Tekst en foto s: Ernst van Genne

Transcriptie

1 Dicrossus spec. Tapajos Ervaringen met Dicrossus spec. Tapajos en enkele andere Dicrossus-soorten Tekst en foto s: Ernst van Genne Inleiding Het mag bekend zijn dat dwergcichliden mijn hart gestolen hebben. Eén van de voordelen is wel dat je iedere keer weer nieuwe soorten tegenkomt. Zo kwam ik een aantal jaren geleden bij AquaFerrytale om even rond te kijken of er iets nieuws was binnengekomen. Nou kijk eens naar die bak met Dicrossus was het toen. Ze waren uiterst klein, misschien net 5 cm, ingekocht als Dicrossus maculatus, maar bij het uitpakken van de vis viel het hen meteen al op dat het die soort niet was. Ze waren dus als Dicrossus maculatus gekocht en ondanks dat gingen ze daarvoor ook weg, al wist Eelke v.d. Zwaag mij te vertellen dat het waarschijnlijk om Dicrossus spec. Rio Tapajos ging, een dwerg waar nog geen kweekverslag van was gepubliceerd, voor zover hij wist en die als uiterst zeldzaam te boek staat. Hij stuurde me wel een summier verslag op van Frank Warzel die deze vis al wel gekweekt had, maar 20 HET AQUARIUM JULI/AUGUSTUS 2010

2 Het verschil met Dicrossus filamentosus foto links is, dat Dicrossus gladicauda één verlengde vinstraal heeft en niet in de Rio Negro voorkomt, maar wel in de Rio- Atabapo en Inirida en Dicrossus filamentosus twee verlengde vinstralen heeft en juist in de Rio Negro voorkomt (Zie foto s) er verder niet veel over heeft geschreven. Ze zagen er wel wat mager uit, maar dat is bijna altijd met wildvangexemplaren het geval. Het kleurenpatroon was enigszins geblokt met een kleine witte glinstering en zwarte vlekjes. Zij leken eigenlijk helemaal niet op één van hun naaste verwanten, de bekende Dicrossus filamentosus. Laatstgenoemde is de populairste soort van het geslacht Dicrossus, dat verder bestaat uit Dicrossus maculatus, Dicrossus sp. Rio Negro en de hier behandelde Dicrossus sp. Rio Tapajos. Al deze soorten hebben bepaalde specifieke kenmerken en eigenlijk zijn zij gemakkelijk van elkaar te onderscheiden. Volledigheidshalve laat ik hen hier de revue passeren. Dicrossus filamentosus De mannetjes van Dicrossus filamentosus hebben een langgerekt lichaam en een gevorkte staart en worden het meest gevangen in de Rio Negro. Ik ving ze op mijn eerste reis naar Zuid-Amerika, waar ik mijn ongeneselijke aquarium-reisvirus (een vreselijke ongeneselijke dure aandoening!) heb opgelopen (zie Het Aquarium 2000). Bij exemplaren die uit Colombia worden ingevoerd is onlangs gepubliceerd, dat het een geheel ander soort is, nl. Dicrossus gladicauda, deze vissen vingen we onlangs op onze reis naar de Rio Inirida, (zie Het Aquarium januari en februari 2009). Het meest opvallende kenmerk is dat de staart anders is, de onderste verlenging ontbreekt namelijk bij deze vis in zijn geheel. Verder is de tekening hetzelfde, hoewel die tekening wel erg stemmingsafhankelijk is; soms zijn de zwarte blokjes geheel verdwenen en is het een streeptekening geworden, vooral als ze wat ouder worden en gaan baltsen. Dicrossus maculatus Dicrossus maculatus is robuuster dan die van de voorgaande soort en de staartvin is rond. Bij het opgroeien worden de vinnen van de mannetjes rood en die kleur overheerst sterk bij volledig op kleur zijnde exemplaren als ze het naar hun zin hebben in het aquarium. Bij de broedverzorgende vrouwtjes (of bij het bewaken van levend voer!) krijgen de borstvinnen geen rode, maar een gele kleur. Ze komen voor in het stroomgebied van de Rio Tocantins, Rio Tapajos, Rio Trombetas en de omgeving van Santarem, zoals meestal wordt opgegeven. H.J. Mayland meldt zelfs dat ze ook in de omgeving van de Rio Javari voorkomen, maar daar heb ik toch mijn twijfels over, want dan zouden ze via Laetitia moeten worden geëxporteerd. In beide gebieden heb ik rondgezworven en met exporteurs gesproken in Bogotá en die kennen alleen maar Dicrossus gladicauda uit Inirida. De vorm die qua lichaamsbouw het meest op Dicrossus spec. Rio Tapajos lijkt is Dicrossus spec. Rio Negro. Het verspreidingsgebied daarvan ligt ver verwijderd van dat van de Dicrossus maculatus (Man) Dicrossus maculatus (Vrouw met eieren) HET AQUARIUM JULI/AUGUSTUS

3 Drie mannetjes van Dicrossus spec. Rio Tapajos bij elkaar - De kleuren spelen een hoofdrol Dicrossus-soort, die voorkomt in de Rio Tapajos en is minder zeldzaam dan de variant van de Rio Negro. Deze laatste is ook veel moeilijker te houden en te kweken dan de Tapajos-soort, hetgeen vermoedelijk veroorzaakt wordt door de zuurgraad van de Rio Negro. Het water van die rivier is niet alleen veel zuurder, maar ook veel zachter dan dat van de Rio Tapajos en ik heb in de Rio Negro al eens een ph-waarde van 4,9 gemeten, terwijl de geleidbaarheid 9 microsiemens bedroeg. Deze waarden geven aan dat het kweken met vissen die uit de Rio Negro stammen niet altijd even gemakkelijk is. De natuurlijke vindplaats van Dicrossus. sp. Rio Tapajos Frank Warzel maakte enkele exemplaren van Dicrossus. sp. Rio Tapajos buit in de buurt van het plaats São Louis de Tapajos. Hij ving deze dieren op een plaats, die gelegen is beneden de stroomversnellingen, die daar in de rivier voorkomen. De exemplaren, waarover Kullander beschikte waren afkomstig van Pimental (Para Brazilië, 1990). In de omgeving van de plaats waarop Warzel zijn dieren ving, stroomde het water snel en was de bodem van de rivier zanderig en bezaaid met rotsen. Het water was helder en had een diepte van 80 cm. De ph-waarden en de watertemperaturen, die op meerdere plaatsen gemeten werden, lagen respectievelijk tussen 5,3 tot 6,5 en 24 en 28 C. In de rivierbochten hadden zich bladeren opgehoopt en daarboven zwommen veel jonge vissen. Volwassen exemplaren werden er niet aangetroffen. De vissen probeerden de bladeren om te draaien om te zien of zich daaronder iets eetbaars bevond. Datzelfde gedrag zag ik nadien ook in het aquarium. Het is overigens merkwaardig dat er in de beschikbare literatuur geen enkele goede afbeelding van deze vis te vinden is. Ik heb slechts foto s van enkele bleke exemplaren kunnen ontdekken, terwijl het vissen zijn waar de kleuren vanaf spatten! Een kleuromschrijving is een bijna ondoenlijke zaak zonder een aantal foto s. Bovendien zijn die kleuren geheel afhankelijk van hun stemming(en). Maar de foto s geven een goede indruk van hun kleurenpracht. Gedrag in het aquarium van Dicrossus sp. Rio Tapajos De exemplaren die ik aanschafte hadden een grootte van ongeveer 5 cm. Ik heb enkele kleinere exemplaren meegenomen om te voorkomen, dat ik alleen mannetjes zou hebben. Bij nader inzien bleek dat ik daar goed aan gedaan had, want veel liefhebbers met wie ik daarover gesproken heb, hadden uitsluitend mannetjes. Daarvan had ik er vijf, maar daarnaast had ik tenminste nog een vrouwtje. Uiteraard had ik liever wat meer vrouwtjes gehad, Dicrossus sp. Rio Negro (Vrouw) Dicrossus spec. Rio Negro man Dicrossus sp. Rio Negro - Rechts jong exemlaar 22 HET AQUARIUM JULI/AUGUSTUS 2010

4 maar gelukkig ging geen van de door mij gekochte exemplaren dood. Meestal sterft het vrouwtje als eerste wanneer er in het aquarium iets misgaat en je er maar één van hebt. Het kleurpatroon van de dieren stelde niet veel voor. Ze waren zilverwit en over de flanken liepen drie rijen, schuin onder elkaar gelegen, met blokvormige zwarte vlekken. Die vlektekening vormt, naast de aanzienlijk robuustere lichaamsbouw, het belangrijkste verschil tussen Dicrossus sp. Rio Tapajos en Dicrossus filamentosus. De wijze waarop zij foerageerden en hun eten zochten was hoogst opvallend. Ik had enkele bladeren op de bodem gelegd en die namen ze vaak in hun bek om hen op te tillen, zodat zij konden zien of er iets eetbaars onder lag. Dit typische gedrag kwam ik ook tegen bij Crenicara punctulatus, (Zie Het Aquarium ). Het voedsel dat ik hen aanbood bestond uit Cyclops, Daphnia s, af en toe een algentablet (belangrijkste bestanddeel is Spirulina), soms wat diepgevroren rode, witte of zwarte muggenlarven. Van die muggenlarven ving ik in het voorjaar grote hoeveelheden. Onderlinge verdraagzaamheid Gedurende het eerste halfjaar konden mijn dieren het goed met elkaar vinden, maar bij het ouder worden kregen zij meer kleur en begonnen zij naar elkaar te dreigen. Dat dreigen gebeurde op een heel typische manier. Twee mannetjes zochten elkaar op en kromden hun lichaam zozeer dat hun staartvin voor hun kop kwam te liggen. Naast elkaar staande probeerden zij vervolgens hun rivaal af te schrikken door slaande bewegingen te maken met de staart. Door het uitzakken van hun keelzak probeerden zij er extra dreigend uit te zien. Hun bloktekening veranderde dan compleet, doordat de blokken zich aaneenregen tot strepen. Hun ongepaarde vinnen werden knalrood, maar zij grepen elkaar niet bij de bek vast en beschadigden elkaar geenszins. Zij maakten kortom de indruk voortreffelijke aquariumvissen te zijn. In mijn aquarium, afmetingen 80 x 40 x 40 cm, kwam het wel eens tot een stoeipartij, maar de dieren zaten elkaar niet echt dwars en zij brachten elkaar geen verwondingen toe. De kweek Dat veranderde echter na weer enkele maanden, de vijf mannetjes begonnen elkaar toen steeds meer te bedreigen en op die wijze kwam er een bepaalde rangorde tot stand. Weliswaar maken vijf dwergcichliden, in grootte ongeveer 7 cm, er niet direct een slagveld van, maar toch leek het erop dat enkele exemplaren in de knel kwamen. Uiteindelijk heb ik één van deze exemplaren uit de bak verwijderd om ervoor te zorgen dat de rust weerkeerde en dat niet alle aanwezige mannetjes werden opgejaagd. Het vrouwtje had een heel mooie manier om aan een belager te ontkomen, want als het haar te druk werd dan zwom zij aan een neutraal mannetje voorbij om zo een achtervolger van zich af te schudden, want die ging dan aan de haal met die andere man. Dicrossus sp. Rio Tapajos - 2 baltsende mannen Ondanks alles nam de onrust in de bak toe, waarna ik drie mannetjes uit de bak heb verwijderd en in een van mijn zorgaquaria heb ondergebracht. Hoewel deze aquaria waren gevuld met gewoon leidingwater, ging het deze mannetjes verder voor de wind. Normalerwijze ververs ik namelijk met regenwater dat ik voorheen met leidingwater op temperatuur heb gebracht, zodat de geleidbaarheid ongeveer 250 microsiemens bedraagt. Niettemin bleken de vissen het ook in puur leidingwater het naar de zin te hebben. Het mag duidelijk zijn dat het overzetten erg nauwkeurig en langzaam behoort te gebeuren. Gedrag paartje De manier waarop het paartje zich gedroeg was typisch voor dwergcichliden. Het mannetje zat vaak achter het vrouwtje aan en liet daarbij zijn fraaiste kleuren zien. Overigens stelde het vrouwtje de avances van haar partner niet altijd op prijs en het was duidelijk dat zij af en toe lelijk in de knel zat door de opdringerige houding van het mannetje. Na enkele weken veranderde haar houding echter ingrijpend. Zij begon zich tegen het mannetje te verzetten, zodat er een wat evenwichtiger verhouding ontstond. Dat bleek na- HET AQUARIUM JULI/AUGUSTUS

5 Dicrossus sp. Rio Tapajos - van het eerste legsel werden de eitjes opgegeten dien een positief signaal te zijn geweest, want binnen niet al te lange tijd werden er eitjes afgezet. Het afzetten van de eitjes heb ik niet kunnen waarnemen, maar tot dusver heeft het vrouwtje twee keer eieren gelegd op het blad van een amazonezwaardplant. Helaas werden deze eieren beide keren opgegeten, hetgeen vermoedelijk de schuld was van de veel te opdringerige man, want die liet het vrouwtje geen moment met rust, zodat ik hem heb moeten verwijderen om te voorkomen dat het vrouwtje onherstelbare schade op zou lopen. Ik denk dat het opeten van de eieren aan zijn gedrag te wijten was. Verhuizing naar hoekaquarium Toen kwam de grote verhuizing, hetgeen wil zeggen dat de huiskamerbak vervangen werd door een hoekaquarium van 95 x 85 cm, met een voorruit van 120 cm en nog een zijkant van 35 cm. Een merkwaardig gevormde bak, die tot mijn verbazing toch erg mooi bleek te zijn. Het aquarium was erg diep en heeft een hoogte van 65 cm. Ik kon de meervallen nu ergens anders onderbrengen, maar van een door mijzelf bij Zacambu (Peru) gevangen Farlowella sp. kon ik geen afscheid nemen, terwijl vijf exemplaren van de soort Parosphromenus deissneri (uit Azië, goed geïntegreerd tussen de dwergen en labyrintvissen een prima combinatie vormen) dienst deden als bliksemafleiders. Alles leek naar wens te verlopen. Ik vulde mijn nieuwe bak met water uit de oude bak en vulde dat aan met osmosewater. De geleidbaarheid bedroeg 150 microsiemens. De vissen waren uiteraard gewend aan het oude water, zodat zij meteen in het aquarium werden ondergebracht. Ze waren erg rustig en zwommen nieuwsgierig door hun nieuwe leefomgeving. Na 3 weken vrouwtje actiever en mannetje opdringeriger Drie weken nadien werd het vrouwtje weer wat actiever en het mannetje weer wat opdringeriger. Er werden zelfs eieren afgezet in de oksel van een stuk kienhout, maar vanaf dat moment traden er in de verhouding tussen de beide partners grote veranderingen op. Het mannetje werd door het bijzonder agressieve vrouwtje nagenoeg de bak uitgejaagd, dat was bij de vorige twee legsels niet het geval. Toen werd nl. het vrouwtje opgejaagd, zodat ik meende de ontwikkelingen met meer vertrouwen tegemoet te mogen zien. Een goede zaak, de man heeft zijn plichten gedaan en kan vertrekken. Gelukkig was de bak groot genoeg en had hij voldoende schuilplaatsen, waarin hij zich kon terugtrekken. De rode borstvinnen van het vrouwtje contrasteerden fraai met de grondkleur van haar lichaam. Van de bloktekening was vaak niets meer te zien en over de flank liep dan een streep. Daarnaast had zij op de basis van de rugvin een donkere vlek. Een dergelijke vlek had het mannetje ook, maar alleen wanneer hij baltste. Legsel - jongen Het legsel werd aan het oog onttrokken door enkele planten, zodat ik de ontwikkeling ervan slechts met moeite kon volgen. Een foto maken was helemaal onmogelijk. Na drie dagen kwamen de eieren uit. De larven hadden een kleeforgaantje op de kop en gedurende 48 uur bleven zij op dezelfde plek daaraan hangen. Na twee dagen waren zij plotseling verdwenen. Na enig zoeken ontdekte ik het vrouwtje tussen de bladeren van een amazonezwaardplant en toen ik wat nauwkeuriger keek, zag ik ook een trosje jongen dat aan één van de bladeren hing. Dat duurde echter niet lang en ik kon, hoewel ik af en toe wel eens een jong aan een blad zag hangen, nadien niet veel jongen meer ontdekken. Bij deze vissen gebeurt veel stiekem. Ze maken gebruik van de bladeren door de jongen daartussen te verstoppen. Jongen vormen een tros Het was wel duidelijk dat de jongen een tros vormden en dat ze met het kleeforgaantje op de kop aan elkaar bleven hangen. Pas na zeven dagen zag ik de jongen voor het eerst onder leiding van een fraai gekleurd vrouwtje door de bak trekken. De borstvinnen van de moeder waren prachtig rood en zij hield haar kroost zoveel mogelijk op de achtergrond en dus zo ver mogelijk verwijderd van de voorruit. Omdat zij bij het zien van het flitslicht direct tussen de plantenbladeren verdwenen, kon ik slechts enkele foto s maken. De daarop volgende dag maakten de jongen steeds vaker hun opwachting bij de voorruit en kon ik zien dat hun aantal ongeveer 60 bedroeg. Dat werden er in de loop van de tijd wel wat minder, maar uiteindelijk hield ik er voldoende over. Die deden zich te goed aan de pas uitgekomen pekelkreeftjes waarmee ik hen voerde. Zij groeiden goed, maar ik kon wel merken dat ze niet in een kweekbak zaten. Elke dag miste ik er wel een paar, naar mijn mening, omdat het mannetje opnieuw paarneigingen kreeg en steeds opdringeriger werd. Een week later kon het vrouwtje geen weerstand meer bieden aan de avances van mannetje en dus zag ik mij genoodzaakt om de resterende jongen, ongeveer twaalf stuks, met behulp van een plastic slang uit de bak te hevelen. Het 24 HET AQUARIUM JULI/AUGUSTUS 2010

6 jaren jaren Waarschijnlijk Dicrossus-jongen. Nadat het vrouwtje haar jongen bijna een week verstopt had kwamen ze toch tevoorschijn uiteindelijke resultaat viel mij wel wat tegen. Volgens Frank Warzel zijn de jongen in het begin bijzonder klein. Ik kan dat niet bevestigen, omdat ik hen de eerste dagen niet heb zien zwemmen. Ik zag hen pas na drie dagen en toen aten ze goed van de pekelkreeftjes. Dat er desondanks voortdurend jongen verdwenen lag misschien aan de onervarenheid van het vrouwtje, dat niet kon voorkomen dat het mannetje stiekem zijn afgedwaalde nakomelingen opat. Ik zorgde ervoor dat er altijd,ook tijdens de nacht, een lichtje brandde. Ik vergat eens dat lampje te ontsteken en toen ik dat alsnog deed zag ik dat de jongen alle kanten opstoven. Ik hoopte maar dat de moeder ze weer bijeen zou zoeken, wat uiteindelijk ook wel gebeurde, maar het is iets wat nog weleens vergeten wordt, vooral als er dan ook nog bijv. meervallen in zo n bak gehouden worden, die vaak s nachts actief zijn, dan kunnen legsels soms heel snel verdwenen zijn ra ra hoe kan dat dan? Het aquarium is nu eenmaal geen Rio Tapajos, maar wie weet wordt er in de natuur wel 40% van de legsels opgegeten door rovers, dat wenste ik mijn vissen niet toe, vandaar dat ik altijd en lampje laat branden als er ergens eitjes zijn afgezet. Literatuur - Genne, E. van (2000): Reisverslag Rio Solimoes en Rio Negro Het Aquarium - Koslowski, I. (2002): Die Buntbarsche Amerikas - Band 2; Apistogramma & Co, Ulmer Verlag - Römer, U.: Mergus Cichlidenatlas, Mergus Verlag - Staeck, W. (2003): Südamerikanische Zwergbuntbarsche, Dähne Verlag - Stawikowski, R. & U. Werner (2004): Die Buntbarsche Amerikas Band 3, Ulmer Verlag - Warzel, F. (1996): A new checkerboard Cichlid from Rio Tapajos, The Cichlid Room (Internet) - Zwaag, E. van der (2005): Persoonlijke informatie - S. Am. Dwarf cichlids H.J. Mayland, D. Bork sparen & winnen prijzen 4404 Avontuurlijke natuurreis 14 dagen voor 2 personen Elk een weekend naar New York voor 2 personen Een waardebon voor sera producten, elk ter waarde van 20, Elk 1 sera poloshirt Deelnamecoupons en meer inhoud in de sera jubileumverpakkingen* * Deelnamecoupon ook via HET AQUARIUM JULI/AUGUSTUS /06NL