Studieweek Systemen 2017

Transcriptie

1 Studieweek Systemen augustus - 1 september 2017 De studieweek bestaat uit vijf aaneengesloten dagen waarin we de organisatie als systeem vanuit verschillende stromingen belichten. In een breed aanbod van workshops wisselen theorie en praktijk elkaar af. SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK

2 INHOUD Studieweek systemen 3 Het programma 3 maandag 28 augustus 4 De opkomst van systeemkunde en cybernetica dinsdag 29 augustus 5 Van object naar subject en het sociaal constructionisme woensdag 30 augustus 7 Sociale systemen en holistisch perspectief donderdag 31 augustus 8 Complex-dynamische systemen en systeemtransitie vrijdag 1 september 10 Complex-responsieve systemen Studieweekgegevens 11 SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 2

3 Studieweek Systemen In de week van 28 augustus tot en met 1 september 2017 organiseren we voor de vijfde keer de Studieweek Systemen. Dit programma van veertien aaneengesloten dagdelen belicht diverse stromingen die de organisatie(s) benaderen als een systeem. Het denken in termen van systemen is een dominante denkrichting over organisaties. Een systeem is een verzameling delen die op de een of andere manier bij elkaar horen en samen een groter geheel vormen. Als collectief zijn die delen duidelijk te onderscheiden van de omgeving. Systemen hebben grenzen (boundaries) die binnen (ons) en buiten (zij, de context, de omgeving) onderscheidt. Maar het woord systeem wordt op verschillende manieren gebruikt. Achter de hierboven genoemde algemene beschrijving schuilt een wereld van verschillende, al dan niet op elkaar voortbouwende, theorieën. Het is niet eenvoudig om (theoretische) verschillen of samenhang te zien. Voor velen blijft systeemdenken een ambigu begrip. Organisatieprofessionals praten daardoor, als het om systemen gaat, vaak langs elkaar heen. Het programma De agenda van de dagen tijdens de systeemweek bestaat uit: Inleiding en uitleiding over de die dag te belichten stromingen De dagelijkse plenaire in- en uitleidingen helpen om de grote, deels historische, lijn te zien en ze verhelderen. Workshoprondes van elk twee of drie parallelle workshops In deze brochure staan de geplande workshops beschreven. Het aantal workshops kan worden aangepast op basis van het aantal deelnemers dat zich inschrijft. In het totaal volgt u zeven workshops. Uitwisseling en groepsreflectie Door uitwisseling in subgroepen verdiept u de ervaringen in de workshops en verbreedt u het beeld op de behandelde stroming. Door ruime pauzes en de mogelijkheden van het conferentieoord, kunt u ook genieten van de natuur. In de studieweek staat ieder dagdeel in het teken van één stroming of een aantal aan elkaar verwante theorieën. De kern van de dagen bestaat uit twee of drie parallelle workshops, zowel in de ochtend als in de middag, waarin theorie en praktijk elkaar afwisselen. De week biedt u een stevige basis als u nog niet vertrouwd bent met de systeemkijk op organisaties. Heeft u een of enkele stromingen al goed in de vingers, dan biedt de week een uitstekende mogelijkheid om de verbindingen met de andere stromingen te leggen en verdiepen. ir. Brechtje Kessener en drs. Leike van Oss programmamanagers Studieweek Systemen SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 3

4 Maandag 28 augustus De opkomst van systeemkunde en cybernetica Tijdens de ochtend van maandag 28 augustus maakt u kennis met elkaar en het programma. U verkent de opkomst van het systeemdenken en krijgt een introductie over het bijbehorende begrippenkader. Na de lunch zal Brechtje Kessener ingaan op de basis van de systeemkunde en op het werk van Ross Ashby en Stafford Beer. Ashby en Beer zijn founding fathers van de cybernetica: de stroming binnen de systeemtheorie die zich richt op het bestuderen en besturen van complexe systemen. In de middag kunt u toepassingen van de systeemkunde en cybernetica verkennen in een van de workshops waar de inrichting van de organisatie en/of specifiek haar transformatieproces centraal staat. Workshop 1a Systematisch analyseren van werk docent: dr.ir. Hans Lekkerkerk Workshop 1b Het Viable System Model als diagnostisch en veranderkundig model docenten: drs. Arjen Jeninga en drs. Harry Woldendorp Zelforganisatie, gericht op de levensvatbaarheid van een systeem, is een kernbegrip in de systeemleer. Het Viable System Model (VSM) van Stafford Beer stelt dat elk levensvatbaar systeem bestaat uit vijf systeemdelen: operatie, coördinatie, senior management, ontwikkeling naar de toekomst (beleid) en de begrenzing van het systeem. Het gaat ook in op de onderlinge interacties tussen de systeemdelen. Het VSM is door Fredmund Malik uitgewerkt in een meer analytisch model. Op basis van deze modellen hebben wij onze aanpak Systeemdiagnostiek in de zorg' uitgewerkt. In deze workshop gaan we in de diagnostische mogelijkheden van het VSM model en onze uitwerking daarvan. We laten zien hoe je op een neutrale manier mogelijke disfunctionele patronen in beeld krijgt en hoe je deze disfunctionaliteiten kan opheffen. We werken met eigen cases en ingebrachte cases. Samenwerken impliceert een werk- of arbeidsverdeling en daaruit volgt automatisch de noodzaak om die bijdragen op elkaar af te stemmen, te coördineren. Nauw verbonden met arbeidsverdeling en coördinatie is de besturing of regeling van dat werk. Besturing komt versimpeld neer op het bewaken dat het samenwerken leidt tot de gewenste resultaten en zonodig 'bijsturen'. De organisatiestructuur is een manier om de afspraken over werkverdeling, coördinatie en besturing vast te leggen. Nadenken over organisatiestructuur gaat dus over het werk en daarbij helpt het om daarvan een model te maken en om begrippen te hebben die afhankelijkheden tussen onderdelen van het werk beschrijven. Daarmee kan men dan beoordelen of de werkverdeling wel bijdraagt aan de bestuurbaarheid van de organisatie doordat die weinig coördinatie vraagt en de besturing vereenvoudigt. Of men stelt vast dat de bestaande werkverdeling juist zoveel coördinatie vraagt dat de kans op verstoringen daardoor heel groot is en er extra veel besturend werk nodig is om te zorgen dat de doelen desondanks gehaald worden. Aan de hand van auteurs als in 't Veld, Malotaux en Thompson gaan we het modelleren van werksystemen en beoordelen van de afhankelijkheden daarin bespreken. Workshop 1c Sociotechniek: een ontwerptheorie van alle markten (en organisaties) thuis docent: prof.dr. Geert van Hootegem Organisaties zijn complexe (sociale) systemen die opereren in een steeds complexer wordende omgeving. Deze complexiteit kan de organisatie verstoren bij het behalen van haar doelen. De moeizame interactie tussen organisatie en omgeving kan bovendien leiden tot allerlei ongewenste output (zoals een grote ecologische voetafdruk, arbeidsongevallen, burn-out, etc.). De sociotechniek is een ontwerptheorie die ondersteuning biedt bij analyse, diagnose en (her)ontwerp van organisaties en netwerken om de relatie met de omgeving te optimaliseren. Deze theorie is ontstaan in de jaren 50 in de schoot van het Tavistock Institute, London en wordt vandaag wereldwijd toegepast. In Nederland en Vlaanderen is de benadering in haar definitieve theoretische plooi gelegd. Het werk van Ulbo de Sitter is daarbij zonder meer baanbrekend te noemen en zal dan ook als uitgangspunt genomen worden in deze module. Na een korte historische en theoretische introductie, zet Geert de praktische sociotechnische ontwerpstappen uiteen en illustreert deze met voorbeelden uit zijn eigen adviespraktijk. Daarnaast passen de deelnemers de geleerde lessen direct toe aan de hand van een case. SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 4

5 Dinsdag 29 augustus Van object naar subject en het sociaal constructionisme De denkers van de eerste dag kijken naar organisaties als objecten. De organisaties zijn lijdend voorwerp van hun observaties en handelen. De denkers van de tweede dag maken de beweging naar een organisatie als Human Activity System (HAS). Ook ontstaat een andere verhouding tussen de observator en de onderzochte, die wel de subject subject relatie wordt genoemd. Het systeem praat terug en de observator is altijd ook beïnvloeder en dus deel van het systeem. In de workshops van dinsdagochtend zijn systemen kijken we naar de organisatie als Human Activity System en naar twee methoden om (organisatie) problemen in kaart te brengen en aan te pakken. Dinsdagmiddag blijken mensen meer dan actieve beïnvloeders. Kijkend naar de zachtere kant van de organisatie valt op dat de sociale werkelijkheid niet (te kennen) is. Mensen zijn degenen die de systemen waar ze deel van uitmaken zelf gebouwd hebben. Dinsdagmiddag staat de organisatie als sociaal geconstrueerd systeem centraal. Workshop 2a Hiërarchie vereist?! docent: dr. Gertjan Schuiling In deze tijd is zowel groei in zelfsturing als effectiever management wenselijk. Deze paradoxale situatie vraagt om een intellectuele bezinning op ons begrip van hiërarchie. Dit kan beginnen bij het expliciteren van het concept van hiërarchie dat we in ons eigen handelen gebruiken of anderen in hun handelen zien gebruiken. En we hebben theorie nodig die helpt deze ervaringen systematisch te belichten. We bespreken Jaques theorie van de managerial accountability hierarchy (MAH). Hij stelt dat een MAH een vereiste is voor een effectieve en gezonde organisatie. Kernbegrippen zijn: menselijke capaciteit, niveaus van taakcomplexiteit en tijdspanne. Vervolgens bespreken we Luc Hoebeke s model van een hiërarchie van domeinen en werkprocessen. Hij verbindt economie, innovatie, samenleving en spiritualiteit vanuit het oogpunt van de werkprocessen die zich in deze domeinen afspelen en hen verbinden. Anders dan Jaques ordent hij dat niet (of minder nadrukkelijk) in een hiërarchie van rolrelaties tussen mensen. We onderzoeken welke oriëntatie beide modellen bieden voor mensen die hun werkprocessen en organisatie willen herontwerpen. Workshop 2b Soft Systems Methodology docent: dr.ir. Hans de Bruin De Soft Systems Methodology (SSM) biedt een raamwerk voor het inzichtelijk maken van en vooruitgang brengen in complexe, problematische situaties. De complexiteit van de situaties wordt vaak veroorzaakt doordat belanghebbenden verschillende inzichten (wereldbeeld of Weltanschauung in SMM terminologie) op de situatie erop nahouden. Neem als voorbeeld burgerparticipatie. Voor de één is het een ordinaire bezuinigingsmaatregel, voor de ander een noodzakelijk middel voor het op peil houden van een acceptabel niveau van kwaliteit van leven. Met SSM en de bijbehorende technieken, zoals rich pictures, PQR (wat, hoe en waarom) formule en human activity systems, wordt een gestructureerd proces van onderzoek naar en accommodatie van wereldbeelden op gang gebracht met als doel veranderingen tot stand te brengen die aantoonbaar wenselijk en haalbaar zijn. In essentie is dit een groepsleerproces. SSM wordt aan de hand van zelf ingebrachte casuïstiek besproken en ervaren. Workshop 2c Systeemdynamica en Causale Modellen docent: dr. Etiënne Rouwette Als problemen complexer worden, er meerdere oorzaken en gevolgen zijn en die oorzaken en gevolgen op elkaar inwerken is het heel lastig om de problemen helder te krijgen. In een causaal model zijn de belangrijkste variabelen en hun onderlinge relaties weergegeven, wat het mogelijk maakt de gevolgen van ingrepen te simuleren of in ieder geval te beredeneren. Onderstaande figuur is een voorbeeld van zo'n causaal model. SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 5

6 De plussen en minnen in het causaal model staan voor de richting van de relaties. Bijvoorbeeld: een stijging van de designkosten zal, ceteris paribus, leiden tot een stijging van de kosten; door een stijging van de kosten zal de winst echter juist dalen. Een causaal model kan individueel worden gemaakt of door een groep betrokkenen onder begeleiding van een facilitator (Group model building). Tijdens de workshop wordt ingegaan op het causaal model en het maken ervan. In het maken van deze discoursanalyse ontdek je waar fixaties zijn ontstaan: vastgezette waarheden, waar niet meer aan mag worden gekomen. Soms hebben deze fixaties de vorm van een reïficatie. Tenslotte onderzoeken we hoe je in die omgeving zou kunnen dereïficeren. Daartoe gebruiken we de verschillende manieren van context-variatie die Nic van Dijk in zijn werk introduceert. Workshop 3a Construeren, hoe werkt dat eigenlijk? Docent: Jaap van t Hek MCM CMC Het sociaal-constructivisme en constructiemateriaal stellen dat mensen hun wereld construeren door betekenissen te produceren. Waarom doen mensen dat eigenlijk? En hoe? En wat maakt dat we dat niet zozeer individueel doen, maar steeds samen met anderen? En wat maakt dan dat die sociaal gevormde betekenissen groter zijn dan de som der delen? Wat betekent dit voor je rol als veranderaar? Ben je gewoon een van de medeconstructeurs of heb je een andere positie in het bedoelingengedoe dat altijd ontstaat? Welke rol speelt macht daarin? In deze workshop kijken we naar de kleinste bouwstenen van betekenisproductie: de bedoelingen, de interactie en de wijze waarop betekenissen gecreëerd worden. Dat doen we aan de hand van theorie en door te kijken waar en hoe die toepasbaar is op je eigen praktijk. Workshop 3c Cynefin: Is het gecompliceerd of complex? docent: Petra de Boer Je leest het bijna iedere dag: de samenleving wordt steeds complexer. Maar wat betekent dat eigenlijk, complex? En is het iets anders dan gecompliceerd? Cynefin (lees: Knefin), van Dave Snowden, is een praktisch raamwerk om de situatie beter te begrijpen, zodat je vervolgens je handelen hierop kunt aanpassen. In deze workshop maak je kennis met het Cynefin raamwerk. We verkennen het onderscheid tussen simpele, gecompliceerde, complexe en chaotische vraagstukken aan de hand van onder andere het aantal factoren, stakeholders, behoeften en belangen en de onderlinge afhankelijkheden. We zullen zien dat elk soort vraagstuk een eigen manier van besluitvorming vraagt. We gaan met name in op waarom complexe vragen niet met traditionele blauwdrukken kunnen worden opgelost. Workshop 3b Interveniëren in complexe vraagstukken vanuit het sociaal constructionisme Docent: drs. Shirine Moerkerken In deze workshop verdiepen we ons in hoe je methodisch preciezer kunt interveniëren in complexe vraagstukken. We gebruiken daarbij het gedachtengoed van Nic van Dijk. Van Dijk beschrijft in zijn boek Een methodische strategie van organisatieverandering dat organisatieverandering gaat om het vergroten van het reflexief vermogen van betrokkenen. Je helpt betrokkenen de kritiseerbaarheid van hun eigen redeneringen te vergroten door het onderhandelingsproces over wat zij beschouwen als waar tussen betrokkenen te versterken. De taal die betrokken en gebruiken is daarin een belangrijk aangrijpingspunt. Na uitleg van het gedachtengoed van Nic van Dijk en van het sociaal constructionisme, waardoor zijn denken is gevoed, maken we een discoursanalyse van de omgeving waarin je werkzaam bent. We onderzoeken met andere woorden de taal die wordt gebruikt en wat in die taal tot ding wordt gemaakt (wordt gereïficeerd). Wat er nodig is om complexiteit voor ons te laten werken. Wat goed werkt en wat juist contraproductief is in complexiteit. De workshop biedt een mix van oefeningen (ervaringen waarin deelnemers kennismaken met concepten), theorie (om de concepten nader te duiden), reflectie (wat betekent dit voor je eigen situatie) en methoden (werken in complexiteit). SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 6

7 Woensdag 30 augustus Sociale systemen en holistisch perspectief Waar dinsdag de mens als min of meer rationeel wezen deel ging uitmaken van het systeem, kijken we woensdagochtend naar de organisatie als een sociaal, interactief systeem. Mensen inclusief de onderlinge relaties, interacties en emoties worden onderdeel van het systeem. We kijken vanuit sociaal psychologisch en het psychodynamisch perspectief naar de organisatie. In de middag staan we stil bij een aantal benaderingen die onderling heel verschillend zijn, maar wel allemaal uitgaan van een integraal en holistisch perspectief op het voorliggende systeem. Workshop 4a Systeemdynamiek in samenwerking en conflict docent: dr. Marijke Spanjersberg Deze workshop gaat over de bruikbaarheid van de systeembenadering bij samenwerkingsvraagstukken vooral in die situaties dat de samenwerking stuk dreigt te lopen of al verbroken is. Marijke Spanjersberg introduceert een model uit de (systeemgeoriënteerde) gezins- en relatietherapie waarmee u complexe en conflictueuze interactiepatronen tussen mensen in organisaties in kaart kunt brengen. Door niet met een zoomlens naar de brandhaarden te kijken, maar met een groothoeklens naar het systeem als geheel, ontwikkelt u inzicht in patronen die zichzelf ongewild in stand houden. Deze inzichten bieden het vertrekpunt voor een systeeminterventie gericht op beïnvloeding van die patronen in positieve zin. U staat stil bij de praktische bruikbaarheid van deze benadering in de coaching en adviesrelatie. Korte theoretische inleidingen wisselen af met film, praktijkvoorbeelden en casuïstiek van de deelnemers zelf. U maakt, om deze afweging te kunnen maken, kennis met de systeem-psychodynamische concepten holding en containment en projectieve processen. U bespreekt het effect van bepaalde typen leiderschap en contexten op gedragspatronen van groepen, alsmede verschillen tussen grote en kleine groepen. U gaat praktisch aan de slag met een praktijkvoorbeeld: Hechte collegialiteit. Er is ruimte om uw eigen voorbeelden te bespreken. Het is dus zinvol om die mee te brengen. Workshop 4c De werelden van Tops, Middles, Bottoms en Clients docent: drs Jules Koster In deze workshop maken we kennis met het gedachtegoed van Barry Oshry (powerandsystems.com). De afgelopen 50 jaar heeft Barry de vele facetten van dynamieken in sociale systemen onderzocht. Met name de voorspelbare handelingspatronen in organisaties die zich tussen Tops, Middles, Bottoms en Klanten afspelen, hebben zijn aandacht gekregen. Zelf vind ik het altijd weer verrassend hoe verschillend de perspectieven van de verschillende werelden zijn en hoe moeilijk het is deze zienswijzen op een productieve manier te verbinden. We kijken met elkaar naar deze patronen en we kijken welke mogelijkheden er zijn om leiderschap te tonen en veranderingen aan te brengen in deze al te bekende en hardnekkige dynamieken. Het slechte nieuws: veel organisaties blijven gevangen in de wet van behoud van ellende. Het goede nieuws: als je je bewust bent van de patronen zijn ze te doorbreken. Workshop 5a Werken met systeemopstellingen docent: drs. Wieger Janse Workshop 4b Leiderschap en patronen in organisaties docent: drs. Odette Moeskops In deze workshop kijkt u naar de onderstroom van groepsdynamische processen in organisaties en bespreekt u de gevolgen voor het handelen van de adviseur of leiding -gevende. Waar vormen dynamische processen in de onderstroom een antwoord op? Wat is de functie? Waardoor ontstaat de gemeenschappelijkheid in de wijze van betekenisverlening? Is er ook een productieve kant? Kunt u er in interveniëren en is dat altijd gewenst? Deze workshop gaat over interveniëren in complexe krachtenvelden met gebruikmaking van de methode systeemopstellingen. Juist in situaties waar sprake is van zich herhalende, hardnekkige problemen, zien we dat deze methode zeer effectief is. Het brengt een beweging en verandering op gang die blijvend van aard is. De methode is ontstaan als therapeutisch instrument voor familiesystemen (Hellinger). Halverwege de jaren negentig ontwikkelde het zich tot een vorm om organisatievragen mee op te lossen (Weber, Varga von Kibed, e.a.). SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 7

8 Wieger Janse neemt u mee in de manier van kijken en werken met opstellingen. U leert om aan de hand van een aantal basisprincipes zelf eenvoudige vormen van opstellingen toe te passen. Daarmee kunt u de systeemdynamiek interactiepatronen - in het systeem (de organisatie) inzichtelijk maken en zullen nieuwe inzichten en mogelijkheden tot handelen zichtbaar worden. Tevens gaat u kijken waar en wanneer u deze methode kan toepassen. Workshop 5b Antropologische methodologie van de evidentie docent: dr. Adriaan Bekman In deze workshop verkent u het verschil tussen het operationele systeem en de ontwikkelinfrastructuur. U ervaart het onderscheid tussen het verticale en het horizontale proces van organisatieontwikkeling. Tijdens de workshop onderzoekt u horizontaal leiderschap als antwoord op een complexe bedrijfsvoering. Daartoe krijgt u een aantal voorbeelden en doet u een kleine procesoefening. Workshop 5c Werken met Aqual Docent: Sietske Smulders-Dane In zijn boek Integrale Visie beschrijft Ken Wilber vijf relevante, fundamentele elementen om groei en ontwikkeling te versnellen. Het gaat om elementen die alle culturen met elkaar gemeenschappelijk hebben. Met deze vijf elementen maak je als het ware een betere kaart van het gebied waar je bent, zodat je in de wereld van vandaag beter je weg kunnen vinden. Door het creëren van een integrale visie is beter waarneembaar welke factoren van invloed zijn op - en bepalend zijn voor het systeem waar je naar kijkt. In deze workshop Werken met Aqual worden alle elementen van dit model van Wilber besproken en aan de hand van praktische voorbeelden toegelicht. Ook wordt aan de hand van opdrachten gewerkt om de elementen afzonderlijk te herkennen in de praktijk en/of deze toe te passen. Eigen casuïstiek vormt het begin en het einde van de workshop, waarbij het hopelijk lukt om op basis van deze workshop al vanuit een andere optiek te kijken naar een complex systeem. SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 8

9 Donderdag 31 augustus Complex-dynamische systemen en systeemtransitie In de ochtend van de vierde dag verkennen we plenair de organisatie als complex -dynamisch systeem. We werken met toepassingen die gebaseerd zijn op natuurwetenschappelijke concepten als chaos en autopoiese. Soms worden de concepten metaforisch gebruikt, maar soms is ook een meer letterlijke verbinding naar de organisatie als systeem mogelijk. Donderdagmiddag verlaten we het niveau van (delen van ) de organisatie. we kijken naar het niveau van veranderingen en transities in netwerken en de samenleving als geheel, ofwel we duiken in het veld van systeeminnovatie en transities. Workshop 6a Transitie als verandering van praktijken en structuren docent: prof. dr. John Grin De afgelopen jaren zijn transitiestudies als veld opgekomen. Uitgangspunt is dat veel hedendaagse vraagstukken zodanig afwijken van eerdere, dat ze om wezenlijk andere praktijken vragen. Denk aan de hervorming van de verzorgingsstaat, de omslag in allerlei sectoren naar een duurzame ontwikkeling, en de omgang met een meer diverse samenleving. Omdat structuren rond praktijken groeien, zal ook structurele verandering nodig zijn. Fundamentele, onderling samenhangende veranderingen in praktijken én structuren noemen we een transitie. In deze workshop wordt deze idee verder uitgewerkt en worden verschillende benaderingen daarvan kort aangeduid. Daarna komen, vanuit een praktijkgericht perspectief, verschillende concepten en inzichten aan de orde zoals het meerlagen-perspectief, nicheexperimenten, regimes en landschap; transitiepaden; de rol van visies; en de noties verbreding en opschaling. Vervolgens gaan we ook in op het beïnvloeden van transities. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan hun politiek : aspecten als machtsuitoefening en legitimering. Een en ander wordt geïllustreerd aan praktijkvoorbeelden, met onder meer aandacht voor de rollen van organisaties en interorganisationele netwerken in transities. Workshop 6b Taleb als systeemdenker docent: Jaap van t Hek MCM CMC Nassim Nocholas Taleb is hoogleraar onzekerheidskunde aan de Universiteit van Massachusetts. Als beurshandelaar leerde hij over risico nadenken. Hij werd bekend met de zwarte zwaan over de impact van het onwaarschijnlijke en schreef Antifragiel over dingen die baat hebben bij wanorde. Waar fragiele systemen zeer doelgericht zijn en daardoor kwetsbaar voor het onverwachte, en waar robuuste systemen onaangeraakt worden door ontwikkelingen, worden antifragiele systemen sterker door aantasting. Een infectie stimuleert antistoffen die het systeem sterker maken. Nassim Taleb beschrijft wat een systeem antifragiel kan maken; hetgeen ook interessant is voor organisaties, netwerken en de samenleving. In de workshop gaan we langs de belangrijkste inzichten van Taleb en kijken we in groepjes of we zijn inzichten zelf zouden kunnen toepassen op belangrijke (maatschappelijke) vraagstukken. Workshop 6c Begrijpen van systemen door dialogische veredeling en verrijking docent: Rob Wetzels Impliciet of expliciet weten we al veel over systemen, omdat we er zelf een zijn en er omdat we midden in zitten en dus meervoudig onderdeel van zijn. Deze kennis en ervaring is individueel altijd fragmentarisch en verdient het om onderling en gezamenlijk gedeeld én verder veredeld (vergroot) en verrijkt (verder aangekleed) te worden. Uitstapjes naar de theorie en reflectie aan de praktijk van eenieder vormen krachtige leerinstrumenten hiervoor. Daarom dat deze workshop de volgende opzet en werkwijze kent: Een door 10 open vragen geleide stapsgewijze dialogische verkenning. Inbreng vanuit de eigen praktijken koppelen aan korte lecturettes met theoretische noties Op elkaar voortbouwende dialoog, gericht op verkenning, verdieping en verrijking Een gesprek in een kring van deelnemers, waar de workshopleider deel van uit maakt. SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 9

10 Vrijdag 1 september Complex-responsieve systemen De laatste dag van de systeemweek is een vervolg op de theorie over non-lineairiteit van systemen. Tijdens deze dag staan hedendaagse denkers centraal die de relatie tussen zelforganisatie, sociale systemen en non-lineairiteit verstrekkend hebben uitgewerkt. Interessant is dat daarbij de mens weer uit de organisatie als systeem verdwijnt of soms het hele concept systeem overboord wordt gegooid. Workshop 7a De complex responsieve benadering van organisaties en management docent: dr. Jos Roemer De benadering uitgewerkt door Ralph Stacey en Douglas Griffin beschouwt organisaties niet als systemen maar als continue processen van locale interactie, die de vorm aannemen van thematische patronen. De focus ligt op de interactiedynamiek, waarvan gesteld wordt dat deze zowel stabiel als instabiel is (er wordt aangesloten bij termen uit de complexiteitswetenschappen). Veranderingen in de dynamiek van locale interacties kunnen (maar hoeven niet te) leiden tot veranderingen van globale patronen. Veranderingen zijn daardoor onvoorspelbaar. Voor managers betekent deze benadering het loslaten van de illusie van overzicht en planbaarheid. Daarvoor in de plaats stelt deze benadering het belang van het serieus nemen van je ervaringen. Een goede leider heeft de moed en het inzicht om de patronen te benoemen die hij/zij meent te ervaren. Een hulpmiddel hiervoor biedt de narratieve methode. In deze workshop zal eerst worden ingegaan op de strekking van de benadering, vervolgens zullen we reflecteren op organisatiedynamiek die we ter plekke ervaren, tot slot hebben we een eerste kennismaking met de narratieve methode. Workshop 7b Leiderschap, organisatieverandering en -ontwikkeling als emergente fenomenen docent: prof. dr. Thijs Homan Eigenlijk is het vreemd. Soms hebben grootschalige verandertrajecten in organisaties nauwelijks enig effect. En soms zie je dat organisaties zich razendsnel ontwikkelen, terwijl er nauwelijks formele verandertrajecten gaande zijn. In de conventionele (verander-)managementliteratuur is het uitgangspunt dat organisatieverandering gemanaged moet worden. Wordt verandering niet gemanaged, dan gebeurt er te weinig, zo is de gedachte. Het gaat dan niet snel genoeg. Of het gaat juist alle kanten op. Het is echter maar de vraag of organisaties zich alleen maar ontwikkelen door interventies van managers en leiders. Je kunt het namelijk ook omdraaien en organisaties niet als het primaire resultaat beschouwen van datgene wat managers / leiders doen. Maar juist als resultaat van datgene waar alle mensen binnen en buiten de organisatie mee bezig zijn. Tijdens de bijeenkomst zal Thijs Homan tal van nieuwe, theoretische en praktische inzichten omtrent organisatieverandering en ontwikkeling introduceren. Hierbij beschouwt hij organisaties als symmetrische, polycentrische, polyvalente en polyvocale processen, waarbij het gaat om macht, sociale netwerken, complexiteit, eilanden en eilandhoppen, veranderende verhalen, (stille) revoluties, zelforganisatie, onvoorspelbaarheid en onbeheersbaarheid. Centraal staat de paradox: hoe kan ik als leider de doelstellingen waar ik voor staat realiseren, terwijl ik eigenlijk maar relatief weinig controle heb over alles wat er zich in en om de organisatie afspeelt? Hij zal daarbij de aandacht vooral vestigen op zaken die tot nu toe relatief onderbelicht zijn gebleven in de management- en veranderkundige literatuur Workshop 7c Zelfproductie van sociale systemen docent: drs. Harrie Regtering Luhmann kan worden beschouwd als een van de belangrijkste Europese sociologen van de 20e eeuw. In een vrijwel eindeloze stroom van publicaties heeft hij systematisch gewerkt aan zijn ideeën over de autopoiesis; de zelfproductie van sociale systemen. In deze workshop, een inleiding op het werk van Luhmann, gaat u in op de vraag wat Luhmann onder zelfproductie verstaat. Wat is een sociaal systeem eigenlijk, wat betekent het dat sociale systemen zelfproducerend zijn en hoe kunt u over organisaties als zelfproducerende systemen denken? Tevens belicht Harrie Regtering verschillen in denken tussen Luhmann over sociale systemen en Rosa over resonantie. SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 10

11 Studieweekgegevens Data 28 augustus t/m 1 september 2017 Locatie Kaap Doorn in Doorn Duur 14 aaneengesloten dagdelen Studiebelasting 56 uur Deelnamekosten 2.950,- (exclusief verblijfkosten) Verblijfkosten 790,- Programmamanager ir. Brechtje Kessener brechtjekessener@sioo.nl (030) Programmacoördinator Evelyn van den Boom evelynvandenboom@sioo.nl (030) Voor actuele informatie en aanmelding heten wij u graag welkom op SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO@SIOO.NL SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 11

12 SIOO STUDIEWEEK SYSTEMEN SIOO.NL/SYSTEEMWEEK 12