Wandelroute Honderd Morgen

Transcriptie

1 Wandelroute Honderd Morgen 6.5 km wandelen Weidse uitzichten, nieuwe natte natuur en de rijke historie van 's-hertogenbosch en Vught. Je krijgt van alles een snufje mee op de wandelroute door natuurgebied Honderd Morgen. De wandelroute Fort Isabella Het doet de locatie tekort, door hier slechts bondig in te gaan op de historie en toekomst van Fort Isabella. Neem eens de tijd om rustig over het terrein te wandelen en alles te ontdekken wat hier zich heeft afgespeeld en afspeelt! In een notendop Het stervormige fort werd begin 17e eeuw gebouwd als verdedigingswerk voor de zuidkant van 's- Hertogenbosch. Het diende hier eeuwenlang voor, met de nodige verbouwingen en aanpassingen in de loop der tijd. In de 20e eeuw werd het omgedoopt tot de Isabella Kazerne. Haar naam dankt de locatie aan de aartshertogin van Brabant: Isabella, dochter van de Spaanse koning Filips II. Je kunt meer lezen over het fort op: fortisabella.nl De toekomst De Isabella Groep, huidige eigenaar van deze plek, ziet een toekomst voor deze locatie waar wonen, zorg, welzijn, cultuur en historie allemaal samenkomen. Een unieke mini- samenleving. Met als 'buur' het natuurgebied de Gement. Om in de sfeer van het fort te blijven: een mooie uitvalsbasis dus voor een bezoek aan de natuur! Drongelens kanaal Je bent net het Drongelens kanaal overgestoken, dat in de beginjaren van de 20e eeuw werd gegraven. Het is een afwateringskanaal dat ervoor zorgt dat de Dommel en de Aa langer kunnen afwateren bij hoogwater op de Maas. Het kanaal loopt van 's- Hertogenbosch naar Drongelen (19 km), waar het uitmondt in de Bergsche Maas. Reeën en ijsvogels 's Ochtends en aan het einde van de middag is het hier een drukte van belang met fietsers. Let dus even op als je hier wandelt. Maar vergeet vooral niet om vanaf de hoge dijk het gebied in te kijken. Regelmatig kun je hier reeën zien! En speur ook aan de andere kant de oevers af van het Drongelens Kanaal, je kunt zomaar een ijsvogel zien zitten, speurend naar vissen in het water. Deze prachtige oranjeblauwe vogel houdt trouwens helemaal niet van ijs, in strenge winters heeft de soort het juist extra moeilijk. Zijn naam dankt hij waarschijnlijk aan het Duitse Eisenvogel, wat ijzeren vogel betekent. Verwijzend naar de glanzende roestkleur die het verenkleed van de ijsvogel zo kenmerkt. Wit zand Je bent nu in het hondenlosloopgebied. Hier zie je een vlakte met wit zand. Dat hebben wij er niet neergelegd, het is het witte rivierzand van de Dommel dat je ziet liggen. Dit gebied is 'natuurcompensatiegebied' voor de rondweg 's- Hertogenbosch. Voorheen diende dit gebied als landbouwgrond. In opdracht van de gemeente Den Bosch is de voedselrijke landbouwgrond afgegraven en verscheen het witte zand van de Dommel aan de oppervlakte. De nabij gelegen waterpoel is gegraven. De poel wordt gevoed door regen- en grondwater dat naar de oppervlakte komt. Wanneer het wat rustiger is, kun je hier onder andere de roodborsttapuit zien. Het mannetje herken je aan zijn zwarte kop en rode buik. Honderdmorgense dijk De naam van dit deel van de Gement, Honderd Morgen, klinkt net zo romantisch als het sprookjesachtige nacht, maar de verklaring is heel praktisch van aard. Met een morgen werd vroeger een oppervlakte landbouwgrond bedoeld. En wel een stuk grond dat in één ochtend door een persoon met een span ossen om te ploegen was. Meestal is dit minder dan 1 hectare (1,5 voetbalveld). De precieze maat van een morgen varieerde per streek. Landbouwgrond is hier nu veranderd in prachtige natuur. De afgelopen jaren zijn, in het kader van het LIFE- project Blues in the Marshes, percelen afgegraven en daar komt de oorspronkelijke bodem weer naar boven. Met maaisel uit andere gebieden heeft het kruidenrijke

2 grasland een extra boost gekregen. Eentonig groen maakt plaats voor kleurrijke velden. De diversiteit aan plantensoorten, met bijvoorbeeld teer guichelheil en blauwe knoop, neemt op deze manier niet alleen toe, ook de aantrekkingskracht op talloze insecten is hierdoor enorm verbeterd. Die op hun beurt weer allerlei vogels en andere insecteneters aantrekken... Rijskampen Rechts heet het natuurgebied Honderd Morgen, aan je linkerkant ligt natuurgebied Rijskampen. Bij het volgende punt op de route lees je meer over de eendenkooien die in dit gebied liggen. We willen als Natuurmonumenten de natuur ook echte rust en ruimte geven. Mede vanwege het aan eendenkooien gekoppeld paalrecht, vanwege kwetsbare natuur en hier vooral ook vanwege de vele vogels die hier voorkomen, is het gebied niet toegankelijk. Het natte gebied, dat wij zelfs een deel van het jaar bewust onder water zetten, heeft een enorme aantrekkingskracht op vogels. Al jaren is het bijvoorbeeld 's winters een rustgebied voor honderden kleine zwanen. Een redelijk zeldzame verschijning, wereldwijd zijn er nog maar zo'n De vogel overwintert hier, maar broedt in het gebied rond de Barentsszee, nog ten noorden van Rusland. Het bijzondere aan de kleine zwaan is de geel- zwarte tekening op zijn snavel, die bij elk dier anders is, net als een vingerafdruk! Eendenkooi Aan de linkerkant zie je een dicht bosje, midden in het open landschap. Hier ligt een van de twee eendenkooien verstopt. Helaas niet toegankelijk, vanwege verstoringsgevoeligheid waarvoor onder andere het 'paalrecht' van de kooiker ooit in het leven is geroepen. Eeuwenoud beroep Eendenkooien werden vroeger gebruikt om eenden te vangen voor consumptie, tegenwoordig zijn de meeste eendenkooien veelal van belang voor wetenschappelijk ringonderzoek en onderzoek naar de verspreiding van vogelgriepvirussen. Dankzij de doordachte vorm van de eendenkooi, met vier vangpijpen, kijkschermen en het unieke samenspel van tamme eenden, het kooikershondje en de kooiker, werden de wilde eenden gevangen in een van de vangpijpen. In Nederland zijn ongeveer 1500 plekken met eendenkooien bekend, de meesten zijn niet meer in gebruik. Momenteel telt Nederland nog zo n 100 actieve eendenkooien. Paalrecht Om eenden te kunnen vangen, moest het rondom de kooi stil zijn. Dit is wettelijk vastgelegd met het zogenaamde afpalingsrecht. Om de eendenkooi werd een cirkel getrokken. Binnen deze cirkel mag, behalve de kooiker, niemand handelingen verrichten die de eenden verstoren of verjagen. Spreekwoorden en gezegden Veel Nederlandse gezegden komen voort uit oude beroepen zoals uit de scheepvaart, maar ook uit de kooikerswereld. Denk maar eens aan de gezegden: de pijp uitgaan en achter de schermen kijken. Moerputten Aan de overkant van de straat ligt natuurgebied De Moerputten. Wanneer je tijd en zin hebt, kun je daar een wandeling maken van zo'n 5 kilometer. De 'gele' route voert je over het vlonderpad door het moeras en over de honderden meters lange Moerputtenbrug. De Moerputten is ook het enige gebied in Nederland waar de zeldzame vlinder het pimpernelblauwtje zomers rondvliegt. Halvezolenlijntje Je wandelt nu over de Spoordijk. Hier liep vroeger het spoor van het Halvezolen lijntje. In natuurgebied Moerputten liggen nog twee oude spoorbruggen, De Moerputtenbrug en Venkantbrug, die zijn wel bewaard gebleven. Hier herinnert alleen de oude spoordijk nog aan de tijden van weleer van de leer- en schoenenindustrie. De laatste trein reed in 1972 over het spoor. De spoorlijn verbond 's- Hertogenbosch met Waalwijk en over het traject werden met name halffabrikaten voor de leerindustrie vervoerd. Vandaar (waarschijnlijk) de naam Halvezolenlijntje. Al zijn er nog twee mogelijke verklaringen voor deze naam! Een tweede verklaring voor de naam is dat er een tweede spoor had moeten komen, maar het is altijd bij een enkel spoor gebleven. De meest 'romantische' maar ook minst waarschijnlijke herkomst, is dat de lijn zijn bijnaam dankt aan de inwoners van het gebied die van de trein gebruikmaakten. Een stelletje halve zolen, dat was het. Het scheldwoord 'halve zool' is trouwens afgeleid van het Engelse scheldwoord 'asshole'. Amsterdamse en Rotterdamse bootwerkers vingen dat woord op en maakten er 'zool' van. En later werd daar nog 'halve' ter

3 versterking toegevoegd, waarschijnlijk naar voorbeeld van de 'halve gare'. Speuren naar vogels Vanaf dit uitkijkpunt kun je (met de verrekijker) speuren naar de vogels die hier voorkomen. 's Winters zijn dat allerlei soorten ganzen, eenden en de kleine zwaan. In het voorjaar doen tijdens de trek veel steltlopers dit gebied aan. Soorten als kemphaan, groenpootruiter, tureluur, grutto en de zwarte- en poelruiter kun je dan hier aantreffen. In de lente en zomer kun je ook turen naar vogels als de gele kwikstaart, rietgors, veldleeuwerik en kievit. En let ook eens op de roofvogels als buizerd en torenvalk die in het open landschap goed zicht hebben op kleine prooien in het veld! De buizerd is de meest voorkomende roofvogel van ons land, wat hem niet minder indrukwekkend maakt! Daarnaast herken je hem ook aan zijn 'mauwende' geluid dat hij, zwevend in de lucht, maakt. Hij doet het mede zo goed in ons land, omdat hij het zichzelf makkelijk maakt. Want naast het echte jagen, zie je hem ook vanaf paaltjes langs de snelweg 'azen' op aangereden prooien. De veel kleinere torenvalk herken je aan het bidden in de lucht. Hij slaat met zijn vleugels en spreidt zijn staart als een soort rem, zodat hij stil blijft hangen in de lucht. Inlaatkunstwerk Vanaf de Maijsteeg kun je ook het inlaatkunstwerk zien liggen bij het kanaal. Wanneer de nood echt aan de man is en het water van de Maas de stad Den Bosch dreigt te overstromen, kan deze inlaat opengezet worden. Het hele gebied, vanwaar je nu staat tot aan Vlijmen en het Engelermeer, dient dan als waterbergingsgebied voor het overtollige Maaswater. De bouw van dit werk hoort bij het project HoWaBO, de hoogwateraanpak 's- Hertogenbosch. Wanneer de kleppen opengezet worden, kan er totaal maar liefst 4,5 miljoen kuub water het gebied ingelaten worden, voldoende om in extreme situaties Den Bosch droog te houden. Tegelijkertijd met dit project liep ook het eerder genoemde LIFE- project Blues in the Marshes. Een enorm natuurontwikkelproject om vooral de oppervlakte, in Nederland zeldzaam, blauwgrasland te vergroten. Was er eerst maar 100 hectare in heel het land, met dit project komt er meer dan 1,5 keer zoveel blauwgrasland bij! Waar eerst eentonige graslanden lagen, ontstaan veel kleurrijkere graslanden met een grote variatie aan planten. Vanaf hier wandel je weer terug naar Fort Isabella. We hopen dat je het een mooie wandeling vond! Nog veel plezier in de natuur.

4 Faciliteiten eten en drinken Op het terrein van Fort Isabella vind je verschillende horecagelegenheden. Bereikbaarheid en toegankelijkheid startpunt Vughtse Gement, Fort Isabella Reutsedijk 5263 Vught Routebeschrijving

5 OpenStreetMap contributors