Samen denken, durven en doen

Transcriptie

1

2 B

3 Samen denken, durven en doen Voor de bedrijfswereld is het evident dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn economisch hinterland onderling sterk verweven zijn en functioneel een geheel vormen. Grosso modo kunnen we hierbij spreken van Brussel, Halle-Vilvoorde en Waals-Brabant als één economische metropool. De ontwikkelingsplannen binnen die metropool worden echter opgesteld door verschillende overheden, op basis van troeven en problemen die ze in hun eigen bevoegdheidsgebied identificeren. Daarbij wordt weinig rekening gehouden met de realiteit en de plannen aan de overkant van de gewestgrens. De Brusselse metropool heeft dringend nood aan een globale visie voor zijn sociaal-economische ontwikkeling op lange termijn. Omdat deze metropool de economische motor is voor heel het land. Omdat deze metropool met Brussel als sterk merk enorme troeven biedt in de globale economie, die we niet mogen verspelen. Omdat we moeten uitstijgen boven de dagjespolitiek, het ieder voor zich. De drie regionale werkgeversorganisaties VOKA, BECI en UWE sloegen alvast de handen in elkaar om met de actieve steun en participatie van het VBO een toekomstvisie uit te tekenen, met concrete actievoorstellen: de Business Route 2018 for Metropolitan Brussels. Onze visie en acties worden in deze brochure uitgerold. We gaan resoluut voor een strategie die verder bouwt op de fantastische troeven van de Brusselse metropool, een strategie die borg staat voor meer groei, en meer jobs. Die strategie zal enkel succes hebben binnen een aanpak van duurzame ontwikkeling. Economische groei, sociale samenhang en levenskwaliteit voor iedereen zijn de hoekstenen van duurzaam succes. Voor een stedelijke metropool is zorg voor milieu en zuinig energiegebruik een zaak van overleven. Succes kunnen we bovendien ook enkel boeken indien alle maatschappelijke stakeholders samenwerken: de beleidsmakers, het bedrijfsleven, de sociale partners, de milieubeweging en het verenigingsleven met de steun van de brede bevolking. De lancering van Business Route 2018 is slechts een eerste stap. Nu begint het werk pas, om op het terrein onze toekomstvisie waar te maken. We nodigen alle belanghebbenden uit om samen aan de toekomst te timmeren. De Brusselse metropool wacht een grote toekomst. Samen kunnen we die realiseren, met een gemeenschappelijk doel, durf en daadkracht. Emmanuel van Innis Karel Lowette Co-voorzitter Stuurgroep Co-voorzitter Stuurgroep Business Route 2018 Business Route 2018 for Metropolitan Brussels for Metropolitan Brussels 1

4 Business Route 2018 Samen voor meer jobs en welvaart in de Brusselse metropool Waarom dit project? Brussel en zijn economisch hinterland vormen een steeds hechtere economische metropool. De regio is een van de meest productieve in Europa maar verliest langzaam terrein tegenover andere Europese stadsregio s. Bovendien worden er te weinig jobs gecreëerd, vooral voor laaggeschoolden. Het werd dan ook de hoogste tijd om actie te ondernemen en onze troeven niet langer te verspelen. Vier werkgeversorganisaties sloegen de handen in elkaar en tekenden een concreet actieplan uit voor een duurzame economische ontwikkeling in de regio. Wat maakt dit project uniek? Een klare en duidelijke visie voor de lange termijn. Een langetermijnvisie laat toe om ideeën te lanceren die over de politieke en economische cycli heen kijken. Om een duurzame economische groei te realiseren, mogen we ons niet laten beperken tot de politieke en economische haalbaarheid van de dag. Bovendien kunnen we dankzij een langetermijnvisie de verschillende initiatieven beter integreren. Over de grenzen van gewesten heen. Economische activiteiten stoppen niet aan de grenzen van gewesten. Business Route 2018 ontwikkelde daarom een overkoepelende visie voor Brussel en zijn economisch hinterland, waartoe ook grote delen van het arrondissement Halle-Vilvoorde en de provincie Waals- Brabant horen. Deze verruimde blik vergt een nieuwe aanpak. Een geïntegreerd economisch beleid en samenwerking tussen de verschillende overheden zullen cruciaal zijn voor een duurzame groei in de regio. Een initiatief vanuit de bedrijfswereld. Business Route 2018 is een initiatief van vier werkgeversfederaties: BECI, UWE, VOKA en VBO. De visie en de concrete actieplannen werden ontwikkeld in nauw overleg met bedrijfs leiders en sectorfederaties. Daarmee wil het bedrijfsleven zich eensgezind engageren om zelf initiatieven te nemen binnen een gemeenschappelijke visie. Uiteraard willen we de verschillende overheden nauw bij ons project betrekken. 2

5 Gebaseerd op grondig studiewerk We zijn voor dit project niet over één nacht ijs gegaan. We baseerden ons op twee grote studies: Europese benchmarkstudie. We schakelden in 2007 BAK Basel Economics in om een Europese benchmarkstudie uit te voeren. Het Zwitserse bedrijf is gespecialiseerd in regionale en urbane statistieken voor heel Europa. Een team van experts vergeleek de economische situatie in de Brusselse metropool met veertien andere Europese stadsregio s: Berlijn, Dublin, Edinburgh, Frankfurt, Londen, Luxemburg, Lyon, Madrid, Milaan, Parijs, Randstad-Holland, Stockholm, Wenen en Zurich. De voornaamste resultaten van het onderzoek vatten we op de volgende pagina s samen. Bevraging van Belgische bedrijfsleiders. Tussen november 2007 en januari 2008 peilden we in samenwerking met het bureau Kate Thomas & Kleyn, gespecialiseerd in future management, bij 120 bedrijfsleiders naar hun visie op de toekomst van BMR. We vroegen hen onder meer welke opportuniteiten en bedreigingen ze zien voor de regio en wat de voornaamste troeven en handicaps zijn. De resultaten leverden ons de nodige inzichten en inspiratie voor het uitwerken van de visie en de concrete actieplannen. Gecreëerd en gedragen door bedrijfsleiders op het terrein Ontwikkeling van ideeën in tien themagroepen. Tussen maart en juni 2008 brachten we ongeveer 150 bedrijfsleiders die actief zijn in BMR samen in tien aparte themagroepen om ideeën te ontwikkelen voor de visie en de acties. We maakten daarbij gebruik van een specifieke methodiek voor toekomstmanagement, mede geïnspireerd door Kate Thomas & Kleyn. De groepen lieten hun licht schijnen over BMR vanuit verschillende perspectieven: Centrum voor internationale ondernemingen Financieel centrum Centrum voor zakelijke diensten Europese hoofdstad Toeristisch en vrijetijdscentrum Centrum voor ICT Logistieke draaischijf Kennis- en vormingscentrum Centrum voor kennisintensieve industrie Centrum voor zorgdiensten U vindt de deelnemers van de groepen achteraan in deze brochure. Integratie van de ideeën uit de themagroepen. Tussen juni en september 2008 werden de ideeën en de voorstellen van de themagroepen samengebracht en geïntegreerd in één globale visie. 3

6 Brussels Metropolitan Region Een stand van zaken

7 6-7 Één economische stadsregio Ondanks administratieve en politieke versnippering. 8-9 Schijn bedriegt BMR is vandaag nog altijd een economische topregio, maar de groeimotor sputtert Sectoren onder de loep Sterk in kennisintensieve activiteiten, lokale diensten presteren ondermaats. 13 War For Talent Kunnen we voldoende talent aantrekken om onze kenniseconomie verder te ontwikkelen? OPT - J.P. Remy

8 Één economische stadsregio Ondanks administratieve en politieke versnippering. Steden zijn de belangrijkste motoren voor onze economische ontwikkeling. Overal deinen steden uit tot economische metropolen. In België is Brussel de belangrijkste attractiepool. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is sterk verweven met zijn economisch hinterland door de migratie van inwoners en bedrijfsactiviteiten van het centrum naar de rand, door dichte logistieke verbindingen en door de pendelaarstromen naar het centrum. De administratieve en politieke versnippering van de regio bemoeilijkt het ontwikkelen van een geïntegreerde visie voor de regio in zijn geheel. Dat is nochtans noodzakelijk voor een effectief economisch beleid. Halle-Vilvoorde Te onthouden: Brussels Hoofdstedelijk Gewest Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn hinterland, samen Brussels Metropolitan Region (BMR), vormen door de vele verbindingen vanuit economisch oogpunt één regio. Waals-Brabant De Brusselse metropool is economisch een zwaargewicht. Ze staat in voor 30 procent van de economische activiteit in ons land. Enkel een geïntegreerde aanpak, over de grenzen van de gewesten heen, kan ook effectief resultaten opleveren. De economische contouren van Brussels Metropolitan Region (BMR) waaieren tot ruim buiten het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ze omvatten ook belangrijke delen van het arrondissement Halle-Vilvoorde en de provincie Waals-Brabant. Het economische belang van de regio voor ons land kan nauwelijks worden overschat. Er wonen twee miljoen mensen en de economische activiteiten maken ongeveer 30 procent uit van de totale Belgische economie. 6

9 Brussels Metropolitan Region (BMR) Een blik op de kaart Geografen brachten de Brusselse metropool in sociaal-economische termen al enkele jaren geleden in kaart. De jongste geografische update kwam tot een geheel van 62 gemeenten, bestaande uit de stadskern met daar rond de banlieu, waar woonzones en bedrijven rond de stad zijn gevestigd. Deze zone strekt zich uit over het grootste deel van het arrondissement Halle-Vilvoorde en een groot deel van Waals-Brabant. Stokholm Edinburgh Dublin London Randstad Berlin Brussels Metropolitan Region Tot nu toe ontbraken economische cijfers over werkgelegenheid en groei in de regio, zowel voor het geheel als per sector. Die cijfers werden door BAK Basel Economics voor het eerst samengebracht in het kader van dit project. Het Zwitserse bureau baseerde zich daarvoor op de officiële statistieken voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Halle-Vilvoorde en Waals- Brabant en bracht ze samen in een econometrisch model voor de volledige regio. De cijfers geven een zeer goed beeld van de economie van BMR. Het model liet ook toe om het belang en de ontwikkeling van BMR te vergelijken met 14 andere stadsregio s in Europa. Madrid Paris Lyon Frankfurt Luxembourg Milan Zürich Vienna De economie in de stadskern draait uiteraard niet op zich, maar kan enkel bestaan door uitwisseling met de omgeving. Ook BMR zelf staat trouwens niet op zich, maar heeft nauwe banden met andere omliggende stadsregio s in dit land. De nabijheid van de Antwerpse haven, de luchthaven van Charleroi of de universiteit van Leuven, evenals de economische interactie met andere naburige stadsregio s en de pendelaarstromen uit grote delen van het land dragen evengoed bij tot de economische ontwikkeling van BMR. Internationale benchmarking BAK Basel Economics met 14 stadsregio s (metropolen) Bovendien bevindt BMR zich midden in een zone van Europese metropolen die steeds verder uitdeinen en met elkaar worden verbonden: Londen, Randstad-Holland, het Ruhrgebied en Parijs. Al die metropolen hebben een duidelijk toekomstplan opgesteld. BMR kan en mag niet achterblijven. ESPON Project and BBR Spatial monitoring of Europe Competenties worden steeds belangrijker op de arbeidsmarkt. Dat is de reden waarom we midden in een planetaire war for talent zitten: elk land is op zoek naar die competenties. In BMR tekent het probleem zich nog scherper af vanwege de sterk gespecialiseerde economie. Herwig Muyldermans, Afgevaardigd beheerder Federgon Globale integratiezones Metropolitan European Growth Areas (MEGAs) Integratiezones en mogelijke uitbreiding Globale geïntegreerde scharnierregio 7

10 Schijn bedriegt BMR is vandaag nog altijd een economische topregio, maar de groeimotor sputtert. BMR komt uit de Europese benchmark als een economische topregio. De productiviteit ligt bijzonder hoog, evenals het Bruto Binnenlands Product (BBP) per capita. Tot zover het goede nieuws. Wanneer we naar de economische groei en de evolutie van de werkgelegenheid kijken, krijgen we een ander beeld. De groei in de regio is eerder middelmatig en sinds 2001 worden netto nauwelijks nog jobs gecreëerd. Het zijn duidelijke tekenen dat de Brusselse groeimotor aan het sputteren is. Andere Europese stadsregio s toonden zich de afgelopen tien jaar heel wat dynamischer en we dreigen onze positie als topregio te verliezen. BMR evolueert langzaam naar een jobless economic growth. De economische groei is voornamelijk gebaseerd op een verhoogde productiviteit en levert nauwelijks extra jobs op. Slecht nieuws voor een regio die in bepaalde delen nog heel wat werklozen telt. Nummer één in productiviteit BMR is de productiefste van alle Europese stadsregio s onderzocht in de studie. De output per gewerkt uur ligt nergens hoger. Ook wat het BBP per persoon betreft scoort BMR heel sterk. We moeten enkel Luxemburg laten voorgaan. We mogen BMR vandaag dan ook nog steeds als een economische topregio beschouwen Fig 1.0 BMR hoogste productiviteit Output per gewerkt uur, in USD, Brussels Luxembourg Paris Vienna Dublin Lyon London Frankfurt Stokholm Randstad Zürich MEAV * Milan Edinburgh Berlin Madrid Grote pijler: stadsregio Kleine pijler: overeenkomstig land * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s 0 Bron: BAK Basel Economics 8

11 Middelmatige economische groei Tussen 1995 en 2006 tekent BMR een continue groei van gemiddeld 2% op. Daarmee zitten we in vergelijking met andere Europese stadsregio s in de middenmoot. Stadsregio s als Dublin, Londen, Luxemburg en Stockholm groeiden in dezelfde periode veel sterker. Bovendien zien we dat de groei tussen 2000 en 2006 nog verder afneemt. Nauwelijks netto jobs gecreëerd sinds 2001 Op vlak van werkgelegenheid hinkt BMR duidelijk achterop. Sinds 2001 werden per saldo nauwelijks nog bijkomende jobs gecreëerd. Uit de studie blijkt dat de groei van het BBP vrijwel volledig te danken is aan productiviteitsverbeteringen. In bepaalde sectoren worden wel nog nieuwe jobs gecreëerd, maar die kunnen het verdwijnen van arbeidsplaatsen in andere sectoren niet compenseren. Ook binnen bepaalde sectoren zien we hetzelfde fenomeen opduiken. Sterke groei in het hinterland kan niet compenseren De Europese benchmarkstudie vergeleek ook de resultaten tussen de verschillende regio s binnen BMR. Daaruit blijkt dat de economie de voorbije 25 jaar vooral in het hinterland rond Brussel gegroeid is, zowel noordelijk als zuidelijk. Daar stijgt de groei ver boven het Belgische gemiddelde uit, net als de jobcreatie. Binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vallen beide echter een stuk lager uit dan dat gemiddelde, waardoor de regio in zijn geheel in de Europese middenmoot terechtkomt. We mogen ook niet vergeten dat het economische gewicht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nog altijd dubbel zo groot is als dat van het hinterland. Daardoor kan de sterke groei in het hinterland de relatieve stagnatie van het kerngebied van de regio onmogelijk compenseren. Te onthouden: Groei komt voornamelijk uit verhoogde productiviteit. 8% 7% 6% 5% 4% 3% 8% 2% 7% 1% 6% 0% -1% 5% -2% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% Langzame maar zekere 75 evolutie naar jobless growth. 7% 6% 5% 4% 3% 2% 7% 1% 6% 0% -1% 5% -2% 4% 3% 2% 1% * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s 0% -1% -2% Fig 4.0 BMR: gewicht in het centrum, groei in de Rand Groei BBP Share in Belgium % % % 7% Share in Belgium % % 200 3% 175 België 7% Brussels Hoofdstedelijk Gewest Halle-Vilvoorde Brussels Metropolitan Region Waals-Brabant Share in Belgium % % 200 3% 175 België 7% Brussels Hoofdstedelijk Gewest Halle-Vilvoorde 150 Brussels Metropolitan Region Waals-Brabant België Brussels Metropolitan Region Fig 2.0 Economische groei BMR middelmatig Groei BBP per hoofd Sterke groei in het hinterland heeft de beperkte groei in de Brussels Hoofdstedelijk Gewest kern niet kunnen compenseren Waals-Brabant * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s Fig 3.0 Groei werkgelegenheid BMR beperkt Gemiddelde groeivoet per jaar Dublin Luxembourg London Stokholm Randstad Edinburgh Madrid Brussels Lyon MEAV * Paris Zürich Vienna Milan Frankfurt Berlin Dublin Luxembourg London Stokholm Randstad Edinburgh Madrid Brussels Lyon MEAV * Paris Zürich Vienna Milan Frankfurt Berlin Dublin Luxembourg Madrid Randstad London Edinburgh MEAV * Brussels Lyon Milan Zürich Stokholm Paris Frankfurt Vienna Berlin Dublin Luxembourg Madrid Randstad London Edinburgh MEAV * Brussels Lyon Milan Zürich Stokholm Paris Frankfurt Vienna Berlin Halle-Vilvoorde Bron: BAK Basel Economics Bron: BAK Basel Economics Bron: BAK Basel Economics % 16% 6% 3%

12 Sectoren onder de loep Sterk in kennisintensieve activiteiten, lokale diensten presteren ondermaats. De economische groei in BMR wordt voornamelijk gedreven door kennisintensieve sectoren en niches. Op vlak van financiële diensten, post en telecom behoren we tot de best performers in Europa. Ook de politieke sector staat sterk in BMR. Helemaal anders ligt het voor de lokale diensten, die ondermaats presteren. Sectoren als horeca, vrije tijd, toerisme en transport tekenen zelfs een negatieve groei op en bengelen helemaal onderaan het Europese peloton. En dat terwijl we in deze arbeidsintensieve sectoren net heel wat jobs zouden kunnen creëren voor de grote groep laaggeschoolden in de regio. Deze situatie moeten we rechttrekken. Te onthouden: Kennisgedreven activiteiten zetten sterke prestaties neer. Lokale diensten en transport presteren ondermaats en vertonen zelfs een negatieve groei. BMR laat daardoor heel wat kansen liggen om jobs te creëren voor laaggeschoolden. 10

13 Boven het Europese gemiddelde Financiële sector tekent sterke groei op De financiële sector is de traditionele sterkhouder in BMR en heeft een aandeel van ruim 12% in het BBP. Enkel in Londen, Luxemburg en Zurich weegt de sector nog zwaarder door. Bovendien blijft de sector in BMR een sterke groei neerzetten. Op dat vlak moeten we enkel Londen en Edinburgh voor laten gaan. Enig nadeel is dat er netto weinig jobs worden gecreëerd. De wereldwijde financiële crisis plaatst de sector echter wel voor nieuwe uitdagingen. Gemiddelde jaarlijkse Gemiddelde groei jaarlijkse groei 12% 10% Edinburgh 8% Fig 5.0 Dublin Stokholm Financiële diensten Londonbelangrijke groeimotor Madrid Zürich Groei % 6% Paris Edinburgh MEAV* 10% 4% Brussels Randstad 2% 2% 8% Lyon Milan Dublin Stokholm London Luxembourg Frankfurt Madrid 1.2% Zürich 0% 6% Vienna 0.75% Paris Berlin -2% MEAV* 4% 0.3% Brussels Randstad -4% 2% 2% Lyon Milan Luxembourg Frankfurt 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 1.2% 20% 22% 24% 26% 0% Vienna Gemiddeld aandeel in BBP Berlin 0.75% -2% -4% Negatieve bijdrage tot groei 0.3% Bijdrage tot BBP - groei % 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 22% 24% 26% Gemiddeld aandeel in BBP Negatieve bijdrage tot groei Bijdrage tot BBP - groei * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s Bron: BAK Basel Economics Politieke sector blijft groeien De politieke sector is goed voor ruim één vijfde van de economie en 30% van de tewerkstelling. Het gaat hier onder meer om (overheids)administratie, gezondheidszorg, onderwijs, energie en water. De politieke sector weegt sterker door dan in de meeste andere Europese stadsregio s. Ook de groei is relatief sterker in BMR. Een belangrijke verklaring hiervoor ligt in het hoofdstedelijke karakter van Brussel en de aanwezigheid van de Europese instellingen. Nieuwe economie verdubbelt aandeel in BBP Net als in andere Europese steden doet de nieuwe economie het uitstekend in BMR. De sector zag zijn gewicht in de economie de voorbije 25 jaar verdubbelen, tot ruim 8%. Het gaat hier onder meer om ICT, telecom, elektronica, audiovisueel materiaal, Vooral post en telecom scheren hoge Europese toppen met een gemiddelde jaarlijkse groei van 10% in de periode tussen 1995 en Gemiddelde jaarlijkse groei 8% 6% 4% 2% 0% -2% New Economy Classic Economy Political Sector Traditional Industries Fig 6.0 Bijdrage sectoren in de groei BMR 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% Negatieve bijdrage tot groei * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s Gemiddeld aandeel in BBP 2% 1.2% 0.75% 0.3% Urban Sector Bijdrage tot BBP - groei Bron: BAK Basel Economics Klassieke economie verrassend dynamisch Opvallend is ook de sterke dynamiek in de zogenaamde klassieke economie van BMR. Het gaat hier om activiteiten met hoge productiviteit en toegevoegde waarde, gegroeid uit traditionele industrieën. Daartoe behoren onder meer de chemie, de biotechnologie en de farmaceutische sector. Toonaangevende bedrijven als GSK, UCB en Solvay groeiden uit tot onbetwiste marktleiders in verschillende kennisintensieve niches. De sector heeft met amper 3% wel een vrij beperkt gewicht in de economie. 11 Gemiddelde jaarlijkse groei 8% 6% 4% 2% Lyon Randstad Frankfurt 0% Zürich -2% Dublin London Edinburgh Milan MEAV* Stokholm Paris Vienna Luxembourg Berlin Brussels Madrid 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% Gemiddeld aandeel in BBP Op de arbeidsmarkt van BMR zien we Negatieve bijdrage tot groei Bijdrage tot BBP - groei twee problemen opduiken: enerzijds bestaat er een grote vraag naar hooggeschoolde profielen waarvoor we niet de geschikte personen vinden. Anderzijds hebben we te weinig jobs voor het grote aantal laaggeschoolden. Er moet innovatief en snel worden gewerkt aan die twee knelpunten, zoniet blokkeren we de evolutie van BMR. Guy F. Detrilles, Managing Director Egon Zehnder Associates International 8% 1% 0.6% 0.3% 0.1% rlijkse groei 6% 4% 2% Edinburgh Berlin Dublin Frankfurt London Lyon Paris Randstad Luxembourg Madrid

14 Onder het Europese gemiddelde Horeca en vrije tijd staan nergens in Europa zwakker Horeca, toerisme, vrije tijd en cultuur zetten de zwakste prestatie neer in de hele Europese groep. De sector noteert een negatieve groei en het aandeel in de economie is heel laag in vergelijking met andere stadsregio s. Transportsector kent negatieve groei De transportsector is relatief belangrijk maar kent een negatieve groei. Tot de sector rekenen we onder meer transport, logistiek, openbaar vervoer en luchtvaart. BMR bengelt hier helemaal onderaan het Europese peloton. Enkel Stockholm doet nog slechter. Groei van zakelijke diensten onder het Europese gemiddelde De zakelijke diensten zijn relatief sterk uitgebouwd in BMR. Het gaat hier onder meer om alle vormen van consultancy en een zeer gevarieerde groep dienstenleveranciers, van advocatenkantoren over beveiligingsdiensten tot schoonmaakbedrijven. De sector groeit echter minder sterk dan in de meeste andere Europese stadsregio s. Met een gemiddelde groei van 4% de voorbije tien jaar bevindt BMR zich in de onderste regionen. Gem Gemiddelde jaarlijkse groei Productmarkten Gemiddelde jaarlijkse groei Gemiddelde jaarlijkse groei 2.0 0% Luxembourg Berlin Zürich Brussels Milan -2% Madrid Zürich Frankfurt 1.5 2% 3% 4% 5% 6% Berlin7% 8% 9% Lyon 10% Paris Gemiddeld aandeel in BBP Randstad Negatieve bijdrage tot groei Vienna Bijdrage Brussels tot BBP - groei Stokholm 1.0 Dublin Fig 7.0 Edinburgh Horeca, cultuur, sport, vrije tijd: beperkte omvang -negatieve groei London Groei % % 3.0 6% Dublin Arbeidsmarkt 0.6% Index: 0 = zeer vrij / 6 = zeer restrictief 0.3% 4% London Lyon Edinburgh 0.1% Milan MEAV* 2% Randstad Stokholm Paris Vienna Madrid Frankfurt 0% Luxembourg Berlin Zürich Brussels 8% -2% 6% 2% Edinburgh 3% Dublin 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% 4% Gemiddeld Frankfurt Luxembourg aandeel Londonin BBP % Lyon Randstad Negatieve Berlin bijdrage tot groei Bijdrage tot BBP - groei % Paris MEAV* Madrid * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s Milan -2% Zürich Vienna Brussels 1% -4% Fig 8.0 Transport belangrijk maar groei ondermaats 0.6% Groei % 10% Stokholm 0.3% -8% 1% Dublin 0.1% -10% 8% 0.6% 3% 6% 4% 5% 6% 7% Luxembourg 0.3% Lyon 8% ParisGemiddeld aandeel in BBP % 0.1% London Randstad Negatieve bijdrage tot groei Bijdrage tot BBP - groei MEAV* Madrid 2% Frankfurt Edinburgh Milan Vienna 0% Brussels -2% Berlin Zürich Stokholm -4% 3% 4% 5% 6% 7% Gemiddeld aandeel in BBP Bijdrage tot BBP - groei Negatieve bijdrage tot groei * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s Bron: BAK Basel Economics Bron: BAK Basel Economics Traditionele sector zakt verder weg De traditionele productiesector zag zijn aandeel de voorbije 25 jaar halveren tot 7%. Het gaat hier onder meer om textiel, voeding, uitgeverijen en drukkerijen, hout- en papierproductie, metallurgie en de bouwsector. We zien dezelfde trend ook in andere Europese stadsregio s opduiken. Gemiddelde jaarlijkse groei 10% 8% 6% 4% 2% 0% Vienna Berlin Luxembourg Madrid Fig 9.0 Zakelijke diensten belangrijk maar groei ondermaats Groei Edinburgh Milan MEAV* Zürich Brussels Frankfurt London Stokholm Randstad Lyon Dublin 2% 1.2% 0.75% 0.3% Paris 7% 8% 9% 10% 11% 12% 13% 14% 15% 16% 17% 18% 19% 20% Gemiddeld aandeel in BBP Bron: BAK Basel Economics * MEAV = gemiddelde 15 stadsregio s Bijdrage tot BBP - groei % % % % % % % 0-3% -4% -5% Gemiddelde jaarlijkse groei Stokholm Vienna Luxembourg Brussels Zürich London Paris Vienna Dublin Luxembourg Randstad Brussels MEAV* London Paris Zürich Berlin Frankfurt Stokholm Milan Randstad Edinburgh Lyon Madrid Lyon Dublin Milan 1% 0.6% MEAV Frankfurt Madrid 0.3% 0.1% Edinburgh Berlin

15 4% Madrid Luxembourg 2% Stokholm Randstad Lyon 1% Vienna War For Talent Dublin 0% Brussels MEAV* -1% London 1% Paris Zürich 0.6% -2% Kunnen we voldoende talent aantrekken Frankfurt om 0.3% -3% Berlin Edinburgh 0.1% -4% onze kenniseconomie verder -5% te ontwikkelen? Gemiddelde jaarlijkse groei 3% 8% 9% 10% 11% 12% 13% 14% 15% 16% 17% 18% 19% 20% 21% Gemiddeld aandeel in BBP Milan Negatieve bijdrage tot groei Bijdrage tot BBP - groei Onze kennisintensieve economie staat of valt met een gestage instroom van hooggekwalificeerde arbeidskrachten. Maar kunnen we de groei in deze domeinen volhouden wanneer straks de internationale war for talent in alle hevigheid losbarst? De hoge fiscale druk doet internationaal georiënteerde talenten andere oorden opzoeken. Daarnaast weegt een gebrek aan dynamiek in de lokale dienstensectoren op de aantrekkelijkheid van de regio. Tegelijk blijft daardoor een groot deel van de omvangrijke groep werklozen in de kou. Bovendien zien we dat mobiliteitsproblemen en de gebrekkige leefkwaliteit in bepaalde stadswijken ook lokaal talent ontmoedigt om in BMR te werken. Al die factoren samen maken dat BMR langzaam maar zeker in een neerwaartse spiraal dreigt terecht te komen. Belasting hooggeschoolden Dublin Fig 10.0 Vooral belasting hooggeschoolden zeer zwaar Effectieve belastingsdruk 2007 Edinburgh Zürich Randstad Vienna Brussels Stokholm Luxembourg Edinburgh London Milan Paris Lyon Madrid Frankfurt Berlin Bedrijfbelasting Bron: BAK Basel Economics Dat mogen we niet laten gebeuren. Zeer hoge belastingdruk, vooral voor hoogopgeleiden Nergens in Europa weegt de belastingdruk op hooggekwalificeerde arbeidskrachten zwaarder. Dat belemmert de verdere uitbouw van kennisintensieve domeinen, waarvoor een gestage toevloed van lokaal en internationaal talent nodig is. Streng gereguleerde arbeidsmarkt De streng gereguleerde arbeidsmarkt maakt het moeilijk om jobs te creëren, vooral in de lokale dienstenactiviteiten. Sectoren als horeca, vrije tijd en transport vereisen juist een hoge mate van flexibiliteit, zowel op vlak van arbeidstijden als op vlak van verloningsystemen. Productmarkten Productmarkten Zürich Edinburgh London Dublin Fig 11.0 Regulering arbeidsmarkt en productmarkten 2004 Milan Vienna Frankfurt Berlin Madrid Randstad Brussels Stokholm Lyon Paris Milan Arbeidsmarkt Zürich Frankfurt Madrid 1.5 Index: 0 = zeer vrij / 6 = zeer restrictief Berlin Lyon Paris 1.0 Edinburgh London Dublin Vienna Randstad Brussels Stokholm Bron: BAK Basel Economics Arbeidsmarkt Index: 0 = zeer vrij / 6 = zeer restrictief 13

16 Een vicieuze cirkel die we moeten doorbreken De internationale war for talent maakt het steeds moeilijker om hooggeschoolden aan te trekken. Het gebrek aan lokale diensten zorgt voor een hoge werkloosheid onder laaggeschoolden. Onvoldoende talent beschikbaar BMR krijgt het steeds moeilijker om het nodige talent aan te trekken om de kenniseconomie verder te ontwikkelen. Minder aantrekkelijk BMR wordt een steeds minder aantrekkelijke regio om in te wonen en te werken. Groei verzwakt De groei in onze belangrijkste sectoren verzwakt, met minder inkomsten voor de overheid als gevolg en minder vraag naar lokale diensten. De werkloosheid onder laaggeschoolden blijft hoog. Minder middelen De fiscale druk voor hooggeschoolden blijft stijgen en er zijn weinig middelen beschikbaar om de mobiliteit en de leefbaarheid in de regio te verbeteren. Te onthouden: De hoge fiscale druk maakt van BMR een weinig aantrekkelijke regio voor internationaal talent. De uitbouw van lokale diensten wordt bemoeilijkt door een streng gereguleerde arbeidsmarkt. Deze twee factoren versterken elkaar en maken dat BMR zich in een vicieuze cirkel bevindt. 14

17 Een nieuwe groeidynamiek voor BMR Talent aantrekken Om onze kenniseconomie een nieuwe drive te geven, moeten we ervoor zorgen dat BMR opnieuw een aantrekkelijke regio wordt voor hooggeschoolden. Lokale diensten versterken Een nieuwe groeistimulans voor horeca, toerisme en vrije tijd maakt onze stadsregio aantrekkelijker en creëert jobs voor laaggeschoolden. Zuurstof voor de kenniseconomie BMR krijgt het gemakkelijker om het talent aan te trekken dat nodig is om de kenniseconomie verder uit te bouwen. Aantrekkingskracht regio verhoogt BMR wordt een steeds aantrekkelijker regio om in te wonen en te werken. Groei versterkt De groeiende kenniseconomie verhoogt het BBP en de vraag naar nieuwe jobs in lokale dienstensectoren stijgt, waardoor de werkloosheid daalt. Meer middelen Er komen middelen vrij om de fiscale druk te verlagen en om te investeren in de mobiliteit, de leefbaarheid en de aantrekkelijkheid van de stad. 15

18 Business Route 2018 De weg ligt open naar meer jobs en welvaart voor iedereen. Eén visie, drie speerpunten, één duurzaam fundament De visies en voorstellen geformuleerd door de tien themagroepen werden geïntegreerd in één visie, uitgaande van de troeven van BMR. De visie is gefocust op drie speerpunten: BMR ontwikkelen tot kloppend hart en brein van Europa Niches ontwikkelen in wereldwijde groeimarkten Werk maken van een bruisende stad, aantrekkingspool voor talent en bedrijven. De drie speerpunten rusten op een stevig fundament van duurzame ontwikkeling. De drie speerpunten en het fundament van de visie zijn onderling sterk verbonden. Indien BMR zich verder ontwikkelt als bruisende attractiepool, dan zal de regio ook het talent kunnen aantrekken om zijn Europese rol waar te maken en om diverse niches verder te ontplooien. Omgekeerd zal BMR aantrekkelijker worden voor talent door toonaangevend te zijn in een aantal niches en als EU-kenniscentrum. En succes in de drie speerpunten is slechts verzekerd als we in BMR volop gaan voor een duurzame ontwikkeling. De visies en acties geformuleerd door de tien themagroepen werden allemaal in dit document verwerkt. Soms zitten ze verspreid omdat bepaalde thema s in verschillende speerpunten of in het fundament terugkomen, waardoor ze een bindmiddel vormen.

19 18-19 Brussels, your ticket to Europe Van administratief centrum naar kloppend hart en brein van Europa Focus op troeven in de mondiale economie Niches ontwikkelen in wereldwijde groeimarkten From boring to daring Een bruisende stad, aantrekkingspool voor talent en bedrijven. J-L Vandewiele - BGE Mobiliteit Een stevig fundament Naar een positief klimaat voor duurzame economische groei.

20 VISIE Brussels, your ticket to Europe Van administratief centrum naar kloppend hart en brein van Europa. De aanwezigheid van Europese en internationale instellingen is de afgelopen decennia bepalend geweest voor de economische groei van BMR. Een groot deel van onze huidige welvaart hebben we rechtstreeks aan deze unieke positie te danken. We mogen de situatie echter niet langer als vanzelfsprekend beschouwen. Integendeel. Door de uitbreiding van de Europese Unie krijgt BMR steeds meer concurrentie van andere Europese stadsregio s op dit vlak. De ontwikkeling van moderne communicatiemiddelen zal dat proces enkel nog versnellen. Daarom moeten we onze troeven als Europese hoofdstad nadrukkelijker uitspelen, zowel naar internationale instellingen als naar multinationals over de hele wereld. Alleen op die manier zullen we ook in de toekomst de vruchten blijven plukken van onze unieke positie. En nieuwe vruchten oogsten die we nu niet cultiveren. 18 Omwille van de aanwezigheid van de vertegenwoordigers van de 27 lidstaten, talloze diplomaten en journalisten, van het groeiend belang van de Europese regelgeving en de verdere Europese integratie, zullen de activiteiten in het kader van Brussel als Europees centrum alsmaar toenemen. Dit alles vormt een belangrijke troef voor BMR, op voorwaarde dat iedereen zich voorbereidt om op deze evolutie in te spelen en zich bewust is dat op Europese schaal moet worden gedacht. Philippe de Buck van Overstraeten, BUSINESSEUROPE

21 Europa Duidelijke visie, concrete doelstellingen Tegen 2018 moet BMR uitgroeien tot Het kloppende hart van Europa, zowel cultureel als economisch. De Europese dimensie van BMR moet duidelijk zichtbaar worden in het straatbeeld en onlosmakelijk verbonden zijn met het imago dat we wereldwijd uitdragen. Hét expertisecentrum voor international affairs, dat professionals uit de hele wereld aantrekt om kennis op te doen over EU- en NAVO-aangelegenheden en hun interculturele managementskills aan te scherpen. De belangrijkste Europese hub voor bedrijven uit opkomende markten als Brazilië, Rusland, India en China. Belang van internationale instellingen neemt toe De rol van de Europese en internationale instellingen wordt in een globaliserende wereld steeds belangrijker. De verdere verdieping en verruiming van Europa en het toenemende internationale overleg rond defensie en veiligheid creëren unieke opportuniteiten voor BMR. Dat is in het bijzonder het geval voor juristen, lobbyisten, organisatoren van congressen en topconferenties en alle leveranciers van de EU. Tegelijk houdt de uitbreiding van Europa ook risico s in. De concurrentie tussen Europese stadsregio s voor een deel van de Europese koek wordt steeds heviger. Door de snelle ontwikkeling van communicatiemiddelen wordt het bovendien gemakkelijker om activiteiten te decentraliseren. Als we de internationale instellingen stevig in onze regio willen verankeren, moeten we onze rol als Europese hoofdstad versterken en onze troeven duidelijk in de verf zetten. Brug tussen Europa en de wereld Mede dankzij de aanwezigheid van de Europese instellingen heeft BMR altijd een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op de bedrijfswereld. Heel wat internationale bedrijven vestigden hun hoofdkantoor in BMR of centraliseerden er een aantal belangrijke activiteiten, vaak in domeinen als verkoop en marketing, financiële transacties of personeelsbeleid. Ze creëerden daardoor niet alleen volop werkgelegenheid, ze maakten van BMR in veel opzichten ook een economisch centrum van Europa. Vandaag zien we dat ook andere Europese stadsregio s zich steeds sterker profileren op dit vlak. Daarom moeten we onze concurrentiepositie aanzienlijk verstevigen en onze troeven als Europese hoofdstad nadrukkelijker uitspelen. Vooral naar bedrijven uit opkomende markten als Brazilië, Rusland, India en China (BRIC) is een meer proactieve benadering noodzakelijk. Een stroom van investeringen en handel vanuit die landen komt op ons af. BMR moet zich daarom profileren als toegangspoort naar de Europese markten.een stroom van investeringen en handel vanuit die landen komt op ons af. BMR moet zich daarom profileren als toegangspoort naar de Europese markten. Te onthouden: De aanwezigheid van de Europese Unie en de NAVO zijn bepalend geweest voor de economische groei van BMR. Vandaag spelen we die unieke positie nog te weinig uit. De geografische uitbreiding van Europa en het toenemende belang van internationaal topoverleg vormen een uitdaging maar creëren heel wat nieuwe opportuniteiten voor BMR. Om bedrijven naar BMR te lokken, zullen we onze concurrentiepositie ten opzichte van andere Europese stadsregio s aanzienlijk moeten versterken. 19

22 ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN Business Route 2018 formuleert verschillende projectvoorstellen die de rol van BMR als Europese hoofdstad duidelijker in de verf zetten. Brussel zichtbaar maken als Europese ontmoetingsplaats Business Route 2018 ijvert voor moderne architectuurprojecten die van BMR de onmiskenbare hoofdstad van Europa maken. Een aantal pistes willen we grondig onderzoeken: Een architecturaal gedurfd museum voor hedendaagse kunst openen op een locatie dicht bij het EU-district, met de Europese cultuur als centraal thema. De gebouwen van de Europese instellingen en andere openbare overheden omvormen tot echte vlaggenschepen van de Europese cultuur en architectuur. Internationale evenementen bieden de kans om BMR te promoten als Europees centrum voor zaken, cultuur en vrije tijd. Business Route 2018 onderzoekt onder meer de mogelijkheid om: De organisatie van een internationaal sport- of cultureel evenement binnen te halen. Het Wereldkampioenschap Voetbal in 2018 is daarbij een belangrijke kanshebber. Het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie in 2010 aan te grijpen om tal van culturele evenementen en politieke en economische topconferenties te organiseren. Ambitieuze architectuurprojecten kunnen stedelijke regio s transformeren tot populaire trekpleisters voor toeristen en zakenreizigers. 20

23 Europa Unieke expertise bundelen, ontwikkelen en valoriseren Business Route 2018 bevat concrete plannen om onze expertise rond internationale aangelegenheden beter te valoriseren. Competentiecentrum voor EU- en NAVO-aangelegenheden. Het centrum brengt specialisten van over de hele wereld samen om onze expertise in domeinen als EU-recht, EU-beleid, defensie en internationale veiligheid verder te ontwikkelen en uit te dragen met conferenties en vormingsprogramma s. Het zal zowel langdurige masterprogramma s voor studenten aanbieden als kortere trainingsmodules voor zakenmensen, topambtenaren en Erasmus-studenten. Het centrum zou ook de rol kunnen opnemen van Europese school voor magistraten. Expertisecentrum voor intercultureel management. Moderne bedrijven hebben steeds meer nood aan kennis en inzicht in andere culturen. De multiculturele omgeving van BMR, waar professionals uit de hele wereld samenwerken, is de ideale locatie voor een competentiecentrum in dit domein. Expertisecentrum voor vertaal- en tolkdiensten. De massale aanwezigheid van vertalers en tolken en de bestaande expertise in de Europese instellingen maakt van BMR een absolute wereldleider in de snel groeiende markt van vertalingen. Het competentiecentrum zal niet alleen professionals opleiden, maar ook nieuwe diensten en technologieën ontwikkelen die we ook aan bedrijven kunnen aanbieden. Internationaal pers- en mediacentrum. Met meer dan buitenlandse journalisten is BMR een van de belangrijkste perscentra in de wereld. We willen de bestaande infrastructuur van de Résidence Palace verder ontwikkelen tot een absolute toplocatie voor internationale persconferenties en media-evenementen. Het economische hart van Europa Business Route 2018 wil samen met de bevoegde overheden: BMR promoten als vestigingsplaats voor Europese hoofdkantoren. We richten ons daarbij in de eerste plaats op bedrijven uit opkomende markten als Brazilië, Rusland, India en China, die vandaag op zoek zijn naar een uitvalsbasis voor hun Europese activiteiten. Toplocaties zoeken en ontwikkelen hiervoor. We willen bedrijven actief begeleiden in hun zoektocht naar een geschikte locatie. We brengen potentiële locaties in kaart en zorgen waar nodig voor de verdere ontwikkeling. Brussel heeft als hoofdstad van Europa enorme troeven om hoofdkantoren van ondernemingen uit de BRIC-landen aan te trekken. De concurrentie met andere steden is echter zeer groot. Er is dan ook nood aan specifieke promotie en een betere coördinatie tussen de verschillende gewestelijke initiatieven. Die hoofdkantoren komen echt niet vanzelf naar BMR. Johan F. Van den Driessche, Chairman KPMG EU Tax Centre BMR dient hét competentiecentrum voor EU-aangelegenheden en internationale defensie- en veiligheidskwesties te worden. Fotoarchief NATO 21

24 VISIE Focus op troeven in de mondiale economie Niches ontwikkelen in wereldwijde groeimarkten. Vandaag zijn in BMR talloze bedrijven actief die over toonaangevende expertise beschikken in specifieke niches met internationaal groeipotentieel. De voorsprong in deze niches moeten we verder uitbouwen en internationaal valoriseren. Het gaat in de eerste plaats om kennisintensieve niches, waaronder financiële diensten, ICT en life sciences. Daarnaast biedt BMR een uitstekende uitvalbas is voor de ontwikkeling van logistieke activiteiten met een hoge toegevoegde waarde. 22 Het is opvallend dat de drie gewesten dezelfde sectoren voor ogen hebben bij hun promotie van onderzoek en ontwikkeling: ICT, biotechnologie, groene technologie en logistiek. Voor de bedrijven zelf maakt het echter niet uit in welk gewest ze actief zijn. Ze werken voor dezelfde markt rond dezelfde technologieën. Succes in R&D hangt bovendien nauw samen met kritische massa en samenwerking, ook op vlak van moeilijk te vinden competenties. Die samenwerking vormt dan ook de sleutel tot toekomstig succes. Luc Willame, Voorzitter Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (GOMB)

25 Financiële Diensten ICT Veer gezondheidszorg en life sciences transport En logistiek 23

26 VISIE, ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN FINANCIële diensten BMR als Europees financieel centrum. Wereldwijd staat de financiële wereld op een kantelmoment. Alle paradigma s in de sector zijn grondig aan het veranderen. Dat betekent echter niet dat BMR zijn ambities als Europees financieel centrum moet opbergen. Integendeel. BMR wil die positie consolideren en verbeteren. We moeten opportuniteiten creëren op basis van onze sterke punten: de aanwezige expertise en onze positie als Europese hoofdstad. Ze geven BMR een uniek kwaliteitslabel, waarmee we ook in het volgende decennium een voorkeurlocatie kunnen blijven voor specifieke financiële diensten. Verder bouwen op onze huidige troeven: De bedrijfswereld wil de volgende initiatieven nemen: BMR huisvest nog steeds beslissings- en specialisatiecentra in een brede waaier van financiële activiteiten. België en BMR beschikken over een zeer grote expertise op vlak van banktechnologie. BMR is het belangrijkste centrum voor de afhandeling van financiële transacties ter wereld en een toonaangevende speler op vlak van betaaldiensten en internetbankieren. België en BMR beschikken over belangrijke financiële kenniscentra. In een financiële sector die steeds meer gebaseerd is op kennis, is onze knowhow rond financiële producten en diensten een belangrijke troef voor de toekomst. De Europese Unie treedt steeds meer regelgevend op in de financiële markten en diensten. Door de nabijheid van de EU-instellingen staat BMR op de eerste rij om kennis daarover te vergaren. Ook de multiculturele omgeving en talenkennis van BMR zijn belangrijke troeven in de financiële sector. De financiële crisis is een opportuniteit om BMR te positioneren als bruggenhoofd van en naar Europa voor de financiële sector. Het vergt visie en een doortastende aanpak om de financiële sector die een sleutelrol speelt in onze economie - de gezonde basisom geving en de ontwikkeling te verlenen die de sector verdient. Dit is onze ambitie in BMR. Jean-Yves Dopchie, Forum 187 Een hoogstaande Finance Academy oprichten. Dit expertiseen opleidingscentrum rond financiële diensten wordt niet alleen een aantrekkingspool voor talent, maar fungeert ook als think tank voor het detecteren en uitwerken van opportuniteiten. De expertise rond financiële transacties en ICT benutten voor verdere technologische innovatie en om een wereldwijde testmarkt te creëren voor nieuwe producten en diensten. BMR lanceren als centrum voor pan-europese pensioenfondsen van internationale bedrijven die hun pensioenverplichtingen centraal willen beheren. BMR beschikt over de competenties, de klantgerichte aanpak en het wettelijke kader om dit te realiseren. Van de overheid verwachten we: Dat ze de kandidatuur verdedigt van BMR voor de zetel van toekomstige financiële instellingen. We denken meer bepaald aan agentschappen voor credit rating, een Europese overlegstructuur voor financiën of een Europees toezichtagentschap voor financiële instellingen. Dat ook de gewesten BMR actief promoten als financieel centrum bij het aantrekken van buitenlandse investeerders. 24

27 VISIE, ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN ICT Inspelen op wereldwijde vraag naar efficiënte systemen. Niches Business Route 2018 wil de toonaangevende positie van BMR versterken in ICT-oplossingen die inspelen op de wereldwijde vraag naar efficiënte systemen voor betalingsverkeer, logistiek en gezondheidszorg. Verder bouwen op huidige troeven: BMR ligt centraal op de as Antwerpen Mechelen Brussel Nijvel Charleroi, die goed is voor 65% van de Belgische ICT-werkgelegenheid. We kunnen een beroep doen op de uitgebreide ICT-expertise in de universiteiten van Brussel, Gent, Leuven en Louvain-la- Neuve. In BMR zijn heel wat ICT-multinationals gevestigd, waaronder Cisco, Econocom, Getronics, IBM, Microsoft, Nokia, Philips, Siemens, Sogeti, Telindus en Unisys. De voorbije tien jaar konden heel wat lokale ICT-spelers zich met succes op de wereldmarkt positioneren dankzij partnerships met de aanwezige multinationals. Dat bewijst hoe groot het potentieel en het dynamisme van de ICT-sector in BMR zijn. Business Route 2018 wil een aantal ICT-niches extra groeikansen geven: E-cards - Multifunctionele en gebruiksvriendelijke chipkaarten Consumenten hebben steeds meer elektronische kaarten op zak, met telkens verschillende functies: betalingen, identificatie, klantenkaarten, Er is een duidelijke vraag vanuit de markt om die verschillende functies te combineren op één kaart. De sterke verspreiding van chipkaarten in ons land en de knowhow van bedrijven als Zetes en Proximus geven ons de perfecte uitgangspositie om een leidende rol te spelen in deze ontwikkelingen. Met de introductie van de elektronische identiteitskaart toonde ook de overheid zich een voortrekker. Technologie is de motor van de kennisindustrie. BMR heeft enorme troeven om competence centers naar hier te halen. Als we rond de gekozen niches de juiste mensen en ondernemingen samenbrengen, dan kunnen we niet anders dan slagen. Tony Mary, bestuurder van vennootschappen Secure Trade Lanes - Efficiënte beveiligingssystemen voor wereldwijde goederenstromen De wereldhandel kent niet alleen een voortdurende groei, bedrijven zijn ook op zoek naar efficiënte beveiligingssystemen van de goederenstromen. Als logistiek knooppunt is BMR ideaal geplaatst om dergelijke systemen te ontwikkelen en te commercialiseren en als testcase te fungeren voor de uitbouw van Secure Trade Lanes. BMR beschikt daarvoor over goede kaarten. Brussel huisvest de International Container Security Organisation (ICSO), bedrijven uit BMR zijn nauw betrokken bij het project Smart Container Management en België loopt voorop in het digitaliseren van douaneformaliteiten. BMR moet dan ook de leiding nemen in de ontwikkeling van een Global Customs Communication Network. Via webgebaseerde technologie worden douaneadministraties wereldwijd met elkaar verbonden, waardoor ze in real-time informatie kunnen uitwisselen. E-health - Geavanceerde technologieën voor de medische sector De medische sector investeert volop in systemen voor de opslag, het beheer en het uitwisselen van patiëntengegevens, onderzoeksdata en foto s. De e-healthmarkt is vandaag misschien nog vrij bescheiden, maar groeit wel pijlsnel, naar schatting met 7% per jaar. België speelt een voortrekkersrol in dit domein. Zo wordt de Kruispuntbank voor de Sociale Zekerheid als uniek beschouwd in de wereld. Tal van bedrijven ontwikkelen bovendien geavanceerde technologie op maat van de medische sector. Deze expertise kan internationaal worden gevaloriseerd. 25

28 VISIE, ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN GEZONDHEIDSZORG EN LIFE SCIENCES Internationalisering van medische producten en dienstverlening. De toenemende vergrijzing in Westerse landen en de welzijnsevolutie in de snel ontwikkelende BRIC-landen creëren overal een groeiende vraag naar kwalitatieve medische zorgen en producten. Business Route 2018 wil voortbouwen op de aanwezige expertise in BMR om onze medische producten en diensten op internationale markten aanbieden. Verder bouwen op huidige troeven: BMR en België genieten een hoge reputatie als het op medische verzorging aankomt. We beschikken over de nodige competenties en de hoogtechnologische infrastructuur om een internationaal georiënteerde gezondheidszorg uit te bouwen. Bepaalde gezondheidsdiensten waarin ziekenhuizen uit BMR een toonaangevende expertise hebben ontwikkeld, kunnen wereldwijd worden aangeboden. Een recente studie geeft aan dat België patiënten per jaar uit het buitenland zou kunnen aantrekken (VBO, Dare & Care, 2006). Het aantal patiënten dat jaarlijks de grenzen overtrekt voor medische verzorging wordt tegen 2010 op 38 miljoen geraamd. Binnen BMR zijn toonaangevende geneesmiddelenbedrijven gevestigd, die beschikken over een omvangrijke onderzoekscapaciteit. Denk maar aan GSK, Solvay en UCB. Vooral in de groeiende wereldmarkt voor vaccins kunnen ze een vooraanstaande rol spelen. Business Route 2018 bevat hiervoor de volgende actiepunten: Een grootscheepse promotiecampagne voor het aantrekken van buitenlandse patiënten, zonder verdringingseffect voor binnenlandse patiënten. We focussen daarbij op een aantal specifieke chirurgische ingrepen waarvoor we nodige competenties en capaciteit in huis hebben. Het door het VBO opgerichte platform Healthcare Belgium kan hierin een leidende rol opnemen. De oprichting van zorghotels in de buurt van ziekenhuizen in BMR, waar buitenlandse patiënten na de ingreep met hun familie kunnen verblijven. Ze bieden ook medische nazorgen zoals bijkomende tests en screenings, monitoring en rehabilitatie. De zorghotels zouden ook onderdak kunnen bieden aan buitenlandse onderzoekers en stagiairs die actief zijn in onze ziekenhuizen. Bundeling van de aanwezige expertise in bedrijven en universiteiten, met de gezamenlijke steun van de drie gewesten in het kader van hun innovatiebeleid rond life sciences. 26 Iedereen beseft dat door de vergrijzing en de vooruitgang van de geneeskunde het belang van de gezondheidszorg in de komende jaren sterk zal toenemen. BMR heeft heel wat kennis en een breed aanbod in huis, waarmee we een nieuw publiek kunnen aantrekken. BMR moet ook volop investeren in de groeiende markt van seniorenvoorzieningen. Noël Coessens, zaakvoerder Noël Coessens bvba, Real Estate Development & Consulting

29 VISIE, ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN LOGISTIEK Geavanceerde logistieke draaischijf. Niches BMR wil een geavanceerde logistieke draaischijf zijn voor de bevoorrading van de regio en van naburige markten. Daarbij wordt ingezet op logistieke activiteiten met een hoge toegevoegde waarde, zoals de finale afwerking van producten op maat van de klant. Verder bouwen op huidige troeven: De toenemende productie in opkomende economieën moet haar weg vinden naar Europese afzetmarkten. Het intercontinentale goederenvervoer verloopt voor het overgrote deel via schepen die aankomen in havens tussen Le Havre en Hamburg. BMR is dan ook strategisch gelegen om logistieke taken uit te voeren. De aansluiting op de consumptiemarkten van Brussel, Vlaams-Brabant en Waals-Brabant, de aanwezigheid van een haven en een internationale luchthaven, en de goede ontsluiting via weg en spoorweg maken dat BMR een hoogwaardig deel van de logistieke koek kan krijgen. BMR is een bestemmingsmarkt voor waardevolle goederen die hoge eisen stellen aan logistieke processen. Denk hierbij aan electronica, ICT-producten, automotive en farmaceutische producten. Dit vraagt een bestemmingslogistiek, waarbij de klemtoon ligt op geoptimaliseerde goederenstromen, een veilige en een snelle distributie en de (na)behandeling van goederen op maat van de klant. Business Route 2018 wil volgende acties ontwikkelen: Stedelijk logistiek platform. De Brusselse haveninfrastructuur, die toegang geeft tot een zone van twee miljoen inwoners, is van groot belang voor de aanvoer en distributie van goederen binnen BMR. Om een efficiënt stedelijk logistiek platform te realiseren wil de havengemeenschap van Brussel samen met partners in de haven van Antwerpen werken aan een optimale integratie tussen de twee havens. Ook intermodaal vervoer en de uitbreiding van overslagruimte zullen belangrijk zijn. De nabijheid van Brussels Airport verzekert BMR dan weer van een logistieke ontsluiting van wereldklasse. Centrum voor airport logistics. Het logistieke centrum van Brussels Airport moet het meest efficiënte van Europa worden. Daarvoor is een gedragen actieplan nodig en diepgaand overleg tussen alle bedrijfsactoren op de luchthaven. Zodat er één gesprekspartner en één visie is naar de overheid. Het huidige SCALE-initiatief moet daarom worden versterkt en verder uitgebouwd. Brucargo op Brussels Airport is een ideaal laboratorium voor innovatie in de logistieke keten: er is voldoende kritische massa, er zijn tientallen internationale logistieke bedrijven actief en we kunnen een beroep doen op talloze kennisinstellingen in Brussel en Vlaanderen. De bedrijfswereld neemt hierin vandaag al het voortouw met Flanders Smart Hub (FLASH). Agentschap voor Import. Import is voor onze ondernemingen en onze economie even belangrijk als export. Import kan de ontwikkelingsprojecten van lokale ondernemingen vergemakkelijken en verbeteren. Dit vraagt niet alleen kennis van mogelijke invoerders en transporteurs, maar ook van wetgeving, financiële regelingen en formaliteiten. Een Agentschap voor Import in BMR vormt dan ook een bijkomende troef voor onze logistieke draaischijffunctie. Van de overheid verwachten we: Dat ze kansen biedt om de positie van Brussels Airport als internationale luchthaven te vrijwaren. Dan kan onder meer door de ontsluiting te verbeteren en de nodige capaciteit te bieden voor vluchten, zodat Brussels Airport concurrentieel blijft met omliggende luchthavens in de buurlanden. Dit vergt een rechtszeker kader voor de uitbating van de luchthaven. Dat ze voldoende bedrijfsterreinen voorziet voor hoogwaardige bestemmingslogistiek. 27

30 VISIE From boring to daring Een bruisende stad, aantrekkingspool voor talent en bedrijven. Steeds meer Europese stadsregio s profileren zich als echte trekpleisters voor talent en bedrijven. Ze gooien daarbij niet alleen hun internationale uitstraling en hun zakelijke netwerken in de strijd. Cultuur, nightlife, shopping en vrije tijd zijn minstens even belangrijk. BMR heeft de troeven in huis om de concurrentie met andere Europese stadsregio s aan te gaan. We kunnen vandaag al bogen op een internationaal en multicultureel karakter, waar talenten uit de hele wereld zich thuis voelen. Dat imago willen we met Business Route 2018 verder uitdragen. De lokale diensteneconomie krijgt zo extra groeistimulansen. De ontwikkeling van een trendy en innovatief aanbod in horeca, cultuur, vrije tijd en persoonlijke diensten maakt BMR niet alleen aantrekkelijker voor internationaal talent, maar creëert ook de hoognodige jobs voor laaggeschoolden in de regio. 28 Brussel heeft alles om dé multiculturele, artistieke en gastronomische ontmoetingsplaats bij uitstek te worden. De stad kan bovendien bogen op een rijke traditie van architecten, schilders, striptekenaars en muzikanten. De stad mist in haar internationale marketing echter nog de structuur en de bezieling om zich naar de buitenwereld te profileren als een echt bruisende stad. Baudouin Gillis, Vice-President Carlson Wagonlit Travel Belgium

31 Bruisende stad Duidelijke visie, concrete doelstellingen Tegen 2018 moet BMR uitgroeien tot Een stad waar het goed is om werken en wonen. Een van de hipste steden in Europa, met een trendy en innovatief aanbod aan culturele evenementen, entertainment, shopping en diensten. Een populaire Europese bestemming voor citytrips. De gemiddelde bezettingsgraad van de hotels tijdens het weekend moet stijgen van 50% in 2007 tot 80% in De belangrijkste Europese bestemming voor congressen, en de derde aantrekkelijkste zakenstad, na Londen en Parijs. Een trekpleister voor hooggekwalificeerd internationaal talent. Het aantal expats moet tegen 2018 significant stijgen. door intense samenwerking met de privé-sector Een bruisende stadsregio wordt in de eerste plaats gemaakt door de vele bedrijven en initiatieven die dagdagelijks de stad doen leven. Zonder hen is er geen bruisende metropool. Een evenwichtige samenwerking tussen publieke en private partners is dan ook de sleutel tot succes. Als we het grote gamma van events dat in Brussel plaats vindt - van kunst en sport tot Europese topconferenties en buitenlandse bezoeken - optimaal willen laten renderen voor iedereen, dan moeten die worden gecoördineerd door een centrale overleginstantie. Die heeft als taak om alle partijen - horeca, organisatoren van evenementen, de culturele sector, - nauw bij alle events te betrekken zodat ze snel en adequaat kunnen inspelen op behoeften en opportuniteiten. Verder bouwen op huidige troeven BMR heeft alle troeven in huis om een internationale aantrekkingspool te worden. De regio staat bekend als een multiculturele, grootstedelijke omgeving waar talent uit de hele wereld zich thuis voelt. De aanwezigheid van internationale instellingen oefent een unieke aantrekkingskracht uit. Als middelgrote stadsregio combineert BMR bovendien het beste van beide werelden. We beschikken over de faciliteiten en de zakelijke netwerken van een echte metropool, maar tegelijk staat de kleinere schaal ook garant voor een hoge levenskwaliteit. Een factor waarvoor heel wat internationaal talent niet ongevoelig is. Te onthouden: BMR moet zijn aantrekkingskracht naar internationaal talent verhogen. De ontwikkeling van lokale diensten zoals horeca, vrije tijd, cultuur en zorgdiensten zal hierin cruciaal zijn. De extra groeistimulans voor de lokale diensten zal tegelijk ook heel wat jobs creëren voor laaggeschoolden. 29

32 ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN Van BMR een bruisende metropool maken kan enkel door de inbreng van iedereen die begaan is met de regio. Business Route 2018 wil verschillende initiatieven opstarten die van BMR een bruisende stadsregio maken voor professionals over de hele wereld. Die initiatieven komen meteen ook ten goede aan bewoners, aan vrijetijdstoeristen en aan zakenreizigers. Betere diensten voor bewoners, vrijetijdstoeristen, zakenreizigers en internationaal talent Business Route 2018 wil de volgende initiatieven nemen: Uitbreiding van persoonlijke en medische dienstverlening. Actieve professionals hebben nood aan heel wat persoonlijke diensten, van huishoudelijke hulp tot medische zorgen. Vooral de vraag naar die laatste groeit sterk. Daarop willen we inspelen door met de betrokken zorgverstrekkers een aanbod te ontwikkelen van medische screenings, check-ups en verzorging op maat van expats en lokale professionals. Internet Hotspots in heel BMR. Moderne professionals verwachten op ieder moment een vlotte toegang tot hun mobiele kantoor, waar ze zich ook bevinden. De aanwezigheid van draadloos internet is dan ook onontbeerlijk voor een zakelijke omgeving. Daarom willen we investeren in gebruiksvriendelijke en kostefficiënte hotspots in de volledige regio. BMR moet investeren in moderne faciliteiten die het leven van bewoners, toeristen en zakenreizigers aangenamer maken. Brussels International 30

33 Bruisende stad Innovatief shoppen. We zien wereldwijd een trend naar innovatieve shoppingfaciliteiten, waarbij outlets van sterke merken worden gecombineerd met business en entertainment (belevenis-shopping). Met Business Route 2018 willen we samen met de betrokken overheden op zoek gaan naar toplocaties voor dergelijke projecten. De overheid kan ook helpen door de openingsuren voor winkels te versoepelen. Alles voor een gezond leven. Moderne consumenten hechten steeds meer belang aan gezondheid en welzijn. Er is ruimte om - naast de vele gezondheids- en fitnesscentra - een health campus te ontwikkelen waar klanten in één complex terecht kunnen voor een breed aanbod aan gezondheidsgerelateerde diensten en producten: fitness, schoonheidssalon, apotheek, bioproducten, Business Route 2018 vraagt aan de overheid om: Persoonlijke diensten zoals huishoudelijke hulp voor actieve professionals fiscaal aantrekkelijk te maken. Deze diensten maken het voor bewoners en expats gemakkelijker om privé en werk te combineren. Een welkomstpakket te ontwikkelen voor professionals die zich in de regio komen vestigen. Het pakket biedt praktische informatie over leven en werken in BMR en maakt de nieuwkomers wegwijs bij de verschillende overheidsdiensten. De informatie van de verschillende overheidsdiensten in BMR voor buitenlandse bedrijven en professionals ook in het Engels beschikbaar te maken, zowel online als face-to-face. Het verstrekken van visa te faciliteren via een uniek loket. Welcome desks in de luchthaven van Zaventem en de HST-treinstations te voorzien en een internationaal reizigerscentrum op te richten dat de nodige informatie biedt aan zakenreizigers Communicatie met investeerders stroomlijnen Business Route 2018 voorziet de oprichting van: Board of Foreign Investors. De Board of Foreign Investors moet hét platform worden van buitenlandse investeerders voor al hun communicatie met de overheden. Het platform vormt samen met bestaande netwerken van internationale kamers van koophandel (zoals Amcham), Forum 187 en de werkgeversorganisaties een informeel netwerk. Doel is om de boodschappen naar overheden te stroomlijnen en de impact van buitenlandse investeerders in BMR te verhogen. Account Management buitenlandse investeerders. De verschillende overheden moeten hun acties om buitenlandse investeerders te begeleiden bij hun vestiging en verdere expansie in BMR beter afstemmen en dienen meer gezamenlijke initiatieven te ontwikkelen. Zo komen we tot een coherent beleid en wordt de kans op slagen van de verschillende initiatieven veel groter. Een doorgedreven partnership tussen publieke en private sector voor citymarketing Investeringen in citymarketing moeten buitenlandse toeristen en zakenreizigers beter vertrouwd maken met BMR. Nauw overleg tussen de verschillende overheden is noodzakelijk om onze inspanningen beter op elkaar af te stemmen en te zorgen voor een totaalbeeld van het aanbod in de regio. De creatie van een PPS, met gelijkwaardige inbreng van de publieke en private sector, is dan ook aangewezen. Een trendy en innovatief aanbod van horeca en shoppingfaciliteiten maakt BMR aantrekkelijker voor bewoners, toeristen en pendelaars, en creëert jobs. Internationaal talent moet zich welkom voelen in Brussel. Daarom moet alle communicatie van de verschillende overheidsdiensten ook in het Engels beschikbaar worden. 31

34 VISIE Een stevig fundament Naar een positief klimaat voor duurzame economische ontwikkeling. Business Route 2018 gaat resoluut voor de lange termijn. We willen vandaag een stevig fundament leggen voor de economische groei van morgen. Nieuwe businessopportuniteiten zoeken is één ding, we moeten ook het klimaat creëren waarin die tot volle ontplooiing kunnen komen. Kwalitatief onderwijs en een flexibele arbeidsmarkt moeten het talent leveren dat we nodig hebben in onze diensten- en kenniseconomie. We moeten ook de toekomstige mobiliteit en leefbaarheid van de regio verzekeren als we aantrekkelijk willen blijven voor wie er werkt en woont. Een competitieve belastingdruk moet de drempels wegnemen voor bedrijven die willen investeren in de regio. Er is ook nood aan een coherent sociaaleconomisch beleid met voldoende overleg tussen de verschillende bevoegde overheden, over de gewestgrenzen heen. We roepen hierbij zowel de overheid als de bedrijfswereld op om hun verantwoordelijkheid te nemen. Een duurzame economische ontwikkeling kan enkel vanuit een langetermijnvisie, die rekening houdt met de impact op mobiliteit, milieu en leefbaarheid van een stadsregio. 32

35 33 Duurzame ontwikkeling

36 ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN Business Route 2018 wil een positief klimaat creëren voor een duurzame economische ontwikkeling. Zowel de bedrijfswereld als de politiek heeft hierin een belangrijke rol te vervullen. Talent ontwikkelen voor de diensten- en kenniseconomie Levenslang leren is een sleutelvoorwaarde voor BMR om op wereldvlak te kunnen meedraaien in de kenniseconomie. Privé-instellingen voor naschoolse vorming, die over het opleidingsaanbod en de competenties daarvoor beschikken, moeten kunnen opereren in een open markt en aan gelijke voorwaarden als publieke opleidingsaanbieders. Business Route 2018 wil in samenwerking met de overheid: Een visie creëren op de ontwikkeling van de specifieke kennis en vaardigheden die we nodig hebben in een economie gebaseerd op diensten en kennisintensieve activiteiten. De communicatievaardigheden en talenkennis van lokaal talent aanscherpen. Die zijn essentieel voor de ontwikkeling van lokale diensten als horeca, toerisme en vrije tijd. De beschikbare nascholingsprogramma s voor hooggeschoolden uitbreiden, onder meer door onze bestaande expertise en competentie te bundelen. Een nauwe samenwerking tussen de bedrijfswereld en onderwijsinstellingen mag geen taboe zijn. Enkel een geïntegreerde aanpak, over de grenzen van de gewesten heen, zal de mobiliteit in BMR verhogen op lange termijn. 34

37 Duurzame ontwikkeling Mobiliteit Over de grenzen van de gewesten heen Business Route 2018 wil werk maken van: Een geïntegreerde verkeerscontroletoren. Dit centrum monitort alle transport in BMR en verhoogt de efficiëntie van de trafiek. Knelpunten worden snel gedetecteerd en opgelost. Flexible stadsdistributie. Het stadscentrum wordt buiten de spitsuren bevoorraad vanuit specifieke distributiecentra. Business Route 2018 verwacht van de overheid: Een interregionaal mobiliteitsplan voor BMR. Het plan moet zowel de toegang tot de regio als de mobiliteit binnen de regio aanpakken en maatregelen bevatten om de milieuimpact tot een minimum te beperken. Multimodaliteit en een optimaal gebruik van de huidige infrastructuur staan centraal. Een interregionaal masterplan voor ruimtelijke ordening in BMR. De overheid moet een langetermijnvisie ontwikkelen op ruimtelijke ordening in BMR, zodat zowel bedrijven als mensen de nodige ruimte krijgen om zich verder te ontwikkelen. De ruimtelijke ordeningsplannen van de drie gewesten moeten op elkaar worden afgestemd. Fiscaliteit en arbeidsmarkt - Grondige hervormingen dringen zich op Business Route 2018 pleit bij de overheid voor: Een fiscale druk die de competitiviteit van BMR verhoogt. BMR kent vandaag de zwaarste belastingsdruk van Europa op het loon van werknemers. Dat bemoeilijkt het aantrekken van internationaal talent, dat we nodig hebben voor de verdere ontwikkeling van onze kenniseconomie. We pleiten ook voor gunstige fiscale regimes voor kennisintensieve activiteiten. Een ingrijpende hervorming van de arbeidsmarkt. Om jobs te creëren in lokale diensten zoals horeca, toerisme en vrije tijd is meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt een noodzaak. Met een efficiënt activeringsbeleid en specifieke opleidingen kunnen we de werkloosheid onder laaggeschoolden terugdringen. Een competitieve fiscaliteit en meer flexibele arbeidsmarkt zijn nodig om bijkomende jobs te creëren en werkzoekenden aan de slag te krijgen. 35

38 ACTIEPUNTEN EN PROJECTEN Bestuurlijke organisatie - Naar meer interregionale samenwerking op economisch vlak Business Route 2018 wil dat de overheid werk maakt van: Levenskwaliteit voor iedereen Business Route 2018 bevat plannen voor: Eén centraal aanspreekpunt voor investeerders. Bedrijven die willen investeren in BMR komen vaak terecht in een kluwen van bevoegdheden en wetgevingen. Een centraal aanspreekpunt verlaagt de drempel voor nieuwe investeringen en vergemakkelijkt de communicatie. Een interregionaal economisch platform. Binnen het platform kunnen de verschillende betrokken overheden overleg plegen rond economische thema s die de volledige regio aanbelangen en hun beleid op elkaar afstemmen. Administratieve vereenvoudiging. Ook op het vlak van administratie is er ruimte voor verbetering. Van de openingsuren voor overheidsdiensten tot het aanvragen van vergunningen. De veel te complexe besluitvorming dient doorzichtiger te worden door een betere doorstroom van informatie en een beter afgestemde taakverdeling tussen de verschillende overheden. Vooral de taakverdeling tussen de gemeenten en het regionale niveau binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest moet worden herbekeken met het oog op een meer efficiënte bestuurlijke organisatie. Bouwprojecten die wonen combineren met zorg en diensten. Met de vergrijzing in het achterhoofd, willen we innovatieve bouwprojecten ontwikkelen die wonen combineren met zorgverlening. Ook professionals zijn op zoek naar woonruimtes met persoonlijke diensten vlakbij. Een meer duurzaam energiegebruik in BMR. Een gecoördineerde aanpak tussen de drie gewesten moet van BMR een toonbeeld maken op het vlak van duurzaam energiegebruik. De inzet van groene technologieën en een verhoogde energie-efficiëntie van woningen en kantoren zijn cruciaal. Vervoer van personen en goederen vormt zowel de grootste uitdaging als de grootste opportuniteit voor de verdere groei van BMR. Het aanpakken van de files en het verminderen van de milieu-impact vereisen volgehouden overleg en inspanningen van alle actoren. Tegelijk creëert de logistieke sector in BMR enorm veel tewerkstelling voor laaggeschoolden en boeken we een aanzienlijke technologische vooruitgang. Jean-Claude Delen, CEO DHL Global Forwarding Economische activiteiten stoppen niet aan de grenzen van een gewest. BMR vormt één economische regio met heel wat gemeenschappelijke belangen tussen de verschillende overheden. Henderyckx fotografie Bouw- en renovatieprojecten die wonen combineren met zorgverlening en thuisdiensten vallen in de smaak bij senioren én professionals. 36