GROTE BINNENKLIMAATVERBETERINGEN DOOR KLIMAATREGELING IN HET MUIDERSLOT

Transcriptie

1 GROTE BINNENKLIMAATVERBETERINGEN DOOR KLIMAATREGELING IN HET MUIDERSLOT Ir. M.A.E. (Mirjam) Peters, Building Physics and Systems (voorheen FAGO), TU Eindhoven, momenteel werkzaam bij DGMR Arnhem Ir. H.H.E.W. (Herman) Eijdems, Unitleider Bouwfysica, Rijksgebouwendienst, directie Advies en Architecten, afdeling Ingenieurs Dr. ir. H.L. (Henk) Schellen, Universitair hoofddocent Bouwfysica van Monumenten, unit Building Physics and Systems, faculteit Bouwkunde, TU Eindhoven In een monumentaal pand dat als museum wordt gebruikt, is het zonder grote ingrepen in het gebouw onmogelijk een ideaal binnenklimaat voor behoud van zowel gebouw als collectie te creëren. In het Muiderslot, een belangrijk rijksmonument en museum, is daarom gezocht naar een oplossing om met minimale ingrepen een binnenklimaat te realiseren waarbij grote risico s op schade aan gebouw en collectie tot een acceptabel niveau worden gereduceerd. Enkele bouwkundige ingrepen zijn aangevuld met een door een GBS geregeld klimaatsysteem. Door niet meer primair op comfort te regelen, kunnen met de juiste instellingen van de ventilatieregeling grote verbeteringen in de binnencondities behaald worden. het Muiderslot gewenst? Wat zijn optimale condities voor het gebouw en voor de museale objecten? En welke condities zijn voor de bezoekers acceptabel en gezond? Het slot staat er al sinds het einde van de 13e eeuw en is een belangrijk nationaal monument. Daarom staat het behoud van het gebouw op de eerste plaats. Hierbij speelt vocht een belangrijke rol. De gebruikers en bezoekers hebben - ten opzichte van een gewoon museum - minder strenge comforteisen. Zij verwachten een tochtend, koel en vochtig kasteel. Wél is het voor de luchtkwaliteit bij (langdurig) bezoek en evenementen van belang dat de CO2-concentratie van de binnenlucht niet te hoog wordt. Door de ventilatie vanwege de luchtkwaliteit op het CO2-gehalte te sturen, kan ongewenste ventilatie worden voorkomen. Van de museumcollectie wordt verwacht dat kunstwerken die temperatuur- en vochtwisselingen in het verleden goed INLEIDING Het Muiderslot (zie figuur 1) is een eeuwenoud gebouw, oorspronkelijk een verdedigingswerk, dat jaarlijks door meer dan (museum)toeristen wordt bezocht. Het slot heeft een collectie waardevolle schilderijen, meubels, wapens en gebruiksvoorwerpen (zie bijvoorbeeld de Ridderzaal in figuur 2) die onlosmakelijk met het gebouw zijn verbonden. Maar helaas gaan de drie aspecten monument, gebruik en collectie, wat binnenklimaat betreft niet goed samen. In het Muiderslot is er dan ook al verschillende keren schade opgetreden, zoals vochtschade en schimmelvorming op objecten en monumentale constructies. Oorzaak: de drie aspecten hebben elk hun eigen optimale condities (zie figuur 3), het overlappingsgebied is klein en de werkelijke binnencondities liggen meestal buiten dit overlappingsgebied. Tóch wil men tot een beter binnenklimaat in het Muiderslot komen, zonder grote installaties toe te passen voor klimatisering van de binnenruimten. Het onderzoek naar acceptabele condities voor alle drie de genoemde aspecten was onderwerp van het afstudeeronderzoek van de auteur [1]. Hierbij wordt maximaal gebruik gemaakt van de bouwfysische eigenschappen van het gebouw. Figuur 1: Monument en rijksmuseum Het Muiderslot (bron: website Muiderslot) TOETSINGSKADER Voordat er oplossingen bedacht kunnen worden, wordt er eerst gefocust op de uitgangspunten. Welke condities zijn in BOUWFYSICA, VOL. 21, 2007, NO. 2 Figuur 2: De ridderzaal, het belangrijkste en meest gebruikte vertrek in het slot 15

2 Figuur 3: Elk aspect - monument, collectie en bezoeker - heeft zijn eigen optimale (binnen) condities voor behoud of comfort hebben doorstaan hier ook in de toekomst geen schade van ondervinden. Dit is niet geheel zeker en geldt niet voor alle aspecten, zodat voor het behoud van de collectie-items een zo stabiel mogelijk binnenklimaat het beste wordt geacht. Het was ook al in het mollier-diagram in figuur 3 te zien dat vooral een stabiele relatieve luchtvochtigheid belangrijk is. Het blauwe kader heeft namelijk een erg smalle bandbreedte voor de relatieve luchtvochtigheid maar een brede bandbreedte voor de temperatuur. Het toetsingskader bestaat uit de in het afstudeeronderzoek vastgestelde waarden van het gewenste binnenklimaat. Deze waarden zijn gebaseerd op een hiërarchie; het behoud van het Muiderslot als gebouw komt op de eerste plaats, op de tweede plaats dient het binnenklimaat geen degradaties aan de museale objecten te veroorzaken en tot slot moet het binnenklimaat voor de bezoekers gezond en comfortabel zijn. De relatieve luchtvochtigheidsrichtlijnen zijn daarom belangrijker dan de eisen aan de luchttemperatuur en de CO 2 -concentratie. De grenzen voor de relatieve luchtvochtigheid in het slot volgen uit de eisen voor behoud van gebouw en collectie. De bovengrens van de relatieve luchtvochtigheid van 65% is zó Tabel 1: Toetsingskader met gewenste condities voor de museale vertrekken in het Muiderslot relatieve luchttemperatuur CO 2 -gehalte luchtvochtigheid [%] [ C] [ppm] grenswaarden max. fluctuatie grenswaarden maximale per dag waarde * (gemiddelde CO 2 -concentratie buiten) = 1570 ppm (klasse C uit literatuur [2]) gekozen dat er nog een marge is tot aan de schimmelgrens (een relatieve luchtvochtigheid aan het oppervlak van ongeveer 80% gedurende langere tijd [3]) en is eveneens gebaseerd op de binnenklimaatrichtlijnen voor gematigde museumcondities [4]. De ondergrens van de relatieve luchtvochtigheid is ingesteld ter vermindering van de kans op krimp. Schommelingen in relatieve luchtvochtigheid kunnen voor museale objecten erg schadelijk zijn. De ideale eis van maximaal 3% variatie per dag [5] is echter zeer moeilijk haalbaar in een oud gebouw als het Muiderslot. Voor behoud van museale objecten is de hoogte van de temperatuur niet de belangrijkste richtlijn, maar de temperatuur in de ruimte wordt liefst niet te hoog. Ook vanwege het bezoekerscomfort dient de ruimtetemperatuur niet te veel op te lopen. Naast het thermische comfort is ook de gezondheid van de bezoekers en gebruikers van belang. De CO 2 -grenswaarde van 1570 ppm is daarom eveneens in het toetsingskader opgenomen. Deze waarde volgt uit de laagste klasse in de Nederlandse praktijkrichtlijn NPR-CR 1752 [2] en geldt voor een situatie waarbij personen de enige bron van koolstofdioxide vormen. DOORDACHTE MAATREGELEN De knelpunten in het huidige binnenklimaat waren bekend: koude vochtige constructies maar lage relatieve lúchtvochtigheden (RV) bij inschakeling van de vloerverwarming op de Beletage. Verder traden er grote temperatuur- en RVschommelingen op door de invloed van de buitenlucht en door de vele bezoekers (zie figuur 4). Dit is gebleken uit temperatuur- en RV-metingen, inclusief vergelijkingen met bezoekersaantallen, speciale activiteiten en de bijbehorende buitencondities. Naast de metingen is in het afstudeeronderzoek een simulatiemodel opgesteld om meer inzicht in de binnencondities te verkrijgen. Het model is gebaseerd op de meetresultaten en aan de hand hiervan geëvalueerd. Met dit HAMBASE-model [6] is voor de belangrijkste ruimtes in het slot het binnenklimaat voor een volledig jaar voorspeld bij wisselende gebruikspatronen. In figuur 5 en 6 zijn in een zogenaamde Klimaat Evaluatie Kaart (KEK) [7] de voorspelde binnencondities bij gemiddeld gebruik van het slot in de winter- en zomerperiode weergegeven. Het blauwe kader geeft de condities van het toetsingskader weer, de gekleurde punten en symbolen de gesimuleerde binnenconditiewaarden en weekgemiddelden zoals aangegeven in de legenda. De matrices met verdelingen laten voor de totale periode en per seizoen zien welk percentage van de periode de condities in het toetsingskader vallen. De histogrammen rechts van de figuur zijn tenslotte een aanduiding voor de uurlijkse en dagelijkse fluctuaties van de temperatuur en RV. In de zomer blijkt het in de Ridderzaal relatief te vochtig. Dit wordt veroorzaakt door hoge vochtgehalten in het buitenklimaat want ramen en deuren veelvuldig staan open. Deze hoge vochtigheden worden verergerd door vochtbronnen van de bezoekers en de relatief koele temperaturen in het 16 BOUWFYSICA, VOL. 21, 2007, NO. 2

3 Figuur 4: Gemeten luchttemperatuur in de Ridderzaal, Wapenkamer en op zolder in najaar en winter 2006 slot. In de winterperiode van november tot en met maart is de relatieve luchtvochtigheid te laag, omdat er vaak verwarmd wordt tot een luchttemperatuur van ongeveer 20 C. Door de verwarming, de luchtuitwisseling met buiten en de grote bezoekersaantallen worden in de Ridderzaal de gewenste condities uit het toetsingskader in de winterperiode 75% van de tijd onder - of overschreden. In de zomerperiode is dit 51% van de gehele periode. Het is in de Klimaat Evaluatie Kaarten (in figuur 5 en 6) in één oogopslag duidelijk dat in zowel de winter- als de zomerperiode een grote verbetering van de relatieve luchtvochtigheid plaats moet vinden om de gewenste condities te halen. Ook dient de dagelijkse fluctuatie van de RV verminderd te worden, want in beide periodes is deze nu groter dan de toegestane 10%. De relatief sterk schommelende omstandigheden in het slot suggereren dat het nodig is om het slot luchtdichter te maken. De bezoekers zorgen in de winter voor gewenste vochtbronnen, maar in de zomer voor een ongewenste ventilatiebehoefte. De vraag is of het mogelijk is het klimaat te stabiliseren zonder gebruik te maken van veel installaties. De Rijksgebouwendienst wilde maximaal gebruik maken van de bouwfysische eigenschappen van het slot zelf. Hiertoe waren aanpassingen vereist op twee vlakken, namelijk: 1 bouwkundig; het verbeteren van de scheiding tussen binnen en buiten, en: 2 installatietechnisch; optimaal gebruik maken van de verwarmings- en ventilatiesystemen om de binnencondities te regelen. Figuur 5: Klimaat Evaluatie Kaart van de door het simulatiemodel voorspelde condities in de Ridderzaal in de winterperiode Figuur 6: Klimaat Evaluatie Kaart van de door het simulatiemodel voorspelde condities in de Ridderzaal in de zomerperio- BOUWFYSICA, VOL. 21, 2007, NO. 2 17

4 Figuur 7: Locatie van de ventilatoren in het Muiderslot Een effectieve bouwkundige maatregel om de scheiding tussen binnen en buiten te verbeteren was het luchtdicht maken en isoleren van de zoldervloer. De kierdichting bij de ramen en deuren was redelijk en een verbetering hiervan zou een te grote aantasting van het monumentale karakter van het slot zijn. In de vloer van de zolder(s) zaten echter erg veel kieren tussen de oude vloerdelen en een ingreep was reeds nodig ter verbetering van de brandveiligheid. De oorspronkelijke zoldervloer is tijdens de verbouwing afgedekt met een dampremmende laag waarop thermische isolatie is aangebracht. De warmte die in het slot vrijkomt door de vloerverwarming en de bezoekers verdwijnt nu niet meer zo snel via de zoldervloer naar buiten. De temperatuurverdeling over de ruimtes wordt daardoor homogener. Ook de invloed van wind en thermische trek wordt op deze wijze sterk verminderd. Door het aanbrengen van ventilatoren kan de luchtverversing, maar ook de temperatuur- en vochtregeling, via buitenlucht worden gestuurd. Doordat het slot een betere scheiding met de buitencondities heeft, kunnen de bufferende eigenschappen van een massief gebouw als het Muiderslot beter worden benut voor regeling van het binnenklimaat. Als er geventileerd dient te worden, wordt er door middel van een regeling zoveel mogelijk op gunstige momenten geventileerd, om zo weinig mogelijk buitenlucht met ongewenste condities binnen te halen. Om onnodig ventileren te voorkomen wordt het CO2-gehalte bewaakt bij aanwezigheid van bezoekers. De ventilatoren komen pas in werking als de luchtkwaliteit sterk afneemt. Met enkel bijverwarmen van de ventilatielucht ontstaat zo, samen met de dynamische eigenschappen van het gebouw, een eenvoudig, maar toch zeer slim klimaatsysteem. 18 Figuur 8: Uitblaasrooster voor de ventilatie van de Ridderzaal. De kanalen lopen door de bestaande schoorsteenschacht en de roosters zijn met behoud van de originele schouw aangebracht Er is er overigens voor gekozen met de ventilatoren het gebouw op overdruk te brengen dus alleen lucht in te blazen om infiltratie via de resterende kieren zo goed mogelijk tegen te gaan. Hierdoor kan de toevoerlucht tevens worden bijverwarmd en gefilterd. Het principe van deze klimaatregeling gaat uit van de thermische maar vooral hygrische buffercapaciteit van de massieve wanden van het slot. Op deze wijze kunnen ook pieken in temperatuur en vocht afgezwakt worden. Bij het klimaatsysteem in het Muiderslot wordt zoveel mogelijk met lucht van geschikte condities geventileerd. Maar als dit niet mogelijk is, zorgt het gebouw er zelf voor dat er geen grote temperatuurs- of relatieve luchtvochtigheidsveranderingen plaatsvinden. Als dit principe voldoende effectief blijkt, kan in de toekomst worden gezocht naar mogelijkheden om de buffercapaciteiten te vergroten, bijvoorbeeld door het toepassen van calciumsilicaat of speciaal stucwerk. SLIM GEREGELD KLIMAATSYSTEEM Maar wat is er nu precies in het slot aangebracht? En wanneer is het nu verstandig of gunstig om te ventileren om de condities te verbeteren? Als eerste wordt de opbouw van het gehele klimaatregelsysteem beschreven. In de museale vertrekken, op zolder (er wordt met lucht vanuit de zolder geventileerd) en buiten zijn T-, RV- en CO2-sensoren aangebracht, die zijn aangesloten op een GBS (gebouwbeheerssysbouwfysica, VOL. 21, 2007, NO. 2

5 teem). De regeling van de bestaande vloerverwarming van de vertrekken op de Beletage is ook op dit GBS aangesloten. Het GBS stuurt vijf nieuw aangebrachte ventilatoren aan, verdeeld over de zolders van het slot (zie figuur 7). Deze zijn alle voorzien van een filtersectie en verbonden met de verschillende museale ruimtes door middel van flexibele kanalen die in de bestaande schoorsteenkanalen zijn aangebracht. De inblaasroosters zijn op een verantwoorde wijze opgenomen in de bovenkant van de bestaande haarden. Zo hebben de bezoekers geen zicht op deze inblaasroosters en wordt het monumentale karakter van het slot zo min mogelijk aangetast (zie figuur 8). Bovendien kunnen alle wijzigingen weer ongedaan gemaakt worden, zonder blijvende aantasting. In het GBS wordt aan de hand van de meetgegevens van de ruimtesensoren een toetsing gedaan. Ten eerste; voldoen de gemeten ruimtecondities aan de gewenste waarden? Als dit niet het geval is; zijn de condities op zolder geschikt om de ruimtecondities te verbeteren? Uitgangspunt is het gewenste klimaat uit het toetsingskader. Met de flow chart (figuur 9) zijn de verschillende situaties en bijbehorende mogelijkheden zichtbaar gemaakt. Voor een verbetering van de RV is bijvoorbeeld een verschil in absoluut vochtgehalte tussen binnen en buiten nodig, maar de RV kan ook door de verwarming worden bijgestuurd. Voor een temperatuurverbetering is een temperatuurverschil nodig (bijvoorbeeld koeling door nachtventilatie). Voor de output van de regeling zijn er telkens drie opties; ventileren, ventileren met bijverwarming of geen actie ondernemen. Licht bijverwarmen van de lucht is bijvoorbeeld een mogelijkheid om in vochtige koele zomerperioden de RV te verlagen. Als de sensoren aangeven dat de condities weer binnen de gewenste grenzen liggen, wordt de ventilatie uitgeschakeld. Het systeem is zó uitgevoerd dat het ventilatiedebiet van de ventilatoren kan variëren. Het is meestal wenselijk om niet gelijk de maximale ventilatiecapaciteit in te schakelen om te abrupte veranderingen in de temperatuur of RV te voorkomen. Het GBS moet dan ook zó geprogrammeerd worden dat met name snelle RV-schommelingen worden voorkomen. In het afstudeeronderzoek is dit nog niet opgenomen in het simulatiemodel van de klimaatregeling. Dit model, dat met het Matlab-programma Simulink is gemaakt, simuleert de werking van de klimaatregeling en is gekoppeld aan het eerste model (HAMBASE) dat de warmte- en vochtstromen in enkele vertrekken van het slot simuleert. Een verdere verfijning van de regelstrategieën in het simulatiemodel is in de toekomst wenselijk, bijvoorbeeld om tevens de luchtkwaliteit te simuleren. Het belangrijkste doel van de klimaatregeling is het behoud van collectie en gebouw, maar er zijn ook gelegenheden waarop de gezondheid en het comfort van de bezoekers (tijdelijk) belangrijker zijn. Het regelsysteem heeft daarom een stand voor behoud en een stand voor comfort. Bij comfort spelen de luchttemperatuur en luchtkwaliteit een belangrijke rol, bij behoud wordt er eerst op relatieve luchtvochtigheid geregeld. In dit artikel en in het afstudeerrapport worden overigens alleen de resultaten van de instellingen voor behoud besproken. Figuur 9: Flow chart van de klimaatregeling in het Muiderslot. De ruiten geven beslissingen of afwegingen weer en de genummerde situaties zijn acties die het systeem uit zal voeren BOUWFYSICA, VOL. 21, 2007, NO. 2 19

6 Verschillende simulatievarianten van de ventilatieregeling hebben in het onderzoek duidelijk gemaakt dat er voor een optimaal resultaat een verschil in instellingen voor de zomer- en winterperiode nodig is. Er zijn namelijk belangrijke verschillen tussen deze twee periodes, onder andere de dagelijkse openstelling in de zomerperiode en de weekendopenstelling in de winterperiode. Voor beide periodes zijn verschillende combinaties van instellingen van de klimaatregeling onderzocht. Hierbij zijn de eigenschappen van het systeem, zoals het bij de renovatie 2006/2007 in het Muiderslot is aangebracht, als uitgangspunt genomen. RESULTATEN De met het Simulink-model gesimuleerde effecten van de klimaatregeling zijn sterk afhankelijk van de geprogrammeerde instellingen. Omdat op voorhand duidelijk was dat bij hoge binnentemperaturen in de winter de RV-grenzen zonder vergaande bevochtiging niet gehaald worden, is de instelling van de vloerverwarming ten opzichte van de oude situatie aangepast. De koppeling tussen de vloerverwarming en het GBS is voor het afstudeeronderzoek niet relevant, de temperatuur dient immers s winters zo laag mogelijk te zijn en snelle temperatuuringrepen zijn met de vloerverwarming niet mogelijk. Wél is de instelling van de vloerverwarming veranderd; in de winter is het setpoint 5 C verlaagd om een betere en meer realistische situatie in het stookseizoen te simuleren. Met de uitgangpunten uit het onderzoek geeft een debietregeling van de ventilatie in combinatie met een 5 C lagere stooklijn de beste resultaten in de winterperiode in de Ridderzaal. Zie de Klimaat Evaluatie Kaart in figuur 10. Gedurende 69% van de totale periode wordt nu aan het toetsingskader voldaan, 28% van de tijd is het ondanks het verlagen van de stooklijn nog te droog in de Ridderzaal. In de oude situatie - zonder voorzieningen - waren deze percenta- ges respectievelijk 25% en 75%, zie figuur 5. Ook na de ingreep zijn de dagelijkse fluctuaties hoger dan gewenst (zie het histogram rechtsonder in figuur 10). De ventilatoren zullen niet altijd op volle toeren hoeven te draaien, de toerenregeling zorgt zelfs voor een verbetering. Desondanks zal met de beperkte ingrepen nooit voor 100% aan het toetsingkader kunnen worden voldaan. Het risico van aantasting is echter aanzienlijk verminderd doordat de omgeving veel vaker en veel dichter bij de gewenste condities ligt. In de zomerperiode voldoen de binnencondities met de ventilatieregeling uit het Simulink-model gedurende 83% van de gehele periode aan het toetsingskader. Voorheen was dit 49% van de periode, zie figuur 6. In de lente zal het soms nog te droog zijn en hartje zomer juist te warm in de Ridderzaal. Dit is in figuur 11 goed te zien. Gedurende 6% van de tijd wordt nog wel de maximale relatieve luchtvochtigheidsfluctuatie (10% per dag) overschreden. De ventilator zal erg vaak ingeschakeld zijn en dit is - zeker ten tijde van veel bezoek - gunstig voor de luchtkwaliteit. De oververhitting in de zomer is verder tegen te gaan door (handmatig) de luiken op zonnige dagen te sluiten en ramen en deuren bij hoge temperaturen gesloten te houden. MOGELIJKHEDEN VERDERE VERBETERING Met de huidige bouwkundige en installatietechnische ingrepen zullen de binnencondities in het Muiderslot flink verbeteren. Ten eerste omdat de vloerverwarming beter aangestuurd kan worden en ten tweede omdat er nu een groot deel van de tijd alléén verse lucht wordt toegevoerd wanneer dat voor de relatieve luchtvochtigheid en luchttemperatuur gewenst is. Uit de simulaties is echter ook gebleken dat de binnencondities uit het toetsingskader niet volledig gehaald kunnen worden met de regeling zoals deze momenteel in het slot is aangebracht. Figuur 10: Klimaat Evaluatie Kaart van de gesimuleerde condities in de Ridderzaal in de winterperiode ná de verbouwing en met de best mogelijke combinatie van instellingen van de klimaatregeling Figuur 11: Klimaat Evaluatie Kaart van de gesimuleerde condities in de Ridderzaal in de zomerperiode ná de verbouwing en met de best mogelijke combinatie van instellingen van de klimaatregeling 20 BOUWFYSICA, VOL. 21, 2007, NO. 2

7 Om 100% van de tijd aan de gewenste binnencondities te voldoen zou er be- en ontvochtiging nodig zijn voor de momenten waarop er door te ventileren en eventueel voorverwarmen geen verbetering van de condities plaats kan vinden. Bij een mogelijke keuze voor be- en ontvochtigingsapparatuur spelen verschillende aspecten een rol. Hoe vaak het nodig is om te be- of ontvochtigen en de hoeveelheid toe- of af te voeren vocht bepalen mede de keuze voor een mobielof een in het GBS geïntegreerd systeem. De simulaties uit het afstudeeronderzoek hebben duidelijk gemaakt dat de momenten waarop be- of ontvochtiging nodig is regelmatig optreden. Vanuit die optiek heeft een uitbreiding van de luchtbehandelingskasten op de zolders met een be- en ontvochtigingssectie de voorkeur. Op deze wijze wordt de regeling van het vochtgehalte opgenomen in de klimaatregeling en kan het geheel dus optimaal functioneren. Financieel en technisch is dit echter niet haalbaar. Het onderzoek toont ook aan dat de vereiste vochthoeveelheden met mobiele apparaten geleverd kunnen worden. In de praktijk betekent dit dat het menselijk handelen (de bediening en het gebruik van de apparatuur) en de bewaking van de binnencondities een belangrijk aandachtspunt blijven. Dankzij het nieuwe GBS is het mogelijk de condities in de toekomst te blijven volgen en te evalueren. Overigens is het niet zonder risico om te be- of ontvochtigen in het slot. Bij bevochtigen bestaat bijvoorbeeld het gevaar van condensatie op koude oppervlakken. Een andere optie om tot een nog beter binnenklimaat voor de museale objecten te komen is het creëren van microklimaten. Hierbij kunnen de relatieve luchtvochtigheids- en temperatuurschommelingen voor de gevoeligste objecten door middel van bijvoorbeeld een vitrine of een microklimaatdoos [8] verkleind worden. Nu bekend is dat een beperkt klimatiseringsconcept in het Muiderslot grote verbeteringen kan realiseren, is het interessant te onderzoeken of een vergelijkbaar systeem ook in andere situaties toe te passen is. Voor het optimaal presteren van een geregeld ventilatiesysteem dienen de thermische en hygrostatische eigenschappen van een gebouw goed benut te worden. Een gebouw dient voldoende massa te hebben, goed geïsoleerd te zijn en weinig infiltratie te hebben. Op deze wijze is de invloed van het buitenklimaat zo klein mogelijk en kunnen de vermogens van installaties beperkt blijven. Voor een zo constant mogelijke relatieve luchtvochtigheid zouden de ruimtes tevens een hoge mate van vochtbuffering moeten hebben. Snelle toe- en afnames kunnen op deze wijze opgevangen worden. Het is tevens interessant om te onderzoeken aan welke randvoorwaarden een gebouw precies zou moeten voldoen om veel profijt van een slimme klimaatregeling te hebben. Een vervolgonderzoek zou in dit opzicht bijvoorbeeld tot een kwantificering van bepaalde gebouwparameters kunnen leiden. Als afsluiting van het afstudeeronderzoek is voor het Muiderslot aanbevolen de klimaatregeling zijn werk te laten doen en zo min mogelijk in te grijpen. Ramen en deuren dienen zoveel mogelijk dicht te blijven en de stand comfort van het GBS dient zo weinig mogelijk gebruikt te worden. Op deze wijze zullen met de uitgevoerde maatregelen de condities in het slot grote risico s op schade aan het gebouw én aan de collectie voorkomen. LITERATUUR [1] Peters, M.A.E. Het Muiderslot; van verdedigingswerk tot rijksmuseum. Onderzoek naar de binnencondities en de effecten van bouwkundige aanpassingen en een ventilatieregeling in het slot. Afstudeerverslag, faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Eindhoven, 16 januari 2007 [2] Nederlands Normalisatie Instituut NPR-CR 1752 (en). Ventilatie van gebouwen Ontwerpcriteria voor de binnenomstandigheden Delft, 1999 [3] Adan, O.C.G. On the fungal defacement of interior finishes. Proefschrift TU Eindhoven, 1994 pagina 40 [4] Thomson, G. The Museum Environment, 2 de editie. Oxford, 1986 pagina 289 [5] Jütte, B.A.H.G. Passieve conservering; klimaat en licht, 3 de editie. Amsterdam, 1994 pagina [6] Wit, M. de Hambase Heat, Air and Moisture Model for Building and Systems Evaluation Bouwstenen nr. 100, Technische Universiteit Eindhoven, 2006 [7] Martens, M.H.J., Schijndel, A.W.M. van, Schellen, H.L. Klimaat Evaluatie Kaart: een nieuwe manier voor weergave van het binnenklimaat Bouwfysica, 16e jaargang, nummer 3/4, december 2005 [8] Instituut Collectie Nederland ICN-informatie nr. 12 De microklimaatdoos [online], 2004 Beschikbaar van: (onderdeel 6: Informatiecentrum, kopje publicaties, ICN-info) BOUWFYSICA, VOL. 21, 2007, NO. 2 21