Inventarisatie van aaltjeskennis in de teelt van sla

Transcriptie

1 Inventarisatie van aaltjeskennis in de teelt van sla L.P.G. Molendijk, W.T. Runia, T.G. van Beers Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Sector AGV december 2002 PPO Projectrapportnummer

2 2002 Wageningen, Praktijkonderzoek Plant & Omgeving BV. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving is niet aansprakelijk voor eventuele schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij gebruik van gegevens uit deze uitgave. Opdrachtgever: LTO werkgroep geïntegreerde aaltjesbeheersing Ruimte voor Groenten Projectnr Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Sector AGV Adres : Edelhertweg 1, Lelystad : Postbus 430, 8200 AK Wageningen Tel. : Fax : info@ppo.dlo.nl Internet : 2

3 Inhoudsopgave pagina 1 INVENTARISATIE VAN AALTJESKENNIS IN DE TEELT VAN SLASOORTEN Inleiding Aanpak rapportage De teelt van slasoorten Aaltjesinventarisatie Cysteaaltjes Wortelknobbelaaltjes Wortellesieaaltjes Stengelaaltjes Vrijlevende wortelaaltjes Witte vlekken LITERATUUR...10 BIJLAGE 1 REACTIE SLACOMMISSIE...11 BIJLAGE 2 AALTJESSCHEMA SLA

4 4

5 1 Inventarisatie van aaltjeskennis in de teelt van slasoorten. 1.1 Inleiding In de vollegrondsgroenteteelt is de aandacht van telers voor aaltjesproblemen beperkt. Achterblijvende kwaliteit en opbrengst van gewassen wordt te weinig in verband gebracht met mogelijk schadelijke niveaus van plantparasitaire aaltjes. Een uitzondering vormen telers van aardbeien en industriegroenten, die wel strategische keuzes maken op basis van de aaltjesproblematiek op hun percelen. De werkgroep geïntegreerde aaltjesbeheersing Ruimte voor Groenten wil hierin verandering brengen en heeft PPO-AGV opdracht gegeven aaltjeskennis van diverse gewassen te inventariseren en op schrift te stellen. Het betreft de gewassen prei, aardbei, spruitkool, andere koolgewassen (sluitkool, boerenkool, Chinese kool, paksoi en broccoli), industriegroenten, (was-, bos-, en winterpeen, schorseneren, erwt en boonsoorten), slasoorten, spinazie en asperges. In deze rapportages staan per groentegewas aangegeven welke aaltjesproblemen kunnen voorkomen en welke maatregelen genomen kunnen worden om ze te beheersen. Tevens wordt vermeld waar nog hiaten zijn in het onderzoek en hoe relevant het is deze alsnog in te vullen. 1.2 Aanpak rapportage In deze rapportage wordt de teelt van sla beschreven. Allereerst een beknopte beschrijving van de teelt met vermelding van het areaal en daarnaast aspecten, die een relatie hebben met de aaltjesproblematiek. Dit betreft voornamelijk grondsoort, teeltduur, zaai-, plant- en oogsttijdstip en indien van toepassing zaaidichtheden. Daarna volgt een beschrijving van de aaltjes die in de teelt van sla kunnen optreden. De aaltjes worden verdeeld in de volgende groepen: cysteaaltjes, wortelknobbelaaltjes, wortellesieaaltjes, stengelaaltjes en vrijlevende aaltjes. De symptomen aan gewas en wortels worden beschreven, de mate van schade die mogelijk is en of het gewas het aaltje vermeerdert en in welke mate, de zogenaamde waardplantstatus van sla. Vervolgens worden maatregelen aangegeven om aaltjesproblemen in de toekomst zoveel mogelijk te voorkomen. Tenslotte wordt vermeld welke witte vlekken er nog zijn in het onderzoek en hoe relevant het is deze alsnog op te vullen. Een schematische weergave van de gegevens staat aan het einde van de rapportage. Eventuele relevante literatuur is in een bijlage opgenomen. 5

6 1.3 De teelt van slasoorten Sla behoort tot de familie van de samengesteldbloemigen (Compositae). Het geslacht Lactuca omvat meer dan 200 botanische soorten waaronder de volgende cultuurgewassen: Lactuca sativa L. var. capitata: kropsla (boter-en ijsbergsla ) Lactuca sativa L. var. acephala of aurescens: pluksla Lactuca sativa L. var. acephala: krulsla (Lollo en eikebladsla) Lactuca sativa L. var. crispa of romana: bindsla Lactuca sativa L. var. secalina of longifolia: snijsla Lactuca sativa L. var. angustana of integrifolia: asperge-of stengelsla Veldsla is een uitzondering en behoort tot de familie van de Valeriaanachtigen (Valerianella locústa). Het areaal sla bedraagt 1082 ha (bron: CBS, 2001) Sla is een snelgroeiend gewas en gebruikt veel vocht. In verhouding tot het bladoppervlak is het wortelstelsel zwak ontwikkeld. Daarom moeten vocht en voedingsstoffen gemakkelijk opneembaar zijn. Sla groei op alle grondsoorten die aan deze voorwaarden voldoen. De teeltduur op het veld is afhankelijk van het seizoen circa 1 tot 2 maanden. Er wordt geplant vanaf half maart tot begin september en geoogst van mei tot oktober. 1.4 Aaltjesinventarisatie Cysteaaltjes Van de cysteaaltjes is alleen bekend dat het aardappelcysteaaltje Globodera spp. zich niet vermeerdert op sla en ook geen schade veroorzaakt. Van alle overige cysteaaltjes is geen schadegevoeligheid en waardplantstatus van sla onderzocht Wortelknobbelaaltjes Van de wortelknobbelaaltjes is bekend dat het noordelijk wortelknobbelaaltje Meloidogyne hapla zich slecht vermeerdert op sla en geen schade veroorzaakt op dit gewas. De slechte vermeerdering wordt veroorzaakt door de korte teelt. Als sla maar lang genoeg staat dan kunnen zich wel hoge dichtheden M. hapla ontwikkelen. In 6

7 potproeven is een opbrengstderving van 37% tot 81% vastgesteld bij een beginbesmetting van Meloidogyne hapla van 67 tot 1800 larven per 100 ml grond. Er vond geen vermeerdering van het aaltje plaats tijdens de teelt (Potter & Olthof, 1974). Meloidogyne chitwoodi en M. fallax kunnen beide sla aantasten, waarbij ze langgerekte knobbels zonder zijwortels vormen. Daarmee onderscheiden ze zich van M. hapla die een bossig wortelstelsel geeft met vertakte worteltjes op de knobbels, de zogenaamde spinnetjes. M.chitwoodi vermeerdert zich slecht op sla en geeft geen schade. De schadegevoeligheid en waardplantstatus van sla voor M. fallax is niet bekend Wortellesieaaltjes Wortellesieaaltjes (Pratylenchus soorten) hebben brede waardplantenreeksen en komen vooral op de zand-, dal- en lichte zavelgronden voor. Lesies op het wortelstelsel veroorzaken achteruitgang van de kwaliteit van het gewas en remmen de groei. Het wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans vermeerdert zich slecht op sla en veroorzaakt bij hoge dichtheden lichte schade in de vorm van slechte groei. Op twee lokaties, in Merselo en Meerlo, zijn proeven uitgevoerd in respectievelijk 2000 en 2001met diverse dichtheden Pratylenchus penetrans. Tot 400 larven per 100 ml grond zijn er geen betrouwbare verschillen geconstateerd in kropgewicht. Daarboven is het aantal waarnemingen te klein om een uitspraak te doen. Dit wordt nog onderzocht. De mate van vermeerdering is echter onder andere afhankelijk van de teeltduur. Binnen het bedrijfssystemen-onderzoek is in kropsla in drie opeenvolgende teelten geen vermeerdering gemeten (Koot & Kroonen-Backbier, 1999). Eerdere data vermelden sterke vermeerdering; deze waren mogelijk gebaseerd op gezaaide sla. Tegenwoordig wordt alle sla uitgeplant, wat de teeltduur sterk verkort en het risico op vermeerdering daardoor verkleint. De grondtemperatuur is ook een belangrijke factor voor de vermeerdering volgens Moretti et al. (1981). Bij 20 o C was de vermeerdering het grootst, bij 15 of 30 o C werd de vermeerdering onderdrukt maar ook de groei en de schade. De schadedrempel bleek bovendien cultivar afhankelijk. In Nederland is schade aan kropsla door Pratylenchus penetrans in de vorm van groeiachterstand (valplekken) een aantal keren vastgesteld bij een beginbesmetting van minimaal 80 larven per 100 ml grond. Het betrof wel percelen waar de groeiomstandigheden niet optimaal waren door onvoldoende bemesting, koude en te natte grond. Onder gunstige groeiomstandigheden was in zes jaar tijd nooit schade geconstateerd (Koot & Kroonen-Backbier, 1999). Dit is in overeenstemming met het Italiaanse onderzoek van Moretti. In potproeven in Canada is bij een beginbesmetting van 600 larven per 100 ml grond een opbrengstderving van 27% van het oogstbaar product vastgesteld (Potter & Olthof, 1974). Van het graanwortellesieaaltje Pratylenchus crenatus is geen schadegevoeligheid en 7

8 waardplantstatus bekend. Beheersmaatregelen Vlinderbloemigen moeten vermeden worden in het bouwplan indien er P. penetrans voorkomt. Ze laten hoge dichtheden achter. Biet is een goede voorvrucht voor een schadegevoelig gewas als schorseneer. De teelt van een groenbemester verlengt het groeiseizoen van P. penetrans en kan zo de populatie de winter door helpen. De teelt van Tagetes patula als zomerbraak is de beste bestrijdingsmethode. Dit gewas saneert de populatie volledig. Tagetes kan vanaf mei (vorstgevoelig) tot de eerste helft juli worden gezaaid. Er zijn twee tot drie maanden nodig voordat de hele bouwvoor intensief is doorworteld en Tagetes zijn sanerende werk heeft gedaan. Onkruidbestrijding in dit traag startende gewas vraagt veel aandacht. De wortellesieaaltjes vermeerderen zich anders op de onkruiden, waardoor de besmetting juist verder toeneemt Stengelaaltjes Er zijn geen gegevens over de waardplantstatus en schadegevoeligheid van sla voor de stengelaaltjes Ditylenchus dipsaci en Ditylenchus destructor Vrijlevende wortelaaltjes Er zijn geen Nederlandse onderzoekgegevens bekend omtrent schadegevoeligheid en waardplantstatus van sla voor alle vrijlevende plantparasitaire wortelaaltjes. Wel is in vruchtwisselingsproeven van de PD in de periode gebleken dat na een voorjaarsteelt van peen of andijvie de populatie van Rotylenchus robustus (=uniformis) kan toe- of afnemen in de zomerteelt. Toename treedt op onder sla gedurende een zomerteelt (PD, 1977). Pas bij zeer hoge besmetting van Rotylenchus uniformis treedt er schade op (PD, 1999). In Braziliaanse potproeven, uitgevoerd bij 21 o C bleek sla een goede waardplant te zijn voor Rotylenchus uniformis (Ferraz & Lear, 1976). Dit kan een probleem vormen wanneer sla wordt gevolgd door het schadegevoelige gewas peen. 8

9 1.5 Witte vlekken Schadegevoeligheid en waardplantstatus van slasoorten voor vrijlevende aaltjes. 9

10 2 Literatuur Ferraz, S. & Lear, B. The envolvement of Rotylenchus robustus, criconemoides curvatus and paratylenchus dianthus in carnation diseases. Experientiae, Orgão da universidade federal de vicosa. Vol. 22 dezembro 1976 número 11: Koot, P. & Kroonen-Backbier, B. Creatief omgaan met wortellesie-aaltje binnen de rotatie. PAV-bulletin Vollegrondsgroenteteelt - juni 1999 Moretti, F., Cotroneo, A. & Mancini, G., The reproduction and pathology of Pratylenchus penetrans on some varieties of lettuce. Revue Nématol. 4 (2): PD, Gewasbeschermingsgids 1999 van de Plantenziektenkundige Dienst. Ziekten en plagen van de groenteteelt in de open lucht, sla en ijsbergsla: 237 Plantenziektenkundige Dienst. Jaarboek 1977: Potter, J.W. & Olthof, T.H.A., Yield losses in fall-maturing vegetables relative to population densities of Pratylenchus penetrans and Meloidogyne hapla. Phytopathology, vol. 64, August:

11 Bijlage 1 Reactie slacommissie De slacommissie onderkent de aaltjesproblematiek maar noemt geen concrete praktijkproblemen bij de teelt van (ijsberg)sla. 11

12 12

13 Bijlage 2 Aaltjesschema sla Aaltjes Aardappelcysteaaltje Globodera rostochiensis/pallida Witte bietencysteaaltje Heterodera schachtii Gele bietencysteaaltje Heterodera betae Havercysteaaltje Heterodera avenae Klavercysteaaltje Heterodera trifloii f. sp. trifolium Erwtencysteaaltje Heterodera goettingiana Noordelijk wortelknobbelaaltje Meloidogyne hapla Graswortelknobbelaaltje Meloidogyne naasi Maïswortelknobbelaaltje Meloidogyne chitwoodi Bedrieglijk maïswortelknobbelaaltje Meloidogyne fallax Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Graanwortellesieaaltje Pratylenchus crenatus Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci Destructoraaltje Ditylenchus destructor sla - Tylenchorhynchus dubius Rotylenchus uniformis Trichodorus & Paratrichodorus spp. Tabaksratelvirus Schade Vermeerdering Onbekend Onbekend niet - - Actieve afname weinig - niet matig slecht sterk matig goed R rasafhankelijk 13