CIRCULAIRE ECONOMIE, BEGRIPPEN VOOR HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

Transcriptie

1 CIRCULAIRE ECONOMIE, BEGRIPPEN VOOR HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST In harmonie met onze planeet leven Dit dubbel document is een «sneuvelnota». Het eerste document stelt het globale concept van de circulaire economie voor. Het tweede document focust zich op de economische stimulering die nodig is om dat concept in de praktijk om te zetten. Er zal aan de Brusselse actoren die dit wensen een amenderingsproces voorgesteld worden en dit vanaf 29 mei voor een symposium en op 10 juni voor een brainstormdag. De in overleg gegroeide versie zal nadien ter goedkeuring voorgelegd worden aan de regering en aan de Economische en Sociale Raad en voor advies aan de Raad voor Leefmilieu voor de winter PAGINA 2 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015 LOREM IPSUM DOLOR SIT AMET, CONSECTETUER ADIPISCING ELIT, SED DIAM NONUMMY NIBH EUISMOD TINCIDUNT UT LAOREET DOLORE MAGNA ALIQUAM ERAT VOLUTPAT

2 BE CIRCULAR BE BRUSSELS INHOUD Circulaire economie, Begrippen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest WOORD VOORAF... 6 CIRCULAIRE ECONOMIE - BEGRIPPEN CONCEPT COMPONENTEN (1) AANBOD VAN DE ECONOMISCHE ACTOREN (2) VRAAG, GEDRAG EN BEHEER VAN DE CONSUMENTENBEHOEFTEN ) BEHEER VAN DE HULPBRONNEN EN DE AFVALSTOFFEN GOVERNANCE EN TERRITORIALE HIËRARCHIE INHOUD Dit document getiteld «Circulaire economie, begrippen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest» verduidelijkt het concept van de circulaire economie voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. DOELSTELLING Tal van actoren, zowel internationaal, Europees als regionaal, omarmen het concept van de circulaire economie om een evenwichtige en bloeiende economische ontwikkeling uit te bouwen die in dienst staat van de menselijke ontwikkeling en de levenskwaliteit van alle Brusselaars (de burgers zijn immers de belangrijkste te vrijwaren rijkdom/hulpbron) - en in harmonie is met de bescherming van de hulpbronnen op onze planeet. Dit is een opportuniteit die ook de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wil grijpen. Hiertoe laat het huidige document toe om het debat aan te gaan met de Brusselse actoren. DOELGROEP Brusselse actoren die betrokken zijn bij de circulaire economie. PAGINA 3 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

3 DE UITDAGINGEN VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een middelgrote stad van bewoners 1, een ware economische long van België met meer dan bedrijven. Bovendien ontvangt het Gewest overdag een bevolking van personen 2, hoofdzakelijk werknemers, toeristen en ook gezinnen die naar Brussel komen voor de winkels, horecazaken of de culturele instellingen. De Brusselse economie is hoofdzakelijk gericht op diensten met een belangrijke aanwezigheid van overheidsdiensten en internationale instellingen zoals de Europese Unie en de NATO. De bestuurlijke grenzen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn klein en de demografische ontwikkeling en de groei van de economie leiden tot een verdichting van zijn grondgebied, ondanks een belangrijke agglomeratie die 3 in en rond Brussel mobiliteitsproblemen veroorzaakt. We kunnen niet anders dan vaststellen dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest maatschappelijke, economische en ecologische uitdagingen kristalliseert waar we op wereldschaal mee geconfronteerd worden. Het Gewest moet ook het hoofd bieden aan uitdagingen op demografisch ( bewoners tegen horizon 2020) 4 ), ecologisch en energiematig vlak met de schaarser wordende hulpbronnen, zonder voldoende de vervuilingen te hebben beheerst en een voldoende levenskwaliteit te hebben verzekerd voor alle Brusselaars. Bovendien, vormt de vermenging van functies (residentiële, commerciële, economische...) een permanente uitdaging voor het Gewest. Ze verzekert de multifunctionaliteit, de mogelijkheid om eender welke soort werk in eigen buurt en dus met weinig woonwerkverplaatsingen te vinden. Het is een troef op stedenbouwkundig vlak maar een dagelijkse uitdaging die moet worden aangegaan gezien de nabijheid van functies die elkaar onderling kunnen hinderen. Het Gewest kent ook een werkloosheidsgraad van om en bij de 20%: een gehalte dat te hoog blijft ondanks de acties die het Gewest hiervoor op touw zet. Het Gewest staat voor 7 hoofduitdagingen zoals beschreven in de Gewestelijke Beleidsverklaring : (1) bevolkingsaangroei (2) ontwikkeling van economie, werkgelegenheid, opleiding en onderwijs (3) mobiliteit (4) strijd tegen de tweeleding van de stad en de armoede (5) levenskwaliteit (6) huisvesting (7) internationalisering Bovendien concentreren de Brusselse ecologische uitdagingen, omkaderd door Europese beleidslijnen, zich vooral rond typische problematieken van steden: - Evenwichtig beheer van verschillende functies van de groene ruimtes en van de natuur in de stad; - Afvalstoffenbeheer; - Waterbeheer - Beheer van verontreinigde bodems; - Beheer van de activiteiten die onderhevig zijn aan een milieuvergunning; - Energiebeheersing en strijd tegen klimaatveranderingen; - Strijd tegen luchtverontreiniging, geluidshinder, de elektromagnetische vervuiling; - De afhankelijkheid van hulpbronnen zoals voedingswaren; - De combinatie van de verbetering van de levenskwaliteit, de economische welvaart en de jobcreatie aangepast aan de Brusselaars is een uitdaging die de Brusselse regering wenst aan te gaan. Aangezien Brussel een open ecosysteem is, kunnen mogelijke samenwerkingen met de aangrenzende gewesten ook interessant zijn. 1 Op 1 januari 2014, bron: BISA ( 2 Per dag in 2013, bron: BISA (idem) 3 Een agglomeratie is een stedelijk geheel dat is samengesteld uit meerdere stadskernen (of steden) waarvan de voorsteden uiteindelijk aan elkaar grenzen. 4 Project Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. PAGINA 4 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

4 PAGINA 5 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

5 WOORD VOORAF Herziening van ons ontwikkelingsmodel voor meer levenskwaliteit Vandaag krijgen we meer dan ooit de kans om de loop der dingen te veranderen om een ontwikkelingsmodel te laten vallen en een nieuw model uit te vinden. Crisissen bieden veranderingskansen: we moeten de kansen grijpen en we zijn allemaal dragers van deze verandering. Alle spelers moeten instappen in een dynamiek van creativiteit en innovatie, risico's durven nemen, makkelijke en al vaak uitgeteste antwoorden, die hun grenzen hebben bereikt, achterwege durven laten. We moeten de moed hebben om ons ontwikkelingsmodel grondig te herzien, de overconsumptie van goederen en diensten is vandaag niet langer een geloofwaardig noch wenselijk project. We willen een ontwikkelingsmodel centraal stellen dat niet alleen duurzaam maar vooral menselijker is, waarvoor de economische groei niet langer een doel op zich maar een middel ten dienste van de groei van de levenskwaliteit wordt. Een betere levenskwaliteit maar ook meer zin en meer verbondenheid, dat zijn de prioriteiten van ons ontwikkelingsmodel. In dit verband is het de rol van de regering om een visie uit te werken, om het kader voor economische ontwikkeling vast te leggen, een pragmatische katalysator te zijn voor innovatie en verandering en om blijk te geven van leiderschap om deze veranderingen tot een goed einde te brengen. De regering van een Stad- Gewest heeft een veel belangrijkere rol te spelen wanneer men weet dat, voortaan, één persoon op twee in de wereld in de stad woont en dat er tegen 2030 om en bij de 5 miljard stedelingen zouden zijn, dit is 2/3e van de wereldbevolking. De plaatselijke regeringen spelen inderdaad een cruciale rol in de afzwakking van de effecten van de klimaatverandering en dit des te meer aangezien 80 % van de energieconsumptie en van de CO 2 - uitstoot samenhangt met stedelijke activiteiten op wereldvlak. Toegepast op de schaal van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest streeft dit nieuw model ernaar om de economie te sturen in de richting van een rationeel en intelligent beheer van de hulpbronnen - van grondstoffen tot energiebronnen, over water, lucht, aarde en de bodem, de biodiversiteit -, om de uitwendige effecten te beperken (uitputting van niet hernieuwbare energiebronnen, luchtkwaliteit, broeikasgassen,...) en om korte kringlopen van economische waardekettingen uit te bouwen en onze ondernemingen en onze werknemers daar gebruik van te laten maken. Een engagement van de Strategie 2025 van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Dat is de ambitie die de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zichzelf stelt. Dit engagement om het Gewest te sturen in de richting van de circulaire economie kadert volledig in de Strategie 2025, die de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op [28/05/2015] heeft vastgelegd. De regering heeft, enerzijds, als streefdoel om van Brussel de Belgische en Europese hoofdstad van de ondernemingszin en de vernieuwing te maken, en anderzijds om paal en perk te stellen aan de paradox van de Brusselse economie, waarbij Brussel de stad is met het grootste tewerkstellingsbekken van het land, maar die ook kampt met de hoogste werkloosheidsgraad onder haar eigen bevolking. De Strategie 2025 bevat een engagement die een stappenplan vastlegt voor de circulaire economie vastlegt als één van de middelen om de huidige situatie te doen evolueren naar de toekomstige gewenste situatie. De Brusselse regering baseert in haar gewestelijke beleidsverklaring , haar Strategie 2025 op de tewerkstelling van de Brusselaars en op de toekomstige jobs in het bijzonder. Voorts wil de regering ambitieuze meerjarenopleidingsplannen, met name over knowhow in nieuwe technologieën, stimuleren en ontwikkelen, en ook een energiegerelateerde, maatschappelijke en ecologische reconversie bevorderen, met het oog op het creëren van lokale jobs en het versterken van Brussel als stad waar het goed is om te leven. Door zijn statuut als Stad-Gewest, heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de kans om te beslissen over de essentie van zijn beleid, met name op milieuvlak, op het vlak van vernieuwing, werkgelegenheid en opleiding (samen met de Franstalige Gemeenschapscommissie - COCOF en de Vlaamse Gemeenschapscommissie - VGC). Het is de rol van de regering om een visie uit te werken, om een pragmatische katalysator te zijn voor verandering en om blijk te geven van leiderschap om deze veranderingen tot een goed einde te brengen. Die weg inslaan houdt in dat men het concept van de circulaire economie verder verduidelijkt, een visie 2050 voorstelt en de uitdagingen specifiek voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in kaart brengt. Dat is de functie van dit document. Supranationale beweging PAGINA 6 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

6 De huidige tendens bestaat erin om over te stappen van een afvalbeheerbeleid naar een hulpbronnenbeheerbeleid dat zich bijgevolg uitbreidt naar alle facetten van het milieu. Er bestaan veel initiatieven op internationaal, nationaal, gewestelijk of lokaal niveau die in de richting gaan van de circulaire economie. Denken we bijvoorbeeld aan de beklemtoning van het belang om het gebruik van hulpbronnen los te koppelen van de productie van goederen dat erg volledig beschreven staat in het verslag 2011 «Decoupling natural resources use and environmental impacts from economic growth» Programma van de Verenigde Naties voor het Milieu en de Organisatie van de Verenigde Naties (ONU). Ook de Europese Commissie heeft in 2011 een tekst gepubliceerd: Efficiënt gebruik van hulpbronnen in de Europese Unie. Deze bevat de volgende doelstellingen: de economische prestaties stimuleren en daarbij ook minder hulpbronnen gebruiken; de bevoorradingsveiligheid in essentiële hulpbronnen verzekeren; strijden tegen klimaatverandering en de impact van het gebruik van hulpbronnen op het milieu beperken. In juli 2014 heeft de Europese Commissie een tekst gepubliceerd getiteld «Naar een circulaire economie: een afvalvrij programma voor Europa» waarvan de doelstelling is om een gemeenschappelijk en samenhangend kader vast te leggen om de circulaire economie te bevorderen. Deze economie had met name als doelstelling om recycling te doen toenemen, om jobs en economische groei te creëren en om de uitstoot van broeikasgassen en de impact op het klimaat te beperken. In februari 2015 heeft de Europese Commissie de intrekking van het pakket circulaire economie uit zijn werkprogramma geofficialiseerd. De Commissie bereidt nu een nieuw voorstel voor dat «ambitieuzer» moet zijn. Dit voorstel zou tegen eind 2015 gepubliceerd moeten zijn. De doelstelling van de Europese Commissie is ook om de situatie van de verschillende lidstaten meer in acht te nemen. De bredere aanpak die de Commissie wil voorstellen boort alle elementen van de cyclus aan, enerzijds, door met name een beter «product design» en een duurzame consumptie te ondersteunen en, anderzijds, door de ontwikkeling van een markt voor gerecycleerde producten en grondstoffen te vergemakkelijken. Door de supranationale beweging te volgen, heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de kans om zich internationaal te positioneren bij de top van de stadsgewesten die werk maken van een circulaire economie. HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST HEEFT DE AMBITIE OM DE HULPBRONNEN ZO GOED MOGELIJK TE VRIJWAREN OM TE HELPEN BIJ DE RECONVERSIE VAN DE ECONOMIE, LOKALE TEWERKSTELLING EN IN HET BIJZONDER DE TEWERKSTELLING VAN DE MINDER GESCHOOLDEN, TE BEVORDEREN. EN DIT OM DE LEVENSKWALITEIT VAN ZIJN BURGERS TE GARANDEREN. Céline Fremault Didier Gosuin Minister voor Leefmilieu en Energie Minister van Economie, Werkgelegenheid en Opleiding PAGINA 7 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

7 Rudi Vervoort Minister-President CIRCULAIRE ECONOMIE - BEGRIPPEN 1. CONCEPT De circulaire economie kan men definiëren als een economisch uitwisselings- en productiesysteem dat, in alle stadia van de levenscyclus van de producten (goederen en diensten), ernaar streeft om de hulpbronnen efficiënter te gebruiken, om de impact op het milieu te verminderen en daarbij ook het individueel welzijn verder te ontwikkelen 5. Deze economie staat recht tegenover de lineaire economie die gekenmerkt wordt door de fasen "ontginnen-fabriceren-consumeren-wegwerpen". De circulaire economie streeft er ook naar om de verspilling van de hulpbronnen bij de bron drastisch te doen dalen door de milieu-impact te verminderen en het welzijn verder te verhogen. In de mate van het mogelijke ontwikkelt de circulaire economie zich op lokale schaal door moeilijk delokaliseerbare waardekettingen te creëren. 2. COMPONENTEN Het begrip circulaire economie wordt, in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, begrepen als een overkoepelend begrip voor meerdere fundamentele componenten. Het begrip is opgebouwd rond een brede inachtneming van drie domeinen uit alle verschillende hulpbronnen (van grondstoffen tot energie over water, lucht, aarde en bodem, biodiversiteit): het aanbod, de vraag en het beheer van behoeften, afvalstoffen en hulpbronnen en van een transversale governance- en een territoriale benaderingscomponent. Deze componenten hangen sterk met elkaar samen. De volgende opdeling is kunstmatig maar laat toe om een lijst op te stellen van de componenten die het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in aanmerking neemt. De duurzame bevoorrading in hulpbronnen De innoverende en veerkrachtige ondernemerspraktijken (1) Aanbod van de economische actoren Het ecodesign van goederen en diensten De industriële ecologie De functionaliteitseconomie De deeleconomie (2) Vraag, gedrag en beheer van de consumentenbehoeften Verandering van aankoopgedrag van goederen en diensten Verantwoord aankopen De soberheid en het nadenken over de bevrediging van de behoeften van de consumenten 3) Beheer van de hulpbronnen en de Het hergebruik en de voorbereiding voor hergebruik 5 Voorgestelde definitie door ADEME, in zijn technische fiche «kringloopeconomie: begrippen», van oktober PAGINA 8 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

8 afvalstoffen Recycling Energieterugwinning De governance van de uitvoering van het concept van de circulaire economie is een transversale component, met een bijzondere aandacht van de territoriale hiërarchie (waarbij de korte circuits centraal staan) (1) Aanbod van de economische actoren De duurzame bevoorrading in hulpbronnen Duurzame bevoorrading betreft de efficiënte ontginning van de hulpbronnen door de import en exploitatieoverschotten, evenals de impact op het milieu, te beperken. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft geen belangrijke hoeveelheden aan natuurlijke hulpbronnen maar wat de bedrijven kiezen aan grondstoffen en de oorsprong van die stoffen heeft een onrechtstreekse impact op de duurzame bevoorrading in andere streken in de wereld (zowel op de milieuomstandigheden van de delving en/of productie als op de maatschappelijke omstandigheden in de landen van herkomst van de grondstoffen en op de volatiliteit van de prijzen van die grondstoffen en op de afgelegde afstanden). Een voorbeeld van nabijheid: Over de periode , bedroeg de bevoorrading in drinkwater in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gemiddeld 68,2 miljoen kubieke meter per jaar, waarvan 96,8 % afkomstig was van gewinningen in het Waals Gewest. De wederingebruikstelling van regenwateropvangtanken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is één van de elementen die toelaten om de drinkwaterbevoorrading afkomstig van buiten het Gewest te verminderen De innoverende en veerkrachtige ondernemerspraktijken De businessmodellen die gebaseerd zijn op efficiënte ontginning van hulpbronnen dekken een brede waaier aan vernieuwende benaderingen die producten en diensten leveren om het globaal volume aan natuurlijke hulpbronnen in verhouding tot de wijze waarop deze producten of diensten gewoonlijk worden geleverd, te verminderen. Deze benaderingen zijn rendabel en verlengen ook de levensduur van de producten of diensten (strijd tegen geprogrammeerde veroudering).. De ontwikkeling van reconversie-ondernemerschap streeft ernaar om de ondernemingen aan te moedigen om zich aan te passen en om een ontwikkelingsstrategie aan te nemen om op termijn duurzame ondernemingen in de meest brede zin van het woord te worden. Het biedt een uitzonderlijke kans voor de Brusselse ondernemingen om volledig mee te zijn met eco-innovatie op het vlak van management en technologie, om hun veerkracht en hun concurrentiekracht te verhogen. Het milieuvraagstuk en meer in het algemeen de duurzame ontwikkeling is vandaag een parameter die mee opgenomen wordt in alle activiteiten van de onderneming. Deze strategische ontwikkeling sluit aan op het milieubeheer dat ernaar streeft om de milieu-impact van de bedrijfsactiviteiten mee in acht te nemen, deze impact te evalueren en te verminderen Het ecodesign van goederen en diensten Het ecodesign streeft ernaar om gedurende de hele levensduur (van het artikel, het gebouw, de dienst) de negatieve effecten op het milieu te verminderen door te trachten om de kwaliteiten en / of het vermogen van het artikel of geleverde dienst te vrijwaren. Het gaat dan meer specifiek over de daling van het gebruik van niethernieuwbare energiebronnen, het vaker gebruiken van hernieuwbare energiebronnen door rekening te houden met hun reproductiegehalte, de verlenging van de levensduur van de producten en het anticiperen op hergebruik- en recyclagemogelijkheden. Ecodesign maakt het dus mogelijk om zowel de productiekosten als de ecologische voetafdruk van het gecommercialiseerde product te verminderen. De eerste richtlijn betreffende de energieverbruikende producten, genaamd de «Ecodesign richtlijn» (2009/125/CE) werd aangenomen in 2005 en herzien in Deze richtlijn legt de Europese minimale en PAGINA 9 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

9 dwingende vereisten vast van bij het beginstadium van het ontwerp van de producten om hun milieuprestaties te verbeteren. Bij de officiële intrekking van het pakket Circulaire economie in februari 2015, beklemtoonde Frans Timmermans dat de Europese Commissie met een nog ambitieuzer voorstel voor de dag zou komen waarin het aspect preventie veel sterker aanwezig zou zijn. Het referentie-instrument ter zake blijft echter de richtlijn Ecodesign die de stappen van de levenscyclus van het product mee in acht neemt. Ook al maakt ze nu nog niet het voorwerp uit van een herziening zou deze richtlijn deel kunnen uitmaken van het nieuwe pakket «Circulaire economie» die de Europese Commissie heeft aangekondigd voor eind 2015, maar dat is nog niet zeker. Op het vlak van goederen is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een belangrijke invoerder van goederen en heeft het slechts een matige invloed op goederen die buiten het Gewest geproduceerd zijn. Als opdrachtgever geven de Brusselse professionelen (zoals ontwerpers) wel richtlijnen met betrekking tot de ontwerpvereisten van de producten. Naast de ecologische doelstelling, versterkt het ecodesign bovendien de vernieuwingsbenadering en laat het de ondernemingen die er gebruik van maken toe om hun concurrentiekracht te versterken en om een concurrentievoordeel te verkrijgen door te beantwoorden aan verwachtingen van de markt of door nieuwe markten aan te boren. Textielontwerpers, bijvoorbeeld, met de veel toepassingsgebieden (kledij en accessoires, binnenhuisinrichting en architectuur, design van voorwerpen) kunnen op het vlak van ecodesign van uit textiel samengestelde voorwerpen strikte richtlijnen opgeven als deze artikelen niet binnen het Gewest worden geproduceerd. Hoewel het vaak wordt toegepast op producten, vindt het ecodesign ook meer en meer ingang in de dienstensector. Net als in een productbenadering, neemt het ecodesign van een dienst alle vormen van impact op het milieu (water, lucht, bodems, energie, geluid, grondstof, afval ) mee in acht en denkt het aan alle fasen van de levenscyclus van een dienst (met een bijzondere aandacht voor afval en producten die verbonden zijn aan de dienst). Ecodesign heeft dan ook betrekking op de grote meerderheid van de Brusselse KMO s. Zo zal een communicatiebureau bijvoorbeeld aan zijn klanten een website voorstellen die ontwikkeld kan worden volgens de principes van het green IT, of een event dat op duurzame wijze georganiseerd kan worden, een reclamecampagne op banners die gehuurd kunnen worden in plaats van dat ze gekocht worden om nadien op het einde van de marketingcampagne weggegooid te worden. Bovendien streeft een eco-ontworpen product, zoals een herbruikbare, hermetisch gesloten, stevige, praktische, duurzame en design lunchbox ernaar om een nieuw soort lunchervaring in het leven te roepen waarbij de gebruikers kleinschalige Brusselse traiteurdiensten leren ontdekken in de vorm van eco-verantwoorde meeneemgerechten. In zijn meest uitgewerkte vorm, spreken we over een 'wieg tot wieg' (cradle to cradle C2C voor de Engelstaligen) dat een onderdeel is van het ecodesign, waarin op alle niveaus, van het ontwerpen, de productie tot de recyclage van het product, een ecologische vereiste geldt met als principe nul vervuiling en 100 % recyclage. Eenvoudig gesteld moet een gefabriceerd product, eenmaal het gerecycleerd is, opnieuw hetzelfde product opleveren, waarbij er in de cyclus enkel een toevoeging van hernieuwbare energie optreedt Industriële en territoriale ecologie De industriële ecologie inspireert zich op natuurlijke ecosystemen om nieuwe vormen van stromen- of uitrustingsverdeling en van samenwerking tussen actoren die op een gegeven grondgebied samenwonen, te vinden. Een van zijn rechtstreekse toepassingen bestaat erin om ervoor te zorgen dat het afval van een bedrijf hulpbronnen worden voor een ander bedrijf (ook wel industriële symbiose genoemd). Een referentiemodel is de ervaring van Kalundbord of Denemarken die bestaat uit de ontwikkeling van een dicht netwerk voor de uitwisseling van water, energie en subproducten die afkomstig zijn uit verschillende industriële activiteiten op dezelfde site. De optimalisering van de productietechnieken en -wijzen kan men zowel bekijken op het niveau van een industriepark als op het niveau van een bepaalde bedrijvengroep. Irisfeer bijvoorbeeld, een project onder leiding van Citydev.Brussels, begeleidt bedrijven in Brusselse activiteitenparken om, op het vlak van energie en hulpbronnen, samenwerkingsverbanden op touw te PAGINA 10 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

10 zetten. Een van de uitvoeringsvoorbeelden is de terbeschikkingstelling van overtollig gedemineraliseerd water van een bedrijf aan een naburig bedrijf, wat zorgt voor een verbetering van het schoonmaakproces. De doelstelling is nu om de benadering waarbij hulpbronnen-afvalstoffen, energie, mobiliteit en diversiteit met elkaar worden uitgewisseld, breder ingang te doen vinden door zo kort mogelijke kringlopen te bevorderen en te vertrekken vanuit de concrete behoeften van de bedrijven. Er bestaan ook niet- «industriële» toepassingen: recent werd er een Brussels bier ontwikkeld op basis van onverkocht brood in de supermarkten. Een halve ton brood wordt gebruikt voor een brouwvat van liter. Elke fles (33 cl) bier bevat dus het equivalent van anderhalve snede brood De functionaliteitseconomie De basis van de functionaliteitseconomie (of «product-service systems») betekent dat het gebruik van een product eerder dan de eigendom ervan centraal staat om zo de afname van hulpbronnen te verminderen. Dit businessmodel breekt radicaal met de logica van het «volume» (= meer verkopen) om over te stappen naar een logica van de «waarde» (inspelen op een functie, een behoefte). De «liever-dienst-dan-product»-benadering maakt het mogelijk om de productie van immateriële hulpbronnen centraal te stellen van waarde/winstcreatiemodel door bedrijven, waarbij sommige verder kunnen gaan dan het eenvoudige inspelen op behoeften van de klanten en meer algemeen ten goede komen van de collectiviteit / gemeenschap (gezondheid, milieu, mobiliteit, ). Het is een formule die ook zorgt voor een nieuwe wind in de verhouding tussen bedrijven, klanten, maar ook openbare actoren met een logica van coöperatieve ecosystemen (bvb publiek-privaat samenwerkingsverband voor de installatie van Villo) Het is belangrijk om te beklemtonen dat de sterke dienst -dimensie van de functionaliteitseconomie kan bijdragen tot een meer lokale verankering van de ondernemingen en dus in aanmerking komt om een gunstige voedingsbodem te vormen voor een herlokalisering van de economie. In deze optiek, blijft een bedrijf eigenaar van de goederen die het ter beschikking stelt van zijn klanten: bijvoorbeeld, vervanging van de verkoop van het artikel door de verkoop van het gebruik van het goed (gefactureerde fotokopieën per eenheid en niet de verkoop van het toestel) of een mobiliteitsdienst eerder dan een voertuig (Cambio of Villo zijn Brusselse voorbeelden), Aangezien het model functionaliteitseconomie een logica inhoudt die breekt met het klassiek model om winst te creëren, moeten er begeleidingsprocessen voor de overstap ingevoerd worden om bedrijven en hun bedrijfsleiders te ondersteunen (2) Vraag, gedrag en beheer van de consumentenbehoeften De deeleconomie De deeleconomie of de samenwerkingseconomie dekt 3 realiteiten: de collaboratieve productie, de collaboratieve consumptie en de collaboratieve financiering. In het bijzonder op het niveau van de consumenten burgers, wijst de deeleconomie op de uitwisseling van goederen en diensten, gratis of betalend. In de mate waarin de consumenten zelf veranderen in producenten of dienstverleners, treedt men uit de klassieke economische schema s... De lokale of gewestelijke overheden hebben dus als rol om het kader aan te reiken, met name ten opzichte van de mededingingsregels of nog de volksgezondheid, zonder het ontstaan van deze activiteiten af te remmen of te beperken. 6 Bijvoorbeeld, de collaboratieve financiën (crowdfunding of geld lenen van peer to peer), een fab lab (samentrekking uit het Engels fabrication laboratory) die een plek is die openstaat voor het publiek waar 6 Deze denkoefening moet tegemoet komen aan drie voorwaarden om een kader aan te reiken voor de deeleconomie zonder haar te muilkorven: ten eerste, elke economische activiteit, hoe gedeeld ook, moet een bijdrage leveren aan de solidariteit (via de betaling van taksen en belastingen) en de financiering van de sociale zekerheid en deze bijdrage moet bijgevolg toelaten om sociale rechten op te bouwen (ziekteverzekering, werkloosheidsverzekering, enz.); ten tweede, een nieuw juridisch kader moet de omkadering van economische uitwisselingen tussen particulieren mogelijk maken waarbij de bescherming van de persoonlijke levenssfeer gerespecteerd blijft; ten derde, een nieuw statuut moet ontworpen worden en beantwoorden aan de bijzondere realiteit van de doelgerichte deelactiviteiten. Dit statuut moet het mogelijk maken voor de "collaboranten" om bijkomende inkomsten te verwerven, bij te dragen tot de solidariteit en sociale rechten op te bouwen die hen een sociale bescherming verzekeren. Zie de analyse 2014 Mohssin El Ghabri «De quoi airbnb et uber sont-ils le nom?». PAGINA 11 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

11 alle soorten hulpbronnen beschikbaar gesteld worden, met name een 3D printer of nog carpooling, verhuur tussen particulieren, gedeelde tuinen en collectieve stadsmoestuinen, de Repair Cafés, Verandering van aankoopgedrag van goederen en diensten Deze gedragsverandering heeft zowel betrekking op burgers, bedrijven als overheden. De verandering heeft in het bijzonder betrekking op: De overgang van consumptiewijzen (OCW): het gaat erom om de motivaties van de burgers in kaart te brengen; sleutelfactoren om de remmen en hefbomen voor een breuk met het eigendomsparadigma aan het licht te brengen (voor de functionaliteitseconomie en de deeleconomie) en om sensibiliseringsinstrumenten en maatregelen die de overheid moet nemen om het gebruik en hergebruik te promoten, te ontwerpen. De overgang van openbare instanties: aangezien de overheidsaankopen vaak geciteerd worden als hefboom om de ontwikkeling van innoverende businessmodellen te bevorderen, gaat het erom om een dialoog op te starten over het gebruik en hergebruik met de openbare besturen via rechtstreekse contacten en de organisatie van sensibiliserings-, informatie- en co-creatieworkshops Verantwoord aankopen De overheid, met inbegrip van het lokaal of gewestelijk niveau, kan een verantwoord overheidsaankoopbeleid uitbouwen, door de toekenning van eco-labels of door de verspreiding van informatie ten voordele van ecoproducten (paspoort producten) of van de eco-gedragingen in overeenkomst met de ordonnantie van mei 2014 met betrekking tot milieubedingen en ethische bedingen in de overheidsopdrachten De privébedrijven zijn, met hun aankoopbeleid, ook invloedrijke spelers met betrekking tot goederen die ze aan hun leveranciers vragen Soberheid en nadenken over de bevrediging van de consumentenbehoeften Verantwoord consumeren kan men op meerdere manieren begrijpen: een gematigde consumptie en die erop gericht is om enkel de behoeften van de mens te voldoen (en dus de aankopen beperken), de consumptie van producten of diensten waarvan de productie, het gebruik of het gebruiks- of levenseinde een minder grote impact hebben dan andere producten (bijvoorbeeld, heroplaadbare, gerecycleerde, recycleerbare of ontmantelbare producten, bio, enz.). Verantwoord consumeren kan zo heuse gedragsveranderingen beogen die in de richting gaan van meer duurzaamheid en kan dus de vervanging van producten door diensten bevatten, of nog de voldoening van behoeften door een immateriële eerder dan materiële consumptie ) Beheer van de hulpbronnen en de afvalstoffen Het concept van de circulaire economie beoogt om de economie te sturen in de richting van een rationeel en intelligent beheer van de hulpbronnen- van grondstoffen tot energie, over water, lucht, aarde en de bodem tot de biodiversiteit. Het doel van de milieuplannen is de hulpbronnen te vrijwaren. Wat betreft de afvalstoffen, is de schaal van Lansink een erkende norm, waarin prioriteit gegeven wordt aan de behandelingswijzen van de meest ecologische afvalstoffen: preventie, hergebruik, recyclage, verbranding. Ze wordt toegepast in het Afvalplan van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Hergebruik en voorbereiding voor hergebruik Door hergebruik en herstelling verlengen we het gebruik van een artikel door het een tweede leven te geven. Deze stappen staan dus centraal in het kader een economie die zijn hulpbronnen efficiënt gebruikt. Giften, uitwisselingen, herstellingen, verkopen zijn stuk voor stuk mogelijke manieren om producten die niet langer beantwoorden aan de behoeften van de consument in het circuit te houden en hun dumping te vermijden. De herstelling is bovendien een generator van een lokale en laag geschoolde economische activiteit. Deze bedrijfstakken kunnen betrekking hebben op producten of hun componenten, zoals bijvoorbeeld losse stukken die nog perfect werken en ook doorverkocht kunnen worden. De markt van de tweedehandswagens is een van de meest verspreide voorbeelden. Maar er zijn ook huishoudtoestellen die opgefrist worden en doorverkocht worden via de klassieke kanalen of via de sociale economie. Het hergebruik van kantoorinrichtingsmateriaal is ook een interessant voorbeeld in een streek waar heel veel bedrijven in de dienstensector gevestigd zijn. Een bedrijf stelt trouwens aan PAGINA 12 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

12 andere bedrijven voor om hun kantoormeubilair (tafels, kasten en stoelen) een nieuwe look te geven in plaats van die te vervangen Recycling Recycling staat, in al zijn vormen, centraal in de circulaire economie. Via recycling is het mogelijk om in de productiecyclus van een product, gebruik te maken van materialen waaruit een gelijkaardig product, dat einde levensduur is, was samengesteld of van overblijfselen van het productieproces en om een bijkomende ontginning van hulpbronnen te vermijden. Recycling moet niet alleen de voorrang krijgen op verbranding of begraving, men moet ook weten dat kringrecycling te verkiezen is boven down-cycling en dat selectieve inzamelingen nuttig kunnen zijn om de kwaliteit van de eindproducten te verzekeren. Bij een gesloten kringrecycling wordt de stof die afkomstig is van een productsysteem gerecycleerd in hetzelfde productsysteem. Bij een open kringrecycling wordt de stof gerecycleerd in een ander productsysteem. Het downcycling of ontcycleren is een procédé waarbij men afvalmateriaal of een nutteloos product transformeert in een nieuw materiaal of een minder hoogstaand of minder waardevol product. Upcycling of herwaardering is de zoektocht naar een nieuw gebruiksdomein voor materieel afval of een niet langer gebruikt product, zonder ingewikkelde transformatie Energieterugwinning Er is sprake van energieterugwinning wanneer er geen ander kanaal meer kan worden aangeboord. De uitdaging bestaat er dan in om de energie die vervat zit in het afval te kunnen hergebruiken Governance en territoriale hiërarchie. De circulaire economie zal pas volledig efficiënt zijn voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en voor de werknemers als het erin slaagt om het principe van het geschikte actieniveau te respecteren: met andere woorden, de circulaire economie moet uitgebouwd worden in combinatie met de ontwikkeling van meerdere grondgebiedgebonden niveaus en zich in de eerste plaats baseren op acties in korte economische circuits. Kort economisch circuit De circulaire economie mag dan nog gesloten kringen tot doel hebben, ze ontwikkelt zich het beste door circuits met een lokale, dus weinig delokaliseerbare waardeketting centraal te stellen in het belang van het milieu en van de lokale werkgelegenheid. De korte economische circuits laten toe om het aantal tussenstappen te verminderen en de afstand tussen producent en consument te verkleinen. Korte circuits verminderen dus de vervuiling verbonden aan het vervoer van de producten en bieden consumenten meer zicht op de gehanteerde Bron: ACR+, voorstelling GreenWeek, 4 juni 2014 productiewijze waardoor de consumenten ertoe worden aangezet om zichzelf milieuvriendelijker te gedragen en gezonder te leven, door het gebruik van vervuilende producten bijvoorbeeld te vermijden. Korte kringlopen bevorderen de relationele nabijheid tussen de actoren van een bedrijfstak en zetten aan tot samenwerkingsverbanden (tussen bedrijven, tussen overheden en private partners tussen verenigingsveldspelers en bedrijven ). Daarnaast is het beheer van grondgebiedgebonden hulpbronnen ook cruciaal: de verruimtelijking en de versmelting van functies in de stad (mogelijk gemaakt dankzij milieuvergunningen), de ruimte die is voorbehouden aan groene ruimtes en natuurbehoud zijn evengoed belangen die deel uitmaken van een filosofie over de schaarste en de ontginning van hulpbronnen en bijdragen tot het maatschappelijk welzijn in de stad. Bovendien draagt een grondgebiedgebonden benadering bij tot het versterken van de onderlinge afhankelijkheid tussen bedrijven en territoria. Met businessmodellen die een grotere betrokkenheid / inachtneming bevorderen van de impact die bedrijven kunnen hebben op het grondgebied waarin ze hun PAGINA 13 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015

13 activiteiten ontplooien (lokale jobcreatie, grondstoffen die in gesloten kring circuleren...) want wanneer een onderneming bijdraagt tot de veerkracht van het grondgebied, draagt ze ook bij tot haar eigen veerkracht als onderneming die deel uitmaakt van een economisch systeem. De ruimtelijke ordening heeft dus een grote invloed op de impact van de stadsactiviteiten op het milieu. Het ontwerp van de ruimtelijke ordening maakt deel uit van een stappenplan in circulaire economie. Het metabolisch bilan en de territorialisering zouden het mogelijk maken om verder te gaan in dat perspectief, meer in het bijzonder door in elk ontwikkelingsproject een milieudoorlichting toe te voegen. 7 De territoriale actoren spelen dus een cruciale rol, niet alleen in de sensibilisering maar ook meer globaal genomen in de volledige dynamiek die niet doorgevoerd kan worden zonder een aanpassing van de geldende reglementeringen en zonder de totstandkoming van een omgeving die is aangepast aan die nieuwe manier van denken. Het is aan hen om te zorgen voor de totstandkoming van een creativiteits- en innovatie-vriendelijk kader waarin de ideeën en de ontwikkeling van individuele en samenwerkingsprojecten mogelijk en begeleid zijn. De benadering is globaal. Ze heeft weliswaar betrekking op ondernemingen met industrieel karakter, maar ze is ook nuttig voor dienstenbedrijven, die op zoek zijn naar opportuniteiten in hun domein. 7 Vincent Calay, ULB-IGEAT, metabolisme en industriële ecologie - aansturings- en beoordelingsinstrumenten van duurzame ontwikkeling van Brussel, 2013 PAGINA 14 VAN13 - RAP_PARTIE1_ _EC_CONCEPTS.DOCX - 09/06/2015