Water - Monsterneming van steekmonsters oppervlaktewater met een emmer

Transcriptie

1 Pagina 1 van 15 auteur(s) : gewijzigd : autorisator : paraaf autorisator : H.A.J. van Rodijnen I. Brongers J.van Harmelen datum vrijgave : beheerder : 1 juni 2015 W. Wilts W001 oppervlaktewater met een emmer Versiebeheer versie nummer datum vrijgave versie nummer datum vrijgave versie nummer datum vrijgave versie nummer datum vrijgave

2 Pagina 2 van 15 Wijzigingen in deze versie ten opzichte van de vorige versie: Deze versie is een vervolg op versie 4.0 uit december Tekst wijziging Niet vluchtige organische parameters Deze parametergroep is verwijderd uit paragraaf Tekst monstermateriaal voor niet vluchtige organische parameters was foutief. NEN 6600 is leidend en daar wordt aangegeven dat dit niet mag met PE. Dit kan alleen met Fluoropolymeer (PFTE, TFE) of RVS. Voor deze parameter groep is een aparte paragraaf in deze RWSV gemaakt.

3 Pagina 3 van DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Dit Rijkswaterstaat Voorschrift (RWSV) beschrijft de uitvoering van het nemen van steekmonsters. De methode is van toepassing voor de monsterneming in zoet en zout oppervlaktewater en is geschikt voor monsterneming vanaf een vaartuig, vast meetstation, kade en oever. 2. TERMEN EN DEFINITIES Oppervlaktewater Water dat stroomt over of verblijft op het aardoppervlak Zoet, brak, zout oppervlaktewater Zoet oppervlaktewater bevat minimale hoeveelheden zouten, tot 300 mg/l. Brak oppervlaktewater bevat tot mg/l zouten. Zout oppervlaktewater bevat meer dan mg/l zouten. In dit document wordt aan brak oppervlaktewater gerefereerd als zout oppervlaktewater. Monsterneming De werkwijze om aan een water een zoveel mogelijk representatief deel te onttrekken met het doel een aantal duidelijk omschreven eigenschappen te onderzoeken. Representatief monster Een monster waarvan de samenstelling zo goed mogelijk overeenkomt met de totale hoeveelheid te onderzoeken oppervlaktewater of een specifiek gedeelte daarvan. Steekmonster Een afzonderlijk monster dat willekeurig (wat betreft tijdstip en/of plaats) op een zeker moment aan het water wordt onttrokken. Parameter Meetbare stof, stofgroep of grootheid. Vluchtige organische stoffen In het algemeen koolwaterstoffen met een kookpunt lager dan 300 C (bij een druk van 101 kpa), in het bijzonder verbindingen behorend tot de parametergroepen: - monocylische aromatische koolwaterstoffen (MAK s); - vluchtige gehalogeneerde koolwaterstoffen (VHK, VCK, VOX). Zware metalen Alle anorganische elementen vanaf atoomnummer 21. Radiochemische parameters Radioactieve isotopen van chemische stoffen.

4 Pagina 4 van 15 Plankton, chlorofyl Alle levende organismen, die in het water zweven of drijven, kleiner dan 5 mm. Onderscheid in fytoplankton (plantaardig) en zoöplankton (dierlijk). Chlorofyl is in deze context de groene bladkleurstof van het fytoplankton. Microbiologische parameters Bacteriën (exclusief cyanobacteriën/blauwalgen), virussen en eencellige schimmels. Zuurstof, opgelost In water opgelost zuurstofgas onder atmosferische druk en temperatuur. Algemeen fysischchemische parameters Alle niet hiervoor genoemde parameters van chemisch/fysische aard. Voorbeelden zijn nutriënten (stikstof, fosfaat, sulfaat e.d.), zuurgraad, geleidendheid, hardheid, zwevend stof. PE Polyetheen, polyethyleen. RVS Roestvast/corrosievast staal, inox, minimaal AISI 304 (18/8). Voor zout water AISI 316 (18/10/2,5). Teflon Fluoropolymeer, PTFE, TFE, PVDF

5 Pagina 5 van PROCESBESCHRIJVING 3.1. Processchema Schema Index

6 Pagina 6 van 15 Schema Index Toelichting op het processchema Zie de volgende paragrafen Uitvoeringsopdracht Bij iedere monsterneming moet een uitvoeringsopdracht met monsternemingsinvulformulier(en) aanwezig zijn met daarop onder meer vermeld de volgende aanwijzingen: De naam/coördinaten van de monsternemingslocatie en monsternemingsdiepte; Met welk apparaat de monsterneming uitgevoerd moet worden (het veldapparaattype; bijvoorbeeld in dit RWSV "emmer"); Het aantal en soort flessen dat er op de locatie gevuld moet worden; De wijze van conserveren en in welke flessen vooraf een conserveringsmiddel is gedoseerd; Registratie van het monsternemingstijdstip, veldwaarnemingen e.d.

7 Pagina 7 van Toestellen en hulpmiddelen Emmer: meet-/monsternemingsomgeving Het geheel aan voorzieningen bestaande uit: Emmer met schenktuit, inhoud 5 tot 10 l, zonodig voorzien van een nylonkoord van voldoende lengte; Trechter (diameter circa 15 cm) met lange steel die reikt tot op de bodem van de monsterfles, met schuin afgesneden uitloop waarvan de inwendige diameter 4 mm à 5 mm bedraagt (zie Bijlage 1); Roerlepel (optioneel); Schenkbeker, inhoud 250 ml tot 1000 ml (optioneel). Het materiaal is afhankelijk van te onderzoeken parameters van RVS, PE of teflon waarbij de trechter desgewenst kan worden verlengd met een gelijkvormige uitloop van geschikt materiaal; Flambeertoestel of ethylalcohol 70% Monsterflessen en etiketten Monsterflessen dienen door de analyserende laboratoria verstrekt te worden. Bij de flessenkeuze moet i.v.m. beïnvloeding van het monster, rekening gehouden worden met het materiaal waarvan de monsterfles is vervaardigd, de voorbehandeling van de monsterfles en het flesvolume. Voorzie de monsterflessen van etiketten met daarop tenminste een unieke monsteridentificatie, de datum van monsterneming en de te onderzoeken parameters Conserveringsmiddelen Eventuele conserveringsmiddelen dienen onder kwaliteitscontrole van de analyserende laboratoria aangemaakt en verstrekt te worden. In een aantal gevallen kan in de monsterfles al een conserveringsmiddel aanwezig zijn. In andere gevallen moet dit meteen na monsterneming worden toegevoegd. In RWSV W004 zijn conserveringsmethoden opgenomen zoals voorfiltratie en toevoegen van conserveringsreagentia Persoonlijke beschermingsmiddelen Veiligheidsbril, ongepoederde PE-handschoenen en oogwasfles. Bij monsterneming voor zware metalen mogen de handschoenen géén metaalsporen bevatten.

8 Pagina 8 van Algemene aandachtspunten Het monster water dat bij het laboratorium wordt aangeboden moet een zo getrouw mogelijke afspiegeling zijn van de samenstelling op de plaats en het tijdstip van monsterneming. Conserveer de monsters direct na de monsterneming volgens de op de uitvoeringsopdracht aangegeven wijze. Sluit zo veel mogelijk risicofactoren uit die verstoring van het monster kunnen veroorzaken en vermeld verstorende factoren op het monsternemingsformulier. Factoren die verstoring van het monster tot gevolg kunnen hebben zijn onder meer: a) Omgevingsfactoren: - uitlaatgassen (auto s/motorboten), lozingspunten, schilderwerkzaamheden in de buurt van het monsterpunt, gebruik van bestrijdingsmiddelen in de buurt van de monsterlocatie of bemestingsactiviteiten; - werking van poldergemalen, scheepvaart en dergelijke. b) Methode/werkwijze: - verstoring van de waterbodem waardoor bodemmateriaal wordt meebemonsterd; - meebemonsteren van drijflagen, drijvend materiaal, oliefilm op water en dergelijke; - contaminatie van het monster met algen of anti-fouling als gevolg van schrapen met de emmer langs bijvoorbeeld de scheepshuid of kade; - beluchting van het monster bij vullen van monsterflessen met als gevolg verlies van de te bepalen vluchtige stoffen; - niet roeren bij afvullen van flessen waardoor de aanwezige zwevende stof met de daaraan gebonden verontreinigingen niet in gelijke mate over de monsterflessen verdeeld wordt; c) Monsternemingsmaterialen: - vuile of onvoldoende gereinigde monsterflessen en/of hulpmiddelen voor monsterneming; - onjuiste materialenkeuze met als gevolg adsorptie/desorptie van de te bepalen stoffen Werkwijze Voorbereiding Controleer aan de hand van de uitvoeringsopdracht of de juiste monsterlocatie gekozen is. Controleer aan de hand van de uitvoeringsopdracht of de juiste type en aantal monsterflessen, etiketten en eventuele conserveringsmiddelen aanwezig zijn. Controleer monsterflessen, apparatuur en hulpmiddelen op reinheid (visuele beoordeling).

9 Pagina 9 van 15 Zorg ervoor dat de werkomgeving in een zodanige conditie is dat verontreiniging van de monsters vanuit de omgeving wordt voorkomen. Raadpleeg systeemspecifieke instructies. Zorg bij monsterneming vanaf een vaartuig dat dit zoveel mogelijk stil ligt, hou hierbij rekening met wind en stroming. Het monsterpunt moet ruim bovenstrooms van de uitlaat van ondermeer scheepskoelwatersysteem en overstort liggen, minimaal 1,50 m uit scheepshuid, kade of oeverwal en (indien vanaf een vaartuig) voldoende bovenstrooms van het vaartuig om een vrije aanstroming van het te bemonsteren water te garanderen. Spoel emmer, trechter, roerlepel en schenkbeker zorgvuldig voor met het monsterwater Monsterneming algemeen; emmer Voorkom contact tussen handen of handschoenen (zie 3.4.4) met monsterwater en die delen van monsterfles/dop en materieel die in aanraking komen met monsterwater. Verwijder eventuele drijflagen door eerst met de emmer een draaiende beweging te maken op het wateroppervlak. Vul de emmer met het te bemonsteren water door deze kopje onder te laten gaan. Zorg ervoor dat bij de verdeling van de monsters over meerdere flessen de zwevende stof homogeen in het water in de emmer verdeeld blijft. Vul direct na monsterneming de monsterfles af, of roer de inhoud van de emmer direct voor het afvullen van de fles rustig om met de roerlepel; voorkom hierbij dat luchtbellen in het water worden geslagen. Tenzij in onderstaande paragrafen anders aangegeven, wordt de fles niet voorgespoeld. Opmerkingen: 1.Voorwaarde is dat de flessen schoon en met rein water of een andere geschikte vloeistof gespoeld worden aangeleverd door de opdrachtgever of het laboratorium; 2. Bij voorspoelen bestaat het risico dat (ab/ad)sorptie aan de wand van de fles leidt tot een verhoogde concentratie van de te meten stoffen. Vul de monsterfles, zo nodig met de roerlepel, met een RUSTIG lopende monsterstroom tot het gewenste volume. Mogelijk zijn meer emmers monsterwater nodig om alle monsterflessen te kunnen vullen. Verdeel in dergelijke gevallen bij inhomogene wateren de inhoud van elke emmer in vergelijkbare delen over alle monsterflessen. Conserveer de monsters volgens de op de uitvoeringsopdracht aangegeven wijze. Bewaar de monsters in een donkere omgeving.

10 Pagina 10 van Monsterneming voor de bepaling van vluchtige organische stoffen Uitgangspunt: vul de fles volledig van onderaf; zodoende wordt opname van omgevingslucht voorkomen. Zie ook figuur 1 in de bijlage. Zorg voor schone handen of handschoenen (zie 3.4.4). Gebruik materieel (emmer, trechter e.d.) van RVS of teflon, de trechter eventueel verlengd met een vulslang/-pijp van RVS, teflon of glas met schuin afgesneden uitloop. Gebruik om verontreiniging te voorkomen steeds een (aan binnen- én buitenzijde) schone trechter/vulslang/-pijp. Open de fles, hou de dop vast of leg de dop op een schoon oppervlak. Voorkom contact van de handen met de vulopening en binnenzijde van de dop. Neem een nieuw monster, roer niet, vul de fles direct. Vul de monsterfles van onderaf met de trechter/vulslang/-pijp waarvan de schuine uitloop op de bodem rust en waarbij de flessenhals niet wordt afgesloten. Zorg hierbij voor een RUSTIGE waterstroom uit de emmer of schenkbeker. Voorkom bij gebruik van een trechter luchtinslag in de monsterfles door de trechter tijdens het schenken gevuld te houden. Spoel de fles (van onderaf) door, door minimaal 1x het volume van de fles te laten overstromen. Trek daarna de uitloop uit de fles terwijl het water nog doorstroomt. Sluit de monsterfles met de bijbehorende dop. De fles moet geheel gevuld zijn, zonder luchtbellen (op etiket aangegeven met bijvoorbeeld volumevol, vloeistofvol of luchtbelvrij) Monsterneming voor de bepaling van: - chlorofyl en fytoplankton (alleen homogene wateren zoals zoete rivieren), - algemene/ geohydrochemische parameters, - radiochemische parameters Zorg voor schone handen of handschoenen (zie 3.4.4). Gebruik materieel (emmer e.d.) van RVS, teflon of PE. Open de fles, hou de dop vast of leg de dop op een schoon oppervlak. Voorkom contact van de handen met de vulopening en binnenzijde van de dop. Voeg, indien aangegeven op flesetiket en/of uitvoeringsopdracht, conserveringsmiddelen toe (zie 3.4.3). Vul de fles voorzichtig tot de merkstreep of gewenst volume. Doe dit bij voorgedoseerd conserveringsreagens langs de wand (i.v.m. spatten). Sluit de fles met de bijbehorende dop.

11 Pagina 11 van Monsterneming voor de bepaling van niet vluchtige organische parameters Zorg voor schone handen of handschoenen (zie 3.4.4). Gebruik materieel (emmer e.d.) van RVS of teflon. Open de fles, hou de dop vast of leg de dop op een schoon oppervlak. Voorkom contact van de handen met de vulopening en binnenzijde van de dop. Voeg, indien aangegeven op flesetiket en/of uitvoeringsopdracht, conserveringsmiddelen toe (zie 3.4.3). Vul de fles voorzichtig tot de merkstreep of gewenst volume. Doe dit bij voorgedoseerd conserveringsreagens langs de wand (i.v.m. spatten). Sluit de fles met de bijbehorende dop Monsterneming voor de bepaling van zware metalen Zorg voor schone handen of handschoenen (zie 3.4.4). Gebruik materieel (emmer e.d.) van teflon of PE. Opmerking 3: dit RWSV hanteert een strengere norm dan NEN :2009 [ref. 1] waarin het gebruik van RVS-hulpmiddelen voor onderzoek naar zware metalen is toegestaan. Open de fles, hou de dop vast of leg de dop op een schoon oppervlak. Voorkom contact van de handen met de vulopening en binnenzijde van de dop. Voeg, indien aangegeven op flesetiket of uitvoeringsopdracht, conserveringsmiddelen toe (zie 3.4.3). Vul de fles voorzichtig tot de merkstreep of gewenst volume. Doe dit bij voorgedoseerd conserveringsreagens langs de wand (i.v.m. spatten). Sluit de fles met de bijbehorende dop Monsterneming voor de bepaling van microbiologische parameters, uitgezonderd cyanobacteriën/blauwalgen Controleer de houdbaarheidstermijn van de monsterflessen (zie etiket). Indien deze is overschreden mag de fles niet worden gebruikt. Gebruik NIEUWE PE-handschoenen (zie 3.4.4). Gebruik materieel (emmer e.d.) van RVS, teflon of PE. Desinfecteer de vulslang/-pijp met ethylalcohol 70% of flambeertoestel. Open de fles, hou de dop vast of leg de dop op een schoon oppervlak. Voorkom contact van de handen met de vulopening en binnenzijde van de dop. Neem een nieuw monster, roer niet, vul de fles direct. Verwijder de dop van de fles. Vermijd hierbij, om infectie van het monster te voorkomen, contact van de handen met de vulopening en afdichtingzijde van de dop. Vul de fles voorzichtig door de waterstraal in het centrum van de halsopening te laten stromen. Om infectie van het monster te voorkomen mag er geen contact komen tussen de trechter/vulslang-pijp en de binnenkant van de flessenhals. Vul de fles tot de merkstreep of gewenst volume en breng direct de dop weer aan. Koel de monsters DIRECT bij 1-5 C.

12 Pagina 12 van Monsterneming voor de bepaling van het gehalte aan opgelost zuurstof (jodometrische methode) Uitgangspunt: vul de fles volledig van onderaf; zodoende wordt opname van zuurstof uit de lucht voorkomen. Zie ook figuur 1 in de bijlage. Gebruik materieel (emmer, trechter e.d.) van RVS, teflon of PE, de trechter eventueel verlengd met een vulslang/-pijp met schuin afgesneden uitloop. Gebruik om verontreiniging te voorkomen steeds een (aan binnen- én buitenzijde) schone trechter/vulslang/-pijp. Neem een nieuw monster, roer niet, vul de fles direct. Vul de monsterfles van onderaf met de trechter waarvan de schuine uitloop op de bodem rust en waarbij de flessenhals niet wordt afgesloten. Schenk hierbij RUSTIG uit de emmer of schenkbeker. Voorkom luchtinslag in de monsterfles door de trechter tijdens het schenken gevuld te houden. Spoel de fles (van onderaf) door, door minimaal 1x het volume van de fles te laten overstromen. Trek daarna de trechter uit de fles terwijl het water nog doorstroomt. Sluit de monsterfles met de bijbehorende dop. De fles moet geheel gevuld zijn, zonder luchtbellen (op etiket aangegeven met bijvoorbeeld volumevol, vloeistofvol of luchtbelvrij). Voeg daarna direct conserveringsmiddelen toe (zie 3.4.3) Nazorg Bewaar en transporteer de monsters in een donkere omgeving en verder onder de condities zoals die voor conservering op de uitvoeringsopdracht zijn aangegeven. Gebruik voor de verpakking van monsterflessen deugdelijk materiaal (kratten/boxen) waarin de flessen recht opstaand vervoerd kunnen worden.

13 Pagina 13 van Rapportage Vul het bij de uitvoeringsopdracht behorende monsternemingsformulier volledig in met de gevraagde extra informatie, zoals: - naam van de monsternemer; - omschrijving monsternemingslocatie; - gebruikte monsternemingsapparatuur; - datum en tijdstip van de monsterneming; - Veldwaarnemingen, tenzij met de opdrachtgever digitale aanlevering is overeengekomen. Vermeld op bovenvermeld formulier de bijzonderheden waargenomen tijdens de monsterneming en die van belang kunnen zijn bij de interpretatie van de resultaten, zoals: - genoemd in 3.5 Algemene aandachtspunten; - alle afwijkende werkwijzen van dit voorschrift; - overige afwijkende of opvallende omstandigheden op de plaats van de monsterneming die de uitkomsten van de bepalingen kunnen beïnvloeden. 4. DE ROLLEN VAN DE FUNCTIONARISSEN 4.1. Monsternemer Verantwoordelijke voor het juist, conform dit RWSV, nemen van monsters en uitvoeren van veldmetingen Opdrachtgever Verstrekken van, minimaal het in dit RWSV gestelde, van juiste uitvoeringsopdracht, inclusief eventueel van toepassing zijnde monsternemingsformulier(en) en indien zo afgesproken van monsterflessen/potten, lijsten met monsterflessen/potten en etiketten daarvoor. 5. GERELATEERDE DOCUMENTEN Referentie (par.) Onderwerp Codering (RWSV) 3.4.3, 3.6.4, , 3.6.7, Conservering en behandeling van monsters oppervlaktewater voor fysisch en chemisch onderzoek W004

14 Pagina 14 van REFERENTIES [1] NEN :2009 Water - Monsterneming - Deel 2: Oppervlaktewater, ICS , april BIJLAGEN Bijlage 1. Voorziening voor afvullen van monsterflessen voor de bepaling van vluchtige stoffen

15 Pagina 15 van 15 Bijlage 1. Voorziening voor afvullen van monsterflessen voor de bepaling van vluchtige stoffen 1. Statiefring; RVS of teflon 2. Trechter, trechtervolume ten minste 0,5 liter; middellijn ca. 15 cm; RVS of teflon 3. Statief; RVS of teflon 4. Schuin afgesneden trechteruitloop met inwendige middellijn 4 mm 5 mm; RVS of teflon De trechter kan desgewenst ook worden verlengd met een gelijkvormige uitloop van RVS, teflon of glas figuur 2002 Nederlands Normalisatie-instituut