DICROSSUS SPEC. RIO TAPAJOS

Transcriptie

1 KWEEKVERSLAG VAN DICROSSUS SPEC. RIO TAPAJOS Tekst en foto s: Ernst van Genne Inleiding Voor een liefhebber van dwergcichliden is het altijd de moeite waard om een importeur van Zuid-Amerikaanse zoetwatervissen te bezoeken. Tussen de vissen die daar worden aangeboden bevindt zich vaak iets bijzonders en met enige regelmaat gaat het daarbij om vertegenwoordigers van een nieuwe soort. Die behoort dan meestal tot het geslacht Apistogramma, maar zeer onlangs maakte op die wijze een zeer bijzondere dwergcichlide zijn opwachting in de Nederlandse aquaristiek. Het ging daarbij om een nog onbeschreven soort van het geslacht Dicrossus, meer precies om de vis die in de aquariumliteratuur sindsdien wordt aangeduid als Dicrossus sp. Rio Tapajos. Deze dwergcichlide werd voor het eerst in Nederland geïmporteerd door de in Amersfoort gevestigde groothandel Aquaferrytale. Die had, zo deelde een zegsman van deze firma mij later mede, eigenlijk Dicrossus maculatus besteld, maar bij aankomst van de zending wachtte hem een verrassing. Bij het uitpakken van de plastic zakken trof hij namelijk enkele exemplaren aan van een soort die weliswaar tot het geslacht Dicrossus gerekend moest worden, maar die zeker niet tot de soort maculatus behoorden. Omdat de dieren erg klein waren heb ik vijf stuks gekocht. De prijs ben ik vergeten, hetgeen erop wijst dat zij niet bijzonder duur waren. Dat zal wel mede veroorzaakt zijn door het feit dat zij een kleurpatroon hadden dat niet veel voorstelde. Een wit glinsterend lichaam, met daarop blokvormige, zwarte vlekjes. Zij leken eigenlijk helemaal niet op een van hun naaste verwanten, de bekende Dicrossus filamentosus. Laatstgenoemde is de populairste soort van het geslacht Dicrossus, dat verder bestaat uit D. maculatus, D. sp. Rio Negro en de hier behandelde D. sp. Rio Tapajos. Al deze soorten hebben bepaalde specifieke kenmerken en eigenlijk zijn zij gemakkelijk van elkaar te onderscheiden. Volledigheids- Cichlidae 31-4 augustus 2005 ( NVC) 77 3-Dicrossus spec. Rio Tapajos.p65 77

2 halve laat ik hen hier de revu passeren. De mannetjes van D. filamentosus hebben een lang gerekt lichaam en een lierstaart. Bij exemplaren die uit Colombia worden ingevoerd is het van stippen voorziene deel van de lier zowel aan de boven- als aan de onderkant groter dan dat het geval is bij exemplaren die van het stroomgebied van de Rio Negro stammen (Mayland & Bork, 1997). De lichaamsvorm van D. maculatus is robuuster dan die van de voorgaande soort en de staartvin is nagenoeg rond. Bij het opgroeien worden de vinnen van de mannetjes rood en die kleur overheerst sterk bij volledig op kleur zijnde exemplaren. Bij de broedverzorgende vrouwtjes krijgen de borstvinnen geen rode, maar een gele kleur. De vorm die qua lichaamsbouw het meest op D. maculatus lijkt is D. sp. Rio Negro. Het verspreidingsgebied daarvan ligt ver verwijderd van dat van de Dicrossus-soort die voorkomt in de Rio Tapajos en die minder zeldzaam is dan de variant van de Rio Negro. Deze laatste is veel moeilijker te houden en te kweken dan de Tapajos-variant, hetgeen vermoedelijk veroorzaakt wordt door de zuurgraad van de Rio Negro. Het water van die rivier is niet alleen veel zuurder, maar ook veel zachter dan dat van de Rio Tapajos en ik heb daarin als eens een ph-waarde van 4,9 gemeten, terwijl de geleidbaarheid 009 microsiemens bedroeg. Deze waarden geven aan dat het kweken met vissen die van de Rio Negro stammen niet altijd even gemakkelijk kan zijn. De natuurlijke vindplaats Frank Warzel maakte enkele exemplaren van D. sp. Rio Tapajos buit in de buurt van het plaatsje São Louis de Tapajos. Hij ving deze dieren op een plaats die is gelegen beneden de stroomversnellingen die daar in de rivier voorkomen. De exemplaren waarover Kullander beschikte waren afkomstig van Pimental (Para Brazilië, 1990). In de omgeving van de plaats waarop Warzel zijn dieren ving stroomde het water snel en was de bodem van de rivier zanderig en bezaaid met rotsen. Het water was helder en had een diepte van 80 cm. De ph-waarde en de watertemperatuur, die op meerdere plaatsen gemeten werden, lagen respectievelijk tussen 5,3 tot 6,5 en 24 en 28 C. In de rivierbochten hadden zich bladeren opgehoopt en daarboven zwommen veel jonge vissen. Volwassen exemplaren werden er niet aangetroffen. De vissen probeerden de bladeren om te draaien om te zien of zich daaronder iets eetbaars bevond. Datzelfde gedrag zag ik nadien ook in het aquarium. Het is overigens merkwaardig dat er in de beschikbare literatuur geen enkele goede afbeelding van deze vis te vinden is. Ik heb slechts foto s van bleke exemplaren kunnen ontdekken. Gedrag in het aquarium De exemplaren die ik aanschafte hadden een grootte van ongeveer 5 cm. Ik heb enkele kleinere exemplaren meegenomen om te voorkomen dat ik alleen mannetjes zou hebben. Bij nader inzien bleek dat ik daar goed aan gedaan had, want veel liefhebbers met wie ik daarover gesproken heb, hadden uitsluitend mannetjes. Daarvan had ik er vijf, maar daarnaast had ik tenminste nog een vrouwtje. Uiteraard had ik liever wat meer vrouwtjes gehad, maar gelukkig ging geen van de door mij gekochte exemplaren dood. Meestal sterft het vrouwtje als eerste, wanneer er in het aquarium iets misgaat. Het kleurpatroon van de dieren stelde niet veel 78 Cichlidae 31-4 augustus 2005 ( NVC) 3-Dicrossus spec. Rio Tapajos.p65 78

3 voor. Ze waren zilverwit en over de flanken liepen drie rijen, schuin onder elkaar gelegen, blokvormige zwarte vlekken. De vlektekening vormt, naast de aanzienlijk robuustere lichaamsbouw, het belangrijkste verschil tussen D. sp. Rio Tapajos en D. filamentosus. De wijze waarop zij foerageerden was hoogst opvallend. Ik had enkele bladeren op de bodem gelegd en die namen ze vaak in hun bek om hen op te tillen, zodat zij konden zien of er iets eetbaars onder lag. Het voedsel dat ik hen aanbood bestond uit Cyclops, Daphnia s, af en toe een algentablet (belangrijkste bestanddeel Spirulina), soms wat diepgevroren rode of witte muggenlarven. Van die muggenlarven ving ik af en toe grote hoeveelheden. Gedurende hun jeugd konden mijn dieren het goed met elkaar vinden, maar bij het ouder worden kregen zij meer kleur en begonnen zij elkaar te bedreigen. Dat dreigen gebeurde op een heel typische manier. Twee mannetjes zochten elkaar op en kromden hun lichaam zozeer dat hun staartvin voor hun kop kwam te liggen. Naast elkaar staande probeerden zij vervolgens hun rivaal af te schrikken door slaande bewegingen te maken met de staart. Door het uitzakken van hun keelzak probeerden zij er extra dreigend uit te zien. Hun bloktekening veranderde dan kompleet, doordat de blokken zich aaneenregen tot strepen. Hun ongepaarde vinnen werden knalrood, maar zij grepen elkaar niet bij de bek vast en zij beschadigden elkaar geenszins. Zij maakten kortom de indruk voortreffelijke aquariumvissen te zijn. In mijn aquarium, afmetingen 80X40X40, kwam het wel eens tot een stoeipartij, maar de dieren zaten elkaar niet echt dwars en zij brachten elkaar geen verwondingen toe. De kweek Dat veranderde echter na enkele maanden. De vijf mannetjes begonnen elkaar toen steeds meer te bedreigen en op die wijze kwam er een bepaalde rangorde tot stand. Weliswaar maken vijf dwergcichliden, grootte ongeveer 7 cm, er niet direct een slagveld van, maar toch bleek mij dat enkele exemplaren in de knel kwamen. Uiteindelijk heb ik één van deze exemplaren uit de bak verwijderd om ervoor te zorgen dat de rust weerkeerde. Het vrouwtje werd door alle aanwezige mannetjes opgejaagd. Als regel zwom zij aan een neutraal mannetje voorbij om een achtervolger van zich af te schudden. Desondanks nam de onrust in de bak toe, waarna ik drie mannetjes uit de bak heb verwijderd en in een van mijn zorgaquaria heb ondergebracht. Hoewel deze aquaria waren gevuld met gewoon leidingwater, ging het deze mannetjes verder voor de wind. Normalerwijze ververs ik namelijk met regenwater dat ik voorheen met leidingwater op temperatuur heb gebracht, zodat de geleidbaarheid ongeveer 250 microsiemens bedraagt. Niettemin, ook in puur leidingwater bleken de vissen het naar de zin te hebben. De manier waarop het paartje zich gedroeg was typisch voor dwergcichliden. Het mannetje zat vaak achter het vrouwtje aan en liet daarbij zijn fraaiste kleuren zien. Overigens stelde het vrouwtje de attenties van haar partner niet altijd op prijs en het was duidelijk dat zij af en toe lelijk in de knel zat. Na enkele weken veranderde haar houding echter ingrijpend. Zij begon zich tegen het mannetje te verzetten, zodat er een wat evenwichtiger verhouding ontstond. Dat Cichlidae 31-4 augustus 2005 ( NVC) 79 3-Dicrossus spec. Rio Tapajos.p65 79

4 bleek nadien een positief signaal te zijn geweest. De afzetting van de eieren heb ik nog niet kunnen waarnemen, maar tot dusver heeft het vrouwtje twee keer eieren gelegd op het blad van een amazonezwaardplant. Helaas werden deze eieren beide malen opgegeten, hetgeen vermoedelijk de schuld was van de veel te opdringerige man. Die liet het vrouwtje geen moment met rust, zodat ik hem heb moeten verwijderen om te voorkomen dat het vrouwtje onherstelbare schade op zou lopen. Ik denk dat het opeten van de eieren aan zijn gedrag te wijten was. Toen kwam de grote verhuizing, hetgeen wil zeggen dat de huiskamerbak vervangen werd door een hoekaquarium van 95 X 85 cm, een voorruit van 120 cm en nog een zijkant van 35 cm. Een merkwaardig gevormde bak die tot mijn verbazing toch erg mooi bleek te zijn. Het aquarium was erg diep en had een hoogte van 65 cm had. Ik kon de meervallen nu ergens anders onderbrengen, maar van een door mijzelf bij Zacambu (Peru) gevangen Farlowella sp. kon ik geen afscheid nemen, terwijl vijf exemplaren van de soort Parosphromenus deissneri (uit Azië, maar goed geïntregreerd) dienst deden als bliksemafleiders. Alles leek naar wens te verlopen. Ik vulde mijn nieuwe bak met water uit de oude en vulde dat aan met osmosewater. De geleidbaarheid bedroeg 150 microsiemens. De vissen waren uiteraard gewend aan het oude water, zodat zij meteen in het aquarium werden ondergebracht. Ze waren erg rustig en zwommen nieuwsgierig door hun nieuwe leefomgeving. Drie weken nadien werd het vrouwtje weer wat actiever en het mannetje weer wat opdringeriger. Er werden zelfs eieren afgezet in de oksel van een stuk kienhout, maar vanaf dat moment traden er in de verhouding tussen de beide partners grote veranderingen op. Het mannetje werd door het bijzonder agressieve vrouwtje nagenoeg de bak uitgejaagd en dat was bij de vorige twee legsels niet het geval. Toen werd het vrouwtje opgejaagd, zodat ik meende de ontwikkelingen met meer vertrouwen tegemoet te mogen zien. Een goede zaak, de man heeft zijn plichten gedaan en kan vertrekken. Gelukkig was de bak groot genoeg en had hij voldoende schuilplaatsen waarin hij zich kon terugtrekken. De rode borstvinnen van het vrouwtje contrasteerden fraai met de grondkleur van haar lichaam. Van de bloktekening was vaak niets meer te zien en over de flank liep dan een streep. Daarnaast had zij op de basis van de rugvin een donkere vlek. Een dergelijke vlek had het mannetje ook, maar alleen wanneer hij baltste. Het legsel werd aan het oog onttrokken door enkele planten, zodat ik de ontwikkeling ervan slechts met moeite kon volgen. Een foto maken was helemaal onmogelijk. Na drie dagen kwamen de eieren uit. De larven hadden een kleeforgaantje op de kop en gedurende 48 uur bleven zij op dezelfde plek daaraan hangen. Na twee dagen waren zij plotseling verdwenen. Na enig zoeken ontdekte ik het vrouwtje tussen de bladeren van een amazonezwaardplant en toen ik wat nauwkeuriger keek zag ik ook een trosje jongen dat aan een van de bladeren hing. Dat duurde echter niet lang en ik kon, hoewel ik af en toe wel eens een jong aan een blad zag hangen, nadien niet veel meer ontdekken. Bij deze vissen gebeurt veel stiekem. Ze maken gebruik van de bladeren door de jongen daartussen te verstoppen. Het was wel duidelijk dat de jongen een tros vormden en dat ze met het kleeforgaantje op de kop aan elkaar bleven hangen Pas na zeven dagen zag ik de jongen voor het eerst onder leiding van een fraai gekleurd 80 Cichlidae 31-4 augustus 2005 ( NVC) 3-Dicrossus spec. Rio Tapajos.p65 80

5 vrouwtje door de bak trekken. De borstvinnen van de moeder waren prachtig rood en zij hield haar kroost zoveel mogelijk op de achtergrond en dus zo ver mogelijk verwijderd van de voorruit. Omdat zij bij het zien van het flitslicht direct tussen de plantenbladeren verdween, kon ik slechts enkele foto s maken. De daarop volgende dag maakten de jongen steeds vaker hun opwachting bij de voorruit en kon ik zien dat hun aantal ongeveer 60 bedroeg. Dat werden er in de loop van de tijd wel wat minder, maar uiteindelijk hield ik er voldoende over. Die deden zich tegoed aan de pas uitgekomen pekelkreeftjes waarmee ik hen voerde. Zij groeiden goed, maar ik kon wel merken dat ze niet in een kweekbak zaten. Elke dag miste ik er wel een paar, naar mijn mening omdat het mannetje opnieuw paarneigingen kreeg en steeds opdringeriger werd. Een week later kon het vrouwtje geen weerstand meer bieden aan de avances van mannetje en dus zag ik mij genoodzaakt om de resterende jongen, ongeveer twaalf stuks, met behulp van een plastic slang uit de bak te hevelen. Het uiteindelijke resultaat viel mij wel wat tegen. Volgens Frank Warzel zijn de jongen in het begin bijzonder klein. Ik kan dat niet bevestigen, omdat ik hen de eerste dagen niet heb zien zwemmen. Ik zag hen pas na drie dagen en toen aten ze goed van de pekelkreeftjes. Dat er desondanks voortdurend jongen verdwenen lag misschien aan de onervarenheid van het vrouwtje, dat niet kon voorkomen dat het mannetje stiekem zijn afgedwaalde nakomelingen opat. Ik zorgde ervoor dat er altijd,ook tijdens de nacht, een lichtje brandde. Ik vergat eens dat lampje te ontsteken en toen ik dat alsnog deed zag ik dat de jongen alle kanten opstoven. Ik hoopte maar dat de moeder ze weer bijeen zou zoeken, maar de daaraan verbonden risico s wilde ik niet nog eens lopen. Literatuur Genne, E. van (2000): Reisverslag Rio Solimoes en Rio Negro. Het Aquarium. Koslowski, I. (2002): Die Buntbarsche Amerikas Band 2; Apistogramma & Co. Ulmer Verlag. Mayland, H. & D. Bork (1997): Zwergbuntbarsche: Südamerikanische Geophaginen und Crenicarinen. Landbuch Verlag. Römer, U.: Mergus Cichlidenatlas. Mergus Verlag Staeck, W. (2003): Südamerikanische Zwergbuntbarsche. Dähne Verlag. Stawikowski, R. & U. Werner (2004): Die Buntbarsche Amerikas Band 3. Ulmer Verlag. Warzel, F. (1996): A new checkerboard Cichlid from Rio Tapajos. The Cichlid Room (Internet). Zwaag, E. van der (2005): Persoonlijke communicatie. Cichlidae 31-4 augustus 2005 ( NVC) 81 3-Dicrossus spec. Rio Tapajos.p65 81