopter, inclusief de hangar zijn verwijderd. De radarsensoren bestaan uit een LW 08, DA 05 en ZW 06. De bewapening wordt gevormd door een TARTAR installatie en een NATO Sea-sparrow installatie, samen voorzien van drie richttoestellen, en een HARPOON, geleide-wapensysteem tegen oppervlaktedoelen. De schepen worden verder uitgerust met een GOALKEEPER kanonsysteem, torpedolanceerbuizen en een SQS 509 sonarinstallatie. De romp en voortstuwing zijn gelijk aan die van de Standaardfregatten. De indeling en opbouw zijn, waar nodig, aangepast aan de nieuwe systemen, waardoor het silhouet duidelijk afwijkingen vertoont ten opzichte van dat van de Kortenaerklasse. De tewaterlating van de 'Jacob van Heemskerck'bij de Kon. Mij. De Schelde te VHssingen op 5 nov. '83.

20 1 N NEDERLANDSE VERENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED (Netherlands Society of Marine Technologists) VERENIGINGSNIEUWS WEMT 84 (Final Announcement) INTERNATIONAL CONFERENCE ON OPTIMISING MARITIME OPERATIONS The Fourth West European Conference on Marine Technology (WEMT 84) will be held in Paris on 2-4 July The present worldwide recession affects deeply the shipbuilding and shipping industries, with increasing cost of materials, labour and oil fuel, it is essential that the efficiency at all stages of ship design, construction, maintenance and operation be improved continually. The search for, and the exploitation of, new offshore gas and oil deposits moves into deeper waters under severe environmental conditions, requiring the design of complex marine structures and systems. The margin between success and failure becomes ever smaller, which emphasizes again the importance of maximising efficiency in every aspect of the design and operation of offshore structures and their equipment, In both domains, only those industries with advanced technology will be able to match international needs. It is against this background that the WEMT '84 Conference has the important theme: OPTIMISING MARITIME OPERATIONS'. The Conference is sponsored by eleven West European maritime institutions concerned with Naval Architecture. Marine and Ocean Engineering. Two days (2-3 July) will be devoted to presentation and discussion of papers. There will be ample time for contacts and discussions between specialists in different fields. The supporting programmes (2-3 July for accompanying guests and 4 July for everyone) will provide opportunities for delegates and their guests to visit places of interest and to attend several evening functions. The theme Optimising maritime operations' will include 22 papers and a forum discussion presented on the following topics: - Shipdesign and equipment; - Offshore; - Shipbuilding; - Ship-operation. A special feature of this Conference will be the development, design, construction and operation of offshore structures in deep and exposed waters. General information Venue: Le Grand Hotel', 2 rue Scribe, Paris Dates: July 1984 Provisional programme: Sunday 1 July: registration at Le Grand Hotel Evening: Welcome reception. Monday 2 July: technical sessions, morning and afternoon. Tuesday 3 July: technical sessions, morning and afternoon. Evening: Banquet, Wednesday 4 July: optional excursion to Chateau de Vaux-le-Vicomte, all day. The conference language will be English. The following Countries are represented in the WEMT Council: Denmark, France. Germany, Italy, Netherlands, Norway, Spain, United Kingdom, The registration fee for participants is FF This price includes a copy of the preprints as well as lunches and coffee breaks for Monday and Tuesday. Accompanying guests programme For guests not attending the technical sessions, special tours and activities have been planned. Bus tours will be devoted to introducing visitors to historical sights and Museums in and around Paris. On July 4, an excursion will be arranged for the benefit of all participants and guests. Nadere informatie en folders zijn verkrijgbaar bij het Algemeen Secretariaat, Heemraadssingel CB Rotterdam tel In Memoriam W. Amels Op 22 april 1984 overleed te Makkum op 76 jarige leeftijd de heer W. Amels, oud-directeur van Amels B V. Scheepswerf en Machinefabriek Makkum. De heer Amels was ridder in de Orde van Oranje Nassau. A. J. M. de Keijzer Op 18 april 1984 overleed te Rotterdam op 79-jarige leeftijd de heer A. J. M. de Keijzer, oud-chef tekenkamer werktuigbouw bij de RDM. De heer De Keijzer was 36 jaar lid van onze vereniging. Ing. G. F. A. M. van Houten Op 4 april 1984 overleed te Zoeterwoude op 41 -jarige leeftijd de heer ing. G. F. A. M. van Houten, verkoopleider van WAPCO- Westinghouse. De heer Van Houten was 21 jaar lid van onze vereniging. Ir. J. Vlieger Op 28 april j.l. overleed te Blaricum op 78- jarige leeftijd de heer ir. J. Vlieger, ouddirecteur van het Ingenieursbureau Vlieger N.V., Naval Architects and Consulting Engineers. De heer Vlieger was ruim 45 jaar lid van onze vereniging. Personalia Hydrographic society Netherlands branch officials elected Rear Admiral J. C. Kreffer, Chairman of the Netherlands Council of Oceanic Research and current President of The Hydrographic Society, has been re-elected Chairman of The Society's Netherlands Branch for the year Other elected officials are Mr. D. J. Bakker. Rijkswaterstaat (Secretary) and Professor J. A. Spaans. Delft University (Treasurer); Lt. Crd. C. Don (Retd), Mr. H. H. Schuringa, Mr. F. A. Smeulders and Mr. J. H. M. van der Wal as Branch executive members. With individual and institutional members drawn from all sectors of the Netherlands hydrographic profession as well as Dutchspeaking Belgians, The Hydrographic Society s Netherlands Branch is based at Rijswijk. Ballotage Gepasseerd voor het GEWOON LID MAATSCHAP. Ir, J. E. VAN AANHOLD Afdeling Rotterdam A. L. M. ADAM Afdeling Rotterdam Ing. H. J. C. AKERBOOM Afdeling Rotterdam K. J. M. BERTRAMS Afdeling Rotterdam A. DIEPHUIS Afdeling Amsterdam J. B. FERNAN Afdeling Rotterdam

21 R. B VAN GELDER Afdeling Groningen L. L. M. GOOTJES Afdeling Zeeland ing. A. J. GOUDRIAAN Afdeling Rotterdam G. W. J. JACOBS Afdeling Rotterdam J. S. VAN LOO Afdeling Rotterdam P. C. LOS Afdeling Groningen W. R. H. VAN DER MEER Afdeling Rotterdam Ir. A. E. WILLEUMIER Afdeling Rotterdam H. WYTZES Afdeling Amsterdam C. W. ZEGERS Afdeling Rotterdam Gepasseerd als JUNIOR LID: J. VAN DEN BOOMGAARD Afdeling Zeeland P. R. BIJLOO Afdeling Zeeland NIEUWSBERICHTEN Tewaterlatingen Mijnenbestrijdingsvaartuigen Scheveningen en Maassluis De mijnenbestrijdingsvaartuigen 'Scheveningen en 'Maassluis werden op 5 mei j.i. bij de scheepswerf Van der Giessen-de Noord Marinebouw B.V. in Alblasserdam gedoopt. De doopplechtigheid werd verricht door mevrouw D. van Hoeken-Roeleveld van het comité 'Scheveningen 700 en door mevrouw A. G. van Es-Hamoen, echtgenote van de burgemeester van Maassluis. Het gaat hier om het zesde en zevende schip uit een serie van vijftien zogenaamde tripartite-mijnenbestrijdingsvaartuigen van de 'Alkmaar'-klasse, die deze werf voor de Koninklijke marine bouwt. Verkochte schepen Sea (ex Maasrix) Via bemiddeling van Supervision Shipping & Trading Company te Rotterdam is de Cypriotische U.L.C.C. Sea, eigendom van Seaplace Shipping Ltd. te Nicosia, verkocht aan Paktank Singapore Terminal Pte. Ltd. te Singapore. De t.t. SEA' ex 'MAASRIX is een U.L.C.C. met een draagvermogen van ton, gebouwd in 1975 door Verolme Dok- en Scheepsbouw te Rozenburg en uitgerust met een turbine-installatie van S.H.P. De overdracht heeft inmiddels te Brunei plaatsgevonden. Het ligt in de bedoeling de tanker om te bouwen voor drijvende opslag te Singapore. Agenda Offshore Computers Conference and Exhibition The Offshore Computers Conference and Exhibition to be held at Aberdeen from 5-7 June 1984, had attracted 35 exhibitors from Britain, The Netherlands and Norway by the end of January. Exhibits in the 1500 m2 exhibition area will include computer hardware, minis, micros and mainframe equipment with ancillary equipment, services and software relating to a wide variety of systems required by the offshore gas and oil industry. This year the Offshore Computers Conference - the third in the series - will also be held in Aberdeen and include a full day session on expert systems/knowledge engineering. More information from: Offshore Conferences and Exhibitions Ltd, 55 Fife Road, Kingston upon Thames, Surrey, England KT1 1TA. Voorlichtingsdag: Verbinden/Lassen van dunwandig materiaal Het Nederlands Instituut voor Lastechniek heeft het initiatief genomen tot het organiseren van een voorlichtingsdag op het gebied van het verbinden/lassen van dunwandig materiaal. De voorlichtingsdag vindt plaats op 5 juni a.s. in het Jaarbeurs Congrescentrum te Utrecht. De materialen die bij dunwandig lassen worden toegepast, en verwerkt, kunnen zeer verschillend zijn, bijv, ongelegeerd staal, roestvaststaal en non-ferro metalen zoals aluminium, koper, titaan. Voor het verbinden van deze materialen moet een keuze worden gemaakt uit een aantal gangbare methoden voor dunwandig materiaal zoals: - weerstandlasprocessen bijv. puntlassen, rolnaadlassen; - booglasprocessen bijv. met beklede elektroden, MIG/MAG lassen, TIG lassen; - soldeerprocessen, met name hoogtemperatuursolderen; - mechanische verbindingstechnieken en lijmen. De keuze uit de in aanmerking komende technieken is meestal afhankelijk van meerdere faktoren met name economische aspecten, materiaalkundige aspecten zoals plaatmateriaal en plaatdikte, constructieve aspecten zoals het type constructie en het type verbinding, kwaliteits- eisen etc. Deze voorlichtingsdag is erop gericht voorlichting te geven over de mogelijkheden en de beperkingen van enkele veelvuldig in de industrie voor het verbinden/lassen van dunwandig materiaal toegepaste methoden. Nadere inlichtingen: Nederlands Instituut voor Lastechniek, Laan van Meerdervoort 2-B, 2517 AJ s-gravenhage, Tel.: Posidonia 84 Posidonia '84 the International Shipping Exhibition will take place in Piraeus (Greece) from June 4-9. A Forum will take place on June 8, at the nearby Eugenides Foundation. At the previous Posidonia, two years ago, no fewer than 900 exhibitors from 45 countries took part, the highest number in the Exhibition s 15 year history. This year, despite the fact that there has been a deterioration in almost every section of the market in the meantime, a similar number of exhibitors will be taking space. The one-day Posidonia Forum, run in conjunction with the week-long Exhibition, provides a platform from which their voices may be heard, and an opportunity for a meeting of minds on some of the key issues with which the maritime industries are currently concerned. Opportunities for discussion on a less formal basis abound, not only on the exhibition stands but at the almost countless number of receptions given by individual exhibitors. Between them the exhibitors represent every facet of the maritime industries, from shipbuilding and marine equipment manufacture to shipbroking, insurance and banking. Most of the leading maritime countries now take nationally organised stands at Posidonia. Italy and Korea come into this category for the first time this year, joining Brazil, Denmark, the Federal Republic of Germany, Finland, France, the German Democratic Republic, Japan, the Netherlands, Norway, Panama, Singapore, Sweden and the United Kingdom.

22 Diversen LR Type Approval Scheme A development of particular importance to shipowners in LR's new Type Approval Scheme for Marine Engineering Equipment, which has been introduced to meet the needs of equipment manufacturers. When a manufacturer offers equipment to a shipowner, one of the first questions asked is whether it has the approval of a classification society. Under the new scheme LR will, at a manufacturer s request, carry out type approval of a product prior to its inclusion in a list of type approved marine engineering equipment considered suitable for use on vessels classed with Lloyd's Register. This means that a manufacturer can now offer to the shipowner a product, whether it be a marine diesel engine, a sea water circulating pump, or an air compressor with a type approval certificate. The manufacturer will gain certification of his equipment on satisfactory completion of prescribed tests. The certification will detail the relevant temperatures, pressures, power outputs or throughputs of the item. The advantage of the scheme is that it provides independent assessment of the effectiveness of a particular item of equipment, and confirmation of a manufacturer's claims for power, capacity and efficiency. However, the granting of a type approval certificate does not eliminate the need for normal inspection and survey procedures current employed by LR surveyors in accordance with the Society's published Rules. Type approval Certification is valid for a period of five years but, after four years a manufacturer may apply for extension for a further five-year period. However, revalidation of type approval may be necessary if changes are made to the design, materials or performance of the equipment. Finse scheepsbouw De scheepsbouw in Finland heeft bestellingen uit de Sowjet-Unie ontvangen ter waarde van anderhalf miljard gulden, zo heeft het staatsbedrijf Valmet bekendgemaakt. Zelf heeft het Russische orders ter waarde van bijna 800 miljoen dollar ontvangen, De overige bestellingen zijn bij de particuliere werven Rauma-Repola en Wërtsila geplaatst. De nieuwe orders voorkomen het ontslag van ongeveer achtduizend werknemers van de scheepsbouw in Finland dat begin dit jaar nog dreigde, ED Studie voor nieuw NAVO-Fregat Nederland draagt 7 k 7,5 miljoen gulden bij aan een studie van een aantal NAVO-landen naar de mogelijkheid om gezamenlijk een nieuw fregat voor de jaren negentig te ontwikkeling en te bouwen, aldus heeft het ministerie van economische zaken meegedeeld. Eenderde van dit bedrag zal worden opgebracht door Nederlandse bedrijven die in deze haalbaarheidsstudie zijn geïnteresseerd, eenderde door het ministerie van defensie en eenderde door het ministerie van economische zaken. Welke bedrijven aan de studie zullen deelnemen - en financieel zullen bijdragen - is nog een kwestie van onderling overleg. Een 'Memorandum of Understanding over het project is onlangs in Brussel getekend door acht landen: Nederland, Canada, Frankrijk, West-Duitsland, Italië, Spanje, Engeland en de Verenigde Staten. De juiste omvang van de Nederlandse bijdrage hangt af van het aantal aan de studie deelnemende landen - niet noodzakelijk alle acht. Over de bijdrage van het bedrijfsleven wordt overleg gepleegd door Holland Signaal Apparaten (HSA), Hertel, Bronswerk, Holec, Rietschoten, Machinefabriek Oldenzaal, Kon Mij De Schelde, Lips, Nevesbu en Stork Diesel. HSA, dat ook zeer sterk is betrokken bij de bouw van het nieuwe M- fregat voor de Nederlandse marine, treedt op als coördinator. Over het totaal aantal te bouwen schepen en de bedragen die hiermee zijn gemoeid is nog niets bekend. ED Wederzijdse defensie samenwerking De Nederlandse staatssecretaris J. van Houwelingen en zijn Britse collega G. E. Pattie, hebben op 17 april op het Marine Etablissement te Amsterdam de 'letter of Intent' getekend over intensieve samenwerking op het gebied van onderzoek, ontwikkeling, produktie en aankoop van defensiematerieel. in deze overeenkomst is opgenomen de aankoop door Nederland van 16 Rolls Royce Spey-gasturbines, bestemd voor de onlangs aanbestede M-fregatten en de aankoop door het Verenigd Koninkrijk van 6 Goalkeepers voor korte afstand luchtverdedigingswapensystemen. Nederlandse Olie- en gasproduktie In 1983 In 1983 is de produktie van aardolie, met name op het continentale plat, met 60% toegenomen. Ook de aardgasproduktie is voor het eerst sinds jaren weer toegenomen en wel met 5%. De Nederlandse olieproduktie bedroeg in 19832,8 miljoen m3, tegen 1,7 miljoen m3 in De offshore-olieproduktie in 1983 bedroeg 1,2 miljoen m3, tegen nog geen 0,2 miljoen m3 het jaar daarvoor. De Nederlandse aardgasproduktie in 1983 bedroeg iets meer dan 74 miljard m3, tegen zo n 71 miljard m3 in De offshoregasproduktie steeg naar bijna 13 miljard m3. Het gedeelte van het Nederlandse verbruik van olie, dat gedekt kon worden met in Nederland geproduceerde aardolie steeg van 7 naar 12%. Voor de komende jaren wordt verwacht dat deze stijging, die volledig is te danken aan nieuw in produktie genomen velden op het Nederlandse plat, verder zal doorzetten. In totaal zijn in boringen verricht. Het aantal boringen bleef iets onder het aantal van 1982, maar aanzienlijk boven het aantal boringen in eerdere jaren. Het percentage succesvolle opsporingsboringen was in %. (IRO). Tweede expansie containerhaven in Hongkong Door de nog steeds toenemende handel met het buitenland nadert de containerhaven Kwai Chung sneller dan voorzien was de grenzen van zijn capaciteit. Daarom heeft de overheid van Hongkong besloten de container terminal op korte termijn te vergroten. Het expansieprogramma omvat de drooglegging van ruim 15 hectaren kust en zeebodem naast het terminalterrein. Bovendien krijgt de haven nog eens 27 hectaren toegewezen naast het droog te leggen stuk. Het project zal de capaciteit van de haven vergroten van de huidige 1,4 miljoen TEU s tot 2,2 miljoen TEU s. Troil gasveld exploiteerbaar Het enorme gasveld op Troll is exploiteerbaar. Met deze officiële mededeling heeft de operateur Norske Shell de eerste stap gedaan in de richting van de bouw van dit veld, dat een hoofdbron kan worden van het Westeuropese energieverbruik tot ver in de volgende eeuw. Het uitbouwen van het veld zal enorme investeringen en een ontwikkeling van nieuwe technologie op allerlei gebieden vereisen. De totale onkosten voor de eerste bouwfase worden geschat op 6 miljard dollar (prijsniveau 1983). Het zal echter nog lang duren voor het veld in produktie kan komen. Er moet eerst een goede prijs verkregen worden voor het gas voordat de werkzaamheden begonnen kunnen worden. Dit grote project zal een lange uitbouwperiode vereisen en men rekent niet eerder aan de gang te kunnen komen met de produktie vóór midden in de jaren 90. Het voorlopige uitbouwschema van Shell bevat het westelijke deel van het Trollveld in blok 31/2 en is gebaseerd op één groot booreiland en een serie onderwater putten. De gasproduktie wordt berekend op ca. 15 miljard m3 jaarlijks en men verwacht een topproduktie van olie van ca vaten per dag. Shell rekent ermee dat het gas van het Trollveld in de bestaande pijpleidingen getransporteerd kan worden. Een aansluiting op Frigg voor verder transport naar Groot Brittannië of op het Heimdalveld voor aansluiting op het Statpipe-systeem kan actueel worden. Het Trollveld ligt in een gebied waar de zee 340 m diep is. Dit is 160 m dieper dan de tot nog toe diepste plaats in de Noordzee waar geboord wordt. (Norinform).

23 de luchtgekoelde diesel van Hatz. stiller en sterker dan ooit. Hatz. Revolutionair, bed rijf szeker, altijd. Silent Pack motoren van 8.8 tot 54 kw, kompakt, sterk en stil. Met een geluidsniveau dat maar liefst 11 keer zo laag is als dat van konventionele luchtgekoelde dieselmotoren met een vergelijkbaar vermogen en toerental. Ideaal voor generatoren, compressoren, hef- en hijsinstallaties, kortom overal waar u een betrouwbare stille krachtbron nodig hebt. Alle informatie wordt u op aanvraag graag toegezonden. M S. Laurentia. eigendom van Rhemwaldhorn A S. met aan boord o,a, een 4L30C Silent Pack van Hatz. Stoomaggregaal van machtnelabriek Doldermann BV aangedreven door een 3L30C Silent Pack. Goed voor 17KVA draaistroom Mdb Vanessa. eigendom van de Gebr Mass met aan boord een 4L30C en een 2130C Silent Pack luchtgekoelde diesel van Hatz. HATZ NEDERLAND b.v. Anth v Diemenstraat 38 POWER Postbus AB CULEMBORG (03450) SYSTEM MACHINEFABRIEK SAEDT B.V. Octaanweg 9-11 (Hemhavens) 1041 AM Amsterdam Telefoon POMPEN REPARATIE VAN voor SCHEEPVAART en INDUSTRIE. DRAAI-, FREES-, KOTTER- EN SLIJPWERK ARGON-ARC LASWERK SCHEEPSBOUWKUNDIGE (HTS), ml., zoekt nieuwe werkkring i.v.m. bedrijfssluiting. Zeer ruime ervaring in scheepsreparatie, zowel S.B. als M.B. (binnenv., baggermat. en K.H.V.). Laatste jaren werkzaam als Chef Bedrijfsbureau, verantwoordelijk voor facturering, begrotingen en offertes met alle daarbij behorende werkzaamheden. Brieven onder nr adv. afd. Schip en Werf, Postbus 268, 3000 A G Rotterdam. 7TH. EN ROEISLOEPEN MOTOR BARKASSEN/M OTOR JACHT BIJBOTEN/ JOLLEN REPARATIE EN NIEUWBOUW c.m obach VLAKWATER 9, 1601EV ENK HUIZEN, TEL

24 D üjl W. H I L L E R S onderhoudsbedrijven b.v. a o ai </T ai o k. re 4* k_ re c c re re o re re *Z c ca *5 c E re JQ re re E -» c O re k_ c c o re > * re o re E re o re re Q) re»* re O) c k. 'Z o re o S re O) o 0 o *» 3 ra c o o O o f. c c re T3 re re k. C re T3 re k. re C o re O) *- c re re re 0) re re o re JC o n o > o Z I k. X s z re re <1) (ƒ) re k- </> s i re + * so re o re JZ metaalbeschermings- en b o ile r cleaning furnace b rickw o rk sludge rem oval tank cleaning gas freeing slop and bunker oil reception high pressure hosing abrasive blasting tank lining scaling and painting cleaning holds, etc. floating and m obile air-, blasting-, vacuum - and pum pfacilities se a-going m aintenance service round the clo ck w orking ca p a city 3087AG ROTTERDAM Sluisjesdijk Telefoon Enig in zijn soort Pneum atische Veiligheidstakèls van tot 1800 i X zeergrote hijshoogten mogelijk i I hand of pneum atisch bediend i I schalmen of rollenketting extreem lage bouwhoogte ingebouwde veiügheidsrem laag eigen gewicht 1 veilig, sterk, onderhoudsvriendelijk lange levensduur en lage storingskans gering luchtverbruik VAN EYLE & RUYGERS PERSLUCHT EN TECHNIEK B.V. Rotterdam J Nadat de nieuwe stuurmachine geïnstalleerd was, had de kapitein nog maar een piepklein hutje over Met zo n compacte stuurmachine van AEG-TELEFUNKEN had hij zijn eigen balzaaltje kunnen hebben Het loont dus altijd de moeite kontakt op te nemen met AEG-TELEFUNKEN. De Afdeling Scheepsbouw is wereldwijd toonaangevend op het gebied van:. Systeem engineering Energie Automatisering Communicatie Data-processing. Meettechnieken Kabeldoorvoeringen met A60 - eert. Technische services Turn-key-projecten Diversen A E G AEG-TELEFUNKEN Nederland N.V, Marine Service, Rijnhaven N.Z. 45. Postbus 5115,3008 AC ROTTERDAM. Tel / (builen kantoortijd) - Telex

25 Noordelijke reders tegen subsidies scheepsbouw De regeringen van de noordelijke landen moeten er op internationaal niveau voor ijveren dat de subsidies aan de scheepsbouwindustrie komen te vervallen. Dit om te voorkomen dat een tonnageoverschot op de vrachtenmarkt komt. Dit zeggen de noordelijke redersvereningen in een gemeenschappelijke resolutie die aan de resp. regeringen is gezonden na een bijeenkomst in Helsinki. In de resolutie wordt erop gewezen dat een concurrerende en levenskrachtige scheepvaart belangrijk is voor de economie in het noorden. Afgezien van de inkomsten en arbeidsplaatsen in de rederij-nering, betekent een vitale scheepvaart ook opdrachten voor een aanzienlijk aantal bedrijven die goederen en diensten aan rederijen leveren. De redersverenigingen zijn van mening dat de resp. regeringen actief moeten bijdragen tot het bevorderen van het internationale concurrentievermogen. Vooral op de volgende 5 gebieden moet politiek initiatief genomen worden: - Maatregelen voor verhoogde produktiviteit. D.z.w. moderne bemanningsvoorschriften, een beter opleidingssysteem, meer aandacht voor onderzoek en ontwikkeling. - Strijd tegen vlagdiscriminatie en protectionisme. - Betere mogelijkheden tot internationalisering om kapitaal, opdrachten en lading veilig te stellen. - Maatregelen tegen kunstmatige overproduktie van tonnage. - Belastingmaatregelen die het mogelijk maken nieuw kapitaal aan te trekken. De Noorse ordening die commanditaire vennootschappen voordelen geeft, wordt als een goed voorbeeld genoemd. In het algemeen verzoeken de redersverenigingen de regeringen een economische politiek te voeren die de onkostenstijging tegenhoudt en het concurrentievermogen niet verzwakt. (Norinform). On-line verstrekking van scheepvaart-informatie De E.E.G. Commissie heeft een contract gesloten met Lloyd's Shipping Information Services (L.S.I.S.) voor de ontwikkeling en het via directe verbinding toegankelijk maken van bestanden van scheepvaartgegevens. Deze bestanden bevatten zowel de gecomputeriseerde gegevens van schepen van Lloyd's Register of Shipping (L.R.S.) als de scheepvaartgegevens van Lloyd s of London. Dit contract betekent het begin van een nieuwe fase van verwerking van scheepvaart informatie en betekent een stimulans voor L.S.I.S. in haar plannen om een wereldomvattend geïntegreerd informatiesysteem te ontwikkelen dat de scheepvaartwereld de komende decennia van dienst zal kunnen zijn. Ook de Industrie zal in grote mate betrokken kunnen raken, omdat een intemationaal netwerk van computers te voorzien is, gevoed door een verscheidenheid van informatie systemen waarbij L.S.I.S. als middelpunt van dit systeem zal fungeren. Risk analysis for chemical tankers An international marine and chemical interindustry study group has commissioned Lloyd's Register of Shipping to carry out a comparative hazard and risk analysis for chemical tankers. The study group comprises the following: International Chamber of Shipping (ICS), Council of European Federation of Chemical Industries (CEFIC), Oil Companies International Marine Forum (OCIMF), International Association of Ports & Harbours (IAPH), Independent Tank Storage Association (ITSA), Chemical Carriers Association (CCS) and Chemical Manufacturers Association (CMA). The initiative in establishing the inter-industry group follows a recommendation by IMO (International Maritime Organization) that substantial studies should be undertaken into all aspects of the use of inert gas systems on chemical tankers. The independent LR study is aimed at comparing risks involved in chemical tanker cargo operations at present, with those which will result from the fitting of inert gas systems. For the study, a combination of fault tree analysis (FTA) and mission simulation is being employed. The probability of occurrence of undesirable events (e.g. fire and explosion in cargo tanks, etc.) are determined using FTA. These results are used in a mission simulation (which simulates, numerically, many voyages of the ship) to determine the frequency of occurrence of each event for the two cases, i.e. with and without inert gas. The mission simulation considers three phases: loading, discharging and the voyage. Each phase is appropriately subdivided to take into account the various cargo activities which include, inter alia, tank washing, gas freeing and tank inspection. The results for each case will be compared using statistical methods to determine whether significant differences exist. Technische informatie Een probabllistische ontwerpmethode voor het transport van een jack-up Van 7 tot en met 9 mei 1984 zal in Houston de jaarlijkse Offshore Technology Conference worden gehouden. Tijdens deze conferentie wordt een voordracht gehouden door Ir. R. P. Dallinga, getiteld Design aspects for transport of jack-up platforms on a barge'. Samen met twee andere medewerkers van het MARIN, t.w. de heren Drs. A. B, Aalbers en Ir. J. J. W. v.d. Vegt, heeft hij een methode ontwikkeld voor het berekenen van het bewegingsgedrag en de ontwerpbelastingen van het transport van een jack-up platform aan boord van een bak. Gebaseerd op de drie-dimensionale diffractie-theorie worden de bewegingen van detransportbak berekend. Hierbij wordt de invloed van voorwaartse snelheid en nietlineaire slingerdemping in rekening gebracht. Tevens worden de belastingen in de jack-up en de transportbak die het gevolg zijn van de bewegingen berekend met een eindige-elementen methode. De deformatie van de bak ter plaatse van de zeevasten kan hieruit worden bepaald. De auteurs gebruiken de resultaten om met behulp van een lange-termijn probabilistische methode de ontwerpbelasting te voorspellen. In hun voordracht tonen zij een uitgewerkt praktijkgeval. De resultaten hiervan zijn in een twintigtal diagrammen gepresenteerd. Geïnteresseerden kunnen een afdruk van deze voordracht aanvragen bij Ir. R. P. Dallinga, tel Gevaarlijke stoffen In de haven Bij het directoraat-generaal van de Arbeid van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is een publikatieblad (P 88-2) verschenen over het veilig stuwen van en in containers van gevaarlijke stoffen in de haven. In toenemende mate worden gevaarlijke stoffen met alle mogelijke middelen van vervoer getransporteerd. Een belangrijk deel van het vervoer in Nederland loopt via de zeehavens. Voor een veilige behandeling van gevaarlijke stoffen in de haven zijn daarom richtlijnen opgesteld voor onder meer cargadoors, stuwadoors en scheepsofficieren. Dit blad richt zich allereerst op het veilig stuwen van gevaarlijke stoffen/goederen in containers. Het blad bevat tevens de integrale Nederlandse tekst van de IMO/ILO 'Guidelines for training in the packing of cargo in freight containers'. Het blad is ook buiten het havenbedrijf van belang voor situaties waarbij containers worden geladen of gelost. Het publikatieblad kan - onder vermelding van P schriftelijk worden aangevraagd bij het directoraat-generaal van de Arbeid, Postbus 69,2270 MA Voorburg. De prijs bedraagt ƒ 8, per exemplaar, New publications by Bureau Verltas Bureau Veritas has published two booklets of list of certlficates of approval for materials and equipment delivered until month of June These booklets supersede those published in September 1978 and concern: - Machinery & Piping Systems - Fire Protection The first booklet entitled 'List of Certificates of Approval issued for Materials and Equip-

26 m erit-m achinery, Piping Systems is containing the following chapters: Machinery, Boilers, pressure vessels and accessories, Tailshafts and accessories, Auxiliaries, Piping and accessories, Refrigerating plants, Equipment for special cargoes, Miscellaneous. The second booklet entitled 'List of Certificates of Approval issued for Materials and Equipment - Fire Protection is containing the following chapters: Class A and B bulkheads, Horizontal class A and B divisions, Doors class A and B, Non combustible materials, Surface lining, Floor covering, Primary deck covering, Paints, Fire walls, Fire detection panels & detectors, Fire dampers, Penetration in class A Division for pipes, cables and ducts, Windows, Foam fire extinguishing liquids, Prefabricated elements, Miscellaneous. In 1972, Bureau Veritas introduced the formal procedure of delivering Certificates of Approval superseding the letters of approval or authorization of use formerly established. Only materials and equipments forming the subject of a certificate of approval from this date on are stated in these booklets, which can be obtained at the Bureau Veritas office in Rotterdam, Coolsingel 75, 3012 AD Rotterdam. Remoted controlled monitoring of offshore installations Advanced Norwegian technology has now made it possible to carry out satellite-aided underwater monitoring of fixed offshore installations through a new system which has been given the name IMOS (Instrumented Monitoring of Offshore Structures). The new system has been developed by Det norske Veritas in cooperation with the Norwegian company Scanmar A/S, and with the firm Norsk Agip as sponsor. The first full-scale demonstration of IMOS recently took place at the DnV centre outside Oslo. The installation where IMOS is now in use is a remote-controlled unmanned platform 'Barbara'. It is owned and operated by Norsk Agip, and is situated in the Adriatic Sea where it produces gas. DnV can from its headquarters monitor corrosion, cracks, material fatigue etc. on board the Barbara'. The data are transmitted via the maritime communication satellite system INMARSAT to a coast earth station on Norway's west coast. From there it is sent to the Veritas centre by telephone. The same procedure is possible on any fixed offshore installation anywhere in the world. IMOS is importantfor a number of reasons. It provides increased safety on offshore installations, reduces costs of inspection and monitoring, involves less use of divers in potentially dangerous working situations, and can be used at depths down to 350 m. Japanse-Robotica Onderwater controle robot Het Instituut voor Technisch Onderzoek van Havens van het Ministerie voor Transport heeft aangekondigd dat het voornemens is een onderwaterrobot te ontwikkelen die in staat is de toestand van havens alsook waterbouwkundige werken, die op meer dan 20 meter diepte worden uitgevoerd, te controleren en op monitor zichtbaar te maken. Een bedrag van ƒ 1,3 miljoen zal worden gereserveerd voor het onderzoek dat (vanaf belastingjaar 1984) vier jaar zal duren. Duikers zijn onmisbaar bij werkzaamheden onder water bij havenwerken zoals golfbrekers en bij off-shore projecten. Van de ruwweg gekwalificeerde duikers in Japan zijn er echter op een gegeven ogenblik maar ongeveer 3500 ter beschikking. Bovendien vordert het werk aan deze projecten erg langzaam sinds de wet het duiken in wateren met een diepte van 70 tot 80 meter beperkt tot 50 minuten per dag. De te ontwikkelen onderwater-robot heeft een zeshoekig, kevervormig lichaam met zes poten en weegt ongeveer 100 kilo. Een sensor voor aardcontact onder iedere poot beoordeelt de effenheid van de zeebodem. De robot kan tot 10 a 20 meter per minuut ëefleggen en draait met gemak 360 graden. De robot is uitgerust met twee lampen, een onderwater camera, een ultra-sonisch systeem, een apparaat om de glooiing van de zeebodem te meten en een dieplood. Hij kan werken op een maximum diepte van 200 meter en zijn taken verrichten in stroomsnelheden tot drie knopen (5,5 km per uur). De ontwikkeling van deze robot voor onderwatercontrole zal een nauwkeurig bewaken mogelijk maken van onderwaterprojecten zoals het leggen van keien voor golfbrekers. De robot kan ook worden gebruikt om voltooide werken te inspecteren en dienen tot het bergen van mijnen en blindgangers. Onderwaterrobot voor bodemegalisatie Door Komatsu Ltd en Penta-Ocean Construction Co is gezamenlijk een sterke maar toch nauwkeurige onderwater walsrobot ontwikkeld voor het egaliseren van in zee gestorte keien en stenen of andere constructies in water, zoals funderingen voor steigers, pieren en kaden. Volgens deze vooraanstaande bedrijven voor bouwmachines en constructiewerken zal hun 'robot die met losse stenen plaveit' - naar men aanneemt de eerste in zijn soort- 20 tot 40 maal efficiënter zijn dan menselijke duikers, die gewoonlijk voor zulke egaliseerkarweien onder water worden gebruikt. Tot op dieptes van 30 meter kan de robot in vijf uur van een kei- en steenstort zo n 200 vierkante meter egaliseren. Bovendien doet hij zijn werk zó nauwkeurig dat er geen afwijkingen zijn van meer dan vijf centimeter en hij is maar in heel geringe mate gevoelig voor wind en golven. Hij houdt zich altijd horizontaal door de wijze waarop hij is geconstrueerd of door verlenging van de poten. De diepte waarop hij werkt, zijn positie en ander gegevens, worden doorlopend opgevangen door een laser-detector en andere controle apparatuur op het land via zijn antenne, die boven het wateroppervlak uitsteekt. (Japan Economie Journal) Rectificatie InSchipen W erfno.9vanm eijl. werdoppag. 154 bij het Verenigingsnieuws ('De lezing van 12april 1984', onderste regel) ten onrechte de naam C. de Nijs vermeld. Dit moet zijn C. de Wijs, die op 20 maart jl. te Schiedam overleed. Met excuses (Red.)

27 THOL CERMAT TANKINHOUDSM EETSYSTEM EN HYDRAULISCHE LIEREN met maximale trekkracht tot kg, standaard in zeewaardige uitvoering, ingebouwde automatisch werkende rem. Diverse komplete. zowel kontinu als selektief aanwijzende system en met analoge en/of digitale uitlezing. Ook geschikt voor aansluiting op video-displays. Toepassing voor vloeibare gassen en andere vloeistoffen (ook mot zeer hoge viskositeit), gebaseerd op het borrelbuisprincipe. De universele toepasbaarheid van deze systemen komt vooral tot uiting bij de kombinaties met regelaars en drukschakelaars. waardoor het mogelijk is besturings- en regelsystem en op te bouwen, zowel geschikt voor tgepassing aan boord van schepen als voor landinstallaties. Goedgekeurd door de Scheepvaartnspektie, Veritas, LRS en GL, Postbus AE Zoetermeer - W attstraat 36 Tel * - Telex Gearmatic hydraulische lieren worden o.a. toegepast als hijslier op scheepskranen ankerlieren verhaallieren "self-tensioning lieren Itt^ ra a g Gearmatic docum entatie keuze uit een groot aantal trom m elafmetingen en hydraulische motoren. voorzien van "vrije val constructie. ANACONDA A ANACONDA B.V. Afd. Hydrauliek Transformatorweg 30,1014 AK Amsterdam Tel. (020) , telex anac nl HG-9 afstandsbediening en automatisering van: motoren-koppelingen-lieren-schroeven-kleppenpompen-deuren-laadbomen-masten-stuurhuizen vloeistof-niveau-signaleringen besturïngskasten en -lessenaars installatie en service Machinefabriek SEM PRESS B.V. Postbus AB H.l.Ambacht Tel.: Telex: 29316

28 S.E.M.T. Pïelstick de toonaangevende dieselmotor! V oor Pielstick verkoop en service I in N ed erland : IIMDUMIJ MOTOREN BV Mijlweg71 Postbus AC Dordrecht Telefoon Telex DIESEL GENERATORSETS VOOR DE KONINKLIJKE MARINE 62 S.E.M.T.-PIELSTICK motoren PA4-V-200 voor oppervlakteschepen en onderzeeboten. S.E.M.T.-PIELSTICK dieselmotoren van kw ( pk)