Decubitus te lijf. Handboek decubituspreventie voor verpleegkundigen

Transcriptie

1 Decubitus te lijf

2 Decubitus te lijf Handboek decubituspreventie voor verpleegkundigen onder redactie van Else Poot Joke Mintjes-de Groot Jan Weststrate Liesbeth van der Eerden Marian Adriaansen Bohn Stafleu van Loghum Houten

3 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 897 Ontwerp omslag: Bottenheft BNO, Marijenkampen Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Tekeningen: Crest, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Lijst van redacteuren en auteurs 1 1 Voorwoord 1 4 Inleiding Prevalentie van decubitus Inleiding Definitie van decubitus Oorzaken Meten van decubitus Methode van meten Meetinstrument Populatie Prevalentie en kenmerken van decubitus Prevalentiecijfers naar instelling Kenmerken van decubituswonden Kosten decubitus 32 Literatuur 33 2 Oorzaken van decubitus Inleiding Historie Anatomie en functie van huid, vet en skeletspier Huid Mechanica Indirecte factoren die invloed hebben op het ontstaan van decubitus Theorieën die schade in weefsels willen verklaren Ischemie 57

5 6 Decubitus te lijf Reperfusieschade Afsluiting van lymfesysteem Vervorming van cellen Conclusies 6 1 Literatuur 62 3 Diagnostiek van decubitus Inleiding Historie EPUAP-classificatie Problemen bij classificatie Betrouwbaarheid Observatie van roodheid Donkere huid Decubitusclassificatie kan niet het helingsproces beschrijven Onderscheid met andere huidletsels Onderscheid tussen decubitus en vochtletsels Onderscheid tussen decubitus en schaafwonden Toekomst Besluit 80 Literatuur 80 4 Preventie van decubitus Inleiding Principes van preventie Grootte van druk en schuifkrachten verminderen Duur van druk en schuifkrachten verminderen Continuïteit bij de preventie van decubitus Risicobepaling Risicoscorelijsten en klinische blik Niet-wegdrukbare roodheid Preventieve maatregelen Drukverlaging: vermindering van de grootte vandedrukendeschuifkracht Drukpuntverandering: verminderen van de duur van de druk en de schuifkracht Hielbeschermers/zwevende hielen Betrokkenheid van patiënt en omgeving Niet-effectieve maatregelen om decubitus te voorkomen 1 04

6 Inhoud Rol van voeding bij preventie Slotbeschouwing 1 08 Literatuur Wondzorg bij patiënten met decubitus Fasen in de wondgenezing Beïnvloedende factoren Lokale factoren Systemische factoren De wond: anamnese en aanvullend onderzoek De wondanamnese Aanvullend onderzoek Monitoren van het genezingsproces Wondbehandeling Wondreiniging Verbandmaterialen Wat is het juiste verband? Tot slot 1 43 Literatuur 1 43 Bijlage 1 Decubitus Wond Score 1 48 Bijlage 2 Pressucre ulcer healing scale Ketenzorg en decubitus Inleiding Waar gaat het om bij ketenzorg: kaders en definities Goede zorg voor de cliënt Definities Verbindingen tussen schakels Professionele werkwijze in de keten Schakels in de keten en de rol van de verpleegkundige daarin De rollen van de verpleegkundige Langdurende zorg Kortdurende zorg Samenwerken in de keten Succesfactoren voor goede samenwerking Goede voorbeelden uit de praktijk Knelpunten in regionale samenwerking Afronding 1 76 Literatuur 1 77

7 8 Decubitus te lijf 7 Leiderschap en decubitus Inleiding Wat is leiderschap Verandermanagement Decubituszorg in de praktijk Bestuur en management Decubitusconsulent Regionaal Decubitus Netwerk 1 87 Literatuur 1 90 Bijlage 1 Decubitus incidentie registratieformulier 1 92 Bijlage 2 Regionaal protocol voor de preventie van decubitus 1 94 Bijlage 3 Behandelingsprotocol Kwaliteit van zorg Inleiding Wat is kwaliteit van zorg? Welke partijen spelen een rol in de kwaliteit van zorg? Welke methoden dragen bij aan de kwaliteit van zorg? Klachtenregeling Melden van (bijna-)fouten Intervisie Kwaliteitsmodellen/certificering Patiëntenenquêtes Indicatoren Richtlijnen en protocollen Richtlijnontwikkeling Historie richtlijnontwikkeling Ontwikkelen van richtlijnen Autorisatie/legitimatie Implementatie Herzien van een richtlijn Toekomstperspectief Literatuur Sturen met indicatoren Inleiding Wat is een indicator? Functie van indicatoren 2 1 6

8 Inhoud Externe toepassing Interne toepassing Berekening Streefnorm Typen indicatoren Structuurindicatoren Procesindicatoren Uitkomstindicatoren Indicatoren decubitus Het meten van de uitkomstindicator decubitus Het verbeteren van de kwaliteit van zorg De verbetercyclus Stappenplan verbetertraject 225 Literatuur Patiëntveiligheid Inleiding Wat is patiëntveiligheid Patiëntveiligheid binnen het zorgsysteem Faalfactoren binnen het systeem De mens als schakel in het zorgsysteem Veiligheid Management Systeem (VMS) Het voorkómen van fouten Het melden van (bijna-)incidenten Het analyseren van (bijna-)incidenten Casus 24 1 Literatuur Implementatie Inleiding Wat is implementeren Wat zijn innovaties Wat zijn beïnvloedende factoren Wat is een implementatiestrategie Gedragsverandering Proces van implementatie Implementatie richtlijnen Wat zijn richtlijnen Hoe implementeer je richtlijnen Checklist implementatiemonitor Conclusie 260 Literatuur 26 1

9 10 Decubitus te lijf 12 Wet- en regelgeving en rechtspraak Inleiding Professionele standaard Patiëntenrechten: WGBO Verslaglegging Recht op informatie, toestemming, geheimhouding en inzage in dossier Wilsbekwaamheid en vertegenwoordiging Beroepsuitoefening: Wet BIG Deskundigheid en bekwaamheid Voorbehouden handelingen Protocollen en richtlijnen Kwaliteitswet zorginstellingen Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid Verantwoordelijkheid beroepsbeoefenaar Tuchtrecht Strafrecht Civiel recht Klachtrecht Disciplinaire maatregelen Slotbeschouwing 283 Literatuur Decubitus internationaal Inleiding De EPUAP Conclusie De NPUAP Slotbeschouwing 29 1 Literatuur 29 1 Register 292

10 Lijst van redacteuren en auteurs Redacteuren Drs. E.P. Poot adviseur, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht Dr.A.J.Mintjes-deGroot directeur, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht Dr. J.T.M. Weststrate adviseur (tot 30 september 2007) Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht; Research Fellow, Graduate School of Nursing Midwifery and Health, Victoria University of Wellington, Nieuw Zeeland Dr. L.J.M. van der Eerden adviseur (tot 31 december 2007) Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht Drs. M.J.M. Adriaansen directeur, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Faculteit Gezondheidszorg, afdeling Opleiding Verpleegkunde Auteurs Mr. A.M. Buijse jurist en verpleegkundige; adviseur, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht

11 12 Decubitus te lijf Drs. M. Crijns adviseur, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht Prof. dr. Th. Dassen hoogleraar Verplegingswetenschap, Charité, Universitätsmedizin Berlin Prof. dr. T. Defloor docent Verplegingswetenschap, Universiteit Gent Dr. R. J.G. Halfens universitair hoofddocent, Universiteit Maastricht, Faculteit der Gezondheidswetenschappen Dr. F. Heule dermatoloog, Erasmus MC Rotterdam Drs. G. Holleman adviseur, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht Dr. H.E.W. de Laat verpleegkundig specialist decubituszorg, UMC St Radboud, Nijmegen Drs. J. Mast senior-medewerker, Vilans, Utrecht Ir.E.Nap,RN adviseur (tot 31 januari 2008) Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht; analist, PricewaterhouseCoopers Advisory, Amsterdam Zuidoost Dr. ir. C.W.J. Oomens biomedisch ingenieur, T.U. Eindhoven Drs. E.P. Poot adviseur, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht

12 Lijst van redacteuren en auteurs 13 P. Quataert Verpleegkundig Specialist, voorzitter V&VN Decubitus & Wondconsulenten Dr. L. Schoonhoven universitair docent, UMC St Radboud, Nijmegen Prof. dr. P.H.M. Spauwen hoogleraar plastische en reconstructieve chirurgie, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. ir. A. Stekelenburg biomedisch ingenieur, T.U. Eindhoven Dr. C.J.M. van der Vleuten dermatoloog, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. J.T.M. Weststrate adviseur (tot 30 september 2007) Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV), Utrecht; Research Fellow, Graduate School of Nursing Midwifery and Health, Victoria University of Wellington, Nieuw Zeeland

13 Voorwoord Verbetering van de decubituszorg is de drijfveer van het Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV) geweest om dit boek te schrijven. Ieder geval van decubitus is er één te veel, want nagenoeg alle gevallen zijn te voorkómen, mits er adequate preventieve maatregelen worden genomen. De preventie van decubitus behoort tot de verantwoordelijkheid van verpleegkundigen. Volgens het eerste uitgangspunt van de Nationale Beroepscode van Verpleegkundigen en Verzorgenden is de verpleegkundige persoonlijk verantwoordelijk voor de manier waarop hij/zij de zorg verleent. Het tweede uitgangspunt van de Beroepscode betreft de kennis die verpleegkundigen op peil moeten houden om hun beroep verantwoord uit te oefenen. De afgelopen jaren is de kennis over decubitus fors toegenomen. Verpleegkundigen schreven er proefschriften over en brachten de prevalentie in kaart. De kennis over decubitus staat echter verspreid in diverse leerboeken en handboeken en is bovendien niet altijd up-todate. Dit boek biedt verpleegkundigen actuele vakinhoudelijke en aanverwante kennis over de preventie en behandeling van decubitus. Want naast de vakinhoud zijn er andere aspecten waarmee verpleegkundigen te maken krijgen, bijvoorbeeld implementatie en wet- en regelgeving. Daarom is expertise die binnen het LEVV aanwezig is aan het boek toegevoegd en ontstond een goede mix van relevante kennis. Decubitus te lijf is bedoeld als meegroeiboek. Doordat de hoofdstukken verschillen in moeilijkheidsgraad, is het boek te gebruiken bij initiële en voortgezette opleidingen en tijdens bij- en nascholingen. Daarnaast is het boek zeer geschikt als naslagwerk in de praktijk. Zowel beginners als gevorderden vinden er iets van hun gading.

14 Voorwoord 15 Het LEVV dankt alle auteurs, zowel binnen het LEVV als daarbuiten, voor hun bijdrage aan dit boek. Zonder hun expertise was het niet mogelijk geweest dit praktische handboek te maken. We hopen dat verpleegkundigen en verzorgenden het boek met evenveel plezier gebruiken als waarmee het samengesteld is. Dr. Joke Mintjes-de Groot Directeur LEVV