Silmarillion I: over de Drie verborgen Koninkrijken Door Frits Burger

Transcriptie

1 Silmarillion I: over de Drie verborgen Koninkrijken Door Frits Burger In de Ban van de Ring eindigt met het grote afscheid. Merijn en Pepijn hadden bericht gekregen van Frodo s geheime vertrek en kwamen nog net op tijd om afscheid te nemen. Pepijn lacht met tranen in zijn ogen. Je hebt weer geprobeerd ons te vlug af te zijn, Frodo, zei hij. Deze keer ben je er bijna in geslaagd, maar het is je toch niet gelukt. Maar deze keer was het niet Sam die je verraadde, maar Gandalf zelf. Ja, zei Gandalf. Want het zal beter zijn om gedrieën terug te rijden dan alleen. Welnu, hier eindelijk, beste vrienden, aan de zeekust, eindigt thans ons Reisgenootschap in Midden-aarde. Ga in vrede! Ik zal niet zeggen: ween niet, want niet alle tranen zijn een kwaad ding. Toen kuste Frodo Merijn en Pepijn, en als laatste Sam, en ging aan boord; en de zeilen werden gehesen en de wind woei en langzaam gleed het schip weg langs de lange grijze riviermond; en het licht van het Flesje van Galadriel dat Frodo had meegenomen, schitterde en was toen niet meer te zien. En het schip kwam buitengaats in volle zee en verdween naar het Westen totdat tenslotte, op een regennacht, Frodo een zoete geur in de lucht rook en het geluid van zingen hoorde dat over het water kwam. En toen scheen het hem toe dat, evenals in zijn droom in het huis van Bombadil, het grijze regengordijn helemaal van zilver glas werd en werd opgetrokken, en hij zag witte stranden en daarachter een ver groen land onder een snelle zonsopgang. ( ) Sam blijft in duisternis achter en Frodo vaart een nieuw land binnen waar de Elfen wonen, een nieuwe wereld met nieuwe verhalen, want herinneren we ons de woorden van Sam en Frodo even voordat zij de tunnel van Shelob binnengingen: Wij hebben u hebt iets van het licht ervan in dat sterrenglas dat de Vrouwe u heeft gegeven. Lieve help, te bedenken dat we nog in datzelfde verhaal zitten. Het gaat maar door. Komt er nooit een eind aan de grote verhalen? Nee, ze eindigen nooit als verhalen, zei Frodo. Maar de personages erin komen en gaan wanneer hun rol is uitgespeeld. Onze rol zal laat of vroeg ten einde lopen. De verhalen gaan alsmaar door, want bij Tolkien regeert de Ring: alles is cyclisch: 1

2 In de Ban van de Ring ziel geest Silmarillion Frodo Beren Mensen lichaam Elfen Dwergen Hobbit Bilbo Alleen de personages veranderen, zegt Frodo. Hij verandert inderdaad: hij wordt een mens. Hij krijgt ook een andere naam: Beren. En het nieuwe land waar hij in terecht komt heet Beleriand. Men gaat er meestal van uit dat de verwoesting van het land Beleriand, zoals beschreven in de Silmarillion, vooraf gegaan is aan de gebeurtenissen van In de Ban van de Ring. De mythologie van de Silmarillion wordt dan een ode mythologie die vergeleken kan worden met andere oudere mythologieën. En het is mogelijk en door velen al onderzocht om Tolkiens mythologie te vergelijken met oudere mythologieën zoals die van de Germanen, de Perzen, de Grieken of de Romeinen. Maar het wezen van Tolkiens mythologie is nu juist dat zij nieuw is en hoewel zij oudere elementen in zich sluit, wijst zij naar de toekomst en niet naar het verleden. In het Midden-aarde van In de Ban van de Ring is Beleriand van de kaart verdwenen. Het enige wat van dit schone land is overgebleven is de oostelijke landstreek Forlindon. Maar wanneer we er vanuit gaan dat de Silmarillion niet alleen vooraf gaat aan In de Ban van de Ring, maar er ook op volgt zoals past in het cyclisch denken -, dan vinden degenen die vanuit In de Ban van de Ring naar het Licht van het Westen varen, opnieuw een land uit de zee verrezen. We hebben de vorige keer gezien hoe Frodo door zijn lange lijdensweg steeds lichter en lichter werd waardoor hij steeds meer op een Elf ging lijken. Een Lichtlichaam werd in hem geschapen dat hem tot voertuig zal worden in de nieuwe wereld. Beleriand is eigenlijk niets anders dan het geografisch beeld van dit Lichtlichaam. Zoals Beleriand uit de zee verrijst, zo 2

3 is ook het Lichtlichaam van Frodo uit zijn lichamelijkheid verrezen. Maar dit Lichtlichaam is nog nieuw en onbewoond. Het verhaal van de Silmarillion gaat over het bewoonbaar maken van het land Beleriand, dus het bewoonbaar maken van het Lichtlichaam. Wanneer de Mensen vanuit het oosten voor de eerste keer aankomen in Beleriand, treffen ze de Elfen reeds aan. Drie Elfengeslachten hebben hun rijk in Beleriand gesticht: het rijk van Doriath, het rijk van Gondolin en het rijk van Nargothrond. Heer over Nargothrond is Finrod Felagund en deze Elfenvorst is het die de eerste Mensen ontmoeten wanneer zij onder leiding van Bëor de Oude de Blauwe Bergen overtrekken: Na vele levens van zwerven had Bëor hen tenslotte uit het Oosten over de Blauwe Bergen geleid, de eersten van het Mensengeslacht die in Beleriand kwamen; en zij zongen omdat ze blij waren en dachten dat ze aan alle gevaren waren ontsnapt en eindelijk in een land zonder angst waren gekomen. En ongetwijfeld denken Frodo en de anderen die naar het nieuwe land overvaren, dit ook. De werkelijkheid zal heel anders blijken te zijn! Lang sloeg Finrod Felagund hen gade, en liefde voor hen welde in zijn hart op; maar hij hield zich schuil tussen de bomen tot ze allemaal in slaap waren gevallen. Toen begaf hij zich onder de slapende lieden en ging naast hun uitdovende vuur zitten waar niemand de wacht hield; en hij pakte een primitieve harp die Bëor terzijde had gelegd, en hij maakte er muziek op zoals de oren van Mensen nog nooit hadden gehoord; want zij hadden tot nu toe geen leermeesters in die kunst gehad, behalve alleen de Donkere Elfen in de wilde landen. Nu ontwaakten er Mensen en luisterden naar Felagund terwijl hij harp speelde en zong, en elk dacht dat hij een of andere mooie droom had, tot hij zag dat zijn metgezellen naast hem ook wakker waren; maar zij spraken niet en verroerden zich niet terwijl Felagund nog speelde vanwege de schoonheid van de muziek en het wonder van het lied. Wijsheid school er in de woorden van de Elfenkoning, en de harten van hen die naar hem luisterden, werden wijzer, want de dingen waarover hij zong, over het maken van Arda en het geluk van Aman achter de schaduwen van de Zee, kwamen als duidelijke visioenen voor hun ogen, en zijn Elfentaal werd in iedere geest overeenkomstig diens eigen maatstaf geïnterpreteerd. ( ) De klanken van de Nieuwe Taal roepen, overeenkomstig het spreken in tongen met Pinksteren, beelden, visioenen op die in ieders geest eender zijn, hoewel hij uiterlijk een andere taal spreekt. Arda is Midden-aarde en Aman is het Land van de Gezegenden in het Westen. Het eerste wat Frodo, nu in de gedaante van een Mens, hoort, wanneer hij in het nieuwe land aankomt, is 3

4 muziek, een gezang dat hem vertelt over de Schepping van Midden-aarde en haar verdere geschiedenis tot het moment waarop de Mensen in Beleriand verschijnen. Met andere woorden: de Mensen worden onderwezen in al wat de Silmarillion beschrijft tot hun komst, te weten: de Ainulindalë De Muziek van de Ainur, de Valaquenta het Verhaal van de Valar en de eerste helft van de Quenta Silmarillion De Geschiedenis van de Silmarillen. Na hun komst in Beleriand volgt nog het tweede gedeelte van de Quenta Silmarillion, de Akallabêth De Verzwolgene ofwel Atalantë, de geschiedenis over de Val van Númenor, en tenslotte het Verhaal over de Ringen van Macht en de Derde Era. Wij zullen ons vooral bezighouden met de Quenta Silmarillion, de Geschiedenis van de Silmarillen. De komst van de Mensen, dus van Frodo, valt dus midden in de Silmarillion zoals wij hem nu kennen. Vóór hun komst is vooral sprake van opbouw en vrede, hoewel er zo nu en dan hevig gevochten moet worden tegen het kwaad dat steeds uit het noorden dreigt. Na hun komst begint de afbraak en verwoesting van het schone Beleriand. Het hoofdstuk na dat Over de komst van de Mensen in het Westen heet Over de verwoesting van Beleriand en de Val van Fingolfin. Dit is de tragiek van de Mensen dat ze de verwoesting met zich meedragen. Maar wat Frodo het eerst hoort, is de Ainulindalë, De Muziek van de Ainur. De Ainur zijn de Heiligen, de Goden. In het begin schiep Eru, de Ene, die in de Elfentaal Ilúvatar heet, de Ainur als vrucht van zijn gedachten; en zij maakten een groots muziekstuk voor hem. Door die Muziek ontstond de Wereld, want Ilúvatar maakte het lied van de Ainur zichtbaar en zij aanschouwden het als een licht in de duisternis. En velen van hen werden bekoord door haar schoonheid en door haar geschiedenis die zij als in een visioen zagen beginnen en opbloeien. Daarom schonk Ilúvatar Bestaan aan hun visioen en plaatste het middenin de Leegte, en het Geheime Vuur werd gezonden om in het hart van de wereld te branden; en het werd Eä genoemd. Toen stonden diegenen van de Ainur die het begeerden, op en traden de wereld binnen aan het begin van de Tijd; en het was hun taak om haar tot stand te brengen en door hun inspanningen het visioen waar te maken dat zij hadden gezien. Lang werkten zij in de regionen van de Eä die zich ver buiten het denken van Elfen en Mensen uitstrekken, tot Arda, het Koninkrijk van de Aarde, in de vastgestelde tijd was gemaakt. Toen trokken zij de gewaden van de Aarde aan en daalden ernaar af en woonden erop. (27) Door het harpspel van Felagund hoort en schouwt hij vervolgens het Verhaal van de Valar, de Valaquenta. De Groten onder de Ainur noemen de Elfen de Valar, de Machten van Arda, en de Mensen hebben hen vaak goden genoemd. (27) 4

5 De Valar zijn het die de kleding van de Aarde aantrokken en daar woonden uit liefde voor de Kinderen van Ilúvatar, de Elfen en de Mensen, de Eerstgeborenen en de Volgelingen. Varda is de Godin die we uit In de Ban van de Ring als Elbereth kennen: Van alle Groten die in deze wereld wonen, hebben de Elfen voor Varda de meeste verering en liefde. Elbereth noemen zij haar en zij roepen haar naam uit de schaduwen van Middenaarde en verheffen die in gezang bij de opkomst van de sterren. (28) Denken we aan het moment waarop Sam Shelob in de ogen kijkt en de dodelijke blik in haar ogen ziet. Zijn tong komt los en zijn stem roept in een vreemde taal die hij niet kent: A Elbereth Gilthoniel O menel palan-diriel, Le nallon sí di nguruthos! A tiro nin, Fanuilos! (IdBvdR 879) Dan hoort en schouwt Frodo de geschiedenis van de Silmarillen, hoe de Vala Yavanna, de Godin van de groei, de Twee Bomen van de Zon en de Maan in het land van de Valar, Valinor, heeft geplant en hoe Fëanor, de machtigste onder de Elfen die in Valinor woonden, de Silmarillen smeedde: In die tijd werden de dingen gemaakt die naderhand het befaamdst werden van alle werken van de Elfen. Want Fëanor, die op het toppunt van zijn macht was gekomen, was van een nieuwe gedachte vervuld, of misschien kwam een schaduw van voorkennis van het naderend lot tot hem; en hij dacht erover na hoe het licht van de Bomen, de glorie van het Gezegende Rijk, onvergankelijk in stand kon worden gehouden. Toen begon hij aan een lang en geheim werk, en hij riep al zijn kennis en zijn macht en zijn verfijnde vaardigheid te hulp; en tenslotte maakte hij de Silmarillen. Wat vorm betreft, leken zij op drie grote juwelen. Maar pas tegen het Einde zal bekend worden van welke materie zij werden gemaakt. Als het kristal van diamanten leek het, maar toch was het sterker dan adamant, zodat geen geweld binnen het Koninkrijk van Arda ze kon beschadigen of breken. Toch was dat kristal wat het lichaam voor de Kinderen van Ilúvatar is: de behuizing van het innerlijke vuur dat zich erbinnen, maar tevens in alle delen ervan bevindt, en dat het leven ervan is. En het innerlijke vuur van de Silmarillen maakte Fëanor van het versmolten licht van de Bomen van Valinor, dat nog in hen leeft, hoewel de Bomen allang zijn verdord en niet langer stralen, Daarom schenen de Silmarillen met hun eigen straling, ook in de duisternis van de diepste schatkamer, als de sterren van Varda; maar toch, alsof zij werkelijk levende dingen waren, verheugden zij zich in licht en ontvingen het en gaven het in nog wonderbaarlijker tinten terug dan daarvoor. 5

6 Allen die in Aman woonden, waren vol verbazing en verrukking over het werk van Fëanor. En Varda heiligde de Silmarillen, zodat geen sterfelijk vlees, noch onreine handen, noch iets van slechte wil ze zal kunnen aanraken zonder te worden geblakerd en verschrompeld (75) Het Licht in de Bomen werd door de grote Spin Ungoliant, de oermoeder van Shelob, opgezogen en er kwam duisternis over Valinor. Het Licht van de Bomen leefde nu slechts verder in de Silmarillen van Fëanor. Maar Melkor, nu onder de naam van Morgoth, de Zwarte Vijand van de wereld, stal listig de Silmarillen en vluchtte naar de ruïnes van Angband in het noorden: en boven hun poorten richtte hij de drievoudige toppen van de Thangorodrim op en een grote donkere rookpluim hing er altijd omheen. Daar werden de legers van zijn beesten en zijn demonen talloos, en het ras van Orks, al lang geleden ontstaan, groeide en vermenigvuldigde zich in de ingewanden van de aarde. Donker viel nu de schaduw over Beleriand, zoals hierna wordt verteld; maar in Angband smeedde Morgoth voor zichzelf een grote kroon van ijzer en hij noemde zich Koning van de Wereld. Ten teken hiervan zette hij de Silmarillen in zijn kroon. Zijn handen werden zwart geblakerd bij de aanraking van die geheiligde juwelen en zij bleven voor altijd zwart; en ook was hij nooit vrij van de pijn van de verbranding en de woede om die pijn (92-93) Fëanor trok met zijn Elfen, de Noldor, weg uit het Gezegende Rijk van Valinor naar Middenaarde om de Silmarillen terug te veroveren op Morgoth. Maar de reis was catastrofaal en hij werd tenslotte zelf gedood. Zijn broeders Fingolfin en Finarfin trokken nu verder Beleriand in om het te beschermen tegen de macht van Morgoth uit het noorden. De zoon van Fingolfin, Turgon, stichtte het Verborgen Koninkrijk Gondolin en de zoon van Finarfin, Finrod Felagund, stichtte het verborgen Koninkrijk Nargothrond. Toen de Noldor Beleriand binnentrokken, bestond reeds het Verborgen Koninkrijk van Doriath, waar die Elfen woonden die niet in Valinor waren geweest. Deze Elfen heetten de Sindar. Hier heerste Thingol Grijsmantel die gehuwd was met de Maia Melian. Drie Verborgen Koninkrijken bestonden toen de Mensen Beleriand bereikten: Doriath, Nargothrond en Gondolin. Drie Verborgen Koninkrijken: ondoordringbaar en onzichtbaar voor de buitenwereld, als het ware omringd door een Ring. Nu kunnen we begrijpen wat er met de drie Ringdragers is gebeurd: zij hebben zich als een Ring gelegd rond één van de Koninkrijken om het onzichtbaar te maken voor de Macht van het kwaad, Morgoth. Ze zijn hun beschermgeesten geworden: Galadriel voor Doriath, Gandalf voor Gondolin en Elrond voor Nargothrond. 6

7 Doriath Gondolin Nargothrond Oost Beleriand bovenloop van de Sirion West Beleriand Galadriel Gandalf Elrond Thingol en Melian Turgon Finrod Felagund (Sindar) (Noldor) Beren en Lúthien Tuor en Idril Túrin en Níniel De Wolf (Carcharoth) De Balrog De Draak (Glaurung) Van de schepping van Arda door de muziek en de daden van de Valar tot de terugkeer van de Elfen in Beleriand, de oorlogen met Morgoth en het stichten van de drie Verborgen Koninkrijken: dit alles hoort en schouwt de Mens wanneer hij zijn eerste schrede zet in het land Beleriand. Hij is in een tijdstroom terecht gekomen, hij kent het verleden en weet nu wat hij als mens in deze wereld te doen heeft. Deze opdracht, hoewel onuitgesproken, luidt: doorbreek de Ringen en maak zichtbaar wat verborgen is. Hier geldt ook wat in het Lukasevangelie staat: Want niets is verborgen dat niet openbaar zal worden, en niets geheim dat niet kenbaar zal worden en tot verschijning zal komen. (8: 18) Drie Koninkrijken zijn verborgen en het is de taak van de mens om deze koninkrijken te ontsluiten. En wat heeft de mens nodig om deze geweldige taak te volbrengen? Het Licht van de Silmarillen! De mens moet de Silmarillen veroveren die nog steeds vast gesmeed zitten in de IJzeren Kroon van Morgoth in Angband. Zo trok Bëor de Oude met zijn mensen verder Beleriand binnen. Na hem kwamen nog twee Mensenhuizen Beleriand binnentrekken. Drie Mensenhuizen en drie Elfengeslachten bewoonden Beleriand nu en met hen de Dwergen. Uit de drie Mensenhuizen worden de drie Mensen geboren die het op zich zullen nemen om ieder één van de Drie Verborgen Koninkrijken open te breken: Beren, Túrin Turambar en Tuor. Beren zorgt voor de ontsluiting van Doriath, Túrin Turambar ontsluit het Rijk van Nargothrond en Tuor zorgt voor de Val van 7

8 Gondolin. De verhalen die hier over gaan, zijn ontroerend en diep tragisch: Over Beren en Lúthien, Over Túrin Turambar en Over Tuor en de Val van Gondolin. Om te weten te komen wat deze Koninkrijken voor ons verborgen houden, is het nodig ze onder de loep te nemen. Beleriand wordt in tweeën gedeeld door de rivier de Sirion. Hierdoor ontstaan Oost Beleriand en West Beleriand. Het Koninkrijk Doriath ligt in Oost Beleriand, het Rijk van Nargothrond ligt in West Beleriand en Gondolin ligt aan de bovenloop van de Sirion. Het Koninkrijk Doriath bestond reeds lang voordat de Mensen kwamen. Hier woonden de Elfen die met Thingol waren meegetrokken uit het oosten. Toen het kwaad uit het noorden steeds dreigender werd, weefde zijn vrouw de Maia Melian een tovergordel rond het koninkrijk, de Gordel van Melian. Niemand mocht Doriath binnenkomen zonder dat hij of zij het wilde. Doriath bestond geheel uit bossen: het noordelijke gedeelte werd Neldoreth genoemd, in het zuiden en oosten begrensd door de donkere rivier de Esgalduin die midden in het land naar het westen boog. Ten zuiden van de Esgalduin lagen de grotere en dichtere wouden van Region. Op de zuidelijke oever van de Esgalduin, waar deze in de richting naar de Sirion boog, waren de Grotten van Menegroth, waar Thingol zijn troon had. Het Rijk Nargothrond strekte zich uit ten oosten van de Sirion tot de rivier de Nenning en naar het zuiden tot de zee. Falas behoorde niet tot Nargothrond want hier heerste Círdan de Scheepsbouwer en hier woonden diegenen van de Sindar die nog altijd van schepen hielden. Heer van Nargothrond was Finrod Felagund en zijn rijk was verreweg de grootste in Beleriand. Terwijl Thingol tot het geslacht van de Sindar hoorde, behoorde Finrod tot het geslacht van de Noldorelfen. Felagund betekent Houwer van Grotten, want met behulp van de Dwergen hieuw hij de Grotten van Nargothrond uit naar het voorbeeld van de Menegroth van Thingol. Deze grotten lagen bij de samenloop van de Ringwil en de Narog. In tegenstelling tot Doriath lag het grootste gedeelte van het rijk Nargothrond open voor invloeden van buiten. Alleen de Grotten van Nargothrond waar Finrod zijn zetel had en de bevolking van het land hun toevlucht kunnen nemen in tijden van nood, waren verborgen. In de verborgen vallei van Tumladen tussen hoge en steile bergen lag het verborgen koninkrijk Gondolin aan de bronnen van de rivier de Sirion. Gondolin was wonderschoon om te aanschouwen: Achter de kring van bergen groeide en gedijde het volk van Turgon, en zij wendden hun vaardigheid aan in onafgebroken arbeid, zodat Gondolin op de Amon Gwareth werkelijk mooi werd en zelfs met het Tirion van de Elfen achter de zee kon worden vergeleken. Hoog en wit waren zijn muren en glad zijn trappen, en hoog en sterk was de Toren van de Koning. 8

9 Daar spoten schitterende fonteinen en op de binnenplaatsen van Turgon stonden evenbeelden van de Bomen van weleer die Turgon zelf met Elfenkunst had gemaakt; en de Boom die hij van goud maakte, werd Glingal genoemd, en de Boom wiens bloemen hij van zilver maakte, werd Belthil genoemd. Maar mooier dan alle wonderen van Gondolin was Idril, Turgons dochter, zij die Celebrindal werd genoemd, de Zilvervoetige, wier haar was als het goud van Laurelin voor de komst van Melkor. Zo leefde Turgon lang en gelukkig (146) Behalve door de bergen werd Gondolin ook beschermd door de Adelaars van Thorondor. De Geheime Weg naar Gondolin liep dwars door de berg en was in vroegere tijden uitgeslepen door een rivier. Deze weg kende zeven Deuren: gemaakt van hout, steen, brons, ijzer, zilver, goud en staal. Het was onmogelijk om dit Verborgen Koninkrijk binnen te komen. De geografie van Beleriand vertoont het spiegelbeeld van de geografie van In de Ban van de Ring. Ook in In de Ban van de Ring scheidt een rivier het oosten van het westen: de Anduin. Maar het oosten in In de Ban van de Ring bestaat uit dorre, kale landschappen, terwijl de grote bossen zich ten westen van de Anduin bevinden. In Beleriand zijn de grootste bossen in het oosten te vinden, terwijl het westen rauwer van karakter is. In In de Ban van de Ring komt het kwaad vanuit het zuiden, vanuit Mordor. In de Silmarillion is het kwaad in het noorden gesitueerd, in Angband. 9