de slag om de schelde door paul versijp. met dank aan piet hoedelmans en bevrijdingsmuseum zeeland.

Transcriptie

1 de slag om de schelde door paul versijp. met dank aan piet hoedelmans en bevrijdingsmuseum zeeland.

2

3

4

5 voorwoord In 2014 schonken we aandacht aan 70 jaar Bevrijding. Dit in samenhang met de 70ste herdenking Slag om de Schelde. Het programma 70 jaar Bevrijding werd ontwikkeld in nauwe samenwerking tussen de Brabantse Wal gemeenten (Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht), de Provincie Zeeland, instellingen en particulieren op de Brabantse Wal en in de Provincie Zeeland en Canadese partners. Een van de doelstellingen van het programma is geweest de Slag om de Schelde beter bekend te krijgen bij het grotere publiek. Een doelstelling die anno nu aan waarde niets heeft verloren. Want we moeten vaststellen dat het overgrote deel van de Nederlandse bevolking nog nooit van deze slag heeft gehoord. Zelfs in onze eigen streek is deze slag bij veel mensen niet bekend. Op zich is dat merkwaardig, omdat het de grootste en meest langdurige slag is geweest die tijdens de Tweede Wereldoorlog op Nederlandse bodem heeft plaatsgehad. Ook het strijdgebied was enorm. Het strekte zich uit van de Noordzee tot voorbij Breda en van Brugge tot aan de Oosterschelde. De slag duurde alles bij elkaar 85 dagen en er waren bij beide strijdende partijen tienduizenden soldaten bij betrokken. Daarnaast kostte deze slag veel mensenlevens onder militairen en burgers en was de materiële schade enorm. Om recht te doen aan de omvang maar vooral ook het belang van de Slag om de Schelde binnen het hele oorlogstheater van de Tweede Wereldoorlog in Noord- West Europa, wordt het tijd het verhaal achter deze slag te delen. De Slag om de Schelde bestond uit verschillende operaties. Deze operaties zullen in dit artikel worden belicht. Ook de aanloop er naar toe en de gevolgen van de keuzes die bevelhebbers maakten komen aan bod. Maar we beginnen in het westen van Frankrijk. [1]

6

7 uitbraak uit normandie : Na de landingen in Normandië wilden de Geallieerden zo snel mogelijk op weg naar Berlijn. Maar dat ging niet bepaald eenvoudig. De landingen op de stranden tijdens D-day waren, boven verwachting, succesvol verlopen. De problemen ontstonden toen de Geallieerden wilden oprukken. Het landschap van Normandië, dat vooral bestond uit kleine akkers, omzoomd met dichte heggen en doorsneden met smalle holle wegen, bemoeilijkte de opmars door dit gebied. Ook de verovering van de Franse steden Caen en Falaise, strategisch gelegen in het noordwesten van Normandië, verliep niet zonder slag of stoot. Na moeizame strijd wisten de Geallieerde legers begin augustus 1944 uit te breken in alle richtingen van Frankrijk. Het platte land van Noord-Frankrijk lag open. Amerikaanse troepen trokken op richting Parijs. Op 25 augustus 1944 trokken de Franse troepen van LeClercq, die deel uitmaakten van het 1e US Leger, als bevrijders Parijs binnen. De Britten en Canadezen rukten op naar het Noorden. Het 1e Canadese leger trok op langs de Kanaalkust en kreeg de opdracht de Franse havensteden langs het Kanaal te veroveren, in de hoop er gebruik van te kunnen maken. Het 2e Britse leger rukte oostelijk van de Canadezen op, richting Vlaanderen. De opmars ervan verliep snel, in een zodanig tempo dat vaak zich terugtrekkende Duitse troepen werden ingehaald en voorbij gereden. Begin september 1944 overschreed het Britse leger de grens met België en ontmoette nog steeds geen tegenstand van betekenis. Op 3 september 's avonds stond het in Brussel en een dag later in Antwerpen. Bij de Britse staf heeft dan het idee postgevat dat de Duitsers zo goed als verslagen zijn. Montgomery, bevelhebber van de 21e Legergroep, waarvan beide voornoemde legers deel uitmaakten, liet de Britten op die 4e september 1944 halt houden juist voor de Nederlandse grens. In Nederland is het nieuws van de snelle opmars van de Geallieerden doorgesijpeld en de geruchten werden versterkt door Duitse eenheden die op de vlucht slaan. Deze dag staat bekend als Dolle Dinsdag. De geschiedenis heeft ons geleerd dat de vreugde onder de Nederlandse bevolking van korte duur was. Toen de Geallieerden niet doorstootten, wisten de Duitsers zich te herstellen. De gevolgen hiervan reikten ver. De oorlog duurde voort en in Nederland boven de rivieren kreeg men een verschrikkelijke hongerwinter te verduren. [3]

8

9 antwerpen De Britten hadden dus deze belangrijke havenstad op 4 september 1944 bevrijd. Vooral dankzij het uitstekend georganiseerde Verzet in Antwerpen waren de havenfaciliteiten ongeschonden in handen gevallen van de Geallieerden. Dat was anders met de havens aan de kanaalkust. De Canadezen hadden de Duitse achtergebleven garnizoenen nog niet uit deze steden verdreven, maar deze zouden in geval van overgave er de havenfaciliteiten grondig vernielen. Daardoor zouden die faciliteiten niet kunnen worden gebruikt voor de broodnodige bevoorrading van de Geallieerde troepen. Ten opzichte van de kanaalhavens was, met zijn gemiddelde dagcapaciteit van ton, de overslagcapaciteit van de Antwerpse haven bovendien van een totaal andere orde. Toentertijd was Antwerpen de grootste haven van Europa, die beschikte over de modernste havenfaciliteiten, veel en goed geschoold havenpersoneel en uitstekende verbindingen per spoor en over het water met het achterland. Het kunnen gebruiken van de Antwerpse haven zou de Geallieerden een doorslaggevend voordeel geven. De aanvoerlijnen vanaf Normandië, waar voorraden werden aangevoerd in kunstmatig aangelegde havens, waarvan er een al kort na de aanleg werd vernield door een storm, waren veel te lang. Met het nodige kunst- en vliegwerk werd een vervoerssysteem opgezet van Normandië naar het front. Vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week werden goederen, benodigd om het front in beweging te houden, via een eenrichtingslus aangevoerd. Maar welke maatregelen de logistieke specialisten ook troffen, de aanvoercapaciteit was met ton per dag absoluut onvoldoende. De schaarste aan goederen bij de fronteenheden deed zich hoe langer hoe meer voelen en daardoor liep ook de vaart uit de achtervolging. Op 12 september kwam de frontlijn tot stilstand langs de oost-west lopende waterwegen in Noord-België. Het gebruik van een haven met voldoen September 1944, Antwerpen. de overslagcapaciteit, in dit geval Antwerpen, was de enige oplossing. Antwerpen was bevrijd en de havenfaciliteiten waren onbeschadigd. Aan bijna alle voorwaarden om de haven te kunnen gebruiken werd voldaan. Maar de achilleshiel van de Antwerpse haven bleek de Geallieerden op te breken: de Westerschelde, die vanaf open zee de toegang is tot Antwerpen. Na de verloren slag om Normandië, waarin de Duitsers enorme verliezen hadden geleden en twee van hun legers waren verslagen, vluchtten de restanten ervan eind augustus/ begin september sneller terug in de richting van hun veilige Siegfriedlinie dan de Geallieerden konden oprukken. Dit droeg bij aan het beeld van een nagenoeg verslagen Duitse krijgsmacht. [5]

10 Zoals gezegd geraakten de betrokken geallieerde legers in de achtervolging uitgeput en het materieel was dringend aan onderhoud toe. De Britse leiding gaf na de inname van Antwerpen opdracht drie dagen halt te houden om de manschappen op adem te laten komen en het materieel het dringend noodzakelijke onderhoud te geven. Achteraf beschouwd hadden de Britten nog zo'n twintig kilometer kunnen doorrijden naar Woensdrecht, waar de toegang tot Zuid-Beveland ligt. Gezien het gebrek aan Duitse tegenstand was dit doel zeker haalbaar geweest. Later in dit verhaal wordt duidelijk wat de gevolgen waren door niet te kiezen voor deze aanpak. Tot overmaat van ramp veranderde Montgomery de aandacht in een andere richting. Hoewel de opperbevelhebber van de invasiemacht, generaal Eisenhower, aandrong op het openen van de Antwerpse haven, wist Montgomery in Londen politiek draagvlak te krijgen voor een andere aanpak. Bovendien had hij de staffunctionarissen van zijn legergroep, alsmede die van het 2e Britse Leger enthousiast gekregen en driftig aan het werk gezet voor zijn plan. Canadees bevoorradingsschip Fort Cataraqui in de haven van Antwerpen. [6]

11 de situatie aan duitse zijde Bij de Duitsers werd op 4 september al in de namiddag vanuit Berlijn groot alarm geslagen. De Kreekrakdam, die dichtbij de Antwerpse lag, was plotseling een kritiek punt voor hen geworden. Daarover liep namelijk de laatste terugtochtroute voor hun 15e Leger dat langs de Kanaal- en Noordzeekust was blijven hangen. Er dreigde een tweede Stalingrad (van kleiner formaat, ca man). Dat moest hals over kop verhinderd worden en onmiddellijk werden maatregelen getroffen. De voornaamste was de evacuatie van zes divisies van het 15e over de Westerschelde. Later zouden deze troepen goed van pas komen bij de strijd in Noord-België en Noord-Brabant. Echter eiste Hitler dat een versterkte divisie in de noord-west hoek van België en in Zeeuws- Vlaanderen zou achterblijven en worden opgeofferd om de daar geïnstalleerde zware en andere artillerie - waaronder ook luchtdoelgeschut - te beveiligen. Hierdoor zou de toegang tot de Westerschelde zo lang als mogelijk worden verhinderd, omdat de geduchte Navy gedwongen werd op respectabele afstand te blijven. De sailors spraken daarom over Gibraltar at the Scheldt-estuary. Voorts werd nabij eerder genoemde dam het van nature sterke gebied voor een hardnekkige verdediging krachtiger opgevoerd met inundaties, zgn. haaientanden en asperges, bunkers en stellingen. De werkkracht daarvoor werd geput uit voormalige werfarbeiders van een in de Cort Heyligerskazerne gehuisvest Kriegsmarine-onderdeel en [7] uit de burgerbevolking van Bergen op Zoom en omgeving door het houden van razzia's.

12 [8]

13 market garden Door het gemak van de achtervolging en het decoderen van Duitse rapportages over de enorme verliezen aan Berlijn was Montgomery er van overtuigd dat de Duitsers zo goed als verslagen waren. Wat de Duitse oorlogsmachine de doodsteek moest geven was, naar zijn overtuiging, een snelle opmars over de grote rivieren in het oosten van Nederland. Daarna zou de opmars, om de punt van de Siegfriedline heen, worden vervolgd in de Duitse laagvlakte rechtstreeks naar Berlijn, het hart van Nazi-Duitsland. Zijn operatieplan bestond uit een gecombineerde actie van luchtlandingstroepen in het oosten van Noord-Brabant en Gelderland om de noodzakelijke bruggen veilig te stellen en een opmars vanaf de Belgische grens richting Arnhem door het 2e Britse Leger. De aanval moest starten ter hoogte van het Belgische Lommel en via Eindhoeven richting Nijmegen gaan. Vervolgens zouden de troepen op moeten rukken naar Arnhem. Binnen het plan was er in voorzien dat luchtlandingstroepen de brug over de Rijn bij Arnhem zouden veiligstellen en het leger de corridor in vijandelijk gebied moest creëren. In de hele operatie ging het om snelheid en vasthouden aan de strakke planning. In krap een week tijd werd de hele operatie bedacht en voorbereid. Vooruitlopend op het voorleggen van het operatieplan aan het opperbevel verschoof hij alvast de troepen uit de Antwerpse sector naar het Limburgse. Montgomery had de havenstad overgeven aan het 1e Canadese Leger, dat zijn handen nog vol had in West- en Oost- Vlaanderen. En weer kon het Antwerps verzet gedurende een goede week aantreden ter verdediging van stad en haven tegen Duitse acties. Op 12 september gaf Eisenhouwer met tegenzin aan Montgomery groen licht, echter onder voorwaarde dat de haven zo gauw mogelijk in gebruik zou kunnen worden genomen voor de dringend noodzakelijke herbevoorrading. Daarmee zadelde hij terloops de Canadezen op, die heel gevat en cynisch de hele slag om de Schelde doopten tot 'Operatie Cinderella'. Op 17 september ging Market Garden van start. Deze gewaagde operatie vroeg van de Geallieerden een enorme krachtinspanning en eiste alle beschikbare voorraden van de geallieerden op. Daardoor stokten de vorderingen in de rest van de frontlijn, dus ook in het zuidwesten van Nederland, waar juist over de Belgische grens de haven van Antwerpen klaar lag voor gebruik. De uitkomst van Market Garden is bekend. Deze slag mislukte, wat Montgomery later ook heeft toegegeven. Hij had de slagkracht van het Duitse leger schromelijk onderschat en zich vergist in de snelheid waarmee hij kon oprukken. Eisenhower, toch al geen voorstander van Market Garden en zich juist zeer bewust van het belang van de haven van Antwerpen was na afloop van Market Garden duidelijk. Montgomery kreeg de opdracht om de haven van Antwerpen in te kunnen zetten voor de Geallieerde zaak. De koppige Engelsman bleef ook na het officieel beëindigen van Market-Garden op 28 september zijn troepen aansturen richting noord-oost in plaats van noord-west. Eerst op 16 oktober werd hij daartoe gedwongen op sanctie van ontslag. [9]

14 de aanloop naar de battle of the scheldt Dat de Britten na de bevrijding van Antwerpen niet waren doorgestoten naar Zuid-Beveland was ronduit gesproken een blunder. Hierdoor wist het 15e Duitse Leger, onder generaal Von Zangen, zich terug te trekken op Zeeland. In enkele dagen tijd werden, zoals eerder vermeld, zes inzetbare divisies de Westerschelde over gevaren. Market Garden, waardoor de Geallieerden in andere delen van het front niet in beweging konden komen, was de oorzaak van het feit dat de Duitsers de gelegenheid kregen een formidabele verdediging in te richten langs de Westerschelde. Vooral het gebied West Zeeuws-Vlaanderen en de noord-west hoek van België was bij wijze van spreken, een enorm bolwerk. De Duitsers waren, ogenschijnlijk meer dan Montgomery, maar al te zeer doordrongen van het belang van Antwerpen voor de Geallieerden. Ze wisten dat het gebruik van deze haven het verdere verloop van de oorlog zou bepalen. Hitler had in hoogst eigen persoon bevolen dat ten koste van alles de toegang tot de haven van Antwerpen in Duitse handen moest blijven. Al vrij snel na de inname van Antwerpen waren Poolse troepen er in geslaagd oost Zeeuws-Vlaanderen te bevrijden. Dezelfde troepen, de onder [10] leiding stonden van generaal Mazcek, zouden later in 1944 Breda en omgeving bevrijden. Montgomery had opdracht aan het 1ste Canadese Leger gegeven de Westerschelde te zuiveren van Duitsers. De bevelhebber van dit leger was aanvankelijk generaal Crerar. Wegens ziekte werd hij vervangen door de ambitieuze en doortastende generaal Simonds. Deze ontwikkelde een viertal plannen om de haven van Antwerpen te openen. Dit waren de operaties Ayntree, Switchback, Vitality en Infatuate met als doel respectievelijk zuidwest Brabant met de Kreekrakdam, de hoek west Zeeuws- Vlaanderen en noordwest Belgie, Zuid- Beveland en Walcheren. Bovendien voorzag hij een beveiligende extra flankbeveiliging in West-Brabant, operatie Suitcase met een doorstoot naar Bergen op Zoom.

15 de slag om de schelde Deze slag bestond uit voornoemde operaties. De zware verdediging door de Duitsers dwong de Canadezen behoedzaam maar trefzeker te werk te gaan. Naast de enorme kracht van het Duitse leger in deze sector van de frontlijn, waren vooral ook de terreinomstandigheden van grote invloed op het verloop van de strijd. Het getijdengebied van de Westerschelde met droogvallende schorren en slikken is onherbergzaam. De dammen tussen de eilanden waren destijds smalle landengten waar je niet ongezien over heen kon. De polders boden niet tot nauwelijks dekking en grote gebieden waren onder water gezet. In het oostelijke deel van het strijdtoneel hebben de Duitsers het voordeel dat ze hun verdediging op de hoge zandgronden van de Brabantse Wal hadden ingericht en vanuit die positie de aanvallers gemakkelijk op de korrel konden nemen. Begin oktober 1944 startten de Canadezen twee operaties tegelijk: In het westen van Zeeuws-Vlaanderen ging operatie Switchback van start. Doel is het verdrijven van de Duitsers uit dit gebied, waarmee het gebied ten zuiden van de Westerschelde wordt veiliggesteld. De 4e Canadese pantserdivisie en 3e Canadese Infanteriedivisie krijgen in deze operatie een belangrijke rol. Ze ontmoeten de nodige uitdagingen. De kanalen in West- Vlaanderen vormen en groot obstakel. Nadat deze na felle en bittere strijd konden worden overgestoken wachtte een nieuwe uitdaging. Grote delen van west Zeeuws-Vlaanderen waren onder water gezet. Alleen een smalle strook grond tussen de toenmalige zeearm De Braakman en de geïnundeerde gebieden juist over de Belgische grens waren de enige [11] toegang tot het gebied. Een gecombineerde actie volgde. Troepen van de 4e Canadese pantserdivisie vielen aan over deze landengte, terwijl vanaf zee amfibische landingen plaatsvonden door troepen van de 3e Canadese infanteriedivisie. In het zuidwestelijke deel van Noord- Brabant startte tegelijk met Switchback Ayntree. Hier was de 2e Canadese Infanteriedivisie aan zet. Opdracht: het veroveren van de Kreekrakdam, om zo een toegang tot Zuid-Beveland te krijgen. De Duitsers zagen het gevaar en per autobus werden vanuit de omgeving Tilburg Duitse elitetroepen aangevoerd, die de verdediging van het gebied ongekend fel ter hand namen. Het gevolg was dat de strijd in Woensdrecht 18 dagen op en neer golfde, waarbij het gebied dan weer in Canadese dan weer in Duitse

16 [12]

17 handen was. De op en neer golvende strijd leidde tot veel slachtoffers onder burgers en militairen en de materiële schade was enorm. Zo kent bijvoorbeeld het dorp Woensdrecht nauwelijks nog huizen van voor Vrijdag 13 oktober 1944 is een zwarte bladzijde in de Canadese militaire geschiedenis. Die dag staat te boek als Black Friday. Op die dag verloor hun infanterie-bataljon Black Watch of Canada 183 manschappen. Van 15 op 16 oktober, tijdens een nachtaanval op Woensdrecht, leden hun Rileys 167 verliezen en op 23 oktober verloren de South-Saskatchewans 96 manschappen. Oorzaak hiervan was dat deze troepen moesten optrekken door de polders ten noorden van Woensdrecht, richting Kreekrakdam. De Duitsers hadden vrij schootsveld vanaf de Brabantse Wal aan de noordkant van de polders en de spoordijk die in het verlengde ligt van de Brabantse Wal.. De slagkracht van de 2e Canadese Infanteriedivisie was te beperkt om een doorbraak richting Kreekrakdam te forceren. Oorzaak hiervan was dat zij van Huybergen over Brasschaet tot Turnhout tegen een open flank aankeken, waartoe een van de drie infanteriebrigades moest aantreden ter beveiliging van die flank. De enige manier om de Duitsers aan de noordzijde van het strijdtoneel te verdrijven was een opmars organiseren richting Bergen op Zoom. Voorziene operatie Suitcase kwam niet van de grond. Echter veel later startte op 28 oktober Operatie Suitcase door het 1e Britse Legerkorps, eveneens Suitcase genaamd. Maar dit was echter een frontale aanval op de West-Brabantse steden, waarbij Bergen op Zoom het doel was voor de 4e Canadese Pantserdivisie. Nadat de 4e Canadese Pantserdivisie was ingezet in west Zeeuws-Vlaanderen, gingen de troepen ervan op transport richting Brasschaat. Van hier uit trok deze divisie op naar het noorden, waarbij Bergen op Zoom en het gebied noordelijk van deze stad werd bevrijd. Door deze actie werd de flankbeveiliging van de 2e infanterie Divisie overbodig. Door de opmars van andere troepen (waaronder Engelsen, Amerikanen en Polen) tussen Bergen op Zoom en Tilburg, werd West- Brabant, dat nog bezet was door de Duitsers, bevrijd. De actie van de Canadese 4e pantserdivisie had effect. Bang om te worden afgesneden van de andere Duitse troepen, verlieten de Duitse verdedigers op de Brabantse Wal geruisloos het strijdtoneel en trokken terug op Bergen op Zoom. Vertragend vechtend een paar dagen later trokken ze weer verder noordwaarts. De opmars van de Canadezen van Brasschaat naar Bergen op Zoom verliep bepaald niet over een leien dakje. Vooral van Huijbergen naar Bergen op Zoom, waar de voorhoede van de Canadezen er flink van langs kreeg. Maar liefst 28 tanks en andere gepantserde voertuigen werden op de ongeveer 8 kilometer lange zandweg naar Bergen op Zoom uitgeschakeld. De bossen in dit gebied boden de Duitsers uitstekend dekking om de voertuigen uit te schakelen. In de middag van 27 oktober reden de eerste tanks de buitenwijken van Bergen op Zoom binnen, om later in de middag, tegen de verwachting in, zonder slag of stoot door te kunnen rijden naar het centrum van de [13]

18 [14]

19 stad. In de dagen na de bevrijding van de stad werd in de regio fel gevochten tussen terugtrekkende Duitse troepen en oprukkende Canadezen. Vooral bij Welberg vielen onder zowel militairen als burgers nog veel slachtoffers. Eind oktober start operatie Vitality met onder meer een amfibische landing op de kust van Zuid-Beveland. Eenmaal over de Kreekrakdam en door de amfibische landing weten de Canadezen Zuid- Beveland snel te veroveren. De laatste fase van de strijd is de verovering van Walcheren. De verdediging van dit eiland stak geweldig in elkaar. De Duitse troepen die daar verbleven, waren vastbesloten dit eiland tegen elke prijs te verdedigen. De enige toegang over land was de Sloedam. Toen nog een dijklichaam van ongeveer 1 kilometer lang en 50 meter breed met aan beide zijden van de dam uitgestrekte schorren en slikken. Het was niet mogelijk deze dam ongezien over te steken. Vandaar dat werd gekozen voor wederom een amfibische aanpak (operatie Mallard). Schotse troepen staken onder de dekking van de duisternis Het Sloe over en weten de Duitsers in deze sector van het eiland te verdrijven. Om de verovering van Walcheren te bespoedigen, werd besloten het eiland onder water te zetten. Deze beslissing leidde tot het bombarderen van de zeedijk bij West-Kapelle en later nog de zeedijk bij Vlissingen en Veere. Een aantal raids had uiteindelijk tot effect dat de zeewering werd vernield, waardoor een groot deel van Walcheren onder water liep. Dit resultaat ging ten koste van tientallen slachtoffers onder de burgerbevolking van West-Kapelle en het effect van de inundatie was beperkt. Het gevreesde geschut was namelijk opgesteld in de hoge delen van Walcheren: de duinen. Via landingen bij Vlissingen (operatie Infatuate 1) en op het Noordzeestrand (Infatuate 2) moesten onder meer Noorse commando's het Duitse geschut uitschakelen. Begin november 1944 was duidelijk geworden dat de Duitsers geen rol meer van betekenis konden spelen in de blokkade van Antwerpen. Ondanks deze omstandigheid moest er nog de nodige overredingskracht aan te pas komen om de Duitse divisiecommandant tot overgave te bewegen. Op 9 november was de Duitse weerstand definitief gebroken, wat niet betekende dat per die datum de haven van Antwerpen kon worden gebruikt. De Westerschelde lag vol zeemijnen (de Westerschelde werd in die dagen 15 maal [15] geveegd) en afgezonken schepen in de vaargeulen. Deze obstakels moesten eerst worden geruimd voordat het scheepvaartverkeer op gang kon komen. Deze klus nam uiteindelijk nog drie weken in beslag en op 26 november 1944 meerde het eerste bevoorradingsschip en twee coasters aan in de haven van Antwerpen. Op 28 november liep een convooi van maar liefst 18 Libertyschepen binnen. Het voorste schip luisterde naar de naam Fort Cataraqui en voer onder Canadese vlag. Dit had een sterke symboolwaarde, omdat de Slag om de Schelde onder Canadees bevel had plaatsgehad. Zoals eerder aangegeven stond de Slag om de Schelde onder Canadees commando. Onder deze bevelstructuur opereerden verschillende nationaliteiten. Naast Canadezen waren dat onder meer Polen, Engelsen, Schotten, Fransen, Belgen, Noren, Australiërs en Nederlanders. De Slag om de Schelde kostte aan Geallieerde kant slachtoffers, waarvan met de Canadese nationaliteit. Op de Canadese Oorlogsbegraafplaats in Bergen op Zoom liggen bijna soldaten die streden in de Slag om de Schelde. Ruim 900 van hen Canadees. Het aantal slachtoffers aan Duitse kant is niet bekend. Onder de burgerbevolking vielen duizenden slachtoffers. Alleen al in Woensdrecht ruim

20 [16]

21 nabeschouwing Nadat de Slag om de Schelde was gestreden en de Westerschelde weer bevaarbaar was, waren de logistieke problemen voor de Geallieerden voorbij. Daardoor konden de geallieerde voorraden opnieuw worden opgebouwd en op peil worden gehouden, zodat in het voorjaar van 1945 het offensief kon worden hervat. In die zin zou je kunnen stellen dat de uitkomst van de Slag om de Schelde het verdere verloop van de oorlog in Noord-West Europa heeft bepaald of daarop ten minste van grote invloed is geweest. Hitler beschouwde de inzet van de Antwerpse haven voor en door de Geallieerden als een catastrofe. En dat was het ook. Voor hem de reden om in december 1944 het Ardennenoffensief te lanceren met als hoofddoel de herovering van Antwerpen. Echter voor de militairen in de Berlijnse staf was dit een gaatje te veel. Daar zou men blij zijn met de herovering van alle gebied oostelijk van de Maas. Tot aan het einde van de oorlog werden duizenden V-wapens afgeschoten op Antwerpen om de havens zoveel mogelijk te beschadigen en de bevoorrading te ontwrichten. Enkele van deze V- wapens vielen in februari en maart 1945 nog in het centrum van Bergen op Zoom, met als gevolg 37 slachtoffers onder de bevolking en grote materiële schade. De Slag om de Schelde is bij het grote publiek onbekend. Als we kijken naar de omvang en impact van deze slag lijkt dat vreemd. Maar het is wel verklaarbaar. Anders dan bijvoorbeeld Market Garden of het Ardennenoffensief is de strijd om de haven van Antwerpen minder heroïsch. De Slag om de Schelde was immers een strijd in de modder, duurde vreselijk lang en strekte zich uit over een enorm gebied. Daarnaast was het opperbevel bij de Geallieerden Anglo-Amerikaans. Juist ook vanuit die invalshoek werden na de Tweede Wereldoorlog onder meer speelfilms gemaakt van wapenfeiten waarin de Amerikanen en Engelsen een hoofdrol speelden. De Slag om de Schelde hoort daar niet bij. Bij de Canadese overheid is inmiddels het besef gegroeid dat de Slag om de Schelde beter onder de aandacht moet worden gebracht bij het grote publiek. Het relaas zoals u dat in dit artikel heeft kunnen lezen, toont duidelijk aan dat de Canadese inzet en de offers die door Canada werden gebracht die grotere aandacht ook rechtvaardigt. De Canadese overheid zal de komende jaren proberen de Slag om de Schelde aan de vergetelheid te onttrekken. Ons bewust van onze ereschuld aan Canada, helpen we waar mogelijk om dat doel te bereiken. Een mooi voorbeeld was het activiteitenprogramma 70 jaar Bevrijding zoals de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht dat in gezamenlijkheid met Zeeuwse en Canadese partners organiseerden. Er wordt geïnvesteerd om kinderen van basisscholen en voortgezet onderwijs bekend te maken met de Slag om de Schelde. Een en ander passend binnen de reguliere geschiedenislessen over de Tweede Wereldoorlog. Inmiddels is de Canadese variant van [17]

22 Liberation Route uitgerold, waarmee de opmars van de Canadezen en troepen onder hun bevel en de ver-halen daarachter voor het grote publiek beschikbaar komen. De komende jaren zullen meer initiatieven worden ontplooid om de Canadese inspanningen tijdens de Tweede Wereldoorlog bij een groter publiek beter bekend te krijgen. [18]

23 2017. Tekst Paul Versijp, met dank aan Piet Hoedelmans en Bevrijdingsmuseum Zeeland. Graphic Design and print Peet Bakx, Foto s: canadaatwar.ca Wikipedia Het Markiezenhof Bergen op Zoom Bevrijdingsmuseum Zeeland. Zonder voorafgaande toestemming van de uitgever is het niet toegestaan om (delen van) deze publicatie te reproduceren. Wat betreft foto's en afbeeldingen hebben we alles in het werk gesteld om de bron te traceren. Wij zijn niet aansprakelijk voor eventuele schade veroorzaakt door onjuistheden in deze brochure.

24