Limbastraat, rioleringswerken en straataanleg 2016I140

Transcriptie

1 STADSARCHEOLOGIE GENT Archeologienota projectcode 2016I140 Interne Sitecode 2016LI Limbastraat, rioleringswerken en straataanleg 2016I140 Verantwoordelijke uitgever: Stad Gent De Zwarte Doos Stadsarcheologie Gent Dulle-Grietlaan 12, 9050 Gentbrugge, tel fax

2 Inhoudstafel Deel 1: Privacyfiche bureau-onderzoek Deel 2: Verslag van resultaten bureau-onderzoek 2.1 Beschrijvend deel 2.2 Assessmentrapport Administratieve gegevens / technische fiche Juridische context Onderzoekskader Ruimtelijke situering Geplande ingrepen en hun impact op het bodemarchief Archeologisch potentieel Methode en onderzoeksvragen Fysisch geografische situatie Bekende archeologische vindplaatsen Archeologische indicatoren Verstoringshistoriek Beschrijving aardwetenschappelijke gegevens Geologie Bodem Bodemtypes Bodem, bodemerosie en bodemgebruik Topografie en hydrografie Gekende archeologische waarden Conclusie en synthese Historisch onderzoek Cartografische gegevens Beschrijving van de gekende archeologische waarden Projectgebied gesitueerd ten aanzien van zijn landschappelijk en culturele kader Algemeen Conclusie gericht op niet-gespecialiseerd publiek Conclusie gericht op gespecialiseerd publiek 2.3 Relevante bibliografie 2

3 2.4 Bijlagen Plannenlijst Fotolijst Deel 3: Programma van maatregelen 3.1 Administratieve gegevens / technische fiche 3.2 Synthese 3.3 Gemotiveerd advies en programma van maatregelen 3.4 Bijlage Impactanalyse Gemotiveerd advies Plannenlijst 3

4 Deel 2: Verslag van resultaten bureau-onderzoek 2.1 Beschrijvend deel Administratieve gegevens / technische fiche Projectcode: Interne Sitecode: Locatie: Kadaster Afdeling Sectie Percelen: 2016I LI Oost-Vlaanderen, Gent, Limbastraat Afdeling 7, Sectie G, openbaar domein + percelen (of deel van) 341d9, 341t6, 431c, 374b, 428b, 423f, 418r2, 420a2, 420y Kadasterplan: Zie plan 1 Topografische kaart: Zie plan 2 Bounding Box: (104687,196586); ( , ); ( , ); (104910,196404) Onderdeel Archeologische zone: Nee Grootte percelen: 5172 m² Grootte projectgebied: 5172 m² Reden van de ingreep: Overzichtsplan verstoorde zones: Wettelijk depot: Erkende archeoloog: Rioleringswerken en straataanleg Niet van toepassing D/2016/0341/14 Marie-Anne Bru Nummer ontvangen en vermeld op het legitimatiebewijs OE/ERK/2015/00002 Nummer op het e-portaal OE/ERK/Archeoloog/2015/

5 Datum bureau-onderzoek: september 2016 Contact: Stadsarcheologie Gent Dulle-Grietlaan Gentbrugge, tel. 09/ Juridische context Deze archeologienota wordt opgemaakt naar aanleiding van een geplande stedenbouwkundige vergunningsaanvraag BUITEN de Gentse vastgestelde archeologische zone. Het gaat om een gebied voor industrie en met een publiekrechtelijke aanvrager. Het betreft hier dus een zone waarbij de totale oppervlakte van de ingreep in de bodem 1000 m² of meer beslaat en de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de aanvraag betrekking heeft 3000 m² of meer bedraagt. De oppervlakte van het totale plangebied in kwestie bedraagt 5172 m² en de ingreep in de bodem voor de rioleringswerken en straataanleg wordt over het volledige plangebied beschouwd, vandaar is men verplicht een bekrachtigde archeologienota toe te voegen aan de vergunningsaanvraag Onderzoekskader Aanleiding van dit bureauonderzoek vormt de geplande realisatie van een gescheiden rioleringsstelsel onder de rijweg met de nodige pompstations, overstorten, kunstwerken, lozingsconstructies en daarmee gepaard gaande straatafwerking met aanplantingen, fietsenstallingen en parkeerplaatsen. Dit alles wordt gedaan na de reeds uitgevoerde nutswerken voor leidingen in de voetpaden en een deel van de rijweg én het uitbreken van de bestaande riolering onder de rijweg. De nieuw aan te leggen rijweg en parkeerplaatsen ten noorden van de Limbastraat volgen op eerdere sloopdossiers. Met dit bureauonderzoek wordt de eerste stap gezet van archeologisch vooronderzoek met het oog op het bekomen van een bekrachtigde archeologienota en aldus de behartiging van de archeologische belangen binnen de planrealisatie conform het actueel Vlaams erfgoedbeleid. Finaal formuleert het archeologische vooronderzoek een beargumenteerde inschatting van het potentieel voor kennisvermeerdering van eventueel aanwezige archeologische resten binnen de grenzen van het projectgebied en hoe hiermee om te gaan in het kader van de planuitvoering. Het projectgebied wordt gekenmerkt door de Limbastraat met een hoge densiteit bebouwing van een voormalig steegbeluik, het zogenaamde Congobeluik. De noordelijke zone van het projectgebied kent/kende een dense bebouwing door voormalige garageboxen en industriële hallen Ruimtelijke situering De projectzone Limbastraat en omgeving (kad. afdeling 7, sectie G, openbaar domein + percelen (of deel van) 341d9, 341t6, 431c, 374b, 428b, 423f, 418r2, 420a2, 420y) situeert zich in het noorden van Gent, ten noorden van het historische centrum van Gent langsheen de Wiedauwkaai. De projectzone is een voormalige steegbeluik en omgeving, die aansluit op de Wiedauwkaai, de drukke verkeersas naar het noorden van Gent en het havengebied. De Limbastraat is ca. 255 m lang en 9.5 m breed, het noordelijke deel dat in het projectgebied wordt meegenomen is ca. 160 m lang en ca. 20 m breed. De 5

6 totale oppervlakte van het projectgebied bedraagt 5172 m² en is volgens het gewestplan Gentse en Kanaalzone gelegen in industriegebieden. Foto 1: Situering projectzone op de orthofoto van 2015 (Eurosense Belfotop & Stad Gent, De Zwarte Doos, Stadsarcheologie) 6

7 Plan 1: Situering projectgebied op het hedendaags kadaster (Stad Gent, De Zwarte Doos, Stadsarcheologie) Plan 2: Situering projectgebied op de Topografische kaart 1981 (NGI en AGIV) 7

8 C C D D A 8 B 9 10 Stad Gent TMVW cvba Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: Stropstraat 1 De Burgemeester Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent A B ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Teamleider infrastructuur ing. Kristof Van Parys Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Projectleider ing. Veerle Vancayzeele H Ontwerp PVR G aanpassing voorontwerp PVR F aanpassing voorontwerp PVR E aanpassing voorontwerp SBR D Voorontwerp + buurtparking PVR C Voorontwerp + buurtparking PVR B Voorontwerp PVR A Voorontwerp DATUM PVR TEKENAAR HISTORIEK I DATUM Aanduiding werkzone Wiedauwkaai FDV TEKENAAR HISTORIEK GRONDPLAN ONTWORPEN TOESTAND WEGENIS FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. 1:250 PROJECTNUMMER PLANNUMMER UITGAVE 4 I P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_G_WEG_01.dwg - 4-I ( )

9 C C D D A 8 B 9 10 Stad Gent TMVW cvba Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: Stropstraat 1 De Burgemeester Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent A B ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Teamleider Infrastructuur ing. Kristof Van Parys Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Projectleider ing. Veerle Vancayzeele F Aanpassing riolering FDV E Ontwerp PVR D Aanpassing voorontwerp PVR C Aanpassing voorontwerp PVR B Aanpassing voorontwerp SBR A Voorontwerp + buurtparking DATUM PVR TEKENAAR HISTORIEK DATUM TEKENAAR HISTORIEK GRONDPLAN ONTWORPEN TOESTAND RIOLERING FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. 1:250 PROJECTNUMMER PLANNUMMER UITGAVE 5 F P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_G_RIO_01.dwg - 5-F ( )

10 Stad Gent Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: De Burgemeester TMVW cvba Stropstraat 1 Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Teamleider infrastructuur ing. Kristof Van Parys Projectleider ing. Veerle Vancayzeele A Ontwerp FDV DATUM HISTORIEK TEKENAAR DATUM HISTORIEK DETAILPLAN KUNSTWERK LOZINGSCONSTRUCTIE TEKENAAR FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. (m²) PROJECTNUMMER PLANNUMMER 9.5 UITGAVE 1/ A P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_D_DPK_01.dwg A ( )

11 Stad Gent Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: De Burgemeester TMVW cvba Stropstraat 1 Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Teamleider infrastructuur ing. Kristof Van Parys Projectleider ing. Veerle Vancayzeele A Ontwerp FDV DATUM HISTORIEK TEKENAAR DATUM HISTORIEK DETAILPLAN KUNSTWERK CONSTRUCTIE KW1 TEKENAAR FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. (m²) PROJECTNUMMER PLANNUMMER 9.4 UITGAVE 1/ A P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_D_DPK_01.dwg A ( )

12 Stad Gent Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: De Burgemeester TMVW cvba Stropstraat 1 Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Teamleider infrastructuur ing. Kristof Van Parys Projectleider ing. Veerle Vancayzeele A Ontwerp FDV DATUM HISTORIEK TEKENAAR DATUM HISTORIEK DETAILPLAN KUNSTWERK OVERSTORT O.03 TEKENAAR FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. (m²) PROJECTNUMMER PLANNUMMER 9.3 UITGAVE 1/ A P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_D_DPK_01.dwg A ( )

13 Stad Gent Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: De Burgemeester TMVW cvba Stropstraat 1 Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Teamleider infrastructuur ing. Kristof Van Parys Projectleider ing. Veerle Vancayzeele D Verwijderen kamer + Overstort 03 FDV C Ontwerp PVR B Aanpassing voorontwerp PVR A Voorontwerp SRO DATUM HISTORIEK TEKENAAR DATUM HISTORIEK DETAILPLAN KUNSTWERK OVERSTORT O.02 TEKENAAR FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. (m²) PROJECTNUMMER PLANNUMMER 9.2 UITGAVE 1/ D P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_D_DPK_01.dwg D ( )

14 Stad Gent Gelezen en goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van: De Burgemeester TMVW cvba Stropstraat 1 Woodrow Wilsonplein 1 tel fax Secretaris Provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Gent ZUI-07/343 Wegenis- en rioleringswerken in de Limbastraat Vestiging Gent Elfjulistraat 43 T F Teamleider infrastructuur ing. Kristof Van Parys Projectleider ing. Veerle Vancayzeele C Ontwerp PVR B Aanpassing voorontwerp PVR A Voorontwerp SRO DATUM HISTORIEK TEKENAAR DATUM HISTORIEK DETAILPLAN KUNSTWERK POMPSTATION PS1 + OVERSTORT O.01 TEKENAAR FASE ONTWERP SCHAAL PLANOPP. (m²) PROJECTNUMMER PLANNUMMER 9.1 UITGAVE 1/ C P:\304186\G_infra\30_Ontwerp\304186_30_I_D_DPK_01.dwg C ( )

15 2.1.5 Geplande ingrepen en hun impact op het bodemarchief De geplande infrastructuurwerken omvatten het verwijderen van een bestaande riolering in de rijweg en de aanleg van een gescheiden rioleringsstelsel over de volledige lengte van de Limbastraat. Dit betekent een verstoring over de volledige lengte van de Limbastraat en dit over de volledige breedte van de rijweg. De gemiddelde diepte van de nieuw te plaatsen buizen komt op ca. 2 m onder het huidige maaiveld. Plaatselijke pompstations, overstorten, kunstwerken en lozingsconstructies kunnen tot een plaatselijke verstoring van 4 m diep ten opzichte van het bestaande maaiveld gaan (zie plannen 3-9). Om deze werken te realiseren zijn reeds verschillende nutswerken uitgevoerd in een vroeger stadium. Het gaat hier om het verleggen en vernieuwen van nutsleidingen in het voetpad en een deel van de rijweg. Eveneens zal voor het plaatsen van het nieuwe rioleringsstelsel de oude bestaande riolering in de rijweg moeten verwijderd worden. In de nieuw aan te leggen weg in het noorden wordt eveneens een riolering voorzien. Voor de aanleg van de nieuwe rijweg met parkeerplaatsen en groenaanleg was de sloop van bestaande bovengrondse structuren noodzakelijk (zie vroeger stedenbouwkundig dossier). Na de totale werken in de diepte van de ondergrond volgt de heraanleg van het voetpad, de rijweg met fietspad, de aanleg van parkeerplaatsen, fietsenstallingen en groen (bomen en struiken). In conclusie wordt er uitgegaan van een maximale verstoring van 2 m diep over de volledige lengte en breedte van de rijweg van de Limbastraat en de nieuw aan te leggen weg ten noorden voor het rioolstelsel. Aan het begin en het einde van de Limbastraat worden plaatselijk uitgravingen tot 4 m diep ten opzichte van het maaiveld verwacht voor het plaatsen van pompstations, overstorten, kunstwerken en lozingsconstructies. De verstoringsimpact moet echter bekeken worden ten opzichte van de reeds bestaande verstoring van verschillende nutsleidingen in rijweg en voetpad waarvan niet in het minst een bestaande riolering over de volledige lengte van de straat, evenals de sloop van de bestaande bovengrondse constructies in de noordelijke zone Archeologisch potentieel Methode en onderzoeksvragen Het archeologisch potentieel drukt een verwachting uit ten aanzien van voorkomen, aard, gaafheid en conservering van de archeologische resten in de ondergrond van de planlocatie. Het archeologisch potentieel is gebaseerd op vier variabelen: fysisch-geografische situatie, bekende archeologische vindplaatsen, archeologische indicatoren en verstoringshistoriek. Telkens werden de relevante bronnen weerhouden en opgenomen in het assessmentrapport. Hierbij werden een aantal onderzoeksvragen opgelijst betreffende de projectlocatie: Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologische potentieel van het terrein? Hoe evolueerde het landschap en heeft dit invloed gehad op de bewaring van eventuele archeologische sites? Welke gebruiksevolutie kende het terrein en wat was de impact ervan op eventuele archeologische sites? Wat is de impact van de geplande werken? Is het nodig andere vormen van vooronderzoek in te schakelen om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden? 8

16 Fysisch geografische situatie Geologische, geomorfologische en bodemkundige data informeren over de genese van het landschap in het plangebied, de bodemopbouw en de ligging en de stratigrafische positie van sedimenten waarin archeologische fenomenen kunnen voorkomen. Een aantal (prehistorische) vindplaatstypen kunnen bovendien uitgesproken gekoppeld worden aan specifiek aanwijsbare landschapsvormen. De aardkundige data laten ook toe om een verwachting te formuleren ten aanzien van de verschijningsvorm, d.i. de conserveringsgraad van het archeologische erfgoed. Omdat het projectgebied Limbastraat gekenmerkt worden door een recente hoge densiteit aan bebouwing heeft het bureau-onderzoek als bijkomend doel de landschappelijke opbouw en het landgebruik van het gebied te kennen. Daarvoor wordt bijzondere aandacht besteed aan de relevante ecologische en aardkundige gegevens en bronnen. Telkens werden de relevante bronnen weerhouden en opgenomen in het assessmentrapport. Volgend kaartmateriaal werd geconsulteerd t.b.v. de aardkundige analyse van de projectlocatie: 1. Tertiair geologische kaart van Vlaanderen 2. Quartair geologische kaart van Vlaanderen 3. Bodemkaart 4. Digitaal Hoogtemodel van Vlaanderen 5. Hydrografische kaart van Vlaanderen 6. Bodemerosie kaart 7. Bodemgebruikskaart Bekende archeologische vindplaatsen Dit wijst op vindplaatsen waar de fysieke neerslag van menselijke activiteiten uit het verleden reeds werd vastgesteld en gedocumenteerd. Om een overzicht te krijgen van de bekende archeologische vindplaatsen binnen het projectgebied werd de Centrale Archeologische Inventaris van Agentschap Onroerend Erfgoed geraadpleegd evenals diverse wetenschappelijke literatuur; bestaande uit voornamelijk door Stadsarcheologie Gent opgebouwde en bestudeerde archeologische ensembles en bewaard in De Zwarte Doos. Dit werd aangevuld met het raadplegen van de Inventaris Onroerend Erfgoed (erfgoedobjecten), de Inventaris van de beschermde archeologische sites en de Inventaris van de beschermde monumenten, landschappen en stadsgezichten; evenals de Steneninventaris (de door Stadsarcheologie Gent opgemaakte en bijgehouden inventaris van alle gekende 13de-eeuwse (natuur)stenen huizen op grondgebied Gent) en de Inventaris van de walsites (de door Stadsarcheologie Gent opgemaakte en bijgehouden inventaris van alle op cartografie voorkomende sites met walgracht op grondgebied Gent). Telkens werden de relevante bronnen weerhouden en opgenomen in het assessmentrapport Archeologische indicatoren Archeologische indicatoren omvatten diverse datacategorieën waaronder ook historisch-cartografische, iconografische data en fotocollecties. Omdat het projectgebied Limbastraat gelegen is enerzijds in de Wondelgemmeersen, anderzijds een dense 19de-eeuwse bebouwing kent, werden verschillende bronnen nagekeken om aldus een inzicht te krijgen in de pre-industriële geschiedenis van deze site. Daarbij werd aandacht besteed aan het onderzoek van archieven en eventueel eerder uitgevoerd onderzoek naar de historische bebouwing of landschapsgebruik. Om bij deze casus inzicht te 9

17 verwerven over de archeologische indicatoren in het plangebied werd onderstaand historisch kaartmateriaal geanalyseerd. Telkens werden de relevante bronnen weerhouden en opgenomen in het assessmentrapport. Panorama op Gent, 1534 Kaart van Jacob van Deventer, midden 16de eeuw Kaart van Braun en Hogenberg, 1572 Kaart van Horenbault, 1619 Kaart van Hondius, 1641 Kaart van Ferraris, Kaart van G. Goethals, 1796 Atlas der Buurtwegen, Primitief kadaster, ca Popp Kadasterkaarten, Kaart van P. en L. Gérard (1855) Kaart van Gevaert en Van Impe (1878) Plattegrond van Gent door Compijn & Soenen (1912) Luchtfoto, Verstoringshistoriek De verstoringsgraad van de planlocatie bepaalt in belangrijke mate de gaafheid en bewaringsgraad van het archeologische bodemarchief. Om een correcte inschatting van de verstoring van de bodem te kunnen maken kunnen allerhande bronnen van pas komen. Zo kunnen verslagen van bodemonderzoeken of informatie uit de aardwetenschappelijke kaarten een grote rol spelen bij het correct inschatten van de aanwezigheid en van de bewaringstoestand van de archeologische resten. Om een correcte inschatting hiervan te maken werd gebruik gemaakt van volgende bronnen: Kadasterkaart topografische kaart (1981) orthogonale luchtfoto ontwerpplannen Telkens werden de relevante bronnen weerhouden en opgenomen in het assessmentrapport. 10

18 2.2 Assessmentrapport In dit assessmentrapport wordt alle beschikbare en van nut zijnde informatie uit het bureauonderzoek samengebracht. Deze informatie dient als basis voor een gemotiveerde archeologische kijk op de eventueel aanwezige archeologische erfgoedwaarden en de uit te voeren acties Beschrijving aardwetenschappelijke gegevens Geologie Voor geologen zijn dekzanden een geomorfologisch fenomeen, typisch voor een periglaciaal rivierenlandschap 1. Tijdens de laatste ijstijd, vooral in het Laat-Glaciaal, waren de omstandigheden gunstig voor windwerking zoals men dit vandaag kan waarnemen in de woestijn of aan onze kust. Wind is namelijk in staat klei en silt weg te blazen, en de grovere en zwaardere fracties, zoals zand, over te houden. Bij het smelten van de permafrost, de permanent bevroren bodem, in de korte zomer, werden op die manier in de rivierbeddingen van de Leie- en Scheldevallei grote hoeveelheden sediment gesorteerd. Bovendien volgde op het verdwijnen van de permafrost een daling van de grondwatertafel, waardoor de infiltratie van regenwater mogelijk werd. Omdat zand net iets te zwaar is om over grote afstanden te worden verplaatst, ontstonden lokaal in de rivierbeddingen kleine en grote rivierduinen, overwegend aan de oostelijke valleiflank. Binnen en buiten de rivierbedding vormden zich tevens verschillende kleine en grote dekzandruggen. Dekzanden zijn zandige eolische afzettingen die hoofdzakelijk ontstaan zijn uit oudere rivierafzettingen. Het zijn goed gesorteerde zanden met een korrelgroottemediaan van 150 tot 210 μm en die als een deken over de oudere afzettingen liggen. Vaak vormen ze zwak uitgesproken bulten in het landschap. Zowel in Nederland (Noord-Brabant en Gelderse Vallei) als in Vlaanderen is het voorkomen van deze dekzandruggen goed gekend. De meeste dekzanden werden door de mens ingericht als kouters. Typisch voor de dekzanden is het voorkomen van keienvloertjes (deflatiehorizonten), omdat grint en keien door de wind niet worden verplaatst. Op bodemkaarten worden ze gekarteerd als zandleembodems. Men vermoedt een Laat-Glaciale ouderdom. In en rond Gent zijn, dankzij de kwartairkaart, minstens een vijftal dekzandruggen te identificeren. Ten noorden van de Blandijnberg ligt een dekzandrug: de Kouter en de Zandberg. Een tweede dekzandrug, ten oosten van Gent, komt overeen met de Sint-Baafskouter. Ten zuidoosten heeft men de dekzandrug van Ledeberg. Bij Ekkergem vindt men een kleine, lage dekzandrug. En tenslotte ligt er een grote dekzandrug ten westen van Gent: Mariakerkekouter. Nadien tot in recentere periodes had de wind nog vrij spel op rivierduinen en onbedekte zandruggen. Het materiaal bleef zich eolisch verplaatsen, het landschap veranderde echter niet meer drastisch van uitzicht. 1 GELAUDE, F., Gent. Rivierduinen en dekzandruggen, (Erfgoedmemo, nr. 44), Gent,

19 Plan 10: De projectzone aangeduid op de Tertiaire geologische kaart (MVG dep EWBL afd. natuurlijke rijkdommen & energie) Het tertiaire substraat bestaande uit subhorizontale zandige en kleiige lagen van mariene oorsprong was tijdens het uitschuren van de Vlaamse Vallei in het begin van het Kwartair (Pleistoceen) aan erosie onderhevig. De Blandijnberg ontsnapte aan die erosie en vormt zo een tertiaire getuigenheuvel, bedekt met Bartoon-klei. In de vallei zelf is veel van het tertiair weg geërodeerd en later door kwartaire afzettingen bedekt. Ten zuiden van de Blandijnberg bestaat het tertiair substraat uit Paniseliaan (kleizandcomplex) of Ieperiaan (zand) dat op een diepte van minder dan 2 m kan aangetroffen worden. Elders rond de stad ligt het tertiaire substraat (ten noorden van de stad is dit het lid van Vlierzele) onder een dik Kwartair dek bedolven (dikwijls meer dan 20 m). De kwartaire afzettingen, die uniform het tertiaire substraat bedekken, werden in verschillende perioden afgezet. Tijdens de Würmijstijd werd het jong-pleistocene zand (dekzand), niveo-eolisch afgezet. Deze dekzandlaag heeft een dikte van 80 tot 150 cm. In de erop volgende zachtere periode werden hierin door Schelde, Leie en bijhorende beken de valleien dieper uitgesleten. Tijdens de koudere droge periodes in het Epi-pleistoceen werd zandig materiaal vanuit deze valleien opgestoven en vormde lokale dekzandophogingen. Dit zijn de locaties die met kouters in verband gebracht kunnen worden. Deze lokale dekzanden zijn te vinden net buiten de valleiranden. Het Lid van Vlierzele 2 bestaat voornamelijk uit fijn zand, duidelijk horizontaal of kruisgewijs gelaagd, soms homogeen, met veel tubulaties. Naar onder toe gaat het over in een meestal homogeen, kleiig zeer fijn zand, met kleine kleilensjes. Bovenaan komen gedifferentieerde kleilagen met humeuze intercalaties voor. De afzetting bevat slechts weinig macrofossielen. Harde zandsteenbanken komen regelmatig voor; ze vallen soms uiteen in dunne plakketten. Het Lid van Vlierzele dagzoomt in het midden en het noorden van de provincies Oost- en West-Vlaanderen (ten noorden van de

20 ontsluitingszone van het Lid van Pittem), en in het noordwesten van de provincie Brabant. Het komt voor op enkele toppen van de zuid-vlaamse heuvels. Op de vroegere Geologische Kaart is het aangeduid als Pld. Het Lid van Vlierzele ontsluit in een groot deel van het noorden van het kaartblad Gent (22). Ook op de heuveltoppen in het zuiden van het kaartblad werd het Lid van Vlierzele dadelijk onder de kwartaire bedekking aangetroffen. Opmerkelijk is wel dat de dikte op de heuveltoppen gereduceerd is tot een tiental meter, terwijl meer noordelijk de dikte 15 tot 20 m bedraagt. Opvallend is ook de overgang van een meer zandig karakter in het westen naar een meer kleihoudend zand in het oosten. Deze overgang gaat gepaard met het uitwiggen van (of eventueel versmelten met) het onderliggend Lid van Pittem. Boorbeschrijvingen, maar vooral de interpretatie van diepsonderingen, laten toe het meer kleihoudende Lid van Vlierzele nog verder onder te verdelen in drie pakketten. Het centraal deel is sterk kleihoudend, terwijl het bovenste deel als homogeen zandig en het onderste deel als heterogeen zandig gekarakteriseerd kan worden. Plan 11: De projectzone aangeduid op de Kwartair geologische kaart. De lithoprofieltypecode kfe stelt een opeenvolging voor van holocene alluviale klei rustend op Weichseliaan fluvioperiglaciaal zand en verderop marien Eemiaan zand (dov.vlaanderen.be) Bodem Bodemtypes 13

21 Plan 12: De projectzone is ingekleurd als Antropogeen (door ingrijpen van de mens gewijzigd of vernietigd bodemprofiel) (AGIV) De projectzone zelf is ingekleurd als antropogene bodem. Het projectgebied is volledig omgeven door industriële architectuur van diverse bedrijven die zich langsheen de (Voor) haven zijn komen vestigen. Ten westen sluit de Limbastraat aan op de Hamerikstraat en het nieuw gebouwde Forensisch Psychiatrisch Centrum. Ten noordoosten van het projectgebied situeert zich de huidige Wiedauwkaai, voorheen Nijverheidskaai, op de linkeroever van de Voorhavenkaai. Deze laatste werd eind 19de eeuw gegraven als uitbreiding op het Kanaal Gent-Terneuzen. Op de rechteroever van de Voorhaven bouwde de stad loodsen, op de linkeroever vestigden zich industrieën. De Limbastraat is het restant van een steegbeluik bij de toen naburige vlasfabriek La Lieve Bodem, bodemerosie en bodemgebruik Op de bodemkaart is de plek ingekleurd als antropogene bodem en dus zonder bodemspecificatie. Oorspronkelijk moet het projectgebied gesitueerd worden in de Wondelgemmeersen (zie verder). Bodemerosie en bodemgebruikskaart leveren voor deze geürbaniseerde omgeving met verharde afwerking geen nuttige info. Op de bodemgebruikskaart staat het projectgebied voornamelijk ingekleurd als industrie- en handelsinfrastructuur. Het uiterste zuidwesten vreemd genoeg als akkerbouw. 14

22 Plan 13: Bodemgebruikskaart(AGIV) 15

23 Plan 14: Bodemerosiekaart (Geopunt Vlaanderen) 16

24 Topografie en hydrografie Rivierduinen en dekzandruggen waren een wezenlijk onderdeel van het landschap bij het ontstaan en de vroege ontwikkeling van de stad Gent 3. Zo werd de oudste portus of middeleeuwse handelsstad aangelegd op een dekzandrug (Zandberg), terwijl aan de oostzijde (Sint-Baafsdorp) en in het westen (Ekkergem en Brugse Poort) de rivierduinen en dekzandruggen aan de bewoners de kans boden om in of naast de winterbedding van een rivier toch een veilige woonplaats te bouwen. Terwijl de Sint- Pietersabdij gevestigd is op de Blandijnberg, ligt de Sint-Baafsabdij op het westelijke uiteinde van een dekzandrug. Op de vlakke delen van de dekzandruggen met zandleem werden kouters ontwikkeld, zoals de Sint-Baafskouter, de Mariakerkekouter en de Kouter in het centrum van Gent. Door deze landbouwactiviteiten werden meerdere rivierduinen genivelleerd, waardoor ze definitief uit het landschap verdwenen. Plan 15: Projectie van de projectzone op het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen (AGIV) Het projectgebied bevindt zich topografisch in de Wondelgemmeersen en ten westen van de in de 19de eeuw gegraven Voorhaven. Op het Digitaal Hoogtemodel ligt de Limbastraat in de lager gelegen Wondelgemmeersen omringd door diverse industriële restanten die de oorspronkelijke topografie soms hebben aangepast 4. Ten noorden en westen van de Limbastraat loopt van zuid naar noord de Lieve. Door de economische bloei van de stad Gent in de 12de-13de eeuw, dit dankzij de lakenhandel, verleende Margaretha van Constantinopel, gravin van Vlaanderen, de stad het privilege (1251) om een nieuwe verbinding met de zee te graven. Deze verbinding liep langs Damme en kreeg later de naam Lieve. De Lieve zou echter 3 GELAUDE, F., Dit is bijvoorbeeld in het geval van de ten westen gelegen UCO-site. Bij vondstmeldingen bij graafwerken kon vastgesteld worden dat deze gronden opgehoogd waren. Niet gepubliceerde registraties Stadsarcheologie Gent. 17

25 zeer vlug veel van zijn belang verliezen. Het Zwin verzandde en Brugge verloor zijn wereldmarktrol ten voordele van Antwerpen. Langzamerhand nam daarenboven de vlas- en linnennijverheid de plaats in van de lakennijverheid en Gent moest een nieuwe uitweg naar de zee krijgen. In 1547 kreeg de stad van Keizer Karel de toelating om de Sassevaart te graven, de voorloper van het later kanaal Gent- Terneuzen (1827). In werd de Voorhaven gegraven door de Staat als uitbreiding op het kanaal 5. Het projectgebied ligt in het bekken van de Gentse Kanalen met als deelbekken Gentse binnenwateren. Het bekken van de Gentse Kanalen omvat een oppervlakte van km² en bestaat uit een samensmelting van gekanaliseerde rivieren. Plan 16: Doorsnede op het terrein met de verschillende hoogtes in TAW (Stad Gent, De Zwarte Doos, Stadsarcheologie Gent) Gekende archeologische waarden Historisch onderzoek Door de eeuwen heen had Gent de drang om verbonden te zijn met de zee 6. Dit veruiterlijkte zich in de vele aangelegde kunstmatige waterlopen langs waar men aansluiting zocht met het zeevaartverkeer. Deze kanalen zijn tevens een weerspiegeling van de economische en politieke machtsverhoudingen 5 DECAVELE, J., Honderdvijftig jaar kanaal Gent-Terneuzen, Gent, 1977, p LALEMAN, M.C. (dir.), Kleurrijk Wynantz & Gent omstreeks 1820, Gent, 2015, p. 198; DAMBRUYNE, J., BRAL, G.J., RAMBAUT, A. & LAPORTE, D., Een stad in opbouw 2: Gent van 1540 tot de wereldtentoonstelling van 1913, Tielt, 1992, p. 237; DE HERDT, R., Een Hollands soldaat penseelt Gent, Gent, 1989, p ; DESEYN, G., Gids voor oud Gent, Antwerpen, 1991, p

26 van hun tijd. Zo werd in de 13de eeuw de Lieve gegraven om aldus via de Zwinsteden, Brugge en Damme, de zee te bereiken. Toen de macht en het belang van deze steden afnam door de verzanding van het Zwin en het economische zwaartepunt zich verlegde richting Antwerpen werd in de 16de eeuw besloten een nieuwe richting in te slaan, deze keer richting Westerschelde. Hiertoe werd de Sassevaart gegraven, de verre voorloper van het huidige kanaal naar Terneuzen. De Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Verenigde Provincies zorgde echter voor een onbenut laten van deze Sassevaart. Ondanks pogingen van de Oostenrijkse keizer Jozef II om daar verandering in te brengen zou het duren tot de Franse periode alvorens de Schelde weer openging. Tegen dan was de Sassevaart echter dichtgeslibd. De Nederlanders onder Willem I zagen dan wel weer heil in de vaart omdat ze die konden gebruiken voor de afwatering van de polders die ze op de zee hadden gewonnen. Een kleine extra doortrekking tot Terneuzen zorgde dan ook meteen voor een openstelling van deze vaart voor scheepvaart vanaf de Westerschelde. Het kanaal werd uiteindelijk op 18 november 1827 feestelijk ingevaren. In 1827 startte een grootschalige aanleg van haveninfrastructuur te Gent. De Sassevaart werd omgevormd tot het kanaal Gent-Terneuzen. In werd door de Staat de Voorhaven gegraven als uitbreiding van het kanaal Gent- Terneuzen 7. Op de rechteroever (Voorhavenlaan) bouwde de stad loodsen, op de linkeroever (vroeger Nijverheidsstraat, nu Wiedauwkaai) vestigden zich industrieën, voornamelijk textielfabrieken zoals o.a. Filature de la nouvelle Orléans, Galveston, Parmentier en Van Hoegaarden en Cie. Op de rechteroever werden tussen 1885 en 1892 vijf havenloodsen gebouwd die dienst deden als overslagplaats voor het katoen dat door buitenlandse schepen via het kanaal werd aangevoerd. Vanuit deze loodsen werd het katoen vervolgens naar de textielfabrieken in Gent en omstreken verspoord. Aan de wendingsplaats legde de Staat twee droogdokken aan met bureel, woning en werkplaatsen in De Limbastraat zelf was het voormalige steegbeluik Congobeluik 8 bestaande uit honderdenzeven beluikhuizen behorende tot de naamloze maatschappij La Lieve, de ten zuiden gelegen voormalige vlasfabriek. Het beluik werd in 1883 opgetrokken als een monotoon straatbeeld met bakstenen gevelwanden voorzien van smalle rijhuizen met twee traveeën en twee bouwlagen volgens een spiegelbeeldschema of twee en een halve bouwlaag volgens een repeterend schema Cartografische gegevens 7 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Wiedauwkaai, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 16 september 2016). 8 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Limbastraat, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 16 september 2016). 19

27 Plan 17: Het projectgebied aangeduid op Deventer, 1559 (Stad Gent, De Zwarte Doos, Stadsarchief, SAG AG L1/5) Het oudste relevante historische plan voor het projectgebied is de kaart van Deventer (1559) waarop duidelijk de omvang van de Wondelgemmeersen zichtbaar is. Het projectgebied situeert zich midden deze lagere gronden. 20

28 Plan 18: Het projectgebied aangeduid op een detail van de kaart van Horenbault, 1619 (Stad Gent, De Zwarte Doos, Stadsarchief) Op de kaart van Horenbault (1619) ligt het projectgebied binnen de reeds geperceleerde Wondelgemmeersen. Het gaat om lange smalle percelen parallel aan de Sassevaart. In het kader van de inventarisatie van de walsites aan de hand van de kaart van Horenbault 9 (1619), door Stadsarcheologie en Stadsarchief Gent, werden langsheen de Maïsstraat in het oosten twee omwalde sites opgenomen. Enerzijds gaat het om WSH ter hoogte van Maïsstraat en omgeving en die eigenlijk de voormalige Sint-Catharinakerk voorstelt. Boven de plaatsnaam Wondelghem stelt Horenbault een ovale omwalling met kerk voor. De omheining was vermoedelijk een muur. De kerk wordt vrij onduidelijk voorgesteld. Ofwel heeft dit met de slechte conserveringstoestand te maken, ofwel wordt er bewust een ruïne voorgesteld. De kerksite is immers te identificeren met het oude Wondelgem of met het Wondelgem binnen het Vrije van Gent. De ligging werd bepaald door een wegenkruispunt, namelijk bij het samenkomen van de Kerkstraat (thans Maïsstraat) en de Doorenstraete (thans Anjelierstraat). Ten westen van de projectzone, net over de Lieve, situeert zich walsite WSH Het gaat om een complexe walsite. Binnen de rechthoekige binnenste gracht zijn er verscheidene gebouwen te herkennen, aangelegd langsheen de grachten. Een weg verbindt de binnengracht met een poort van de westelijke buitengracht. Een groot gebouw tekent zich buiten de walgrachten af, tussen de poort en de hoofdweg. Deze toestand is ook nog te herkennen op kaartmateriaal van Het complex was de 9 CHARLES, L., LALEMAN, M.C., LIEVOIS, D. & STEURBAUT, P., Van walsites en speelhoven. Het Vrije van Gent bij Jacques Horenbault (1619), Gent, CHARLES, L., e.a., 2008, p CHARLES, L., e.a., 2008, p

29 oude kasteelsite van Wondelgem met de Sint-Baafsabdij als landheer. In de late 14de eeuw werd dit gekocht door graaf Lodewijk van Male die uiteindelijk zijn nieuwe Gravensteen bouwde ter hoogte van het Hof ten Walle (latere Prinsenhof). In 1370 wordt het beschreven als een tweeledig kasteel met een neerhof en grachten. Op 8 september 1379 werd het kasteel in brand gestoken door de witte kaproenen onder leiding van kapitein Jan de Leeuw, een wapenfeit die te plaatsen is in de Gentse opstand tegen graaf Lodewijk van Male. De Gentenaren werden verplicht het kasteel in zijn oorspronkelijke voorkomen te herstellen. In 1488 besloot Gent het kasteel dan weer te slopen opdat hertog Maximiliaan van Oostenrijk het niet als uitvalsbasis voor een belegering op Gent zou kunnen benutten. Tegen het midden van de 16de eeuw was de site opnieuw bewoond, meer bepaald door Dierick Jooris die in een rentenboek van het Sint-Veerlekapittel wordt vermeld. Dit stemt overeen met een getuigenis van kroniekschrijver Marcus van Vaernewyck die het omschrijft als te sterk om met werktuigen af te breken. Hoelang dit de realiteit bleef, is niet zeker. Mogelijk werd het kasteel in de beeldenstormtijd toch zodanig beschadigd dat het in deels ruïneuze vorm door Horenbault, en ook op de oudere kaart van Jan Oste werd getekend, tenzij de vage voorstelling te maken heeft met de slijtage van de schilderskaart. In het midden van de 17de eeuw behoorde de behuisde hofstede toe aan Isabeau van Hulthem, maar in 1692 was een partye meersch genaempt t aude casteel in het bezit van advocaat Jacques Cortvrint. De Atlas Piéton & Boutique van 1809 vermeldt rentenier Van Saceghem uit de Drabstraat als eigenaar van een perceel weiland. De oude kasteelsite van Wondelgem is te lokaliseren op de plaats van een groots industrieel complex aan de Maïsstraat, namelijk de vroegere weverij La Nouvelle Orléans, later onderdeel van de UCO-groep. Plan 19: Atlas der Buurtwegen (1841) met aanduiding van het projectgebied (Provincie Oost- Vlaanderen) 22

30 Op de Atlas der Buurtwegen maakt het zuidelijke deel van het projectgebied (de Limbastraat) deel uit van één heel groot perceel en het noordelijke nieuw aan te leggen deel is onderdeel van verschillende langgerekte noordwest-zuidoost georiënteerde percelen Beschrijving van de gekende archeologische waarden Er zijn een beperkt aantal archeologische waarden gekend in de omgeving van het projectgebied. In het najaar van 2014 werd door All Archeo 12 een archeologisch vooronderzoek en in 2015 door BAAC Vlaanderen 13 een archeologische opgraving uitgevoerd op de terreinen tussen de Zeilschipstraat en de Pakketbootstraat ten noordwesten van de Limbastraat. Het gaat om sporen uit de metaaltijden, de Romeinse periode, de middeleeuwen en de postmiddeleeuwen. Uit de Late Ijzertijde werd een kuil met aardewerk gevonden die waarschijnlijk behoorde tot een bijgebouw. Uit de Romeinse tijd zijn vier brandrestengraven aangesneden waarvan drie gedateerd aan de hand van aardewerk. Uit de middeleeuwen zijn 15 structuren aangetroffen waarvan waarschijnlijk acht hoofdgebouwen, zeven bijgebouwen en vijf waterputten. Aan de hand van de CAI worden volgende sites opgesomd. CAI-locaties en zijn respectievelijk de walsites WSH060 en WSH015, beschreven onder het onderdeel cartografische gegevens. CAI-locatie , ten oosten van de Voorhaven, gaat om een in 1991 bij wegenwerken aangetroffen bakstenen constructie ter hoogte van de Meulesteedsesteenweg en de Liverpoolstraat, die het restant was van de Muidepoort. Waarschijnlijk ging het hier om de resten van een nieuwe block poorte uit 1645 die in 1753 afgebroken werd. 12 REYNS, N., BRUGGEMAN, J. & CLAESSENS, L., Archeologisch vooronderzoek Wondelgem (Gent) Zeilschipstraat, (Rapporten All-Archeo, nr. 241), Temse, SWAELENS, C., BAYENS, N. & PAWELCZAK, P., Evaluatieverslag: Archeologische opgraving Gent, Zeilschipstraat, (BAAC Vlaanderen Rapport), Bassevelde,

31 Plan 20: De op de CAI aangeduide en hoger besproken relevante archeologische relicten (Stad Gent, De Zwarte Doos, Stadsarcheologie) Projectgebied gesitueerd ten aanzien van zijn landschappelijk en culturele kader 14 -Congobeluik 15, Limbastraat 4-26, 7-25, is vastgesteld als bouwkundig erfgoed (vaststellingsbesluit ). -Vlasspinnerij La Liève (stapelloods) 16, Wiedauwkaai zonder nummer, is beschermd als monument (beschermingsbesluit ). -Vlasspinnerij La Liève 17, Wiedauwkaai zonder nummer, is vastgesteld als bouwkundig erfgoed (vaststellingsbesluit ). -Katoenspinnerij S.A. Galveston 18, Wiedauwkaai 52, is vastgesteld als bouwkundig erfgoed (vaststellingsbesluit ). 14 BOGAERT, C., LANCLUS, K. & VERBEECK, M., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Gent, in: Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 4NB Z-W, Brussel Gent, AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Congobeluik, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 16 september 2016). 16 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Vlasspinnerij La Liève, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 17 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Vlasspinnerij La Liève, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 18 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Katoenspinnerij S.A. Galveston, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 24

32 -Katoenspinnerij S.A. Galveston (water- en traptoren) 19, Wiedauwkaai 52, is beschermd als monument (beschermingsbesluit ). -Tolhuis en Voorhaven 20, is beschermd als stads- of dorpsgezicht (beschermingsbesluit ). -Voorhaven: droogdokken en betonnen afsluiting 21, is beschermd als monument (beschermingsbesluit ). -Loop van de Lieve met rechter trekweg 22, is beschermd als monument (beschermingsbesluit ) Conclusie en synthese Algemeen Het projectgebied ligt in de voormalige Wondelgemmeersen langs de drukke verkeersader van de Wiedauwkaai. De geplande werken zijn het integraal vernieuwen van een bestaande riolering door een gescheiden rioolstelsel in de Limbastraat. In de nieuw te creëren weg ten noorden van de Limbastraat wordt eveneens een riool voorzien. Deze werken gaan gepaard met een bovengrondse vernieuwing van de rijweg met voetpad, fietspad, parkeerplaatsen, groenaanleg en fietsenstallingen. Een historische studie van het projectgebied leert dat de Wondelgemmeersen een bepalende rol hebben gespeeld en dat er pas bebouwing is gekomen met de aanleg van de Voorhaven en dit in de vorm van een steegbeluik en omliggende loodsen en fabriekspanden. Uit de ligging van de projectzone in de Wondelgemmeersen en het gebruik van de gronden binnen een industriële site, dit gecombineerd met de gekende gegevens uit de wijdere omtrek kan men concluderen dat er voor deze plek geen aanwijzingen zijn voor archeologische relicten. Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologische potentieel van het terrein? De diverse bronnen geven geen aanwijzingen voor eventueel archeologisch potentieel. Kaartmateriaal toont duidelijk een meersengebied. De urbanisatieprojecten rond de haven vanaf eind 19de eeuw zijn de enige aanwijzingen voor het grondgebruik. Hoe evolueerde het landschap en heeft dit invloed gehad op de bewaring van eventuele archeologische sites? Uit het kaartmateriaal is duidelijk op te maken dat het gebruik van dit gebied gekoppeld was aan de ligging in de lagere Wondelgemmeersen en dit was dus agrarisch. In de 16de-17de eeuw is er een percelering in de terreinen zichtbaar. Het gebruik van de percelen van de projectzone voor bebouwing dateert uit de industriële 19de eeuw. 19 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Katoenspinnerij S.A. Galveston, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 20 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Tolhuis en Voorhaven, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 21 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Voorhaven: droogdokken en betonnen afsluiting, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 22 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: LIeve, Inventaris Onroerend Erfgoed, (geraadpleegd op 19 september 2016). 25

33 Welke gebruiksevolutie kende het terrein en wat was de impact ervan op eventuele archeologische sites? Het steegbeluik uit de 19de eeuw en de omliggende fabriekshallen hebben waarschijnlijk enkel de bovenste lagen van het bodemarchief verstoord heeft, tenzij daar waar de muren diep gefundeerd zijn. De bestaande riolering en nutsvoorzieningen in het steegbeluik hebben reeds een belangrijk deel van de ondergrond geroerd. Aangezien ter hoogte van het projectgebied voor de nieuw aan te leggen weg geen archeologisch potentieel verwacht wordt, is de bewaring van de ondergrond niet relevant. Wat is de impact van de geplande werken? De geplande werken zullen de bestaande bestrating en riolering in de Limbastraat uitbreken en een gescheiden riool aanleggen over een lengte van 255 m. Deze werken zijn voorzien in de breedte van de rijweg met een gemiddelde diepte van ca. 2 m ten opzichte van het huidige maaiveld. Plaatselijk gaat men tot ca. 4 m diep voor overstorten, kunstwerken, pompstations en lozingsconstructies. De reeds vernieuwde en verplaatste nutsleidingen onder het voetpad en de rijweg hebben reeds een belangrijk aandeel van de ondergrond verstoord. In de noordelijke zone wordt over een lengte van 160 m, een voormalige industriële site eveneens van een riool voorzien en een nieuwe wegaanleg geplaatst met bovengrondse faciliteiten. Is het nodig andere vormen van vooronderzoek in te schakelen om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden? De voorziene werkzaamheden omvatten enkel het aanleggen van een gescheiden rioolstelsel en dat op een plaats waar de ondergrond reeds verstoord is ter hoogte van de Limbastraat. In het noordelijke deel is de reeds bestaande verstoring geringer ten opzichte van de nieuw geplande werken. Hoewel dit impliceert dat mogelijk een deel van de ondergrond, daar waar ze nog niet verstoord is, door de werken toch wordt verstoord, wordt er geen archeologisch potentieel verwacht. Hoewel er een beperkte kennis is over dit Gents deelgebied, zou een archeologisch (voor)onderzoek gepaard met de werkzaamheden op deze site niet bijdragen tot kenniswinst. Op het kaartmateriaal is duidelijk zichtbaar dat dit projectgebied lange tijd natte lage Wondelgemmeersen waren, waarschijnlijk enkel benut voor agrarische activiteiten en pas in de 19de eeuw ingenomen door de industriële activiteiten en het steegbeluik langsheen de Voorhaven. Op basis van dit uitgebreide bureau-onderzoek en de wetenschap dat bij de verstoringen geen archeologische sites zullen aangesneden worden, stelt Stadsarcheologie Gent geen archeologisch (voor)onderzoek voor, voorafgaand of gepaard met de werken. Het assessment van de historische, cartografische en gekende archeologische gegevens doet vermoeden dat er geen aanwijzingen zijn voor het vernietigen van het eventuele beperkte archeologische potentieel bij de uitvoering van het rioleringsproject Conclusie gericht op niet-gespecialiseerd publiek De ingrepen in de bodem omvatten het aanleggen van een gescheiden rioolstelsel en nieuwe straataanleg en dit op een plaats van bestaande riolering en andere nutsleidingen en een voormalige industriële site. De voorhanden zijnde archivalische, archeologische en topografische bronnen tonen aan dat geen (gekende) archeologische sites worden aangesneden. De aard van de ingrepen en het minimale verwachtingspatroon, op archeologisch gebied, van deze projectzone laten toe te concluderen dat enige archeologisch ingreep in de bodem niet relevant is Conclusie gericht op gespecialiseerd publiek 26

34 De totale oppervlakte van de werkzaamheden is 5172 m² en deze omvatten de vernieuwing van een bestaande riolering naar een gescheiden riool in de Limbastraat over een lengte van 255 m en dit in de breedte van de rijweg, evenals de vernieuwing van de bovengrondse infrastructuur dat hoort bij de vernieuwing van de weg. Tevens wordt in een aansluitend noordelijk deel over een lengte van 160 m en een breedte van 20 m een nieuwe rijweg met parkeerplaatsen gecreëerd met een riool. Het bureauonderzoek heeft voornamelijk gepoogd een antwoord te formuleren of er eventuele relevante sporen van de landschapshistoriek en de gebruiksevolutie op het terrein zouden bewaard zijn. Dit gebeurde voornamelijk aan de hand van het voorhanden zijnde historische bronnen en kaartmateriaal. Aan de hand van het assessment van de voorhanden zijnde archivalische, archeologische en topografische bronnen kan geconcludeerd worden dat geen (gekende) archeologische sites worden aangesneden op het traject en de eventuele fragmentarische kennis die nog kan verzameld worden de bestaande kennis enkel bevestigt maar niet aanvult. Het gaat hier voornamelijk om de industriële geschiedenis van de site en dit op een plaats waar het bodemarchief reeds grotendeels geroerd is door bestaande riolering en nutsleidingen. Hierdoor stelt Stadsarcheologie Gent dat enige archeologisch ingreep in de bodem niet relevant is. De aard van de ingrepen, de bestaande verstoring alsook het minimale verwachtingspatroon, op archeologisch gebied, van deze projectzone laten toe te concluderen dat enige archeologisch ingreep in de bodem niet relevant is. 2.3 Relevante bibliografie BOGAERT, C., LANCLUS, K. & VERBEECK, M., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Gent, in: Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 4NB Z-W, Brussel Gent, CHARLES, L., LALEMAN, M.C., LIEVOIS, D. & STEURBAUT, P., Van walsites en speelhoven. Het Vrije van Gent bij Jacques Horenbault (1619), Gent, DAMBRUYNE, J., BRAL, G.J., RAMBAUT, A., LAPORTE, D., Een stad in opbouw 2: Gent van 1540 tot de wereldtentoonstelling van 1913, Tielt,1992, p DECAVELE, J., Honderdvijftig jaar kanaal Gent-Terneuzen, Gent, 1977, p DE HERDT, R., Een Hollands soldaat penseelt Gent, Gent, 1989, p DESEYN, G., Gids voor oud Gent, Antwerpen,1991, p GELAUDE, F., Gent. Rivierduinen en dekzandruggen, (Erfgoedmemo, nr. 44), Gent, LALEMAN, M. C. (dir.), Kleurrijk Wynantz & Gent omstreeks 1820, Gent, 2015, p REYNS, N., BRUGGEMAN, J. & CLAESSENS, L., Archeologisch vooronderzoek Wondelgem (Gent) Zeilschipstraat (Rapporten All-Archeo, nr. 241), Temse, SWAELENS, C., BAYENS, N. & PAWELCZAK, P., Evaluatieverslag: Archeologische opgraving Gent, Zeilschipstraat, (BAAC Vlaanderen Rapport), Bassevelde,