Bestellen: Narratio, Postbus 1006, 4200 CA Gorinchem tel of

Transcriptie

1

2 Welkom op deze reis langs mooie schilderijen en meditatieve teksten die kunnen verwonderen of inspireren. Een jaar lang meegenomen worden door dertig vrouwelijke kunstenaars, die hun werk ter beschikking hebben gesteld om deze vrouwenkalender te maken. Olieverfschilderijen, aquarellen, kleurpotlood en etsen zijn de technieken die men dit jaar zal tegenkomen. De redactie heeft bewust gekozen voor een diversiteit aan stijlen, om zo aan ieders smaak tegemoet te komen. De meeste onderwerpen zijn vooral te vinden in de mens en de natuur om ons heen. Dat blijkt telkens weer een enorme inspiratiebron die op kleurrijke wijze op het doek of het papier wordt gezet. Zo maken ze ook zichtbaar in welk seizoen wij ons bevinden. De selectie uit het werk van de kunstenaressen, waaronder dit jaar ook twee uit Nederland, is gemaakt door Angelika Hangl, die werkzaam is in het vrouwenwerk van de Evangelische Lutherse kerk in Bayern. Iedere week heeft ook een tekst als een kleine overweging: om te laten rondzingen, de woorden te proeven en mogelijk andere invalshoeken te ervaren. Hiervoor is geput uit de rijke traditie van de afgelopen eeuwen, de volkswijsheden zoals die in spreuken en gezegden voorkomen, als ook uitspraken van recenter datum. Jacandra van den Broek en Margreet Hogeterp, beide werkzaam bij de christelijk-maatschappelijke vrouwenbeweging Passage, maakte hiervoor een selectie, onder andere uit Motief, het tweemaandelijkse tijdschrift van Passage. Wij hopen dat de Vrouwenkalender 2009 ook voor u een aangename en inspirerende reisgenote zal zijn. Dullyna van den Herik-van der Weit, uitgeefster. Bestellen: Narratio, Postbus 1006, 4200 CA Gorinchem tel of

3 Introductie Hartelijk welkom bij een kleine tocht door de Psalmen uit de bijbel! Psalmen zijn de eeuwen door de basis geweest voor meditatie, liturgie en spiritualiteit, in alle takken van de joodse en christelijke traditie. Je kijkt er de gelovigen recht in hun hart, zei Luther. Psalmen zijn in allerlei vormen gezongen, maar vooral gebeden. Opvallend is dat dichters en schilders van allerlei herkomst de laatste tijd ook opnieuw de psalmen ontdekken als bron van inspiratie. De honderdvijftig psalmen zijn net als de Tora in vijf delen verdeeld. Elk deel weerspiegelt op een bepaalde manier de boodschap van de Tora met een eigen thema. Het gaat om woorden als innerlijk vertrouwen, moed, zuivere liefde, trouw, wijsheid. Dit boekje bevat enkele psalmen, in verschillende vertalingen en dichterlijke bewerkingen en poëtische reacties. Het boekje is bedoeld als lees-, informatie- en werkmateriaal voor deelnemers aan een gespreksgroep, maar kan ook afzonderlijk gebruikt worden. Een handreiking voor de gespreksleider en andere informatie is te vinden op de website Dit boekje en de gesprekshandleiding staan tegen de achtergrond van het boek Vijf stenen, vijf broden van ds. Harmen Jansen. Het is een experiment in het lezen van de Psalmen in verbinding met de Tora en de vijf boeken van de vier evangelisten. De hoofdstukken over de Psalmen uit dat boek zijn hier verkort en soms licht gewijzigd opnieuw opgenomen. De wens is dat het contact met de oude psalmen helpt om te groeien in de eigen omgang met de Naam als sinds eeuwen her met behulp van deze teksten wordt (aan)geroepen. Harmen Jansen Niets uit deze uitgave mag verveelvuldigd n/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm,digitale bestandskopie, luisterboek, Digi-boek, Internet-PDF of op welke andere wijze dan ook, behoudens voor eigen gebruik, zonder de voorafgaande toestemming van de uitgever c.q. de auteur. Citaten tot maximaal vier regels zijn toegestaan, grotere citaten vallen onder het overnamerecht waarvoor toestemming is vereist, tenzij gedaan in het kader van een recensie.

4 De vijf boeken van de Psalmen cirkelen om vijf spirituele kernwaarden Veel psalmen in de bijbel hebben opschriften die naar het leven van David verwijzen. Allerlei gebeden worden deze guerrillastrijder-die-koning-werd in de mond gelegd. Omgekeerd staan er in de Hebreeuwse tekst van het Davidverhaal en andere delen van de historische boeken van het Oude Testament (de Tanach) signalen die weer verwijzen naar de psalmen, of zelfs psalmteksten, zoals die van Psalm 18. Uit de mond van Jezus klinken ook diverse psalmteksten, vooral in het verhaal van zijn kruisiging. De bijbel laat dus met de voorbeeldfiguren zien hoe de psalmen je beleving en geloof kunnen vormgeven. Het zijn levensliederen. De psalmen zijn door bijna gelijkluidende slotverzen in vijf delen verdeeld: Psalmen 1-41, 42-72, 73-89, , Gezien deze indeling in vijf boeken wilde de eindredactie waarschijnlijk in de tweede eeuw voor Christus dat de lezers ook een verbinding zouden zien met de boodschap van de vijf boeken van de Tora. Hoe loopt de verbinding met de Tora? Het getal van 150 lijkt overeen te komen met het aantal weken dat nodig is om in drie jaar de hele Tora te lezen, zoals dat in de synagoge al eeuwenlang gewoonte is. Maar als je de psalmen achtereenvolgens één-op-één naast het bijbelgedeelte van de Tora van de desbetreffende week legt, is er zelden samenhang. De invloedrijke bijbelgeleerde H.J. Kraus noemde een halve eeuw geleden het zoeken naar die heel verbinding begrijpelijk een zinloze onderneming: alleen absurde combinaties zijn het resultaat. Maar die geleerde conclusie was toch te voorbarig. Een belangrijke sleutel voor de verbinding vormt Psalm 107. Deze eerste psalm van het vijfde psalmboek heeft vijf strofen, gezien het refrein laten zij de HEER loven om zijn trouw dat vier keer klinkt met als variatie bij de vijfde keer: de wijze neemt dit ter harte en kent de trouw van de HEER. (Psalm 107: 8, 15, 21, 31) Elke strofe heeft een motief dat correspondeert met het centrale thema van een van de vijf boeken van Mozes. Zwervers in de woestijn komen thuis, gevangenen worden uit het slavenhuis bevrijd, de beste stuurlui staan niet aan wal als het schip van de gemeenschap in veilige haven geloodst wordt, er wordt les gegeven over de voorwaarden voor zegen dan wel vloek in het beloofde land. Er is niet zoveel goede wil voor nodig om hier dezelfde volgorde als die van de Tora in te herkennen. Het motief van het veilige thuis herinnert aan de familieverhalen van het boek Genesis. Slavernij en bevrijding is het thema van Exodus, het ritueel van de tempeldienst is het thema van Leviticus, terwijl Numeri verhaalt over de gemeenschap onderweg en in Deuteronomium Israël onderricht krijgt van Mozes over de voorwaarden voor zegen of vloek De manier waarop de vijf boeken van de psalmen antwoorden op de boodschap van de Tora, die ook in de Evangeliën aan de orde is, is dus niet letterlijk maar vraagt om inschakeling van de verbeeldingskracht. De redacteuren vonden kennelijk dat elk psalmboek een eigen thematisch accent heeft, en dat daardoor de psalmen per boek reageren op het hoofdthema van het corresponderende boek van de Tora. In het eerste psalmboek kun je als kernthema het vertrouwen ontwaren. Het tweede cirkelt rond het thema van innerlijke kracht. Aan het begin van het derde is er sprake van innerlijke zuiverheid, het kan haast niet anders dan die van de liefde zijn. Volhardende trouw is als thema herhaaldelijk in het vierde psalmboek aan de orde en wijsheid we zagen het al aan de slotzin van psalm 107 in het vijfde, in de zin van kennis van de Weg. Gezamenlijk zijn zij dan de vijf goede vruchten die in ons groeien en rijpen kunnen bij het volgen van de Weg en die uitwaaieren in andere kwaliteiten. De volgorde van deze vijf kernwaarden blijkt goed aan te sluiten op de weg van onze psychologische ontwikkeling. Allereerst die in onze kindertijd. Vertrouwen heeft te maken met de basisvoorwaarde van veiligheid. Als we die als baby kregen, begonnen we spierkracht te ontwikkelen en beheersen. We kregen vervolgens zindelijkheidstraining, om daarna gaandeweg een bredere sociale actieradius te ontwikkelen en te gaan experimenteren met trouw in vriendschappen en tenslotte schoolrijp te worden. Zo volgen de Psalmen dus ook de logica van onze persoonlijke ontwikkeling. En niet alleen die van onze vroege jeugd maar ook die tijdens onze gehele levensloop. Volwassen in het leven kunnen staan veronderstelt een basisvertrouwen waardoor we zelfstandig durven zijn. We hebben zowel lichamelijk als geestelijk een proces van groei achter de rug: vól-wassen heb je een eigen identiteit en zelfbewustzijn. In de relaties die we aangaan en onderhouden komt het aan op

5 morele zuiverheid, met liefde als refrein. Op de lange duur van ons samenleven wordt onze trouw beproefd. En zo ontwikkelt zich tijdens ons leven soms een enorme levenswijsheid. Alleen hoe? De psalmen geven inzage in de krachten, machten en invloeden in ons leven en de strijd die er innerlijk geleverd moet worden. Net als David tegen Goliat. Die vijf stenen raapte alvorens die strijd aan te gaan. Illustraties bij Psalm 151 uit het Utrechts Psalter v.l.n.r. David de koning, David de muzikant (organist), David de herder en David die Goliat verslagen heeft. bron: Niek Schuman, Drama van crisis en hoop. De psalmen: gedicht, gebundeld en gebeden, uitg. Meinema, Zoetermeer 2008 Psalmen lezen (zie ook het schema op pagina 56) Manieren om al lezend contact te maken met een psalmtekst Allereerst is het belangrijk om te letten op de literaire opbouw. Hoe is de tekst ingedeeld? Uit hoeveel regels bestaan de afzonderlijke strofen? Dankzij verfijnde technieken van literaire analyse weten bijbelwetenschappers nog steeds nieuwe aspecten te ontdekken van opbouw en onderlinge samenhang van de psalmen. In moderne bijbelvertalingen, zoals de Nieuwe Bijbelvertaling, werken deze analyses door, waardoor je vaak snel de opbouw voor ogen hebt. Welke logica zit er in de verdeling van de woorden en zinnen, bijvoorbeeld die van een symmetrische verdeling in twee helften, een driedeling, een x-aantal gelijke strofen? Je kunt letten op herhalingen met andere woorden van eenzelfde gedachte, of letterlijke herhalingen die werken als een refrein. Wat zijn de middelen waarmee de onderdelen van elkaar worden afgebakend, of op elkaar worden betrokken? Vervolgens kun je gaan letten op de personages en stemmen. Wie is er aan het woord? Wie of wat is kennelijk het adres? Soms vindt er veel wisseling van adres plaats. De ik richt zich afwisselend tot God, tot vijandelijke grootheden, tot zichzelf (zijn ziel ), tot een omringende gemeenschap. Een andere keer vindt er een afwisseling van spreker plaats en wordt de psalm een beurtspraak tussen verschillende personen of partijen. Soms wordt ook God sprekend ingevoerd. Hoe verhouden zich de verschillende personages? Na de stemmen de stemmingen. Wat is de toonaard van hetgeen gezegd wordt? Is het een klacht, een beschuldiging, een belijdenis, een lofspraak, een constatering, een oproep, een vraag, een wens, een bevel? Langzaam wordt het thema wel duidelijk. Is er een gedachtegang? Hoe ontwikkelt zich het thema? Welke sleutelwoorden spelen daarbij een rol? Je kunt letten op de aanwezigheid van de structuur nood-verlossing-dankbaarheid. Bijna in elke psalm is deze op een of andere manier aanweizg. Maar de volgorde kan verschillen. Hoe wordt de nood getypeerd? Hoe de redding? In welke tijdsbepaling wordt er over het een en ander gesproken? Vanuit welke situatie klinkt de psalm? Je kunt de psalm als geheel typeren, zoals er al eeuwen gewerkt wordt met onderscheidingen als boetepsalm, klaaglied, loflied, wijsheidgedicht, koningspsalm, danklied. Maar pas op, het zal blijken dat als je de ene stemming zoekt, je er al gauw een andere bij krijgt. Je kunt op allerlei manieren de stap naar persoonlijke toe-eigening maken. Welke associaties krijg je aan gebeurtenissen, welke beelden zie je, wat voor gevoelens worden er geraakt? Rustig herlzen, zo mogelijk hardop en luisteren wat de woorden met je doen en waarom. Of gaan herschrijven, zoals dichters herdichtingen maken. Welke woorden en zinnen laat je staan, welke wil je wel uitbreiden met een eigen ervaring, welke veranderen om dichter bij je eiegen beleving en visie te komen? De dichter

6 tegenspreken mag ook. De psalmen doen het zelf ook door steeds weer andere invalshoeken te kiezen voor het zelfde thema: hetleven, de weg, God. Wel honderdvijftig keer. Leessugestie voor de eerste keer: Psalm 107

7 Psalm 107 Veilig thuis 1 Loof de HEER, want hij is goed, eeuwig duurt zijn trouw. 2 Zo spreken zij die door de HEER zijn verlost, die hij verloste uit de greep van de angst, 3 bijeengebracht uit alle landen, uit het oosten en het westen, uit het noorden en het zuiden. 4 Soms doolden zij door de woestijn, mar een weg in de wildernis, een stad, een woonplaats vonden ze niet. 5 Ze kregen honger en dorst en kwijnden van uitputting weg. 6 Ze riepen in hun angst tot de HEER hij heeft hen bevrijd uit vele gevaren, 7 hij wees hun de rechte weg, de weg naar een stad, een woonplaats. 8 Laten zij de HEER loven om zijn trouw, om zijn wonderen aan mensen verricht, 9 wie dorst had, gaf hij te drinken, wie honger had, volop eten. Uit slavernij bevrijd 10 Soms woonden zij in donkere krochten als slaven met ijzeren boeien, 11 want ze hadden zich tegen Gods woorden verzet, de raad van de allerhoogste verworpen, 12 hij liet hen buigen onder een zware last, ze vielen, en er was niemand die hielp. 13 Ze schreeuwden in hun angst tot de HEER hij heeft hen gered uit vele gevaren, 14 haalde hen weg uit donkere holen en brak hun boeien aan stukken. 15 Laten zij de HEER loven om zijn trouw, om zijn wonderen aan mensen verricht, 16 bronzen deuren heeft hij verbrijzeld, ijzeren grendels verbroken.

8 Met dankoffers voor Gods aangezicht 17 Soms leidden zij een lichtzinnig leve en gingen onder hun zonden gebukt, 18 ze gruwden van elk voedsel en waren de poorten van de dood nabij. 19 Ze schreeuwden in hun angst tot de HEER hij heeft hen gered uit vele gevaren, 20 hij zond zijn woord en genas hen, ontrukte hen aan het graf. 21 Laten zij de HEER loven om zijn trouw, om zijn wonderen aan mensen verricht, 22 laten zij hem dankoffers brengen, juichend zijn daden bezingen. Op koers gebracht 23 Soms daalden zij af naar zee, gingen scheep en bevoeren het wijde water, 24 ze sagen de daden van de HEER, zijn wonderen op de oceaan. 25 Hij sprak en ontketende storm, hoog zweepte hij de golven op. 26 Zij stegen tot aan de hemel, vielen neer in de diepte, hun maag keerde om van alle ellende, 27 ze tolden en tuimelden als dronkaards, alle kennis baatte hun niets. 28 Ze riepen in hun angst tot de HEER bij leidde hen weg uit vele gevaren, 29 hij bracht de storm tot zwijgen, de golven gingen liggen. 30 Het verheugde hen dat de zee tot rust kwam, hij bracht hen naar een veilige haven. 31 Laten zij de HEER loven om zijn trouw, om zijn wonderen aan mensen verricht, 32 hem hoog verheffen als het vol bijeen is, hem loven in de kring van de oudsten.

9 Wijs geworden 33 Hij maakt van rivieren woestijn, van waterbronnen dorstig land, 34 van vruchtbaar land een zoutzee vanwege het kwaad van de bewoners. 35 Hij maakt van woestijnen waterland, van dor gebied een bronrijke streek. 36 Hij laat daar wonen wie honger leden, zij stichten een satd, een woonplaats, 37 zaaien akkers in, planten wijngaarden, met een rijke oogst aan vruchten. 38 Zegent hij hen, zij worden zeer talrijk en ook hun vee breidt zich uit, 39 zegent hij niet, hun aantal neemt af, ze buigen onder de last van onheil en verdriet. 40 Hij stort schande uit over de aanzienlijken, hij laat hen dolen in een woestenij zonder uitweg; 41 de armen behoedt hij voor slavernij, hun families maakt hij talrijk als kudden. 42 Wie oprecht zijn, zien het met blijdschap, wie onrecht doet, moet zwijgen. 43 De wijze neemt dit ter harte en kent de trouw van de HEER. De Nieuwe Bijbelvertaling, Nederlands Bijbelgenootschap 2004