file://c:\documents and Settings\HP_Eigenaar\Bureaublad\9123\httpdocs\verklaring_...

Transcriptie

1 Page 1 of 41 Winti betekent letterlijk 'wind', naar het gevoel dat de nabijheid van een god geeft: alsof er een tornado langskomt. Dit is echter één van de opvattingen, want veel Winti-genezers hanteren hun eigen versie. Het is de geneeswijze en spirituele stroming die vooral in Surinaams- Antilliaanse gemeenschap bekend is. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de krachten van geesten en goden om mensen van ziekten te genezen, ze af te helpen van voortdurende tegenslag of pesterijen van overledenen of 'bakru's', kabouters die kwaadwillende lieden uit jaloersheid of wraakgevoelens op een tegenstander kunnen zetten. Voor Winti-hulp moet eerst aan alle goden naar behoren worden geofferd. Een kaas voor de ene, geld voor de ander, een sigaar, bloemen, een fles wijn. De winti religie is een natuurreligie, een traditionele geloofsovertuiging van de Afro Surinamers. In 1878, 15 jaar na de afschaffing van de slavernij werd het verboden in het kader van de de-afrikanisering. Dit verbod duurde tot Over Winti zijn er tot op heden vele misvattingen ontstaan. Men associeert het met zwarte magie of bedrog. Deze vooroordelen begonnen reeds in de koloniale tijd, toen de christelijke slavenhouders en plantage eigenaren vonden het een heidense godsdienst omdat zij de rituelen die erbij gepaard gaan niet begrepen. Wie in winti gelooft ziet de wereld als een schepping van de God Anana, het hoogste geestelijke wezen in de winti-metafysica. Dan heb je de Wintis, de Goden. Men respecteert de Goden van de grond (Aisa of Maisa moeder aarde), de lucht, het water en het bos. Men gelooft in reïncarnatie van de ziel. Doodgaan is hier slechts een tussenfase voor zielen die zich tussen verschillende levens in bevinden. De geest van een overledene noemt men een Yorká. Het kan jaren duren voor een ziel zich in een nieuw lichaam reïncarneert. De geest van een levende noemt men de krá. De voorouderverering is in deze natuurreligie dan ook zeer belangrijk. De Kabrá's (vooroudergeesten) worden op gezette tijden vereerd, en men gelooft dat deze in

2 Page 2 of 41 geestelijke vorm altijd bij hun familieleden zijn en over hen waken. De verering van Kabrá's wordt door middel van een winti-pré (feestelijk ritueel) en seance gevierd. De voltallige familie komt bijeen en er wordt gegeten, gedanst en gedronken. Met drummuziek en/of Kópró 'tus (koperen blaasinstrumenten) worden de Goden ( van de grond, lucht, water en bos) en de vooroudergeesten opgeroepen. De winti's (Goden) De winti kent onderling ingewikkelde relaties en deze zijn gebaseerd op respect. Hogere wintis hebben een sterker moreel besef en zijn niet manipuleerbaar door Bonumans (winti-genezers). De lagere winti's zijn wel manipuleerbaar omdat zij als knecht verbonden staan aan hogere winti's. Hieronder volgt een korte omschrijving van de verschillende winti's. Wie meer informatie wil hierover kan onderaan deze pagina na het verhaal een uitgebreide uitleg vinden. 1) De Asia - Een winti dat verbonden is aan de grond, de aarde, Moederaarde. Er zijn veel verschillende soorten Asia die geestelijk verbonden zijn. Zij wordt beschouwd als de hoogste aarde winti. Deze winti manifesteert zich meestal bij oudere vrouwen. De Asia gebruikt ook bepaalde slangen als medium.

3 Page 3 of 41 2) Fodu - Ook deze winti is verbonden aan de aarde. Men behandeld hierbij alle slangen met respect. De Fodu manifesteert zich meestal bij vrouwen. De vrouw raakt in de ban van de slangen-fodu en begint op de grond te kronkelen als een slang, waarbij zij haar tong uitsteekt als een slang, of zij danst in trance en maakt soepele bewegingen met haar armen als een slang. 3) Apuku - Een winti verbonden aan de natuur, het bos. Meestal zijn deze winti's lagere winti's. Men beschouwt het als een knecht van de winti Asia (moeder aarde), en het manifesteert zich ook meestal bij vrouwen. Men schrijft de Apuku vaak als de veroorzaker van de volgende problemen toe; onvruchtbaarheid, schijnzwangerschap, nymfomanie, frigiditeit en zelfs homosexualiteit. Deze winti wordt gevreesd omdat hij een vrouwelijke medium in haar slaap sexueel kan 'bezoeken'. Hij kan de vrouw zodanig beïnvloeden en elke relatie van de vrouw met een man dwarsbomen. Omdat deze winti een lagere winti is, is dit probleem meestal wel te verhelpen d.m.v. een winti-genezer. Echter is deze winti zo slim dat hij andere winti's kan immiteren, en een nep-genezer oftewel oplichter, gemakkelijk om de tuin kan leiden.

4 Page 4 of 41 4) Bakru's - Deze winti's zijn verbonden aan het bos. Men zegt dat hij zich manifesteert als een kleine zwarte jongen met een groot hoofd. Hij kan vergeleken worden met een 'trol'. Hij wordt gezien als een duivelse kwelgeest. Hij wordt ingezet door kwaadwillenden om anderen het leven zuur te maken. Net als alle Goden kan hij ook diensten verlenen en sommige mensen gebruiken hem om bijvoorbeeld veel klanten naar zich toe te trekken op de markt of in de winkel. Er zijn 2 soorten bakroes: - De bakroe die van oorsprong een geest is - De Kartiki bakroe Voor de verschillende soorten Bakroe Winti zie onderaan deze pagina onder: uitgebreide uitleg Winti Goden. 5) Kumanti - Deze winti is verbonden aan de lucht. Het manifesteert zich vaak bij vrouwen. Het is een hoge winti dat kan vliegen. Men zegt dat het oorspronkelijk Afrikaanse oorlogsgoden waren. Ben je onder invloed van deze winti, dan ben je onschendbaar, je kan glas opeten, je handen in vuur steken of in vuur lopen zonder enige lichamelijk letsel!

5 Page 5 of 41 Voor de verschillende soorten Kumanti- Winti zie onderaan de pagina onder "Uitgebreide Uitleg Winti Goden". 6) Lébá - Deze winti is verbonden aan het bos. Het bewaakt kruispunten en erven. Als deze winti zich vertoornd voelt kan het zich uiten door degene die haar verwaarloost aan te zetten tot diefstal of hem/haar zichzelf te laten verwaarlozen. Diegene loopt dan in ongewassen kleren of vodden en met ongekamde haren rond! 7) Ingi - Deze winti's kunnen verbonden zijn aan het water, en het bos. Het zijn goedaardige lagere winti's. Ingi betekent indiaan. 'Winti krijgen': 'Je krijgt winti' als je in bezit wordt genomen van een winti, je raakt in trance. Men beschrijft het als volgt: je voelt huiveringen en krijgt kippevel en het lijkt alsof je hoofd groter wordt. Dit komt omdat de winti vanaf de grond langs het lichaam naar het hoofd stijgt. Dan verlies je alle controle over je lichaam en schakelt de winti jouw bewustzijn uit. In de winti religie gelooft men dat er in ieder mens 1 of meerdere winti's huizen. De winti's kunnen 'overgeleverde' winti's zijn, dus winti's van voorouders of van overleden familieleden. Iemand die bijvoorbeeld een Kromanti winti in zich heeft 'huizen' kan deze winti dus 'geërfd hebben van een overleden ouder of voorouder. Winti's verdwijnen dus nooit, net zoals je altijd een ziel zal blijven hebben zolang je leeft. En ga je dood, dan wordt je ziel

6 Page 6 of 41 ( dus je JeJe ) een Yorka ( overleden ziel ) en kom je terug in de familie. Men gelooft dat de winti na het overlijden van zijn drager zelf bepaalt op welk gezins- of familielid het zal overgaan. Vele familie twisten zijn om deze redenen ontstaan. Dit komt omdat onder streng winti gelovigen, degene met de hoogste winti in een familie (vaak de Asia = moederaarde) met respect moet worden behandeld. Het zorgt soms voor afgunst en jaloezie, en dit terwijl de drager van een hoge winti juist een zware taak te vervullen heeft in de familie. Zo kan diegene nodig zijn bij het bezweren van een familievloek, waarbij de Asia drager in trance raakt en als medium wordt gebruikt. Het kan dan zijn dat de kábrá (vooroudergeest) zich in de het medium manifesteert en de familie laat weten wat er gedaan moet worden. De dialecten die hierbij geproken worden zijn alleen door Bonumans (winti -genezers) te verstaan, de bonuman raakt dan zelf ook in trance en hij stelt dan namens de familie vragen aan het medium. Heeft de familie soms zelf geen medium, dan dient de bonuman als medium, hij/zij gaat in trance en consulteert met zijn/haar winti's. De Bonuman wordt geacht hoge winti's in zich te hebben huizen. Het zijn soms hoge goedaardige genezende winti's van voorouders, soms helemaal terug te leiden naar Afrika. Net zoals een heks vele paranormale krachten in zich moet hebben huizen, moet de bonuman ook speciale krachten in zich hebben en ingewijd worden door een ervaren genezer.

7 Page 7 of 41 Een hoge winti als Asia hebben betekent ook op gezette tijden deze winti vereren en respecteren. Dreigt de drager niet meer in balans te zijn met haar/zijn winti's, dan geven bijna alle winti's dit te kennen d.m.v voorspellende dromen of voor de extra gevoeligen, door tekens of waarschuwingen in het dagelijks leven te geven. Negeert de drager de 'seintjes' uit de godenwereld ( dit kan generaties lang duren totdat de winti vertoornd raakt), dan kan een winti uitgroeien tot een Kúnú (Koenoe, familie vloek) die de hele familie tot waanzin kan drijven of in het ergste geval kan uitroeien. Uit den boze bij Winti De grootste zonde in de winti religie is (net als bij alle religies) zichzelf met bloed van een ander besmeuren. Bloed is tastbare energie van alle levende wezens. Bloed is in de ogen van de winti's (engelen van God) erg onrein. Daarom moeten mensen ervoor waken hoe ver zij gaan als zij met rituelen bezig zijn. Het moment dat er bloed offers, bloed drinken of iets dergelijks bij komt kijken (zwarte magie), zorg dan dat u zo ver als mogelijk daar vandaan komt. Want op dat moment is de grens duidelijk overschreden en u bent niet meer bezig met uw winti s, maar met duistere machten. Dan heeft u uzelf heel duidelijk overgeleverd aan duistere machten, maar niet aan uw winti s. Op dat moment hebt u niet meer gekozen voor Anana (God) en uw winti's (beschermengelen), maar jammer genoeg voor wat anders.

8 Page 8 of 41 Mensen die eerbied voor Anana en zijn winti s hebben, zullen nooit voedsel gebruiken die bereid is door een menstruerende vrouw. Niet alleen mannen die in harmonie met hun winti s willen leven moeten zich hieraan houden, maar ook vrouwen die in harmonie met haar winti s willen leven. Mensen die volgens de grondregels van de winticultuur willen leven hebben zich te houden aan deze regels die hun voorouders in opdracht van de schepper Anana Kedjamang Kedjampomg (God) hebben ontvangen. Ze hebben zich er aan gehouden en bewaard, en voor ons nagelaten. In de hoop dat ook wij dat doen, naar eer en geweten. Winti s (engelen van Anana) vragen nooit en te nimmer naar bloed van mensen of dieren. Nooit!! Laat u dus niet misleiden, en met zaken beginnen waar u nooit meer van uw leven af komt. In de winti cultuur moet het lichaam van de mens schoon en rein zijn. Het is het huis (= dóvó ) van uw winti s en jéjé. Daarom is het belangrijk dat het altijd schoon is. Schoon dat het een welkome plaats is voor uw winti s. Ze moeten er thuis in voelen. Als uw verblijfplaats niet schoon is, voelt u zich niet lekker en krijgt u de neiging daar weg te gaan. Het voelt of u uw draai niet kan vinden. Wel nu, zo ervaren de winti s dat indien uw lichaam en geest, geweten, niet schoon en rein is. Uw evenwichtigheid is dan ver te zoeken. Iedereen wantrouwt u bij voorbaat. Mensen om u heen gaan u als een heel onstabiel persoon zien waar niets mee te bereiken is. Dat geeft dan weer een grote negatieve neerslag naar u toe. Dit maakt dan dat u een grote ontevredenheid over u voelt en krijgt u een nog grotere hekel aan uzelf en uw omgeving. Deze gemoedstoestand zal zich in een cyclus, sneller en heviger herhalen. Weet dan dat er een ommekeer nodig is in de dingen die u doet.

9 Page 9 of 41 Afkeer van Winti bij creolen Waarom hebben veel creolen een afkeer van Winti? Vele creoolse Surinamers moeten niets van de winti religie hebben. Men noemt het afgoderij en vaak zijn degenen die dit beweren katholiek of christen. Waar komen die negatieve gevoelens vandaan? Dit is wat mogelijk vele winti aanhangers zich misschien afvragen. De oorsprong zit volgens de Dhr. Agansu Gingetongo (spiritueel genezer) in het koloniaal verleden van mensen uit landen die ooit onderworpen werden aan beestachtige en mensonterende onderdrukking. Bijna alle volkeren en landen in Afrika werden ooit onderworpen en in slavernij gedompeld. Geen enkele ras of volk, zelfs de joden niet, is ooit zo beestachtig en wreed behandeld als het zwarte volk uit Afrika. Het doel was het zwarte ras uit te roeien en om dit te kunnen doen moest men ook alles wat met deze ras gepaard ging onderdrukken. Hun geloof, tradities, zelfrespect enz. alles moest eraan geloven. Het is bekend dat zwarten een blanke niet in de ogen mochten aankijken, maar hun hoofd moesten buigen en hun ogen naar de grond moesten richten als zij aangesproken. Hun religie mochten zij niet beleiden en het Christendom was de enige religie die aanvaard werd. Men werd letterlijk en figuurlijk murw geslagen. Men haalde zelfs psychologen erbij om het zwarte volk tot werkpaarden te transformeren. Alle westerse landen, geen enkele uitgezonderd, hebben hun welvaart mede te danken aan slavernij. Als een mens zodanig en zo lang vernederd wordt verliest hij op den duur zijn wil en zelfrespect. Het is dan heel gemakkelijk om de cultuur, mentaliteit en geloof (o.a. Christendom) in te planten van een andere ras. Het zwarte volk raakte hun identiteit kwijt en door de eeuwen heen is dit hedendaags duidelijk merkbaar onder de jongere zwarte medemens.

10 Page 10 of 41 Velen verwerpen nog steeds hun traditionele religie. Ze hebben het soms over het herontdekken van de 'roots', en dragen dan 'dreadlocks', maar dat is vaak uiterlijk vertoon. Men bidt tot God in de woorden van het Christendom, en hun eigen taal en woorden kennen ze niet omdat het hen ook nooit geleerd is. Anana (God) noemen ze Jehova en in huis staat er misschien een Mariabeeld in de vitrinekast. Bewust en onbewust is het Christendom van generatie op generatie overgebracht in vele families binnen het creoolse volk, en de Winti religie (hun traditionele religie) wordt door hen afgeschilderd als heidens en afgodisch. Het geloof dat de Afrikaanse slaven 4 eeuwen werd opgedrongen te beleiden, zien vele hedendaagse creoolse Surinamers (nazaten van de West Afrikaanse slaven) als hun geloof. Waarom zijn velen dan toch niet tevreden over het geloof die zij hedendaags beleiden? Waarom hebben ze dan nog vele vragen die zij binnen het Christendom niet beantwoord kunnen krijgen? Omdat zij volgens Dhr Agansu Gingetongo niet de religie belijden die hen toebehoort. We zijn het er allemaal over eens dat een ieder de schepper Anana (God) dient op zijn eigen manier en dat er ondanks de vele namen die wij mensen hem geven, één en dezelfde God is. Eigenlijk maakt het volgens mij niet uit wat voor religie een mens beleidt, zolang hij maar volgens de religie die hij verkiest leeft en handelt!

11 Page 11 of 41 Winti Rituelen De Winticultuur kent een groot aantal magische rituelen met een therapeutisch effect. Middels deze rituelen wordt de verstoorde verhouding met de winti en yorka weer hersteld. Vrijwel elke familie kent wel één of meer bigi suma, grote mensen die dingen weten en ook gewonne winti problemen kunnen verhelpen. Grote vrouwen hebben altijd de menopauze achter de rug en zijn dus ritueel rein. De centrale figuur in de Winti religie is echter de bonuman (spreek uit: bonoeman). Bij veel heilige rituelen is zijn bemiddeling onmisbaar. Zijn kracht ontleent hij aan een of meerdere winti, voor wie hij medium is. Binnen deze functie zijn er weer allerlei specialismen. De behandeling bij een bonuman begint meestal met een luku, een diagnose. De behandeling vindt plaats in de heilige werkruimte van de bonuman. De bonuman heeft een spiegel waarmee hij contact met de boven natuurlijke wereld heeft. Ook wordt een kaars aangestoken om de oorzaak van de ziekte in het licht te plaatsen. Tijdens de luku raakt de bonuman in trance. Zijn winti spreekt vervolgens rechtstreeks met de kra van de client en openbaart verleden heden en toekomst. De uitkomsten van het consult worden door de bonuman opgeschreven. Daarna stelt de winti van de bonuman vast welke genezende rituelen nodig zijn. De voorgeschreven rituelen varieren van een eenvoudige wassi (rituele wassing) of een tafra (rituele maaltijd) tot een uitgebreide winti- pre (dansritueel) voor de winti of de yorka waar men zich mee wil verzoenen.

12 Page 12 of 41 Bij een wassi (rituele wassing) gebruikt men een prapi (rituele waskom), die gevuld wordt met magische kruiden, heilige olien, en andere ingredienten met een geheime samenstelling. Een tafra (rituele maaltijd) kan men houden voor de kra, de winti of de yorka. Dit ritueel gebeurt meestal onder begeleiding van de bonuman. De hoofdpersoon zit alleen aan tafel en eet namens de winti of yorka iets van elk gerecht of drank. Na afloop eten ook de helpers en de genodigden een hapje mee. Een winti-pre (dansritueel) is een uitgebreid dansritueel met een feestelijk karakter en dient als afsluiting van de behandeling van een bonuman. De hoofdpersoon nodigt daarbij zoveel mogelijk verwanten uit. Tijdens dit ritueel raakt de hoofdpersoon in trance. Tijdens deze trance kan men zien of de winti of yorka tevreden zij over de eerder gehouden rituelen. Voor het oproepen gebruikt men het ritme van de drum.

13 Page 13 of 41 Op aanwijzing van de bonuman worden met de verschillende ritme s de verschillende winti en yorka opgeroepen. De persoon die door de winti in bezit genomen is, moet op blote voeten en met los haar dansen. Bij zittende rituelen mag de hoofdpersoon de benen niet kruisen, anders zou de winti niet naar binnen kunnen als hij dat zou willen. De lichaamsopeningen zijn namelijk tevens de geestelijke poorten van het huis waarvan de kra huismeester is. Men beoordeelt de kundigheid van de bonuman en van de drummer vaak aan de hand van het aantal gasten dat tijdens de ceremonie in trance is geraakt. Voor moeilijke, zware rituelen moet men meestal naar Suriname. De winti hebben daar vaak een vaste woonplaats. Daar hebben zij hun grootste kracht. Ook kunnen zij eisen daar gediend te worden. Vaak moet men een offer (paiman) brengen op de plaats waar men geboren of verwekt is, of waar de familie vandaan komt. Een behandeling kan erg duur zijn van 25 euro voor een goedkope luku tot duizenden euro's voor ingewikkelde rituelen. Positieve rituelen zijn: Luku = helderziend consult, diagnose stellen. Purificatie rituelen = rituelen waar ongewenste zaken, zoals hebi worden afgescheiden. Verzoeningsrituelen en vereringsrituelen met winti, yorka of kra. Begi = gebed, ritueel verzoek. Negatieve rituelen zijn: Wisi = destructieve magie meestal met een dodelijke opdracht door het sturen van een yorka of een lagere winti.

14 Page 14 of 41 Tai kra = het binden van iemands kra. Een winti bezweren = zoals een winti kopen en dienen om snel rijk te worden. De Tai Kra = De kra is IK/EGO. JeJe= De Ziel, de goddelijke vonk in de mens. De kra heeft twee geestelijke ouders, de djodjo-winti, die vaak met beschermengelen worden vergeleken. Elke kra heeft een mannelijk aspect en een vrouwelijk aspect. Homoseksuelen rechtvaardigen soms hun seksuele geaardheid met het argument dat bij hun kra het andere geslacht overheerst. Na de dood gaat de JeJe terug naar Anana. Dit is anders bij een yorka die naar het dodenrijk gaat of op aarde blijft rondspoken. Het verschil tussen kra en yorka is niet erg duidelijk. Soms wordt eenvoudig gesteld, dat de kra na de dood yorka worden. De kra kan ook weer reïncarneren. Zo n gereïncarneerde wordt herkend aan bepaalde merktekens in huid of oren of aan het gedrag. De kra kan ook uittreden. De kra van iemand kan door negatieve magie "gebonden" worden. Een vrouw doet dat door een beetje menstruatiebloed mee te koken in het eten van de man. Een man, die op de versiertoer is, kan bijv. iets onder zijn pinknagel (blaka nangra; zwarte nagel) doen en dit in het drankje van de vrouw laten vallen. Een sterke kra beschermt het lichaam tegen alle ongewenste geestelijke invloeden. Bij een zwakke kra staat het lichaam open voor hebi, een negatieve entiteit, yorka of winti. Hebi kleven vaak aan de onderste lichaamshelft, vooral aan de voetzolen en het zitvlak. Dit zijn ook de lichaamsdelen die hebi kunnen afgeven. Vandaar ook de gewoonte in Suriname om voordat je in de bus op een stoel gaat zitten, daar eerst een paar flinke klappen op geeft. Dat is om mogelijke hebi weg te slaan. Een sterke kra kun je ontwikkelen door rein te leven en de kra te vereren. Een sterke kra zegt ook iets over je zelfvertrouwen, zelfrespect en voor je zelf opkomen.

15 Page 15 of 41 Verhalen Men werd (en wordt) altijd banggemaakt in Suriname mbt bakroes, wisi's en yorka's. Hoofdzakelijk zijn er alleen slechte bakroes. Vaak worden deze bakroes door mensen ingezet, om hun tuin, groeisel, fruit en groente etc te beschermen tegen dieven. Wisi, yorkas & bakroes "Was je niet bang voor die spinnen, mama?" "Wie ik? Nee hoor, ik ben toch groter dan spinnen?" "Ben je dan niet bang voor dingen die kleiner zijn dan jou, was je vroeger nooit bang?" "Ooh, was jij ook weleens bang?! Waarvoor dan?" "Voor wisi, yorkas en bakroes!" "Huh? Je hebt wel veel fantasie hoor mama, wat is nou zo een yorka geval? En die andere dingen die je noemde?" Zie je het voor je? Een mooie weg langs het kerkhof. Aan weerszijden van de weg groeiden hoge bomen. Prachtige bomen, de natuur in Suriname is weelderig. De bomen hadden onder aan de stam een flinke berg zand, begroeid met gras en soms ook wat bloemen. Echt een flinke bult, want we liepen er altijd op: bergje op, bergje af, naar de volgende boom, bergje op, bergje af en zo de hele Nassielaan door. Vrolijk met elkaar pratend, lachend, blij. De zon scheen, we hadden een paar centen voor wat lekkers, niets aan de hand. Toch? Tot we opeens een bundeltje bij de stam van een boom vonden. Wat erin zat wisten we meestal niet, maar soms lag zo n bundel open en zagen we in de gauwigheid wat levensmiddelen, soms wat bloemen en soms een beetje geld.

16 Page 16 of 41 We namen nooit de tijd om te kijken, we hadden altijd geleerd dat we moesten maken dat we er wegkwamen, want dát was wisi! WISI!!!! De angst zat er goed in. Dat het langs een kerkhof was, maakte niks uit, we woonden tegenover het kerkhof, vanuit de slaapkamer hadden we er goed zicht op. We speelden er zelfs; een kerkhof is niet iets om bang voor te zijn. Maar wisi wisi! Als je wisi zag nam je de benen, want wisi, zwarte magie, hekserij, was bedoeld om iemand kwaad toe te wensen. O wee als je aan de offers, want dat waren de bundels bij de bomen, kwam. Het fijne weet ik er niet van. Wel weet ik dat je naar de bonoe man kon, om al het leed ongedaan te maken. Je moest er flink voor dokken, alles wat de bonoe man vroeg moest je zonder morren aan hem geven, want alleen dan kon hij de gevolgen van de wisi weg nemen. Alleen de bonoe man kon er voor zorgen dat je niet getroffen werd door de wisi. Bij de wisi hoort ook de yorka! Yorka s zijn geesten. Geesten van mensen die gauw zullen sterven. Als je een Yorka hebt gezien, weet je dat er gauw iemand uit je omgeving dood gaat. Word je nou bang? Dat was ik vroeger ook, hoewel ik nog nooit een yorka heb gezien! Wel weet ik dat yorka s samenhangen met zwarte magie, met hekserij, met wisi dus. Maar dat wist ik toen niet. Wel kropen we wel eens angstig bij elkaar als iemand zei dat ie een jorka gezien had. Ik zou niet weten hoe ik het moest herkennen, niemand kon het uitleggen, maar je zou het wel weten als je er ooit één zou zien, werd er gezegd. O ja? Ja, echt waar! Ik herinner me een voorval van een aantal jaren geleden. Mijn dochter en ik zouden naar buiten gaan, toen ik nog even snel de post wilde inkijken. Geen probleem, de kleine gluurde vrolijk door de brievenbus naar buiten. Op dat moment liep mijn tante langs, ze dacht dat ze een yorka zag! Het enige wat ze gezien had, waren 2 donkere oogjes, die door de brievenbus naar buiten keken. Ze maakte meteen de associatie met yorka s en kreeg zo wat een hartverlamming!

17 Page 17 of 41 Iets anders waar we ook bang voor waren of bang voor gemaakt werden waren bakroes! Volgens mij was een bakroe een heel klein, mager zwart mannetje van ongeveer een halve meter lang, met een vreselijk groot hoofd. Of dat waar is? Geen idee, ik heb er nog nooit één gezien. Wel heeft iemand me ooit verteld dat een bakroe een soort van God is. Je hebt goede bakroes en slechte bakroes. De goede bakroes belonen je met rijkdom, gezondheid en andere zaken die in jouw voordeel zijn. Maar goede bakroes zijn schaars, je mag wel heel wat in je mars hebben voordat de goede bakroe aan jouw kant staat! De echte bakroes, de slechte bakroe, die behekst je! Hij maakt je gek, drijft tot dronkenschap, tot agressief gedrag, tot waanzin. Dus pas maar op jij! Ga gauw slapen, anders komt die bakroe je pakken! Brrr! Ik word er zelf bang van, laat ik maar gauw gaan slapen! Maar ik durf niet meer te gaan slapen! Wedden dat ik vannacht over bakroes en jorkas droom? Wedden dat JIJ vannacht over bakroes en jorkas droomt? Fantasie is een sterk wapen." Uitgebreide uitleg Winti Goden De Pa Winti/ Papawinti Ieder mens heeft 7 winti's van Anana (God) meegekregen, en elk van de 7 winti's heeft afzonderlijk een speciale taak te vervullen. Elke winti heeft kennis van hemel en aarde, geschonken gekregen door Anana, een soort volmaaktheid, die de winti kan inzetten ter begeleiding van de mens. Anana heeft de winti's verdeeld in 3 elementen, namelijk aarde, water en lucht. Alle 7 winti's hebben een element onder hun beheer gekregen en oefenen op dit element hun zeggenschap uit. Een winti past zich aan aan de fysiologische en klimatologische omstandigheden van een land of continent. Een winti is universeel en kan zich overal in de wereld handhaven en in stand houden. Een winti staat in gratie van Anana kedoeamang kedoeampong (=God) en heeft doelen die hem opgedragen zijn door Anana, te verrichten ter dienste en ten goede van de mensheid. Een mens moet zich zien staande te houden in deze wereld, en dit kan volgens de Winti religie niet zonder winti. De winti heeft de mens niet nodig om voort te bestaan, maar andersom heeft de mens de winti nodig om in gratie bij Anana te komen. De winti voert enkel de opdrachten uit die Anana hem geboden heeft en heeft daarvoor een klankbord nodig om te spreken en een lichaam. Daarom

18 Page 18 of 41 manifesteert een winti zich in de mensen zelf. Er zijn 13 soorten Papa dagwé winti's. De nékésé is één van de bekendste soorten. Veel mensen zijn voorzichtig als ze weten dat er één bij hen woont. Het is dan ook de strengste van de grong (= aarde) winti soorten. Als hij eenmaal toornig is, is het heel moeilijk om hem weer gunstig te stellen. De nékésé dágwé of papa winti waarschuwt slechts 1 keer! Wie tegen zijn geboden of aanwijzingen ingaat wordt heel vaak direct gestraft. Hij is echter een goede beschermer en zorgt goed voor degene die gehoor en aandacht aan hem geeft. Soms worden hele families uitgeroeid door deze winti, als de nalatigheid en verwaarlozing ernstig is. De favoriete kleding en sieraden van de Papa winti: Jampanesi krosi (javaanse stoffen) met heel veel motieven. De combinatie van Jampanesi krosi wit, blauw of rood wordt vaak gedragen. Sieraden zijn de alom bekende slangen armbanden en de slangen ringen (verschillende modellen) Tárraté ketting met een dollar hanger. De favoriete kleding en sieraden van mama Aisa: De Aisa is een grong winti ( winti van het element aarde) en houdt van gebloemde stoffen met veel lichte kleuren. Soms verschijnt ze in een blauw - witte kótó of panji (kótó is klederdracht van de Surinaamse vrouw, panji is een omslagdoek) Haar geliefde sieraden zijn opgeblazen boeien (armbanden) met bloemknoppen of ronde kogels aan de uiteinden De Aisa winti sieraden: tarra té ketting met zwarte, rode of állá kóndré kralen. Een Lontai ketting met bloedkoralen en een gouden dollar munt. Een ring met een zwarte, bruine of groene steen. Een ketting met komkommerpitten of ruiten vlakken. De Kumanti winti

19 Page 19 of 41 De Tapoe Kumanti winti's zijn machtige winti's en behoren toe aan het element lucht. Zij kunnnen in combinatie met andere winti's in verschillende variaties voorkomen. Tata Opete of Ankana Jaw wordt door sommigen als het hoofd van de Kumanti winti's beschouwd, en weer anderen kennen deze positie aan Sofia Bada toe. Er zijn verschillende soorten Kumanti winti's: Mafu Kumanti winti; deze zijn afgezanten of boodschappers uit de kosmos, die uit naam van anderen spreken. Omdat ze zo zeldzaam zijn, weet men niet veel van hen af. Op de plaatsen waar zij zich geopenbaard hebben, wordt verteld dat ze grote zieners en genezers zijn. De Mafu maakt zijn volgelingen snel tot genezer of Obiaman. (obia = bezwering) Seti of tapoe Kumanti winti (Tap'Kumanti); Deze winti's zijn sociaal verbonden met een volk of stam. Wanneer deze zich openbaren doen zij dat vaak door middel van vogels. Ze kunnen zich ook door middel van andere dieren openbaren. Kreoro Tapoe Kumanti winti; Hoewel zij uit de kosmos komen zijn zij aardgebonden winti's. Ze hebben dezelfde eigenschappen als de andere twee. De Kreoro winti verblijft dichtbij de mensen om direct hulp te kunnen bieden. Zij zijn individueel verbonden met hun uitverkorene en béré (= familie, stamboom). Zij verblijven in het water en in het bos.

20 Page 20 of 41 De Adumakuku winti; is waarschijnlijk de snelste Kumanti. Hij kan wonderen verrichten, en degene die door hem bezeten wordt vertoond hetzelfde gedrag. De Aradjini Kumanti; Een weinig pratende winti uit de kosmos. Men moet hem als het ware dwingen om te praten. De Adjani Kumanti; Degene die door deze winti bezeten wordt gedraagd zich als een tijger. Wanneer de muziek speelt moeten honden uit zijn buurt blijven, anders worden zij door hem gedood! Water drinkt hij niet uit een glas, de bonuman moet een kuil in de grond graven en deze vullen met (honden) bloed of water.

21 Page 21 of 41 De Jaw Kumanti; Deze winti kan allerlei kunsten uithalen met vuur. Ook kan hij een flinke hoeveelheid Jenever nuttigen, waarbij de medium na afloop van de trance toestand geen teken van dronkenheid vertoond. De Djibri Kumanti; Hij is zeer moedig en sterk, het is een oorlogsgod. Zijn medium verricht wonderen door zijn enorme kracht.

22 Page 22 of 41 De Prasoro Kumanti; Hij spreekt de hoogste Kumantitaal. Hij wordt de Prasoro Kumanti genoemd omdat hij vliegt en kan staan in de lucht. Hij is niet alleen de mooiste maar ook de fijnste en beschaafdste Kumanti winti. Hij neemt altijd notitie van de gesteldheid van de aanwezigen. Hij fungeert als obia (= bezwering) en wordt vaak opgeroepen om ziekten te genezen. Zijn klederdracht is wit of donkerblauw-zwart. De Tompoe Kumanti; Hij is een bijzonder krachtige winti die de mensen niet snel in trance brengt. Gebeurt dit wel dan gaat dit gepaard met onmogelijke prestaties. Zijn aanwezigheid bezorgd de omgeving angst. De Sofia Bada Kumanti; Hij is een machtige en zelfstandige winti, die gevreesd wordt. Zelfs de bonumans (genezers) vrezen hem. Van zijn medium wordt gezegd dat deze overvloedig bloedt uit de vagina of penis. Deze winti is één van de weinige winti's die met een slang verbonden is. Het is een korte slang met 6 of 7 knobbels op de rug. Hij kan zich snel voortbewegen, en is donkerbruin en ongeveer 40 cm lang.

23 Page 23 of 41 De Bakroe winti Een bakroe winti is een klein en boosaardige winti (een lagere boswinti) die diensten verricht voor hogere winti's of zelfs mensen. Hij kan de gedaante van een dwerg of een kind aannemen. Hij is te herkennen aan zijn groot hoofd en rode ogen. Er zijn 2 soorten bakroes: ~De bakroe die van oorsprong een geest is ~De Kartiki bakroe Deze Kartiki bakroe is het enige wezen dat door de mens zelf wordt gecreërd. Hij wordt daarom de robot van de geestelijke wereld genoemd. (Ik kan niet met zekerheid zeggen of hij te vergelijken is met een zombie, omdat volgens mij een zombie een lijk is, die door een magiër uit het graf wordt gehaald en weer tot "leven" gebracht wordt) Volgens zeggen zijn er mensen die bakroe's kopen om er zelf rijk van te worden of om rivalen te beheksen (wisie). Wanneer Kartiki bakroe gemaakt is, is hij echter zeer eenzijdig. Hij kan alleen bepaalde opdrachten verrichten. Hij wordt dus merendeels gebruikt om geldelijke winsten te behalen en als lokker bij de verkoop. De Kartiki bakroe wordt soms ook ingezet om kwaad te doen. Dit kan omdat hij niet zelf kan denken en dus makkelijk inzetbaar is. Hij bestaat voor de helft uit hout en is moeilijk te bezweren. Hij kan bij een mens het lichaam indringen en deze wordt dan door hem bezeten. Enkel met behulp van een krachtige winti kan hij verdreven worden. De bakroe verlaat het lichaam meestal onder het uitstoten van gillende geluiden. Degene die hem tot negatieve daden aanzet, betaalt echter een hoge tol wanneer hij/zij overlijdt; hij/zij wordt direct aan de bakroe verbonden! Vaak worden er een mannelijk en een vrouwelijke bakroe gemaakt. Zo kan men door vermenigvuldiging in de geestelijke wereld, een hele bakru gemeenschap vormen.

24 Page 24 of 41 De Luangu winti Deze winti's behoren tot de hogere orde van winti's. Hun element is aarde, en ze worden daarom ook wel Gron (gron = aarde of grond) winti's of Nengrekondre winti's (nengrekondre = land van Afrikanen) genoemd. De luangu winti komt uit Afrika, en is zowel mannelijk als vrouwelijk. Er zijn dus zowel mannelijke luangu winti's als vrouwelijke. In de winti taal worden door de wintigelovigen, de vrouwelijke luangu winti's Luangu Missie's genoemd, en de mannelijke luangu winti's Luanga Masra's. De luangu winti is hoofdzakelijk een goedaardige winti. Deze winti's verlenen graag hulp, luisteren graag, beschermen tegen kwaadaardige (vertoornde) winti's, en houden van plezier in groepsverband. Luangu's zijn gevoelige winti's die in hun gedrag overeenkomen met de Aisa winti, nl de Gron Ma (= moederaarde). In gevallen van bezweringen ( = obia) werken de luangu winti's samen met de Ampuku en de Kumanti winti's. In deze combinatie heten ze Luangu-Ampuku-Obia en Luangu-Kumanti-Obia. In gezelschap van de Ampuku winti hebben zij de leiding en met de Kumanti winti werken zij samen in harmonie, omdat zij met deze laatste zeer goed overweg kunnen. De Mama Aisa en Tátá Lókó Winti De Aisa winti kent binnen de winti religie verschillende soorten Aisa winti's: Kóndre Aisa of plantage Aisa; Deze Aisa staat aan het hoofd van alle Bere Aisa winti's van de verschillende families die van dezelfde plantage afkomstig zijn. Haar man is de Tátá Lókó winti en hij wordt ook wel Papa Lókó of Tátá Dato genoemd. Hij is een machtige slangen, welke bij de verering van Aisa absoluut niet vergeten mag worden. Aisa attendeert

25 Page 25 of 41 trouwens iedereen erop dat zij ook haar man moeten vereren. Wanneer Aisa om gunsten gevraagd wordt overlegt zij met haar man Tátá Lókó. Tátá Lókó verkiest een boom, het liefst bij het water, als vaste verblijfplaats. Meestal is het een Kankantri boom (hoogste boom die in Suriname groeit), en daarom wordt deze boom ook wel de Lókóboom genoemd. Echter verkiest hij soms ook een mópé boom (mópé = klein oranje vrucht) of een manja ( = mango) boom. Béré Aisa (béré = stamboom, familie); Zij staat aan het hoofd van alle familie winti's. Prasi Aisa (prasi = erf); Zij hoort tot een bepaalde erf of grondgebied. Zij heeft meestal een Kapting Ingi winti (kapting = kapitein, ingi = indiaan) als partner. Als zij zich in de gedaante van een klará snéki ( = ongevaarlijk zwart-wit gestreept slangetje) op het erf manifesteert, is dit een voorteken van een op komst zijnde zwangerschap van iemand, of laat zij weten dat iemand zwanger is. Boesi of báká grón Aisa (boesi = bos, báká grón = plantage); Zij hoort of is verbonden met het plantagegebied en de kostgronden. De Aisa winti en Lókó winti staan aan het hoofd van de grongwinti's (aarde winti's). Het is dus een grong winti, en winti aanhangers beschouwen haar als de hoogste van alle winti's, omdat zij één der invloedrijkste winti's is en bij iedereen respect afdwingt. Omdat Aisa een grong winti is wordt zij ook wel "Mama fu dóti" (= moederaarde) genoemd. Behalve met de naam Mama Aisa, wordt de Aisa winti ook met de volgende namen aangeduidt: Agidawenu, Soko ma, Néngrékondré ma, Aida, M'Aisa, Mama Awanaisa. Mama Aisa heeft het beheer over alle winti's, en daarom wordt bij veel winti rituelen eerst om haar goedkeuring gevraagd, eer men verder gaat. Mama Aisa deelt haar geheimen aan degene die haar eerbied toont, via dromen, en beschermt hem. Een belangrijke kenmerk van de Aisa Winti, is dat zij zich openbaart bij mensen

26 Page 26 of 41 die al wat ouder zijn. (bij mensen, meestal vrouwen, vanaf de leeftijd van 40 jaar). Middels dromen openbaart Aisa zich als een creoolse vrouw van middelbare leeftijd, gekleed in traditionele kleding (kótó = creoolse klederdracht). De Aisa winti brengt voorspoed en rijkdom, maar ook tegenspoed en armoede voor hen die het volgens Aisa verdienen. Mama Aisa en Tátá Lókó straffen na een overtreding niet meteen, maar geven nadat zij in beraad gegaan zijn met de winti's van de béré (= familie of stamboom), eerst waarschuwingen via dromen. Schenkt men geen aandacht aan de waarschuwingen, dan sturen zij de Ampuku, de Adumankama, of de Akantasi winti om straffend op te treden. De Kántámási winti De kántámási is een boesi winti met een verre oorsprong. Deze obia of winti is er één die niet aan iedereen zijn oorsprong prijs geeft. De Kántámási is bijna verwant aan een ampuku winti. Het woord 'bijna' wordt genoemd omdat zijn oorsprong, vaardigheden en kennis dieper zijn dan die van de ampuku winti. De kántámási behoort tot de lagere of de middenklasse winti. In tegenstelling tot de ampuku, die zijn oorsprong in Afrika heeft, is de kántámási een Sranangrong konfo (een winti ontstaan in Suriname). De kántámási heeft zijn huis meestal onder of dichtbij een lókó boom. Ook in berggebieden, aan de voet van een berg vindt men meestal deze winti s. Deze nestelt zich aan de voet van een berg onder de grond. Zijn huis ziet er uit als een grote termietenhoop aan de voet van een berg of gehecht aan een boom. Als men dichtbij een kántámásihuis komt met een kompas, raakt de kompas totaal ontregeld. Mensen die naar het bos gaan moeten niet altijd volledig op hun kompas vertrouwen, als Tátá Kántámási in de bos woont. Een fles bier (op de grond sprenkelen) een beleefde groet en eerbiedige benadering stemt deze winti gunstig. Echter niet in alle termietenhopen woont een kántámási winti.

27 Page 27 of 41 De boesi kántámási verplaatst zich in het oerwoud door middel van lianen (boesi teté). Of de kántámási eerder in Suriname was dan de Ingi winti s is niet te zeggen. Wat wel zeker is, is dat de slaven in Suriname op aanwijzing en bemiddeling van de ampuku winti in contact zijn gekomen met de kántámási winti. Naast het feit dat de kántámási winti's bijna alle eigenschappen van de ampuku winti's bezitten, bezit deze winti het vermogen en kennis om mensen en dieren te doen verdwalen. Hij kan zich ook onzichtbaar maken, en zo kan het dat een persoon die een kántámási winti heeft, zich soms kan verplaatsen zonder gezien te worden. Van deze gave hebben de gevluchte Marrons (weggelopen slaven in Suriname) gretig gebruik gemaakt. Zo bleven zij uit de handen van de blanke slavendrijvers en de redimoesoes (= rode baretten, dit waren slaven met rode baretten op, die door hun meesters werden aangesteld om de weggelopen slaven, de marrons, te vangen). De overleveringen luiden, dat de gevluchte slaven veranderden in boomstronken en zandhopen, wanneer de redimoesoes en hun meesters hun dorp naderden, om vervolgens doeltreffend en efficiënt de aanval in te zetten. Het was de kennis en kunde van kántámási, de grote krijger, guerilla en commandant in de verdediging van bos en oerwoud. Daarom verwijst hij in één van zijn liederen naar die tijd van katibó (= onderdrukking). In dat lied zegt hij: "joe soekoe mi na liba, mi nó dé drapé, joe soekoe mi na sjóró mi nó dé drapé, soekoe mi ná boesi, mi nó dé drapé, mi na akoro mi na menoea man". Vertaling: "Je zoekt mij bij de rivier, maar ik ben er niet, je zoekt mij aan wal, ik ben er niet, je zoekt mij in het bos, ik ben er niet, ik ben onzichtbaar, ik verdwijn wanneer ik dat wil. In feite wordt een persoon niet écht onzichtbaar door de Kántámási winti, en de winti zorgt er op de één of andere manier voor dat een ander de persoon niet kan zien of de persoon misloopt. Een kántámási winti heeft een sterk indringende geur. Wanneer iemand in trance

28 Page 28 of 41 raakt door deze winti (de winti neemt bezit van het lichaam), ruikt die persoon op dat moment naar kántámási. In het oerwoud gaat een kántámásihuis schuimen als hij wil dat men uit zijn buurt moet blijven. Een kántámási is te vergelijken met een schuwe weeskat (ing na poespoesi, á nó hábi toemsi gwénti = het is zo schuw als een weeskat = een Surinaams gezegde). Zo gedraagt hij zich een beetje; "ga jij je gang, ik kántámási ga de mijne". Hij is prietpanji (neemt geen blad voor de mond, een prietpanji is Surinaams voor 'gescheurde omslagdoek', en iemand die een gescheurde omslagdoek omheeft kan het dus niet schelen wat een ander van hem/haar denkt), denk dus niet hem de les te willen lezen. De meeste doe sma ( genezers) willen bijna nooit een kántámási winti inwijden. Een kántámási obia laat zich zelden in de stad prepareren (dwz een sreka = inwijdingsritueel uitvoeren). Hij zal er alles aan doen om de mensen naar het bos te leiden. Eenmaal daar aangekomen zal hij al zijn kunnen openbaren aan de aanwezigen, meestal zijn dit familieleden en goede vrienden van de ingewijdene. kántámási heeft vaak de neiging om de rol van de doe man of doe oema (winti genezer of genezeres) over te nemen. Maar een goede doe man of doe oema redt het in de meeste gevallen wel. De kántámási is een sterke en dappere winti, en is af en toe ietwat confronterend. Als er een foeka (familieruzie) binnen zijn béré (familiestamboom) is, is hij één van de eerste winti's, misschien wel eerder dan de Ampuku winti, die dit zal aangeven. De Leba winti Mama leba en papa leba zijn één en dezelfde entiteit binnen de winti cultuur. De Leba is een bijzondere winti in de winti cultuur. De leba oogst heel veel gezag en speelt een bijzondere rol bij het aanleggen en onderhouden van de contacten binnen de winti religie. De leba is de bewaker en hoeder van de ka-

29 Page 29 of 41 bra hoedt de mens voor de kwaadaardige en nutteloze geesten, die als de mogelijkheid het toelaat veel kwaad en schade kunnen toebrengen aan mensen, al dan niet gedirigeerd door boosdoeners (wisi man). De leba treedt op als een soort tolk. Hij is het die als eerst wordt aangeroepen bij elk winti ritueel, omdat hij contact legt met de winti's en de mens. Hij is te vergelijken met Eshu Elegbara, één van de goden uit de voodoo cultuur. In de winti cultuur is de grens tussen winti en wisi (= beheksing) heel dun. Voor alle duidelijkheid een winti belijder en een wisi belijder verschillen groot van elkaar. Deze twee gaan nooit samen. Een wisi man kan alleen kwaad doen, dus anderen beheksen, en geen goed doen, omdat hij een pact met demonen heeft gesloten. Een doe man of obia man ( winti genezer) bezit krachtige en hoge winti's, middels wie hij mensen geneest of adviseert. Waar legt men de grens? Deze grens is heel vaag, en wordt door ieder individu zelf bepaald, naar zijn eer en geweten. Wat velen niet weten is dat eer men een ander behekst (een wisi stuurt), men eerst een Leba pai (offer aan Leba, pai = betaling) neerlegt bij de poort op straat, of in de omgeving van het slachtoffer. Deze pai dient om de natuurlijke bescherming gunstig te stemmen om de boze praktijk te doen slagen. In de winti religie is het dan ook belangrijk om van tijd tot tijd een Leba pai in de omgeving van uw huis te plaatsen. Hierdoor kunnen kwaadaardige mensen of uw vijanden, dan niet meer komen, om de omgeving gunstig te stemmen met een pai. Men is dan de kwaadwillige voor. Trouwe winti belijders koesteren op deze zichzelf én hun leefomgeving. Iemand die zijn winti's onderhoudt en leeft volgens de regels van de schepper Anana (God) Kedoeaman, Kedoeampon en de regels van deze cultuur en zich wil laten inwijden (een sréka neemt), doet er verstandig aan om met de Leba te be-

30 Page 30 of 41 ginnen. Dit doet de persoon door een Leba pai te plaatsen op een plek in het land van geboorte, afhankelijk van de analyse (loekoe) van een geraadpleegde genezer (doe man of obia man). Dit is nodig, om de leba te vragen om begeleiding. De leba onderhoudt contacten met de familiewinti's en de Kabra's en alle andere entiteiten die bij een sréka (inwijdingsritueel) aanwezig horen te zijn. Wanneer men plaatsen van vroegere voorouders moet bezoeken, geeft de Leba dat door aan belangrijke stamwinti's. Ook bemiddelt de leba als er bepaalde obstakels zijn, of waren. Hij maakt de weg vrij voor verzoening. Vooralsnog, wat voor soort pai men zet, de Leba pai hoort als eerste geplaatst te worden. Bij een jójó pai hoort een Leba pai, een liba pai (offer voor de rivier, liba = rivier),een boesi pai (offer aan het bos, boesi = bos), een grong pai (offer aan de aarde, grong = grond), een Kabra tafra (offer aan de overleden voorouders, tafra = tafel), een jéjé of kra tafra ( offer aan eigen ziel) en verder alle andere rituele verrichtingen. Leba heeft ook een opruimende functie, letterlijk en figuurlijk. De Leba behoedt de buurt of omgeving van rampspoed en boze geesten en beschermd mensen, vooral kinderen die onder zijn paraplu geboren zijn. Hierentegen verlangt de Leba dat de mensen die in zijn buurt wonen deze dan ook schoonmaken en onderhouden. Indien men dit niet doet, laat de Leba van zich horen en gaat hij 's nachts tekeer. Men zegt dat dit te merken is, als honden 's nachts huilen en blaffen zonder enige aantoonbare reden. De leba is dan op pad. Het is dan goed om na te gaan of de tuin of erf, of de buurt aan een grote schoonmaakbeurt toe is, en na te gaan wanneer er voor het laatst een leba pai gezet is. In sommige gevallen kon het ook voorkomen, dat als er iemand in een buurt zou komen te overlijden, de Leba enkele avonden van tevoren tekeer ging. Merkwaardig was het dat als de Leba tekeer ging met zijn roepgeluiden, deze gevolgd werden door het geblaf en gehuil van honden, waardoor de schrik er bij de mensen goed in zat. Eén ding is zeker, en dat is als de Leba tekeer gaat, de buurt gevrijwaard is van boze geesten, want de Liba drijf tze weg. De verblijfplaats van de leba is vaak onder een bananenboom. Men beeldt hem af als een stokoude man, ge-

31 Page 31 of 41 huld in vodden of bananenbladeren. De Boesi Ingi winti De Boesi ingi winti's behoren tot het element bos. Oorspronkelijk bewaakten zij alles wat zich in het bos begaf (denk aan de marrons = weggelopen slaven). De Boesi ingi winti gedraagt zich in tegenstelling tot de Watra ingi winti heel anders. Ze zijn over het algemeen heel erg strak in hun doen en laten. Ze verdragen niet veel en zijn kort en bondig. Meestal als ze iets kenbaar moet maken, dan doen ze dat zonder al te veel omzichtigheid en tact. Dit is het geval en dat staat te gebeuren; wil men verandering hierin brengen, dan dient men zo te handelen! Zo luidt meestal hun boodschap, en klaar zijn ze. Ook de boesi ingi winti is een goede genezer. In tegenstelling tot de watra ingi is de boesi ingi winti helemaal niet afkerig voor jorka's (geesten). De boesi ingi winti toont zich aggressiever in zijn gedrag. De boesi ingi winti is ook een goede beschermer voor zijn "Asi Boi' (= drager van de winti). Hij biedt bescherming tegen boze geesten, tegen messteken en geweerkogels. Dit wil niet zeggen dat een ieder die een boesi ingi winti heeft vanzelf beschermd is. Verre van dat, men moet de winti eerst daarop voorbereiden doormiddel van "wasi "rituelen ( rituele baden) en foela's (inwijdingen). De boesi ingi winti dans is bijna gelijk aan die van de watra ingi, maar oogt een beetje aggressiever. Zelfs de danspassen ogen groffer van structuur en bewegingen. Aan een boesi ingi winti kan men niet altijd zien of hij vrolijk is of niet. De boesi ingi winti liederen zijn minder melancholisch. Bij deze liederen gaat het niet over de mensen met hun tekortkomingen of de teleurstelling in de mens, de Boesi ingi winti liederen gaan over de boesi ingi winti zelf. Hoe dapper hij is of wat hij allemaal op zijn wegen is tegengekomen en hoe hij alle problemen of gevaren heeft overwonnen. Ja, op dat moment viert de glorieuze tempel met de gladiatoren hoogtij. De favoriete sieraden van de boesi ingi s zijn: - Een gouden ring met blauwe steen of een groene steen - Een lontai keting - Een draité ketting met blauwe kralen - Tárráté ketting met blauwe kralen De Watra Ingi winti De Watra Ingi Winti (= letterlijk vertaald, water Indiaan) De watra ingi winti

32 Page 32 of 41 valt onder het element water. De watra ingi winti is een mooie en vrolijke winti. Een watra ingi winti manifesteert zich met al zijn trost maar ook met bescheidenheid. Hij is parmantig in zijn houding en deftig in zijn doen. Als hij zich openbaart, doet hij dit met veel bescheidenheid, beleefdheid en eer, en zo begroet hij dan alle aanwezigen. Deze winti laat degene bij wie hij zich openbaart, aan de aanwezigen vragen hoe het met hen is. Mocht iets hem opvallen bij één der aanwezigen, dan laat hij dat ook gelijk weten. Is het een probleem of iets wat niet voor een ieders oor geschikt is, dan zal hij de persoon in kwestie apart roepen en dit in alle bescheidenheid vertellen. Ook bij de ingi winti ( ingi = indiaan) is er verscheidenheid in rang en stand. Eén ervan is de Papa ingi of Kapting Ingi (= kapitein indiaan) of Piai mang. Een kapting ingi winti kan ook een goede ziener en genezer zijn. De Papa ingi, Kapting ingi of Piai mang verricht goed werk binnen de winti cultuur. Behalve dat het een goede genezer is, is het ook een goede medicijnman of medicijnvrouw. Alom bekend zijn de formidabele kruiden voor allerlei kwalen en ziekten die deze winti kan prepareren. Daarnaast drijft hij ook boze geesten uit, die bezit van mensen nemen. Deze kwade geesten kunnen echter ook door zwarte magiers naar hun vijanden gezonden worden om die een kop kleiner te maken. Als de bezwering goed gestructureerd is kan het bij de persoon waarvoor deze bestemd is, behoorlijk veel schade aanrichten en zelfs de dood tot gevolg hebben. Dit noemt men kortweg een "wisi"op iemand bezweren. Dit is de droevige keerzijde van het spirituele, wat totaal niets te maken heeft met het winti gebeuren. De favoriete sieraden van de watra Ingi zijn: - Een ring met rode steen (granaat) (robijn) (bloed koraal), - Een bótó ketting met ingi boka kralen en een ankerhanger, - Een lontai ketting met kokritji s (soort kralen), - Een tárráté ketting met gouden dollar - Soms draagt men ook een pijl en boog hanger