VERANTWOORDING. Prof. ir Nico Hendriks BDA Dakadvies B.V. Gorinchem

Transcriptie

1 VERANTWOORDING De kern van dit boekje dat wij gemaakt hebben in opdracht van Unidek B.V., wordt gevormd door twintig voorbeelden van schades met isolatiemateriaal. Belangrijk is dat ook wordt aangegeven hoe met de betreffende isolaties die schades kunnen worden voorkomen. En natuurlijk ook hoe dat kan met de nieuwe producten Unidek Walker, Unidek Runner en Unidek Marathon. Het is immers een boekje van Unidek. Dit betekent echter niet dat wij EPS hebben ontzien. Ook met EPS kan er van alles misgaan door een slecht ontwerp, onzorgvuldige uitvoering of verkeerd gebruik van het dak. Het is met isolatie net als met de auto s van tegenwoordig: slechte auto s bestaan niet en slechte isolaties ook niet. Ieder isolatiemateriaal heeft voordelen maar ook zwakke punten. Met alle bekende producten kan een goed dak worden gemaakt, áls maar rekening wordt gehouden met de specifieke eigenschappen. De schadevoorbeelden zijn beperkt tot problemen met warmdakconstructies en de belangrijkste zes isolatiematerialen: de kunststofschuimen EPS, PUR/PIR en PF en de anorganische materialen MWR, EPB en CG. Als toelichting op de schadevoorbeelden en oplossingen worden die voorafgegaan door beknopte beschrijvingen van een aantal begrippen, een beschouwing over het belang van isoleren en een overzicht van de eigenschappen van de zes isolatiematerialen. Wij wensen u een nuttig gebruik toe van dit isolatieboekje onder het motto: probleemloze isolatie bestaat niet, probleemloos isoleren wel. Prof. ir Nico Hendriks BDA Dakadvies B.V. Gorinchem 3

2 BELANGRIJKE BEGRIPPEN In dit boekje worden diverse begrippen gehanteerd, in het bijzonder bij de behandeling van schadevoorbeelden en oplossingen. Deze begrippen worden hieronder toegelicht. Warmtegeleidingscoëfficiënt ( ) De warmtegeleidingscoëfficiënt van een bepaald materiaal is de warmtestroomdichtheid (W.m -2 ), die in een laag van 1 m ontstaat bij 1 K temperatuurverschil aan weerszijden van die laag, in eenheden uitgedrukt dus W.m -1.K -1. Er wordt onderscheid gemaakt in 10 (de gemeten waarde bij een gemiddelde temperatuur van 10 o C), declared ( -waarde op basis van een statistische onderbouwing door de fabrikant) en reken (de rekenwaarde, bepaald volgens NEN 1068). Warmtestroomdichtheid (q) De warmtestroomdichtheid is de hoeveelheid warmte die per tijdseenheid (J.s -1 ) per m 2 door een bepaalde constructie stroomt; omdat 1 J.s -1 1W, is de eenheid W.m -2. Warmteweerstand (R) De warmteweerstand van een constructie is letterlijk de weerstand van deze constructie tegen warmte (doorgang); deze weerstand is evenredig aan de dikte en omgekeerd evenredig aan de mate van warmtegeleiding (warmtegeleidingscoëfficiënt) in eenheden uitgedrukt dus m 2.K.W -1. De warmteweerstand van een isolatiemateriaal wordt meestal aangegeven als R m en van de totale constructie als R c. Gecorrigeerde warmteweerstand In NEN 1068 is aangegeven dat de warmteweerstand van een isolatiemateriaal moet worden gecorrigeerd, onder andere om de invloed van onvolkomenheden tijdens de uitvoering te kunnen verdisconteren en om uiteindelijk te komen tot een realistische in praktijk te verkrijgen warmteweerstand. In NEN 1068 is de correctiefactor nader gedefinieerd. 4

3 U-waarde De U-waarde van een constructie (warmtedoorgangscoëfficiënt ) is de reciproke waarde van de warmteweerstand van een constructie inclusief de overgangsweerstanden. De U-waarde geeft aan de hoeveelheid warmte die per o C per m 2 oppervlak door de constructie gaat. De eenheid is W.m -2.K -1. Vochtinvloed Vocht kan bij isolatiemateriaal diverse effecten teweeg brengen. Vocht kan bijvoorbeeld de samenhang van isolatiemateriaal doen afnemen, maar heeft vooral invloed op de warmtegeleidingscoëfficiënt, met uitzondering van de -waarde van cellulair glas (CG). Dit wordt toegelicht bij schadevoorbeeld 18 (bladzijde 62) waarin in een tweetal grafieken de relatie wordt gegeven tussen vochtgehalte en warmtegeleidingscoëfficiënt voor verschillende isolatiematerialen. Minder bekend is dat vocht bij sommige materialen ook invloed heeft op de druksterkte. Dit wordt getoond in figuur 1. Figuur 1 Invloed vochtgehalte op de druksterkte van enige isolatiematerialen, zoals bepaald door BDA 5

4 Beloopbaarheid De beloopbaarheid van dakisolatie wordt bepaald met de BDA Beloopbaarheidstester (BDA Marathon Man Test, zie figuur 2). Met deze beproevingsmethode wordt de beloopbaarheid van het product geclassificeerd volgens tabel 1. Voor een toelichting op de proefmethode en de criteria wordt verwezen naar literatuur [12]. Tabel 1 - Beloopbaarheidsklassen Klasse Aantal cycli Voldoet aan criterium 1) nee ja ja ja Omschrijving Niet beloopbaar Beperkt b eloopbaar Goed beloopbaar Intensief beloopbaar 1) Criterium: druksterkte na beproeving maximaal 15% lager dan initiële druksterkte Figuur 2 BDA Marathon Man Test 6

5 Tabel 2 geeft een overzicht van de beloopbaarheidsklassen van de EPS-dakisolatieplaten van Unidek B.V. Tabel 2 Toepassing EPS-dakisolatie van Unidek B.V. Product Unidek Walker en Unidek Walkerafschot Unidek Runneren Unidek Runnerafschot Unidek Marathon en Unidek Marathon afschot Klasse 1) 1) Zie tabel 1 - Beloopbaarheidsklassen Beloopbaarheid beperkt Toegankelijkheid Inspecties dak bedekking en installaties goed Regelm atig belopen, bijvoorbeeld in verband m et frequent onderhoud intensief Frequent belopen,galeri jen, dakterrassen m et te gels.d. e Delaminatiesterkte Het begrip delaminatiesterkte wordt specifiek voor isolatiemateriaal gehanteerd. Het is de treksterkte van het isolatiemateriaal, inclusief eventuele cacheerlagen, gemeten loodrecht op de dikte. Vaak is de hechting van de cacheerlaag op het eigenlijke isolatiemateriaal maatgevend. Druksterkte Onder de druksterkte van isolatiemateriaal wordt de drukspanning verstaan, gemeten bij 10% vervorming. Deze bepaling is vooral een meting voor eenvoudige productidentificatie en interne controle. Het betreft hier een eenmalige kortstondige belasting. De druksterkte zegt weinig over de beloopbaarheid, omdat die bepaald wordt door het gedrag van het materiaal onder herhaalde dynamische belasting. De druksterkte zegt ook niet veel over het gedrag onder langdurige drukbelasting. Bij de meeste isolatiematerialen is de langdurig toelaatbare drukbelasting aanzienlijk lager dan de kortstondige druksterkte. 7

6 Figuur 3 Bepaling van de druksterkte van isolatiemateriaal bij 10% vervorming in de drukbank Zie ook schadevoorbeeld 16 op bladzijde 59. Koude-brugwerking Een koudebrug is dat relatief kleine gedeelte van een constructie dat een belangrijk lagere warmteweerstand heeft dan het grootste deel van die constructie. Het is eigenlijk beter te spreken van thermische brug, omdat het niet de koude is die wordt getransporteerd, maar juist de warmte. Koude-brugwerking speelt een belangrijke rol bij mechanisch bevestigde isolatie. De invloed van (stalen) bevestigingsmiddelen als thermische bruggen kan volgens NEN 1068: 2001 op twee manieren worden berekend. De meest nauwkeurige manier gaat met een computerberekening, uitgaande van een nauwkeurige 3-D-modellering volgens de eindige-elementenmethode. 8

7 Figuur 4 toont zo n modellering, zoals uitgevoerd met het programma TRISCO. Figuur 4 3-D-modellering Inmiddels zijn voor diverse isolatiematerialen talrijke berekeningen uitgevoerd, waarvan de resultaten zijn verwerkt in praktische tabellen, die de meeste fabrikanten gaarne ter beschikking stellen. Zie voor verdere toelichting ook schadevoorbeeld 17 op bladzijde 60 van dit boekje. 9

8 HET BELANG VAN ISOLEREN Een bekend misverstand is dat het aardgasverbruik lineair afhangt van de isolatiedikte. In werkelijkheid is namelijk het verband tussen de R c -waarde en het energieverbruik niet lineair. Dat komt omdat het transmissieverlies evenredig is aan de warmtedoorgangscoëfficiënt, de U-waarde. De U-waarde is de reciproke waarde van de warmteweerstand en dus omgekeerd evenredig daaraan en daarom is het verband tussen isolatiedikte en aardgasverbruik niet lineair. Het verband tussen dikte, warmteweerstand en warmtedoorgangsscoëfficiënt (waaraan het aardgasverbruik dus evenredig is) wordt gegeven in figuur 5. Figuur 5 Verband tussen dikte, warmteweerstand en warmtedoorgangscoëfficiënt 10

9 Exploitatiefase Het energieverlies door een bouwdeel zoals het dak, is evenredig aan de U-waarde. Als vuistregel kan worden aangehouden dat het aardgasverbruik overeenkomt met 10 keer de U-waarde. Op die manier zou uit figuur 5 volgen dat wanneer R m wordt verhoogd van 2,5 naar 4,0 de besparing 37,5% zou bedragen. Dat is echter niet meer dan een indicatie omdat er diverse factoren zijn die het werkelijke gasverbruik in gebouwen beïnvloeden, zoals: inhoud en oppervlakte; oriëntatie; rendement van de installatie; glaspercentage en glassoort; gebruik van de binnenruimte; type gevel en type dak; eventuele koelinstallatie. Bij een gebouw van m 3 en 1000 m 2 dakoppervlakte bijvoorbeeld en een eenvoudige verwarmingsinstallatie op basis van een HR-ketel bedraagt het gasverbruik voor een gemiddelde R c van 2,5 m 2.K.W -1 circa 3100 m 3 per jaar. Bij verhoging van de R c -waarde naar 4,0 m 2.K.W -1 daalt het gasverbruik met ruim 1000 m 3 aardgas naar circa 2000 m 3 per jaar. Bouwbesluiteis Volgens het Bouwbesluit moet de R c van een scheidingsconstructie minimaal 2,5 m 2.K.W -1 bedragen, waarbij ook rekening is gehouden met koudebrugwerking door bevestigers. Wie zich niet houdt aan het Bouwbesluit en dat geldt dus ook voor dakdekkers! begaat een economisch delict en is strafbaar. Het is de verantwoordelijkheid van leveranciers hieromtrent goede voorlichting te geven. 11

10 Milieuwinst door isoleren Isolatiefabrikanten willen graag veel isolatiemateriaal verkopen. Dus als ze beweren dat door dikker isoleren milieuwinst behaald kan worden, dan wordt dat al gauw met enige argwaan bekeken. Meer isolatiemateriaal betekent immers een grotere milieubelasting door de productie. Dat is ontegenzeggelijk waar. Maar, door meer te isoleren vermindert ook het energiegebruik en dus meestal ook het gasverbruik tijdens de exploitatiefase. En verlaging van het gasverbruik betekent verlaging van de milieubelasting, omdat ook bij de productie van gas sprake is van milieubelasting. Heel belangrijk daarbij is dat de milieubelasting door de productie van isolatiemateriaal eenmalig is, terwijl de milieubelasting door gasproductie gedurende het hele leven van een bepaald gebouw plaatsvindt vanwege het stoken. Dit betekent dat besparing op het gasverbruik elk jaar een bijdrage levert aan de verlaging van de milieubelasting. Milieubelasting kan niet in één getal worden uitgedrukt omdat het om diverse sterk verschillende aspecten gaat. Bij levenscyclusanalyses wordt in het algemeen een tiental aspecten beschouwd. De vier belangrijkste zijn: energiegebruik, broeikaseffect, verzuring en zomersmog. In figuur 6 wordt voor deze vier aspecten het verschil in milieubelasting gegeven bij R m = 2,5 m 2.K.W -1 en R m = 4,0 m 2.K.W -1, zoals berekend voor het isolatiemateriaal en het gasverbruik in 25 jaar. Uit figuur 6 blijkt heel duidelijk dat de besparing op milieubelasting door verhoging van de R c -waarde van 2,5 naar 4,0 m 2.K.W -1 enorm is. 12

11 Figuur 6 Verschil in milieubelasting voor verschillende R m -waarden Energetische recycling De meeste isolatiefabrikanten hebben zich de laatste 10 jaar ingespannen om technologieën te ontwikkelen voor de recycling van hun producten. Zo is het bij geëxpandeerd polystyreen zelfs mogelijk het schuimmateriaal te recyclen tot styreen, dat weer gebruikt kan worden als grondstof voor EPS. Hoewel deze ontwikkelingen vaak succesvol zijn geweest, blijkt in de praktijk dat de meest praktische en efficiënte manier voor een aantal isolatiematerialen energetische recycling is. Dit geldt ook zo voor geëxpandeerd polystyreen. Energetische recycling komt er op neer dat de energie-inhoud van de isolatie wordt teruggewonnen door verbranding. De milieuwinst is dat hierdoor minder fossiele brandstoffen hoeven te worden gewonnen. 13

12 EIGENSCHAPPEN VAN ISOLATIEMATERIALEN Geëxpandeerd polystyreen (EPS) Volumieke massa ( ) : kg.m -3 Soortelijke warmte (c) : ± 1470 J.kg -1.K -1 Warmtegeleidingscoëfficiënt ( reken ) : 0,030 0,040 W.m -1.K -1*) massa **) : Hygrisch gedrag is afhankelijk van volumieke 10 = 0, , : weinig hygroscopisch en niet capillair Diffusieweerstandsgetal (µ) : µ = ,1 ( - 15) **) *) Bron: lit. [1] **) Vuistregel (Bron: lit. [2]) 14

13 Geëxpandeerd polystyreen (EPS) Mechanisch gedrag Druksterkte bij 10% vervorming kpa. Lange-duur druksterkte: maximaal 25% van druksterkte bij kamertemperatuur. Bij hogere temperaturen neemt de kruip toe. Beloopbaarheidsklasse, afhankelijk van type: 1 (beperkt beloopbaar), 2 (goed beloopbaar) of 3 (intensief beloopbaar). Temperatuurinvloed Uitzettingscoëfficiënt ( ) ± K -1. Boven 70 C is vervorming irreversibel; boven 80 C begint insmelting (zonder cacheerlaag). Vochtinvloed Goed bestand tegen vocht. Vocht als gevolg van inwendige condensatie heeft pas bij grote hoeveelheden een substantiële invloed op de warmtegeleidingscoëfficiënt (zie ook de toelichting bij schadevoorbeeld 18 op bladzijde 62). Vormstabiliteit Ondanks dat de isolatieblokken geruime tijd worden opgeslagen is enige geboortekrimp na de verwerking niet uitgesloten. Door altijd kimfixatie toe te passen kan het wandelen van de isolatieplaten niet optreden (zie ook de toelichting bij schadevoorbeeld 8 op bladzijde 42). Brandgedrag EPS wordt door de Stybenex leden voor de bouw standaard brandvertragend gemodificeerd. Brandklasse: Euroklasse E. Bijdrage tot brandvoortplanting: klasse 1. Brandwerendheid moet verkregen worden door constructie als geheel. Overige aantasting Teer- en vluchtige olieproducten lossen EPS op. 15

14 EIGENSCHAPPEN VAN ISOLATIEMATERIALEN Polyurethaan- en polyisocyanuraatschuim (PUR/PIR) Volumieke massa ( ) : kg.m -3 Soortelijke warmte (c) : ± 1470 J.kg -1.K -1 Warmtegeleidingscoëfficiënt ( reken ) : 0,019 0,027 W.m -1.K -1*) massa **) : -1 Hygrisch gedrag is afhankelijk van volumieke 10 = 0, , ,362 Dit zijn gemiddelde eindwaarden na veroudering. Hoe snel dit verouderen gaat hangt onder andere af van de : weinig hygroscopisch en niet capillair diffusieweerstand van de cacheerlagen. Diffusieweerstandsgetal (µ) : µ = 1,7 exp. (0,088 ) **) *) Bron: lit. [1] **) Vuistregel (Bron: lit. [2]) 16

15 Polyurethaan- en polyisocyanuraatschuim (PUR/PIR) Mechanisch gedrag Druksterkte bij 10% vervorming bij een volumieke massa van 30 kg.m -3 en gemeten bij 20 C kpa. Deze waarde neemt bij stijgende temperatuur iets af. Lange-duur druksterkte: maximaal 25% van druksterkte bij kamertemperatuur. Bij hogere temperaturen neemt de kruip toe. Beloopbaarheidsklasse: 3 (intensief beloopbaar). Temperatuurinvloed Uitzettingscoëfficiënt ( ) K -1. Boven circa 100 C is er vervorming voor PUR en boven 130 C voor PIR verliest het schuim zijn structuur. Vochtinvloed PUR en PIR zijn goed bestand tegen vocht. Wel kan door vocht de vorminstabiliteit sterk toenemen (zie ook schadevoorbeeld 12 op bladzijde 51). Vocht als gevolg van inwendige condensatie heeft pas bij grote hoeveelheden enige invloed op de warmtegeleidingscoëfficiënt. Bovendien neemt het schuimmateriaal maar heel langzaam vocht op (zie ook de toelichting bij schadevoorbeeld 18 op bladzijde 62). Vormstabiliteit De vormstabiliteit is een zeer belangrijk aandachtspunt bij de toepassing van polyurethaanschuim. Gebleken is dat dit vooral een rol speelt bij dikten > 80 mm. PUR-isolatieplaten moeten dan ook vóór het mechanisch aanbrengen van de dakbedekking additioneel bevestigd worden (zie ook schadevoorbeeld 10 op bladzijde 47). Brandgedrag Bijdrage tot brandvoortplanting: klasse 2 (vlamuitbreiding klasse 1, vlamoverslag klasse 2). Brandwerendheid volgens NEN 6069: 36 minuten in dikten vanaf 60 mm. Celgas De samenstelling van het celgas moet voldoen aan de overheidsvoorschriften inzake stoffen die de ozonlaag aantasten en/of het broeikaseffect bevorderen. 17

16 EIGENSCHAPPEN VAN ISOLATIEMATERIALEN Phenolformaldehydeschuim (PF) Volumieke massa ( ) : 40 kg.m -3 Soortelijke warmte (c) : ± 1470 J.kg -1.K -1 Warmtegeleidingscoëfficiënt ( reken ) : 0,019 W.m -1.K-1 *) rekenwaarde 10 = 0,020 W.m -1.K -1 Hygrisch gedrag : weinig hygroscopisch en niet capillair Diffusieweerstandsgetal (µ) : *) Bron: lit. [1] Mechanisch gedrag Druksterkte bij 10% vervorming minimaal 120 kpa. Lange-duur druksterkte: maximaal 25% van druksterkte bij kamertemperatuur. Bij hogere temperaturen neemt de kruip toe. Het schuim heeft een bros karakter. Het gevolg hiervan is dat het kan worden ingedrukt bij intensief belopen. Bovendien is het gevoelig voor breuk bij ongelijke ondersteuning (zie ook schadevoorbeeld 5 op bladzijde 36). Beloopbaarheidsklasse: niet bepaald. 18

17 Phenolformaldehydeschuim (PF) Temperatuurinvloed Uitzettingscoëfficiënt ( ) ± K -1. Vochtinvloed PF, ook wel aangeduid als resolschuim, is in zekere mate gevoelig voor vocht. Bij opname van vocht zet het schuim uit en bij droging ontstaat krimp. Het krimp- en uitzettingsgedrag is bij het huidige product echter reversibel (herstellend) van aard. Voorkomen moet worden dat tijdens verwerking of in de gebruiksfase grote hoeveelheden vocht in de isolatielaag komen. Vormstabiliteit Bij de tegenwoordige productie van PF-platen vindt een thermische nabehandeling plaats, waardoor de eigenschappen sterk zijn verbeterd. Toch is het nog steeds zo dat vooral door vocht de vorminstabiliteit sterk toeneemt (zie ook schadevoorbeeld 10 op bladzijde 47). Corrosie Door ingesloten vocht ontstaat in combinatie met bepaalde stoffen in het PF-schuim een agressief milieu. Hierdoor kunnen stalen bevestigingsmiddelen en stalen onderconstructies aangetast worden door corrosie (zie ook schadevoorbeeld 2 op bladzijde 30). Brandgedrag Van alle kunststof schuimen is het brandgedrag van PF-isolatie het gunstigst. Binnen de CE-markering is de hoogst haalbare brandklasse B behaald. Bovendien rookt en smelt het nagenoeg niet bij verbranding. Celgas De samenstelling van het celgas moet voldoen aan de overheidsvoorschriften inzake stoffen die de ozonlaag aantasten en/of het broeikaseffect bevorderen. 19

18 EIGENSCHAPPEN VAN ISOLATIEMATERIALEN Steenwol (MWR) Volumieke massa ( ) : kg.m -3 Soortelijke warmte (c) : ± 840 J.kg -1.K -1 Warmtegeleidingscoëfficiënt ( reken ) : 0,032 0,044 W.m -1.K-1 *) is afhankelijk van volumieke massa **) : 20 = 0, , ,221-1 gemeten bij een gemiddelde temperatuur van 20 C Hygrisch gedrag : steenwol is weinig hygroscopisch. De platen zijn echter wel capillair. Het hydrofobe bindhars maakt ze waterafstotend. Diffusieweerstandsgetal (µ) : 1,2 1,5 *) Bron: lit. [1] **) Vuistregel (Bron: lit. [2]) 20

19 Steenwol (MWR) Mechanisch gedrag De druksterkte bij 10% vervorming hangt af van de samenstelling van de steenwol die kan bestaan uit 1, 2 of 3 verschillende dichtheden. De druksterkte kan daardoor aanzienlijk variëren en bedraagt bij 10% vervorming kpa. Het materiaal is weinig bestand tegen langdurige drukbelastingen. Door frequent belopen loopt de druksterkte eveneens terug (zie ook beloopbaarheid op bladzijde 6 ). Ook vocht heeft invloed op de druksterkte (zie schadevoorbeeld 15 op bladzijde 56). Beloopbaarheidsklasse, afhankelijk van type: 1 (beperkt beloopbaar) of 2 (goed beloopbaar). Temperatuurinvloed Uitzettingscoëfficiënt ( ) ± K -1. Irreversibele vormverandering komt niet voor. Steenwol is zeer goed temperatuurbestand. Wel kan vanaf 250 C het bindhars verdampen. Vochtinvloed Op zichzelf is steenwol vochtongevoelig. De bindingshars is dit echter niet. Dit betekent dat voorkomen moet worden dat bij de uitvoering of tijdens het gebruik vocht onder de isolatie kan komen, hetgeen vervolgens in het materiaal zal condenseren. Het materiaal neemt bij inwendige condensatie door zijn lage diffusieweerstand zeer snel vocht op, terwijl ook de warmtegeleidingscoëfficiënt reeds bij lage vochtgehaltes zeer snel stijgt (zie ook de toelichting bij schadevoorbeeld 18 op bladzijde 62). Brandgedrag Het brandgedrag van MWR is uitstekend. De eigenlijke steenwolvezels zijn onbrandbaar. Dit geldt echter niet voor de hars. Bij een harsgehalte onder de 4 gew.% verdampt het bij verhitting, daarboven brandt het. 21

20 EIGENSCHAPPEN VAN ISOLATIEMATERIALEN Geëxpandeerd perlietboard (EPB) Volumieke massa ( ) : 150 kg.m -3 Soortelijke warmte (c) : ± 840 J.kg -1.K -1 Warmtegeleidingscoëfficiënt ( reken ) : 0,051 W.m -1.K-1 *) Hygrisch gedrag : weinig hygroscopisch en niet capillair Diffusieweerstandsgetal (µ) : 7 *) Bron: lit. [1] 22

21 Geëxpandeerd perlietboard (EPB) Mechanisch gedrag De druksterkte bij 10% vervorming > 200 kpa. Lange-duur druksterkte: maximaal 50% van druksterkte bij kamertemperatuur. Temperatuur heeft geen invloed op de druksterkte. Beloopbaarheidsklasse: 3 (intensief beloopbaar). Temperatuurinvloed Uitzettingscoëfficiënt ( ) ± K -1 Vochtinvloed Matig bestand tegen vocht. Als een dak bouwfysisch onjuist functioneert of vocht in de dakbedekkingsconstructie komt (bouwvocht of lekkage) kan het materiaal zijn samenhang voor een deel verliezen (zie ook schadevoorbeeld 15 op bladzijde 56). Vormstabiliteit Door wisseling van vochtgehalte kan geëxpandeerd perlietboard een vormverandering ondergaan. Bij de huidige toegepaste bitumen dakbedekkingssystemen met een polyestermat drager levert dit in de praktijk geen problemen op. Brandgedrag EPB is onbrandbaar. Brandklasse: Euroklasse A1. 23

22 EIGENSCHAPPEN VAN ISOLATIEMATERIALEN Cellulair glas (CG) Volumieke massa ( ) : kg.m -3 Soortelijke warmte (c) : ± 840 J.kg -1.K -1 Warmtegeleidingscoëfficiënt ( reken ) : 0,040 0,050 W.m -1.K-1 *) is afhankelijk van volumieke massa **) : 20 = 0, , ( - 100) gemeten bij een gemiddelde temperatuur van 20 C Hygrisch gedrag : niet hygroscopisch.. Diffusieweerstandsgetal (µ) : schatting, -waarde is met klassieke diffusieproef niet te meten. *) Bron: lit. [1] **) Vuistregel (Bron: lit. [2]) 24

23 Cellulair glas Mechanisch gedrag Druksterkte bij bezwijken kpa. Lange-duur druksterkte: maximaal 30% van kortstondige druksterkte. Temperatuur heeft geen invloed op de druksterkte. Beloopbaarheidsklasse: 3 (intensief beloopbaar). Temperatuurinvloed Uitzettingscoëfficiënt ( ) ± K -1 Geen irreversibele vormverandering. Vochtinvloed CG is water- en dampdicht. Toch is vochtinvloed mogelijk. Door zagen worden de oppervlaktecellen doorgesneden, waardoor waterindringing mogelijk is. Bij vorst doet dit de cellen springen. Dit proces kan zich herhalen. Vormstabiliteit De vormstabiliteit is uitstekend. Ook is er nauwelijks effect door temperatuurverschillen vanwege de lage uitzettingscoëfficiënt. Brandgedrag Brandklasse: Euroklasse A1. 25

24 OVERZICHT SCHADEVOORBEELDEN Nr. Schadevoorbeeld Isolatiematerialen Probleem Aantasting door oplosmiddel Aantasting door vocht MWR en EPB Beschadiging cacheerlaag EPS, PUR/PIR Blaasvorming in de dakbedekking Breuk in isolatie Delaminatie van het isolatiemateriaal Insmelten van het isolatiemateriaal Krimp, gepaar d met plooivorming Krimpnaden tussen isolatieplaten Kromtrekken Loslaten cacheerlaag Naschuimen bij de randen PUR/PIR en PF van de isolatieplaten EPS en PF EPS, PUR/PIR, PF en CG PF, EPB en CG MWR en EPB EPS EPS en PF EPS en PF PUR/PIR en PF EPS, PUR/PIR en PF Door oplosmiddel (bijvoorbeeld voorsmeerlaag f bij o ben zinelekkage wordt isolatie aang Door (langdurige ) vochtin w erking als gevolg van lekkage nee samenhang van de isolatie f;ook kan corr osie ontstaan Door uitvoeringsomstandigh is de cacheerlaag beschadi gevolgen voor het isolatie - materiaal /of ende dakbedekkin Blaasvorming door (volledig ) gekleefde dakbedekking op gesloten isolatie Brosse breuk door ongelijke ondersteuning Delaminatie isolatiemateri gevolg van pelkrachten - uit oefend door (volledig ) geklee fde dakbedekking (hoge)w bij indbelasting Insmelten isolatie door op methode en ongeschikte cachering Bij koud - of slecht geklee fde isolatie krimpnaden langs dakranden gecombineer d met plooivorming in de dakbed Door krimp van de isolatie zijn naden ontstaan tussen isolatieplaten Kromtrekken door inhomogene structuur /of envochtinvloed Als gevolg van slechte hec (productie fout) laat cacheerla los Isolatiemateriaal wordt (meestal aan de randen ) dikker door naschuimen 26

25 OVERZICHT SCHADEVOORBEELDEN Nr. Schadevoorbeeld Isolatiematerialen Probleem Penetratie dakbedekking MWR en EPB door bevestigers Vermindering druksterkte MWR door (intensief) belopen Vermindering druksterkte MWR en EPB door vochtinvloed Vermindering druksterkte EPS, PUR/PIR,PF en dikte door langdurige en MWR belasting Vermindering warmteweerstand door bevestigers (koudebrugwerking) Vermindering warmteweerstand door MWR en EPB vochtinvloed Vermindering windweerstand door vermoeiing Verpakkings- en opslagschade EPS, PUR/PIR,PF, Stalen bevestigingsmiddele MWR en EPB EPS, PUR/PIR,PF, Door vochtinvloed (als gev MWR EPS, PUR/PIR, PF,MWR, EPB en CG Als gevolg zachter van gewor den isolatie (door belopen /of en vochtinvloed) zijn de schroefkoppen van de beves s door belopen door de dakbedekking gedrukt Door te geringe weerstand loopbelasting neemt de druksterkte van het isolatiemateriaal door (in belopen aan zienli jk af Door vochtinvloed (als gev inwendige condensatie, die weer het gevolg kan zijn van lekkage neemt de samenhang en daar de druksterkte van de isol Bij langdurige elatief r hoge belasting neemt de drukste vormen koudebruggen, waardoor de warmte weerstand van de constructie als geheel afn inwendige condensatie, die weer het gevolg kan zijn van lekkage neemt de warmteweerstand. a Dit eff ect is sterk verschil j de diverse materialen Bij mechanisch bevestigde systemen wordt door de drukplaten j windbelasting bi e dynamische belasting uitge op het isolatiemateriaal, waardoor de druksterkte daarvan en daarmee de windweerstand afneemt Beschadiging door transpor opslag, klembanden.d. e 27

26 Schadevoorbeeld 1 Probleem: aantasting door oplosmiddel Isolatiemateriaal: EPS Schadebeeld 1: aangetaste geëxpandeerd polystyreen isolatie door oplosmiddel in voorsmeerlaag Schadebeeld 2: detail aangetaste geëxpandeerd polystyreen isolatie door oplosmiddel in voorsmeerlaag Kenmerken Door overvloedig gebruik van voorsmeermiddel, gecombineerd met onvoldoende tijd om het voorsmeermiddel te laten drogen wordt EPS, vooral bij beschadigingen in de cacheerlaag aangetast door het oplosmiddel in de voorsmeerlaag. 28

27 Schadevoorbeeld 1 Probleem: aantasting door oplosmiddel Oorzaak Geëxpandeerd polystyreen is oplosbaar in diverse middelen. Alle koude kleefstoffen en voorsmeermiddelen, nodig om een goede hechting tot stand te brengen bij het gebruik van warme bitumen, bevatten oplosmiddelen, waartegen EPS weinig bestand is. Wanneer voorsmeermiddelen in (te) grote hoeveelheden wordt aangebracht en onvoldoende tijd wordt aangehouden om te drogen, dan wordt het oplosmiddel langdurig opgesloten tussen de cacheerlaag van de EPS-isolatie en de onderconstructie. Hierdoor wordt de EPS-isolatie aangetast, vooral bij beschadigingen in de cacheerlaag. Dit probleem doet zich overigens alleen voor bij gekleefde isolatiesystemen op betonnen onderconstructies. Oplossing Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Pas bij betonnen onderconstructies bij voorkeur losliggende en geballaste systemen toe en gebruik daarbij isolatiematerialen die daarvoor geschikt zijn, zoals de Unidek Walker, de Unidek Runner en de Unidek Marathon. 29

28 Schadevoorbeeld 2 Probleem: aantasting door vocht Isolatiematerialen: MWR en EPB Schadebeeld 1: corrosieve aantasting van stalen bevestiger door vocht in het isolatiemateriaal Schadebeeld 2: aantasting van het isolatiemateriaal door vocht en corrosieve aantasting van de stalen onderconstructie Kenmerken Door ingesloten bouwvocht of lekkagevocht ontstaat, vooral onder winterse omstandigheden, inwendige condensatie in het isolatiemateriaal. Alle bevestigers en de geprofileerde stalen dakplaten vertonen (ernstige) corrosieverschijnselen. Bij aanzienlijke inwendige condensatie gaat bovendien de samenhang van het isolatiemateriaal verloren. 30

29 Schadevoorbeeld 2 Probleem: aantasting door vocht Oorzaak Geëxpandeerd perlietboard isolatie is in het algemeen vochtgevoelig. Dit wordt veroorzaakt door de toegepaste bindmiddelen. Dit betekent dat als een dak bouwfysisch onjuist functioneert of vocht in de dakbedekkingsconstructie komt (bouwvocht of lekkage), het materiaal zijn samenhang voor een deel kan verliezen. De mate waarin dit gebeurt is afhankelijk van de kwaliteit van het materiaal en de hoeveelheid vocht en de tijdsduur dat het vocht in isolatiemateriaal aanwezig is. Vocht veroorzaakt in combinatie met bepaalde stoffen in het EPB een corrosief milieu. Dit betekent dat stalen bevestigingsmiddelen die geen bijzondere weerstand tegen corrosie bezitten, aangetast worden door roestvorming. Ditzelfde geldt voor stalen onderconstructies. Oplossing Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Werk het isolatiemateriaal direct na het aanbrengen af met een waterdichte laag. Voer regelmatig onderhoud uit aan het dak om het risico van lekkage zo klein mogelijk te maken. Werk met isolatieplaten waarbij het risico van vochtaantasting zo klein mogelijk is, bijvoorbeeld de Unidek Walker, de Unidek Runner of de Unidek Marathon. 31

30 Schadevoorbeeld 3 Probleem: beschadiging cacheerlaag Isolatiematerialen: EPS, PUR/PIR en PF Schadebeeld 1: beschadiging van losse overlappen bij gecacheerde geëxpandeerd polystyreen isolatie Schadebeeld 2: beschadiging cacheerlaag door gasfles Kenmerken Door uitvoeringsomstandigheden is de cacheerlaag beschadigd met gevolgen voor het isolatiemateriaal en/of de dakbedekking. In beide voorbeelden moet de dakbedekking nog worden aangebracht, maar het is duidelijk dat bij gebruik van dergelijke beschadigde isolatieplaten de dakbedekking niet optimaal kan functioneren. 32

31 Schadevoorbeeld 3 Probleem: beschadiging cacheerlaag Oorzaak Isolatieplaten, of ze nu gecacheerd zijn of niet, moeten met zorg worden verwerkt, want ieder isolatiemateriaal is in meer of mindere mate kwetsbaar. Beschadigingen zoals getoond in de schadevoorbeelden zijn veroorzaakt door ruwe uitvoeringsomstandigheden. Bij gecacheerde EPS-isolatieplaten met brede overlappen is het risico van beschadigen van deze overlappen extra groot. Het risico van beschadigen door vallende voorwerpen zoals een gasfles bij de brossere kunststof schuimen (PUR/PIR en PF) is groter dan bij de wat elastischer types (EPS). Ook speelt de kwaliteit en sterkte van de cacheerlaag een grote rol. Oplossing Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Werk het isolatiemateriaal direct na het aanbrengen af met een waterdichte laag. Werk met isolatieplaten waarbij het risico van beschadigen zo klein mogelijk is, bijvoorbeeld de Unidek Walker of de Unidek Runner die geen losse overlappen hebben die beschadigd kunnen worden of de Unidek Marathon die slechts een kleine overlap heeft (20 mm) en bovendien een extra sterke cacheerlaag. 33

32 Schadevoorbeeld 4 Probleem: blaasvorming in de dakbedekking Isolatiematerialen: EPS, PUR/PIR, PF en CG Schadebeeld 1: ernstige blaasvorming in volledig op het isolatiemateriaal gekleefde dakbedekking Schadebeeld 2: ernstige blaasvorming in volledig op het isolatiemateriaal gekleefde dakbedekking Kenmerken In de (meestal bitumen) dakbedekking is sprake van (ernstige) blaasvorming. Blaasvorming komt alleen voor bij isolatiematerialen met een gesloten afwerking (gecacheerd kunststofschuim) of een gesloten structuur (cellulair glas). Dit soort blaasvorming betreft vrijwel altijd volledig gekleefde dakbedekkingssystemen. 34

33 Schadevoorbeeld 4 Probleem: blaasvorming in de dakbedekking Oorzaak Wanneer op een gesloten ondergrond zoals gecacheerd kunststofschuim of cellulair glas een (bitumen) dakbedekking volledig wordt gekleefd met bitumen, dan is het vrijwel onmogelijk om vuil, vocht- of luchtinsluiting te voorkomen. Dit betekent dat in de kleeflaag tussen de gesloten ondergrond en de eerste laag dakbedekking op sommige plaatsen rondom afgesloten ruimten zijn ontstaan, gevuld met (vochtige) lucht. Bij zonbelasting ontwikkelen zich op deze plaatsen blazen, die geleidelijk aan steeds groter worden. Bij PUR/PIRplaten bestaat het risico dat door de hitte van de aangebrachte kleefbitumen het gas in de cellen van het isolatiemateriaal expandeert en door de celwanden breekt, om vervolgens opgesloten te worden tussen de cacheerlaag en het dakbedekkingsmateriaal, hetgeen eveneens tot blaasvorming leidt. Oplossing Pas op gesloten ondergronden zoals gecacheerd kunststofschuim bij voorkeur geen volledig gekleefde bedekkingen toe. Het risico van blaasvorming is bij mechanisch bevestigde systemen en geballaste systemen vrijwel nihil. Werk met isolatieplaten die uitgesproken geschikt zijn voor mechanisch bevestigde systemen zoals Unidek Walker of de Unidek Runner dan wel voor geballaste dakbedekkingen, zoals de Unidek Walker, de Unidek Runner en de Unidek Marathon. 35

34 Schadevoorbeeld 5 Probleem: breuk in isolatie Isolatiematerialen: PF, EPB en CG Schadebeeld 1: breuk in isolatieplaten van cellulair glas Schadebeeld 2: breuk in isolatieplaten van phenolformaldehydeschuim Kenmerken Door een niet vlakke ondergrond worden de brosse isolatiematerialen ongelijkmatig ondersteund. Bij (meestal) loopbelasting breken daardoor de isolatieplaten. Dit kan gevolgen hebben voor de functionaliteit van het dakbedekkingssysteem. 36

35 Schadevoorbeeld 5 Probleem: breuk in isolatie Oorzaak Bij intensief loopverkeer of belasting van de dakbedekkingsconstructie met een isolatie van bros schuimmateriaal, kan zowel tijdens de bouwfase als in de gebruiksfase breuk optreden. Het risico hierop is het grootst bij ongelijke of nietvlakke ondergronden. Als bros schuimmateriaal niet gelijkmatig is ondersteund dan ontstaat bij belasting in het materiaal een buigend moment. Het gevolg hiervan is dat zowel tussen de steunpunten (aan de onderzijde) als boven de steunpunten (aan de bovenzijde) trekspanningen ontstaan, waartegen dergelijke materialen slecht bestand zijn, zodat breuk optreedt. Oplossing Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Dit betekent onder meer dat specifieke eisen gesteld moeten worden aan de vlakheid van de ondergrond, afhankelijk van het al dan niet brosse karakter van het isolatiemateriaal. Werk met isolatieplaten waarbij het risico van brosse breuk zo klein mogelijk is, bijvoorbeeld de Unidek Walker, de Unidek Runner of de Unidek Marathon ; brosse breuk kan hierbij niet plaatsvinden. 37

36 Schadevoorbeeld 6 Probleem: delaminatie van het isolatiemateriaal Isolatiematerialen: MWR en EPB Schadebeeld 1: delaminatie van steenwol isolatie door windbelasting Schadebeeld 2: delaminatie van geëxpandeerd perlietboard isolatie als gevolg van windbelasting Kenmerken Bij zogenoemde direct mechanisch bevestigde isolatiesystemen wordt het isolatiemateriaal mechanisch bevestigd aan de onderconstructie en het dakbedekkingssysteem volledig gekleefd op het isolatiemateriaal. Als gevolg van de relatief lage delaminatieweerstand van het isolatiemateriaal treedt bij windbelasting delaminatie op in het isolatiemateriaal, meestal vlak onder de dakbedekkingslaag. 38

37 Schadevoorbeeld 6 Probleem: delaminatie van het isolatiemateriaal Oorzaak Zoals toegelicht bij schadevoorbeeld 4 (blaasvorming) is het bij het aanbrengen van een volledig gekleefd dakbedekkingssysteem onvermijdelijk dat er plaatsen in de kleeflaag zijn waar geen of nauwelijks hechting is met het isolatiemateriaal. Dit betekent dat bij direct mechanisch bevestigde isolatieplaten, waarop de dakbedekking is gekleefd, er bij windbelasting pel- en delaminatiekrachten worden uitgeoefend. Isolatiematerialen met een lage delaminatieweerstand zijn hier niet tegen bestand, met als gevolg dat over soms grote oppervlakten delaminatie optreedt in het isolatiemateriaal, vlak onder de dakbedekking. Oplossing Werk bij voorkeur met indirect bevestigde isolatie/dakbedekkingssystemen. Dat wil zeggen dat de mechanische bevestiging plaatsvindt door (de eerste laag van) het dakbedekkingssysteem. Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Werk met isolatieplaten met een goede delaminatieweerstand, bijvoorbeeld de Unidek Walker of de Unidek Runner, specifiek ontwikkeld voor toepassing in indirect mechanisch bevestigde dakbedekkingsconstructies. 39

38 Schadevoorbeeld 7 Probleem: insmelten van het isolatiemateriaal Isolatiemateriaal: EPS Schadebeeld 1: ingezakte dakbedekking op geëxpandeerd polystyreen isolatie, die is ingesmolten bij het branden van de dakbedekking Schadebeeld 2: gesmolten geëxpandeerd polystyreen isolatie als gevolg van branden dakbedekking Kenmerken Bij standaard EPS-dakisolatie wordt een eenlaags mechanisch bevestigd bitumen dakbedekkingsconstructie aangebracht volgens de brandmethode. De lichte cacheerlaag geeft onvoldoende bescherming aan de EPS-isolatie tegen de hitte van de propaanbrander, als gevolg waarvan de EPS-isolatie insmelt. 40

39 Schadevoorbeeld 7 Probleem: insmelten van isolatiemateriaal Oorzaak Geëxpandeerd polystyreen isolatie met een standaardcachering is weinig bestand tegen de warmtebelasting die ontstaat door de open-vuurmethode voor het aanbrengen van specifiek eenlaagse bitumen dakbedekkingssystemen. Zowel bij langs- als dwarsoverlappen ontstaat een dermate grote warmtebelasting dat het EPS-materiaal insmelt, hetgeen onder meer ten koste gaat van de functionaliteit. De relatief grote warmtebelasting ontstaat door de plaatselijk dikkere laag bitumen die de warmte lang vasthoudt en overbrengt naar het onderliggende EPS, waardoor dit insmelt. Oplossing Pas bij eenlaagse bitumen dakbedekkingssystemen, aangebracht volgens de brandmethode uitsluitend isolatiematerialen toe, die daarvoor geschikt zijn, zoals de Unidek Marathon. Pas een tweelaags dakbedekkingssysteem toe, hetzij (indirect) mechanisch bevestigd, hetzij losliggend en geballast op een daarvoor geschikt isolatiemateriaal, bijvoorbeeld de Unidek Walker of de Unidek Runner. 41

40 Schadevoorbeeld 8 Probleem: krimp, gepaard met plooivorming Isolatiematerialen: EPS en PF Schadebeeld 1: plooivorming in de dakbedekking als gevolg van krimp in de onderliggende isolatieplaten Schadebeeld 2: door krimp in de isolatieplaten ontstaan plooien in de dakbedekking boven de onderliggende naden Kenmerken Bij koud- of slecht gekleefde isolatieplaten die krimpneiging vertonen ontstaan specifiek langs de dakranden grote krimpnaden, gecombineerd met plooivorming in de dakbedekking, verdeeld over de rest van het dak. Vaak manifesteren de plooien zich boven de plaatnaden. 42

41 Schadevoorbeeld 8 Probleem: krimp, gepaard met plooivorming Oorzaak Phenolformaldehydeschuim en geëxpandeerd polystyreen isolatie kunnen door verschillende oorzaken krimp vertonen. Bij PF ontstaan krimpverschijnselen door wisselend vochtgehalte, dat wil zeggen dat wanneer de platen bij het aanbrengen relatief vochtig waren ze daarna door droging krimpen. Bij EPS kan sprake zijn van zogenoemde geboortekrimp. Geboortekrimp is de verkorting in afmetingen die ontstaat direct na het fabriceren als gevolg van het afkoelen, ontvochtiging en druknivellering met omgevingslucht. Bij koud- of slecht gekleefde isolatieplaten, die krimpneiging vertonen, ontstaat het zogenoemde wandelen van de isolatieplaten. Dit wordt gekenmerkt door het lostrekken van de dakbedekking ter plaatse van de dakranden en schuinwegtrekkende plooien op de hoeken van het dakvlak. Tegenwoordig komt dit verschijnsel veel minder voor, omdat koudkleven vrijwel niet meer wordt toegepast. Oplossing Pas altijd (mechanische) kimfixatie toe door de eerste strook of laag dakbedekking. Pas bij voorkeur mechanisch bevestigde losliggende en geballaste dakbedekkingssystemen toe. Pas een tweelaags dakbedekkingssysteem toe, hetzij (indirect) mechanisch bevestigd, hetzij losliggend en geballast op een daarvoor geschikt isolatiemateriaal, bijvoorbeeld de Unidek Walker of de Unidek Runner. 43

42 Schadevoorbeeld 9 Probleem: krimpnaden tussen isolatieplaten Isolatiematerialen: EPS en PF Schadebeeld 1: bij koud weer tekenen (vooral s-morgens) de naden tussen de isolatieplaten duidelijk af. Schadebeeld 2: ernstige krimpnaden tussen phenolformaldehydeschuim isolatieplaten Kenmerken De (mechanisch bevestigde) isolatieplaten vertonen rondom krimpnaden in de orde van 5 mm tot soms wel meer dan 10 mm. Soms gaat dit ook gepaard met enige plooivorming in de dakbedekking (zie ook schadevoorbeeld 8) maar bij een goede fixatie van het isolatiemateriaal blijft in het algemeen de dakbedekking vlak. 44

43 Schadevoorbeeld 9 Probleem: krimpnaden tussen isolatieplaten Oorzaak Zowel bij het productieproces van PF-schuim als van EPS ontstaat enig vocht in het schuim. Daarnaast heeft specifiek PF-schuim de neiging vocht op te nemen door oorzaken als bouwvocht, inwendige condensatie en lekkage. Bij verandering van het vochtgehalte ondergaat het schuim een volumeverandering: bij vochttoename zet het materiaal uit en bij uitdroging ontstaat krimp. Omdat bij dit schadevoorbeeld meestal sprake is van mechanische bevestiging zullen de isolatieplaten niet gaan wandelen zoals in schadevoorbeeld 8. De dakbedekking blijft daardoor redelijk vlak. Vooral bij brede naden (> 5 mm) ontstaan er door de naden extra warmteverliezen. Oplossing Werk met isolatiematerialen waarvan de krimp conform de specificatie van de fabrikant minimaal is. Pas bij voorkeur mechanisch bevestigde losliggende en geballaste dakbedekkingssystemen toe. Pas een tweelaags dakbedekkingssysteem toe, hetzij (indirect) mechanisch bevestigd, hetzij losliggend en geballast op een daarvoor geschikt isolatiemateriaal, bijvoorbeeld de Unidek Walker of de Unidek Runner. 45

44 Schadevoorbeeld 10 Probleem: kromtrekken Isolatiematerialen: PUR/PIR en PF Schadebeeld 1: kromgetrokken phenolformaldehydeschuim isolatieplaten Schadebeeld 2: kromgetrokken polyurethaanschuim isolatieplaten met naschuimverschijnselen aan de randen (zie ook schadevoorbeeld 12) Kenmerken Het verschijnsel van kromtrekken komt relatief het meeste voor bij isolatieplaten die dikker zijn dan 80 mm. Het kromtrekken kan variëren van enkele millimeters tot meer dan 20 mm. In het algemeen is ook vocht van invloed, specifiek geldt dit voor het kromtrekken bij PF-isolatie. 46

45 Schadevoorbeeld 10 Probleem: kromtrekken Oorzaak Zoals ook bij de schadevoorbeelden 9 en 10 aangegeven is PF-schuim gevoelig voor veranderingen in vochtgehalte. De drogingskrimp die bij dit materiaal kan optreden wordt in de lengte en breedterichting geremd door de cacheringen. Doordat er over de dakisolatie vrijwel altijd een temperatuurgradiënt aanwezig is, zal ook het vochtgehalte over de dikte niet hetzelfde zijn. Het gevolg hiervan is dat ook de krimp aan beide zijden van het materiaal verschillend is, waardoor de platen kromtrekken. Bij PUR-isolatie ontstaat kromtrekken vooral door een onvoldoende vormstabiliteit. De vormstabiliteit wordt kritischer bij het toenemen van de dikte, waardoor namelijk het verschil in schuimkwaliteit tussen boven- en onderzijde groter wordt. Oplossing Wanneer het risico op kromtrekken een gegeven is moeten additionele bevestigingsmiddelen worden toegepast en moeten de isolatieplaten zodanig aan de onderconstructie worden bevestigd dat dit risico wordt geëlimineerd. Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Werk met isolatieplaten met een goede vormstabiliteit en een geringe vochtgevoeligheid, bijvoorbeeld de Unidek Walker, de Unidek Runner of de Unidek Marathon. 47

46 Schadevoorbeeld 11 Probleem: loslaten cacheerlaag Isolatiematerialen: EPS, PUR/PIR en PF Schadebeeld 1: de aluminium cacheerlaag van de polyisocyanuraatschuim isolatieplaat laat los vanwege het vrijwel ontbreken van hechting Schadebeeld 2: de cacheerlaag van het phenolformaldehydeschuim laat (plaatselijk) los Kenmerken Als gevolg van slechte hechting van de cacheerlaag op het isolatiemateriaal (productiefout) laat de cacheerlaag gemakkelijk los. Dit kan vooral tot problemen en schade leiden bij gekleefde systemen. Bij EPS-isolatie wordt hierdoor het risico van insmelten vergroot. 48

47 Schadevoorbeeld 11 Probleem: loslaten cacheerlaag Oorzaak Cacheerlagen worden bij EPS-isolatie apart aangebracht door verkleving met bitumen of streepsgewijze aangebrachte polyurethaanlijm. Specifiek bij bitumen als kleefmiddel geldt dat de temperatuur niet te hoog mag zijn om insmelten te voorkomen. Daardoor kan het wel eens voorkomen dat de temperatuur te laag is om een goede hechting tot stand te brengen. Bij PUR/PIR-isolatie en PF-isolatie vormen de cacheerlagen een essentieel onderdeel in het continue productieproces. De hechting tussen het schuim en het materiaal van de cacheerlaag hangt af van diverse factoren zoals schuimreceptuur, hechtingseigenschappen van de cacheerlaag en productietechniek. Wanneer deze factoren niet optimaal op elkaar afgestemd zijn komt een minder goede hechting tot stand en kan de cacheerlaag gemakkelijk losraken. Oplossing Pas isolatiematerialen toe met een bewezen goede delaminatiesterkte, zoals vastgelegd in een relevant KOMO-attest-met-productcertificaat (CTG). Werk met isolatieplaten waarbij het risico op loslaten van de cacheerlaag zo klein mogelijk is doordat een zeer betrouwbare lijmmethode is toegepast, bijvoorbeeld de Unidek Walker, de Unidek Runner of de Unidek Marathon. 49

48 Schadevoorbeeld 12 Probleem: naschuimen bij de randen van de isolatieplaten Isolatiematerialen: PUR/PIR en PF Schadebeeld 1: door naschuimen zijn de randen van de isolatieplaten dikker geworden, hetgeen zich duidelijk aftekent in de dakbedekking Schadebeeld 2: polyurethaanschuim isolatieplaten met dikker geworden randen als gevolg van naschuimen Kenmerken Het verschijnsel van naschuimen komt net als kromtrekken relatief het meest voor bij isolatieplaten die dikker zijn dan 80 mm. Het gevolg is dat de isolatieplaten aan de randen (aanzienlijk) dikker zijn dan in het midden van de plaat. In het algemeen is vocht van invloed, specifiek op het naschuimen bij PUR/PIR. 50

49 Schadevoorbeeld 12 Probleem: naschuimen bij de randen van de isolatieplaten Oorzaak Bij schadevoorbeeld 10 is behandeld dat kromtrekken bij PUR-isolatie vooral ontstaat door onvoldoende vormstabiliteit. Kromtrekken gaat vaak gepaard met naschuimen aan de randen en soms wordt dit ook met elkaar verward. Het naschuimen bij PUR-isolatie wordt vaak veroorzaakt door vochtinvloeden, hetgeen natuurlijk ook met de uitvoeringsomstandigheden te maken kan hebben. Minder stabiel PURschuim heeft de neiging onder invloed van vocht na te schuimen, waardoor het materiaal dikker wordt. Dit vindt vooral plaats in de omgeving van plaatnaden waartussen vocht getransporteerd kan worden. Oplossing Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Werk met isolatieplaten met een goede vormstabiliteit en een geringe vochtgevoeligheid, bijvoorbeeld de Unidek Walker, de Unidek Runner of de Unidek Marathon. 51

50 Schadevoorbeeld 13 Probleem: penetratie dakbedekking door bevestigers als gevolg van zacht geworden isolatie Isolatiematerialen: MWR en EPB Schadebeeld 1: bevestiger van onderliggende steenwol isolatie heeft de PVC-dakbedekking vrijwel gepenetreerd Schadebeeld 2: ook na reparatie vindt opnieuw penetratie van de dakbedekking plaats door de schroefkop Kenmerken Als gevolg van zachter geworden isolatie zijn de schroefkoppen van de bevestigers door het belopen door de dakbedekking gedrukt. Wanneer alleen volstaan wordt met het repareren van de beschadigingen treedt vaak na korte tijd opnieuw ter plaatse van de reparaties dezelfde beschadiging op. Het verschijnsel wordt op den duur vaak erger vanwege de optredende lekkages en de invloed van vocht op de druksterkte (zie ook schadevoorbeeld 15). 52

51 Schadevoorbeeld 13 Probleem: penetratie dakbedekking door bevestigers als gevolg van zacht geworden isolatie Oorzaak Bij steenwol isolatie in standaard kwaliteit is de beloopbaarheid soms slecht (klasse 0). Het materiaal verliest bij herhaald belasten een deel van zijn druksterkte en wordt zachter. Wanneer de bevestigers niet geborgd zijn in de drukverdeelplaat worden bij het belopen in de omgeving van de bevestigingen, de schroefkoppen door de dakbedekking gedrukt. Hierdoor ontstaat lekkage, wat na enige tijd het verschijnsel alleen maar versterkt (zie ook schadevoorbeeld 15). Bij EPB-isolatie kan de isolatie zacht worden door vochtinvloed (zie ook schadevoorbeeld 2) met vergelijkbare gevolgen. Oplossing Pas beperkt beloopbare isolatiematerialen (klasse 1) uitsluitend toe in daken die weinig belopen worden. Overweeg hierbij bevestigingsmiddelen toe te passen met een borging tussen de bevestiger en de drukverdeelplaat. Verwerk isolatiematerialen met grote zorg en conform de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant en/of de aanwijzingen in het BDA Dakboekje 2008 of de relevante BDA Praktijkbladen. Werk met isolatieplaten met een beloopbaarheid in een klasse die overeenkomt met het verwachte gebruik van het dak, bijvoorbeeld de Unidek Walker (klasse 1), de Unidek Runner (klasse 2) of de Unidek Marathon (klasse 3). 53