Aanwezig oratorium voor Pinksteren Tekst: Marijke de Bruijne Muziek: Anneke Plieger-van der Heide Peter Rippen Chris van Bruggen

Transcriptie

1

2 Aanwezig oratorium voor Pinksteren Tekst: Marijke de Bruijne Muziek: Anneke Plieger-van der Heide Peter Rippen Chris van Bruggen KOORBOEK

3 Nabestelling voor uitvoering Voor uitvoering in de gemeente kunnen de boeken van het Pinksteroratorium Aanwezig in de benodigde hoeveelheden afzonderlijk worden nabesteld en wel tegen de volgende prijzen: Partituur vanaf minimaal 3 stuks á 4,50 Koorboek, minimaal 5 stuks á 3,00 De gemeentezang, afgedrukt achterin de partituur, mag vrij worden gekopieerd (vergroot of verkleind op het gewenste formaat) in de liturgie van betreffende diensten. Kopiëren voor ander gebruik is niet toegestaan. Van het Pinksteroratorium Aanwezig zijn de liederen ook op CD verschenen, prijs 18,00. Teksten van Marijke de Bruijne van dit oratorium, Kerstoratorium als Appelbloesem in de winter en het Paasoratorium Als de graankorrel sterft zijn opgenomen in de bundel vierend dichterbij 5,50 Alle uitgaven zijn te bestellen bij uw boekhandel of rechtstreeks bij: Theologische uitgeverij NARRATIO, Postbus 1006, 4200 CA Gorinchem Tel of (genoemde prijzen zijn excl. Porti) CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Isbn x 1998 uitgeverij NARRATIO, Gorinchem e druk

4 AANWEZIG Met Pinksteren vieren wij dat God in de Heilige Geest of de Geest van God aanwezig is op aarde en in onze levens. De titel Aanwezig geeft aan dat God in de gestalte van zijn Geest altijd op aarde aanwezig is geweest en dat altijd zal zijn. De Geest van God, het levenschenkend en ordenend principe dat boven de chaos zweefde (Gen. 1:2) en al scheppend ordende, wordt ook wel de goddelijke Wijsheid genoemd, deel van God waarover in Spreuken 8 meer wordt verteld. Ook worden de Geest van God, de adem van God, de Wijsheid en de Heilige Geest gezien als een en dezelfde manifestatie van God op aarde. In het Oude Testament wordt de Heilige Geest de Geest van God of Gods Geest genoemd. De Geest van God werd in de kerk van de eerste eeuwen, met name in de Syrische kerk, als een vrouwelijk aspect van God ervaren. Zij werd zo aangeroepen en bezongen. Tot in de late Middeleeuwen zijn afbeeldingen bekend van de goddelijke, tronende Wijsheid, een vrouwelijke gestalte die met boeken in haar hand op een troon zit en geleerden en geestelijken onderwijst. Het oratorium bestaat uit drie gedeelten. Het eerste deel begint met een kort gedeelte uit de epiloog van als de graankorrel sterft. (oratorium voor de Veertigdagentijd en Pasen) en gaat verder bij Hemelvaart. De discipelen wachten in Jeruzalem op de beloofde Trooster. Daar stellen zij orde op zaken, bidden en spreken met elkaar. Dit leek mij de plaats om ons te realiseren dat de Geest van God die zich met Pinksteren manifesteert, er was voor de wereld werd geschapen en er altijd zal zijn. De namen van de bijbelboeken een keus uit veel meer die teksten geven over de Geest van God staan achter de gebruikte citaten. Hier volgen de precieze plaatsen: Job 28:12 en 23; Jezus Sirach 1: 4,5, 10a; Genesis 1:2; Spreuken 8:22-24; Psalm 104: 14,15 en 29,30. De aangehaalde gebeurtenissen uit het nieuwe testament komen uit Marcus1: 9-11 en Johannes 20:22. Dit eerste gedeelte eindigt met een noveen. Degenen die na de Hemelvaart in Jeruzalem wachtten op de komst van de Geest, hebben daar negen dagen om gebeden. Die tiende dag, en de vijftigste dag na Pasen verscheen de Geest van God. In de katholieke kerk werd de noveen een negendaags gebed, oorspronkelijk een gebed om de Geest, daarna een gebed dat negen dagen lang gebeden wordt bij belangrijke en dringende zaken. In het noveen wordt in ieder van de negen strofen een symbool of hoedanigheid van de Heilige Geest genoemd. De belangrijkste symbolen voor de Geest van God of de Heilige Geest zijn vuur en wind en de duif. Voor wind wordt ook wel (levengevende) adem gebruikt, zie psalm 104. In de Israël omringende landen zag men wind als waargenomen energie (o.m. de wekkende, warmende voorjaarswind) van de godheid. Onder bepaalde omstandigheden zag men vuur als zichtbaar geworden goddelijke energie. Oorspronkelijk zag men alle vuur afkomstig van de zon, het hemelvuur. In het Oude Testament manifesteert God zich herhaaldelijk in vuur. Ook water, waaruit alle leven is ontstaan, wordt in verband gebracht met het oerwater, waar de scheppende kracht van Gods adem overheen ging. Dit is een wat onbekender symbool van de Geest van God. Als Jezus gedoopt wordt in de Jordaan, daalt Gods Geest uit de hemel neer in de gestalte van een duif. Vanaf de vroegste christelijke tijd zien we op veel afbeeldingen van de aankondiging van Jezus geboorte, die van de Heilige Geest ontvangen is, een duif die dit symboliseert. In de bijbel zijn duiven verder boodschapsters en brengsters van vrede. De duif is bij ons vooral een vredessymbool geworden. In de bijbel wordt een wolk gezien als symbool voor Gods Tegenwoordigheid op aarde. Tijdens de woestijnreis van Israël ging de Heer in een wolkkolom voor hen uit om hen de weg te wijzen en s nachts in een vuurzuil om hen licht te geven. (Exodus 13:21) Het tweede deel behelst het bijbelse verhaal van Pinksteren, waar de Heilige Geest of Geest van God zich manifesteert in beelden van wind en vuur, waarna iedereen elkaar verstaat. Wij vieren met Pinksteren dat de vele talen die mensen zijn gaan spreken (het verhaal van de toren van Babel) waardoor zij elkaar niet verstaan, wordt omgezet in die ene taal van de Geest die iedereen verstond en verstaan kan. Tevens wordt in de kerk met Pinksteren het nieuwe verbond tussen God en de kerk gevierd, de geboorte van de kerk. Daar hoort de wet bij die Jezus vernieuwd had (Matteüs 22;37-40) en die wordt aangekondigd in Ezechiël 36:26 en 27 en in Jeremia 31:

5 In het derde deel wordt beschreven en bezongen wat de Geest van God tot op heden doet. Elk nieuw onderdeel wordt begonnen met de Geest van God, wie is de Geest en later de Geest is de Kracht, Aanwezigheid. Eerst worden de gaven van de Geest genoemd uit Jesaja 11:1 en 2, te weten: wijsheid, verstand, raad, sterkte, kennis en ontzag of eerbied voor God. Dan volgen de vruchten van de Geest uit Galaten 5:22, te weten: liefde, blijdschap of vreugde, vrede, geduld of lankmoedigheid, vriendelijkheid, goedheid, trouw of vertrouwen, zachtmoedigheid en zelfbeheersing. In de verschillende vertalingen worden de vruchten met verschillende woorden benoemd. Vervolgens wordt de aanwezigheid van God op aarde, in de stad, in de schepping en daardoor in het milieu en aan het einde van het leven bezongen. Het derde deel en daarmee het hele oratorium eindigt met een loflied op de Geest. Enkele liturgische suggesties. De liturgische kleur van Pinksteren is rood, kleur van vuur, energie en bloed, van de liefde, van het leven en van de Wijsheid. Bij: Het licht werd geroepen, (pag 16) kunnen (rode) waxinelichtjes of drijfkaarsen worden aangestoken die in een schaal water drijven. Bij de lezing van psalm 104: 14 en 15 kunnen het daarin genoemde gras (of een veldboeket), het brood, de wijn en de olie worden neergezet. Bij de lezing van psalm 104:29 en 30 (pag. 17) kunnen mensen (of kinderen) binnenkomen die allen gaven van de schepping meedragen om die in de ruimte neer te zetten: bloemen, groen, eerste kruiden, groenten of vruchten, geboortekaartjes. Maar ook gaven die de Geest aan mensen brengt in de vorm van kennis, zoals een verhaal, een kunstwerk, een mooi handwerk, muziekinstrumenten e.d. Tijdens de viering kunnen (papieren) duiven worden neergelaten of uitgedeeld. In de lezing Handelingen 2: 5-13 kan de lezing aangepast worden naar de eigen omstandigheden. In plaats van in de bijbel genoemde plaatsen en groepen mensen kunnen de wijken en straten waar de aanwezigen wonen worden gelezen, en/of de nationaliteiten van hen die in de viering aanwezig zijn. Gedurende dit hele tweede gedeelte, maar ook bij de slottekst van dit deel: Wie door de Geest is aangeraakt, kunnen een aantal rode fakkels of kaarsen worden doorgegeven. Ook kunnen de kaarsen worden aangestoken die ieder bij aanvang heeft gekregen. Hierbij kan men elkaar de vredesgroet geven, of een speciale pinkstergroet. Bij het lied De gaven van de Geest, kan bij iedere genoemde gave een rode bloem in een vaas worden gezet, in totaal zeven. Bij het lied De vruchten van de Geest kunnen allerlei vormen van vruchten worden neergelegd, concrete zowel als overdrachtelijke. Of bijvoorbeeld puzzelstukken. Op elk stuk staat een vrucht genoteerd. Samen vormen zij bijvoorbeeld een pinkstersymbool. Er kan een liturgisch geschikt bloemstuk voor Pinksteren in de vierruimte worden neergezet. En natuurlijk kan men bij het slotlied elkaar een hand geven of de vredesgroet doorgeven. Marijke de Bruijne

6 Bij de muziek Het oratorium voor Pinksteren is, evenals de vorige oratoria, * ) geschreven voor de viering. De muziek vraagt een actieve rol van de zingende gemeente. Een korte instudeersessie voor de viering is wenselijk om iedereen vertrouwd te maken met de muziek. Sommige liederen hoeven niet te worden doorgenomen voor de viering, omdat de beurtzang tussen solisten, koor en gemeente zo is gekozen dat de gemeente de melodie tijdens de viering leert. In sommige kerken is het inmiddels gewoonte geworden om gebruik te maken van gelegenheidskoren. Voor de uitvoering van dit oratorium kan een dergelijk gelegenheidskoor goede diensten bewijzen. Het staat de gebruiker vrij bepaalde gedeelten eenvoudiger uit te voeren. Zo is het bijvoorbeeld bij sommige liederen mogelijk de meerstemmigheid van het koor te laten vervallen en te vervangen door een éénstemmige uitvoering. Als dit niet mogelijk is (bij polyfone gedeelten) kunnen ook enkele solostemmen goede diensten bewijzen. De instrumentale bezetting is eenvoudig gehouden. Als een kerk niet beschikt over een orgel én een piano, kan desgewenst één toetsinstrument worden weggelaten. Bij het lied Aan het einde van het leven is een extra begeleiding geschreven die als bijlage is toegevoegd. De fluitpartij van de originele versie vraagt om een behoorlijke speeltechniek van de fluitist. Bij de begeleiding zoals genoteerd in de bijlage is geen solo-instrument nodig. De muziek is geschreven door de musici van de Pepergasthuiskerk in Groningen. In de vieringen van de Stichting Oecumenische Vieringen Groningen hebben sommige liederen al geklonken. Verschillende liederen kunnen ook los van het Pinksterfeest uitstekend functioneren. De naam van de componist staat boven de liederen aangegeven met deze kanttekening dat sommige liederen door één van de andere componisten is voorzien van een begeleiding c.q. fluitpartij. De muzieknotatie voor de gemeente is evenals de fluitpartij als bijlage in het partiturenboek opgenomen. U bent vrij om deze notatie in te passen in de eigen gedrukte orde van dienst. We hopen dat ook dit oratorium in veel vieringen mag klinken. Chris van Bruggen Anneke Plieger-van der Heide Peter Rippen * CD en muziek van het Kerstoratorium Als appelbloesem in de winter en het oratorium voor de Veertigdagentijd en Pasen Als de graankorrel sterft zijn eveneens verkrijgbaar bij de theologische uitgeverij NARRATIO, Postbus 1006, 4200 CA Gorinchem. Tel

7 Inhoudsopgave Voorwoord Deel 1: De aanwezigheid van de Geest van God op aarde proloog Wij vieren vandaag het feest 7 Veertig dagen lang 9 Maar als zij dat vertelden 9 Wat in hem aan hen verscheen 10 Maar als wij dat vertellen 10 De aanwezigheid van de Geest van God op aarde En wachtend op de Geest beloofd 11 Want de wijsheid 12 Zo was hij zeer aanwezig 13 Voor alle andere dingen 14 Toen de wereld werd geschapen 14 Zij was de wind van God 16 Gaat Gods adem over de aarde 16 O kijk toch naar die bomen 17 Zo gaat de geest van God 18 In Geest en water 18 Noveen Wij wachten op de Geest beloofd 19 Deel 2: Het Pinksterfeest Geweldige gedreven wind 24 De stad was vol en feestelijk druk 25 Samen worden woorden taal 29 Ik stort mijn Geest op ieder 29 Geschreven in ons hart een wet 30 Deel 3: De Geest van God op aarde in onze tijd De gaven van de Geest De gave van 33 Wie zich laat leiden door de Geest 35 De vruchten van de Geest De eerste is liefde 36 Wie zich laat leiden door de Geest 36 De gestalten van de Geest De zon die schittert op de golven 37 Zoals het onkruid groeien 40 De schoonheid van de schepping 46 De oude, oude wereld 47 Dat mag blijven wat er is 47 De steeds weer jonge aarde 48 Dat mag blijven wat er is 48 Aan het einde van het leven 49 De Geest van God is als een dans 51 Wie door de Geest is aangeraakt 52

8

9

10

11