Ontwikkeling en adaptatie in planten

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ontwikkeling en adaptatie in planten"

Transcriptie

1 Ontwikkeling en adaptatie in planten Kirsten ten Tusscher Theoretical Biology & Bioinformatics Group Department of Biology, Faculty of Science Utrecht University, The Netherlands

2 Planten zijn geen dieren ;) Fundamenteel andere ontwikkelingsbiologie Meeste organen worden postembryonaal gevormd Gaat gedurende hele levensloop door Omgeving sterk van invloed op uiteindelijke uitkomst

3 Planten zijn geen dieren ;) Fundamenteel andere ontwikkelingsbiologie Cellen zijn omgeven door celwand Cellen kunnen dus niet van buurman veranderen Geordende volgorde van stamcellen delende cellen strekkende cellen gedifferentieerde cellen Elk nieuw orgaan vereist nieuwe groep stamcellen

4 Auxine regelt zowel ontwikkeling als tropismes Ontwikkelling: Auxine maxima and gradienten - vorming en handhaving van wortel en scheut meristemen - initiatialisatie van nieuwe laterale wortels en scheuten - prepatroon voor blad venation - inductie van blad rand patroon Tropismes: Asymmetrische auxine patronen leiden tot ongelijke groei en daardoor buiging richting licht, water, nutrienten, of weg van zout of schaduw

5 Leidt tot paradoxaal conflict Ontwikkeling vereist stabiele auxine gradient Tropismes vereisen flexibele auxine gradient

6 Plethora's, simpele uitvoerende kracht van auxine? Auxine induceert expressie van PLT genen Leidt tot gradient lijkend op auxine gradient Patroon correleert met stamcellen + ontwikkelingszones

7 Vraag Hoe kan auxine zorgen voor zowel stabiele ontwikkeling van plant (vereist stabiele gradient) flexibele aanpassing aan omgeving (vereist flexibele gradient) Wat is de rol van de PLTs hierin? Alleen tussenpersoon tussen auxine en uit te voeren processen? Helpen zij op de een of andere manier dit conflict op te lossen? En zo ja hoe dan?

8 Aanpak: Multischaal modelering -in combinatie met experimentenniet bottom-up: overvloed aan detail niet haalbaar op niveau hele wortel Niet top-down: we weten de regels nog niet laat geen emergente processen toe Middle-out: de cel als basis Naar onder: welke subcellulaire processen essentieel? Naar boven: welke weefsel processen essentieel?

9 Multischaal model voor plant wortel groei en adaptatie Wortel architektuur & cel groei dynamica

10 Auxine dynamica & gradient formatie Auxine dynamica Productie en afbraak Diffusie in cellen en celwanden Apolar opname in cellen Polaire efflux van cellen: PINs PIN patroon leidt tot auxine gradient Binnenste cellagen: PINs naar beneden Buitenste cellagen: PINs omhoog en naar binnen Leidt to auxine recycle-fontein Leidt to maximum en gradient

11 PLTs bepalen locatie van zones (stam cel, deling, strekking, differentiatie) PLTs controleren transities tussen zones onafhankelijk van auxine

12 Langdurig hoge auxine concentraties nodig voor PLT expressie Wortels behandeld met IAA en NPA Alleen langdurig hoge auxine concentraties leiden tot PLT expressie Stop dit in het model: Vertraagde activatie van PLTs door auxine

13 Wat wiskunde en informatica details Gen expressie: Differentiaal vergelijkingen voor productie en degradatie: Auxine transport: Partiele differentiaal vergelijkingen ivm transport Cel ontwikkeling: Regels voor deling, expansie en differentiatie van cellen

14 Een belangrijke taak van modellen is om te falen! Model genereert PLT maximum maar totaal geen gradient! PLT gradient is dus duidelijke geen simpele readout van auxin gradient Duidelijk signaal dat we nog niet voldoende weten! Wat zorgt dan wel voor de PLT gradient?

15 Op zoek naar een mechanisme voor de PLT gradient Clonale expressie van PLT buiten normale domein Green: PLT expressie Red: PLT protein Rood > Groen! Eiwit beweegt naar cellen buiten expressie domein!

16 Model voorspelling 1: Effectief cel-cell transport van PLTs vereist stabiel eiwit Fast PLT turnover Slow PLT turnover Fast PLT turnover Slow PLT turnover

17 Model voorspelling 2: Eiwit stabiliteit zorgt voor groei verdunning Welke andere gevolgen heeft een sterk stabiel eiwit? Simuleer groei in afwezigheid van cell-cell transport Eiwit stabiliteit leidt tot groei verdunning: aanwezigheid van eiwit in dochtercellen die het gen niet meer expressen door langzame afbraak (lagere concentratie oudere cel).

18 Cel-cel transport en groei verdunning leiden samen tot PLT gradient Cell-to-cell movement alone Mitotic segregation alone Cell-to-cell movement and mitotic segregation

19 Experimentele validatie van voorspellingen Stabiel eiwit (H2B, nucleosomal) met PLT2 promotor Instabiel eiwit (CYCB1, cell cycle) met PLT2 promotor Stabiel eiwit leidt tot gradient Instabiel eiwit leidt tot lokaal maximum PLT gen expressie idd heel lokaal eiwit stabiliteit belangrijk voor PLT gradient Remmen van celdeling verkort de gradient groei verdunning idd ook van belang

20 Auxine en PLTs: Twee heel verschillende gradienten Auxine gradient is het resultaat van PIN auxine transport. Kan snel veranderen als bijv. orientatie van PINs veranderen. PLT gradient is het resultaat van PLT transcripte onder langdurig hoge auxine concentraties en langzame verplaatsing door cel-cel transport en groei verdunning. Verandert langzaam als gevolg van veranderingen in auxine concentraties, celdelingssnelheid of mate waarin plasmodesmata open staan Doet auxine naast PLT inductie nog meer?

21 PLT-onafhankelijke effecten van auxine Auxine beinvloed snelheid van groei, deling, expansie en differentiatie van cellen Dual control architecture: Auxin PLT locatie van zones (langzaam) Auxin snelheden in zones (snel) Wat is de functie hiervan?

22 Simuleren van wortel gravitropisme -tijdelijke auxine asymmetrie leidt tot buigingonder gravitropisme, vallen eiwitkorrels naar de onderkant van gespecialiseerde cellen in de columella, waardoor PIN3 naar beneden gaat wijzen en auxine meer naar beneden gaat Vanneste & Friml, Cell, 2009 Simuleer periodiek gravitropisme dmv rhythmisch veranderen van PIN orientatie patroon in columella cellen

23 Wortel gravitropisme -dynamisch auxine and stabiele PLTs-

24 Wat als?: doing the impossible! - Het belang van een stabiele PLT gradient Wat als PLTs wel gewoon readout van auxine zijn? Verlies van gecoordineerde differentiatie volgorde!

25 Conclusie / Samenvatting

26 En hoe nu verder? Auxine induceert expressie van PLTs PLTs induceren auxine transport + biosynthese genen Belangrijk voor vorming stam cel niche? Belangrijk voor afstand zijorganen?

27 Gedaan in samenwerking met Prof. Ben Scheres (Wageningen) Dr. Ari Pekka Mahonen (Helsinki)

28 Vragen?

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/47238 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Philipsen, Cheryl Title: Unraveling the auxin mechanism in 2,4-D induced somatic

Nadere informatie

De logica van bacteriele groei

De logica van bacteriele groei The dream of every cell is to become two cells (Francois Jacob, 1971) De logica van bacteriele groei Bij ideale condities: dubbeling binnen 20 min een top-downbenadering Na 24 uur: 1021 cellen Hoe krijgt

Nadere informatie

Biologie VWO thema: Planten Tweede deel. Docent: A. Sewsahai

Biologie VWO thema: Planten Tweede deel. Docent: A. Sewsahai Biologie VWO thema: Planten Tweede deel Docent: A. Sewsahai opname, afgifte, transport en opslag van stoffen, stevigheid en bescherming Doelstellingen: De student moet de processen van ontkieming en groei

Nadere informatie

Samenvatting. de differentiatie van cellen;

Samenvatting. de differentiatie van cellen; Samenvatting Groei en ontwikkeling. Elk organisme, of het nu een mens, een plant of een bacterie is, heeft ermee te maken. Het iszelfs zo belangrijk datleven simpelweg niet zou kunnen bestaan zonder groei

Nadere informatie

Hoofdstukken 2 en 3 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

Hoofdstukken 2 en 3 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 De architectuur van planten wordt bepaald door strak gereguleerde ontwikkelingsprocessen, die in belangrijke mate worden gestuurd door het plantenhormoon auxine. Auxine is initieel ontdekt als het signaalmolecuul

Nadere informatie

Samenvatting. 07 sam+.indd :23:49

Samenvatting. 07 sam+.indd :23:49 Samenvatting Planten zijn sessiel, met andere woorden, zij brengen hun hele leven door op één plek. Om te overleven moeten planten direct kunnen inspelen op een constant veranderend leefmilieu, wat betreft

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting De gist Saccharomyces cerevisiae is bij de meeste mensen bekend onder de naam bakkersgist. De bekendste toepassing van deze gist is het gebruik voor het rijzen van brood, maar

Nadere informatie

Membranen, membraantransport en cytoskelet Versie 2015

Membranen, membraantransport en cytoskelet Versie 2015 Membranen, membraantransport en cytoskelet Versie 2015 Vragen bij COO over hoofdstuk 11, 12 en 17 van Alberts Essential Cell Biology, 4e druk Membranen 1. Je wordt gevraagd een kunstmatige membraan te

Nadere informatie

Inzicht in de fundamentele basis van vegetatieve vermeerdering in tulp en lelie. Richard Immink, 4 Oktober 2016

Inzicht in de fundamentele basis van vegetatieve vermeerdering in tulp en lelie. Richard Immink, 4 Oktober 2016 Inzicht in de fundamentele basis van vegetatieve vermeerdering in tulp en lelie Richard Immink, 4 Oktober 2016 Seksuele reproductie (bloei) vs. Vegetatieve reproductie/vermeerdering 2 Natuurlijke vegetatieve

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 8

Samenvatting. Chapter 8 Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Een organisme bestaat uit verschillende weefsels, die opgebouwd zijn uit cellen. Cellen zijn dus de bouwblokken van elk levend organisme. De ontwikkeling van slechts een

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting Gisten zijn ééncellige organismen. Er zijn veel verschillende soorten gisten, waarvan Saccharomyces cerevisiae, oftewel bakkersgist, de bekendste is. Gisten worden al sinds de

Nadere informatie

Indeling. -Ontdekking -Vormen -Synthese -Transport -Fysiologische processen

Indeling. -Ontdekking -Vormen -Synthese -Transport -Fysiologische processen Plantenhormonen Indeling -Ontdekking -Vormen -Synthese -Transport -Fysiologische processen Plantenfysiologie in een notendop -Fysiologie = studie van werking van een organisme en welke mechanismes erachter

Nadere informatie

Samenvatting. Figuur 2

Samenvatting. Figuur 2 Cellen, de bouwstenen van ons lichaam, zijn verassend goed georganiseerde systemen. Verrassend, aangezien cellen erg klein zijn. Een typische cel in ons lichaam is tientallen micrometer in doorsnede, duizend

Nadere informatie

Structuur, vorm en dynamica van biologische membranen

Structuur, vorm en dynamica van biologische membranen SAMENVATTING Structuur, vorm en dynamica van biologische membranen Biofysica is de studie van de natuurkunde achter biologische processen. Haar werkterrein is voornamelijk de individuele cel. Cellen zijn

Nadere informatie

Samenvatting. Het heterogene membraan - van lipide domeinen tot de effecten van kromming

Samenvatting. Het heterogene membraan - van lipide domeinen tot de effecten van kromming Samenvatting Het heterogene membraan - van lipide domeinen tot de effecten van kromming Het celmembraan aan de buitenkant van elke cel is essentieel voor het leven. Het membraan is niet alleen een scheidingswand,

Nadere informatie

94 Samenvatting te vervormen, wordt de huid bijzonder stijf bij grotere vervormingen. Uit onderzoek is gebleken dat deze eigenschap deels toe te schri

94 Samenvatting te vervormen, wordt de huid bijzonder stijf bij grotere vervormingen. Uit onderzoek is gebleken dat deze eigenschap deels toe te schri Samenvatting De biofysica kan worden beschouwd als het grensgebied tussen de natuurkunde en de biologie. In dit vakgebied worden natuurkundige methoden gebruikt om biologische systemen te analyseren en

Nadere informatie

Samenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor.

Samenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor. Samenvatting Het immuunsysteem Het menselijke lichaam bevat een uniek systeem, het immuunsysteem, wat ons beschermt tegen ongewenste en schadelijk indringers (ook wel lichaamsvreemde substanties of pathogenen

Nadere informatie

Genen & embryo s. Wat kan, wat mag, wat willen we? René Fransen

Genen & embryo s. Wat kan, wat mag, wat willen we? René Fransen Genen & embryo s Wat kan, wat mag, wat willen we? René Fransen Genen en embryo s Deze lezing: Introductie genen en gentechnologie Meer gentechnologie: crispr/cas9 Genetische modificatie van embryo s Drie-ouder

Nadere informatie

Examenprogramma biologie havo

Examenprogramma biologie havo Examenprogramma biologie havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2 Analyse

Nadere informatie

Boombiologie. Basiskennis 1. Boomanatomie (1) Boomanatomie (3) Boomanatomie (2) Het samenstel van deze organen vormen samen een organisme: de boom

Boombiologie. Basiskennis 1. Boomanatomie (1) Boomanatomie (3) Boomanatomie (2) Het samenstel van deze organen vormen samen een organisme: de boom Boomanatomie (1) Boombiologie Alle levende organismen hebben dezelfde opbouw: Basis is cellen, weefsels en organen Cellen zijn bouwstenen van structuur Gespecialiseerde structuren heten meristeemweefsel

Nadere informatie

Examen Voorbereiding Cellen

Examen Voorbereiding Cellen Examen Voorbereiding Cellen Teylingen College Leeuwenhorst 2015/2016 Thema 2 Cellen Begrippenlijst: Begrip Organellen Plastiden Stamcellen Embryonale stamcellen Adulte stamcellen Endoplasmatisch reticulum

Nadere informatie

Algemene Samenvatting

Algemene Samenvatting Algemene Samenvatting e vitamine metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine ( ) speelt een sleutelrol bij het handhaven van de calcium homeostase door middel van effecten op de darm, het bot en de nier. e metaboliet

Nadere informatie

1 (~20 minuten; 20 punten)

1 (~20 minuten; 20 punten) TENTAMEN Moleculaire Cel Biologie (8A840) Prof. Dr. Ir. L. Brunsveld & Dr. M. Merkx 27-01-2012 14:00 17:00 (totaal 100 punten) 6 opgaven in totaal + 1 bonusvraag! (aangegeven tijd is indicatie) Gebruik

Nadere informatie

signaaltransductie cascades geactiveerd worden. Dit biedt de mogelijkheid om zowel het gedrag van actine als de regulerende signaaltransductieroutes

signaaltransductie cascades geactiveerd worden. Dit biedt de mogelijkheid om zowel het gedrag van actine als de regulerende signaaltransductieroutes Samenvatting Organismen op aarde ontwikkelen zich in de aanwezigheid van zwaartekracht. Een goede mogelijkheid om onderzoek te doen naar de invloed van zwaartekracht op organismen is het blootstellen van

Nadere informatie

Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4

Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 SAMENVATTING De studie naar het werkingsmechanisme van het plantengroeihormoon auxine heeft een relatief lange geschiedenis, en mede daardoor is auxine één van de best bestudeerde plantenhormonen. Auxine,

Nadere informatie

Examenprogramma biologie havo

Examenprogramma biologie havo Examenprogramma biologie havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2 Analyse

Nadere informatie

Samenvatting voor niet-ingewijden

Samenvatting voor niet-ingewijden Het immuun systeem Het immuun systeem is erg complex en vele celtypes dragen bij aan de bescherming tegen virussen en bacteriën. Voor het begrip van dit proefschrift zijn vooral de T cellen van belang.

Nadere informatie

De cel, didactische schrijfopdracht 4 VMBO T Een reis door de subcellulaire structuur van de cel

De cel, didactische schrijfopdracht 4 VMBO T Een reis door de subcellulaire structuur van de cel De cel, didactische schrijfopdracht 4 VMBO T Een reis door de subcellulaire structuur van de cel Auteurs: Sjoerd Schouten & Kelly Simons Studentnr: 0889861, 0879682 Datum: 8 Februari 2015 instituut: Hogeschool

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Hematopoiesis Een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed waarin zich miljarden cellen bevinden. Deze cellen zijn onder te verdelen op basis van

Nadere informatie

Cover Page. Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan Issue Date:

Cover Page. Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45888 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 112 NEDERLANDSE SAMENVATTING Immuunsysteem Het immuunsysteem bestaat uit een samenwerkingsverband tussen verschillende cellen in het lichaam die samenwerken om schadelijke cellen en organismen (kankercellen,

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29019 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Ariotti, Silvia Title: Function and behavior of CD8+ T cells in the skin Issue

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De rol van proteïne kinase A in de vorming van galkanaaltjes door levercellen Een mens is opgebouwd uit cellen. Iedere cel is omgeven door een membraan die de inhoud van de cel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 171 172 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Met vaccinaties kunnen veel ziektes voorkomen worden, zoals de mazelen, de rode hond en de griep. Echter een vaccin voor het voorkomen van kanker

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Archaea en hyperthermofielen De levende organismen op onze aarde kunnen verdeeld worden in twee groepen, de prokaryoten en de eukaryoten. Eukaryote cellen hebben een celkern, een

Nadere informatie

Archaebacteriën. Eubacteriën. Eukaryoot

Archaebacteriën. Eubacteriën. Eukaryoot H5n 10-09-2001 16:41 Pagina 100 Samenvatting De gist Saccharomyces cerevisiae is bij de meeste mensen bekend als bakkersgist en wordt behalve voor het bereiden van brood onder andere ook gebruikt voor

Nadere informatie

Uitzaaiing: de rol van tumorstamcellen

Uitzaaiing: de rol van tumorstamcellen Uitzaaiing: de rol van tumorstamcellen 19de Antoni van Leeuwenhoek symposium 13 juni 2013 Ed Roos 1 Kennis over uitzaaiing is nog beperkt Uitzaaiing is een ingewikkeld proces, met veel onwaarschijnlijke

Nadere informatie

StAR Search. De functie van het StAR eiwit bij de steroïdogenese. Marjolein van Uitert, Kim Vane, Bart Raven en Arjen van Norel 1/25

StAR Search. De functie van het StAR eiwit bij de steroïdogenese. Marjolein van Uitert, Kim Vane, Bart Raven en Arjen van Norel 1/25 StAR Search De functie van het StAR eiwit bij de steroïdogenese Marjolein van Uitert, Kim Vane, Bart Raven en Arjen van Norel 1/25 Inhoud Lipoid CAH Ontdekking van StAR Het StAR eiwit Modellen over werking

Nadere informatie

Een persoon raakt opgewonden en begint te hyperventileren. Om de hyperventilatie te stoppen, pakt hij een plastic zak.

Een persoon raakt opgewonden en begint te hyperventileren. Om de hyperventilatie te stoppen, pakt hij een plastic zak. Examentrainer Vragen Hyperventilatie Het overmatig snel verversen van de lucht in de longen wordt hyperventilatie genoemd. Door bewust of onbewust snel in en uit te ademen, daalt de concentratie van CO

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 190 Nederlandse samenvatting In de samenleving is het tekort aan donororganen een algemeen bekend feit. Daarnaast zijn er diverse risico s verbonden aan orgaan- en weefseltransplantaties,

Nadere informatie

Het plantenhormoon auxine, ofwel indol-3-azijnzuur (IAA), speelt een centrale rol bij de ontwikkeling van planten. Ontwikkelingsprocessen zoals embryogenese, phylotaxis en de geo- of fototrope groei worden

Nadere informatie

Samenvatting 95 SAMENVATTING

Samenvatting 95 SAMENVATTING Samenvatting Samenvatting 95 SAMENVATTING Tijdens de ontwikkeling en groei van een solide tumor, staan de tumorcellen bloot aan een gebrek aan zuurstof (hypoxie). Dit is het gevolg van de snelle groei

Nadere informatie

Begrijpen van Hartritmestoornissen

Begrijpen van Hartritmestoornissen Begrijpen van Hartritmestoornissen Wat zijn hartritmestoornissen? Hoe kunnen modellen helpen om ze: beter te begrijpen vaker te voorkomen effectiever te behandelen Elektrische fibrillatie is bijvoorbeeld

Nadere informatie

Cytoskelet Onderstaande 13 vragen verschijnen at random, dat betekent dat ze niet altijd in dezelfde volgorde komen.

Cytoskelet Onderstaande 13 vragen verschijnen at random, dat betekent dat ze niet altijd in dezelfde volgorde komen. Cytoskelet, celverbindingen, membranen en membraantransport (COO 3) Vragen bij de oefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 7 en 8 van Unit 1 van Biology, Campbell, 10 e druk Versie 2014-2015

Nadere informatie

BOOMVERZORGING. Plantkunde

BOOMVERZORGING. Plantkunde BOOMVERZORGING Anatomie en Fysiologie Willy Verbeke, 2008 Met dank aan Rebecca Devlaeminck Anatomie : - Weefsels - Stengel - Wortel - Blad Fysiologie : - Fotosynthese - Ademhaling - Verdamping Plantkunde

Nadere informatie

Samenvatting biologie thema 2

Samenvatting biologie thema 2 Samenvatting biologie thema 2 Doelstelling 1 Je moet in een context een cel kunnen beschrijven als zelfstandig functionerende biologische eenheid. - Zelforganisatie is zichtbaar in de structuur van cellen

Nadere informatie

Quiz 2015. Experimentenwedstrijd Antwoorden. Playful Science 9

Quiz 2015. Experimentenwedstrijd Antwoorden. Playful Science 9 Experimentenwedstrijd Antwoorden. Playful Science 9 1. De energie voor de samentrekking van skeletspieren wordt geleverd door ATP. Spieren hebben slechts een kleine hoeveelheid ATP in voorraad. Eenmaal

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Eukaryotische cellen bevatten een celkern welke in hoge mate georganiseerd is. De celkern bevat naast genetische informatie,

Nadere informatie

Intermezzo, De expressie van een eiwit.

Intermezzo, De expressie van een eiwit. Samenvatting Bacteriën leven in een omgeving die voortdurend en snel verandert. Om adequaat te kunnen reageren op deze veranderingen beschikken bacteriën over tal van sensor systemen die de omgeving in

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 145 Nederlandse samenvatting De nieren hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam: ze zijn onder andere verantwoordelijk voor het zuiveren

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 1 en 2

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 1346 woorden 25 november 2002 5,4 18 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Ecosysteem: Is een ruimtelijke eenheid bepaald door

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Dit proefschrift behandelt moleculaire veranderingen die plaatsvinden in de hersenen van de rat na blootstelling aan morfine, een verslavende stof. Dit type onderzoek is zowel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 7 Nederlandse samenvatting Elske Kusters 155 H1.7_ELSKE.indd 155 17-05-11 12:57 chapter 7 156 H1.7_ELSKE.indd 156 17-05-11 12:57 Samenvatting van het proefschrift Genetische Controle van Meristeemidentiteit

Nadere informatie

Sphingolipids, rafts and multidrug resistance Hinrichs, Joann Wilhelm Jakob

Sphingolipids, rafts and multidrug resistance Hinrichs, Joann Wilhelm Jakob Sphingolipids, rafts and multidrug resistance Hinrichs, Joann Wilhelm Jakob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Samenvatting Agrobacterium tumefaciens is een Gram-negatieve bacterie, die van nature voorkomt in de grond. In dicotyle planten veroorzaakt hij een ziekte die zich uit in de vorming

Nadere informatie

Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Scholen Gemeenschap Lelydorp [HHS-SGL) Docent: A. Sewsahai

Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Scholen Gemeenschap Lelydorp [HHS-SGL) Docent: A. Sewsahai Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Scholen Gemeenschap Lelydorp [HHS-SGL) Docent: A. Sewsahai Thema: Planten Boek: 5H Doelstellingen: De student moet weten hoe geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen

Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen Samenvatting Biologie Thema 1: Organen en cellen Samenvatting door M. 721 woorden 15 januari 2014 7,1 28 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Organismen Organismen is een levend wezen:

Nadere informatie

Examenprogramma biologie vwo

Examenprogramma biologie vwo Examenprogramma biologie vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Structuren

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33222 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33222 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33222 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Braak, Bas ter Title: Carcinogenicity of insulin analogues Issue Date: 2015-06-18

Nadere informatie

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Tot voor kort werd de relatie tussen bloemplanten en hun bestuivers vooral gezien als gespecialiseerd en wederzijds sterk aangepast. Specialisatie betekent in dit geval dat één

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Chapter 8 112 Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Insulin induceert complexe responsen in perifere weefsel zoals de skeletspier, vet, hart, lever en het brein om

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19772 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19772 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19772 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bertens, Laura M.F. Title: Computerised modelling for developmental biology :

Nadere informatie

ZONDER CELDELING GEEN KANKER

ZONDER CELDELING GEEN KANKER DE GEMENE DELER ZONDER CELDELING GEEN KANKER Naam: Klas: Datum: ZONDER CELDELING GEEN KANKER HAVO Celdeling is cruciaal voor het leven van organismen, en wordt dan ook heel nauwkeurig gereguleerd. Wanneer

Nadere informatie

hij deze richting heeft bepaald, hoe zorgt hij dan dat hij ook daadwerkelijk begint te bewegen? Om dit soort vragen te beantwoorden moeten we nog

hij deze richting heeft bepaald, hoe zorgt hij dan dat hij ook daadwerkelijk begint te bewegen? Om dit soort vragen te beantwoorden moeten we nog 1 Samenvatting Cellen zijn de fundamentele eenheid van alle organismen die we met het blote oog kunnen zien. Ze bestaan in allerlei vormen en kunnen alle functies vervullen die mensen nodig hebben om te

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting CHAPTER 7

Nederlandse samenvatting CHAPTER 7 Nederlandse samenvatting CHAPTER 7 Chapter 7 Chemotherapie is naast operatieve verwijdering en/of bestraling van tumoren de meeste toegepaste methode voor de behandeling van kanker bij kinderen. Hoewel

Nadere informatie

GENEXPRESSIE VERVOLGOPDRACHT

GENEXPRESSIE VERVOLGOPDRACHT GENEXPRESSIE VERVOLGOPDRACHT Alle organismen op aarde zijn opgebouwd uit cellen. Ook jouw eigen lichaam bestaat uit cellen. Die cellen zien er niet allemaal hetzelfde uit. Zo is een huidcel heel compact,

Nadere informatie

Samenvatting Biologie H3 Organen en cellen

Samenvatting Biologie H3 Organen en cellen Samenvatting Biologie H3 Organen en cellen Samenvatting door een scholier 751 woorden 30 mei 2017 8,2 6 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou H3 organen en cellen iets uitleg voorbeelden

Nadere informatie

De cel, didactische schrijfopdracht 4 VMBO T Een reis door de subcellulaire structuur van de cel

De cel, didactische schrijfopdracht 4 VMBO T Een reis door de subcellulaire structuur van de cel De cel, didactische schrijfopdracht 4 VMBO T Een reis door de subcellulaire structuur van de cel Auteurs: Sjoerd Schouten & Kelly Simons Studentnr: 0889861, 0879682 Datum: 8 Februari 2015 instituut: Hogeschool

Nadere informatie

CGM/ Aanbieding onderzoeksrapport 'Recombinant Allergens: working safely with recombinant allergenic biologicals

CGM/ Aanbieding onderzoeksrapport 'Recombinant Allergens: working safely with recombinant allergenic biologicals Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Mevrouw W.J. Mansveld Postbus 20901 2500 EX Den Haag DATUM 25 februari 2014 KENMERK ONDERWERP CGM/140225-01 Aanbieding onderzoeksrapport 'Recombinant

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING

Samenvatting SAMENVATTING SAMENVATTING Een karakteristieke eigenschap van astma is ontsteking van de luchtwegen. Deze ontsteking wordt gekenmerkt door een toename van ontstekingscellen in het longweefsel. De overgrote meerderheid

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Er zijn verschillende therapieën beschikbaar voor patiënten met nierfalen. Niertransplantatie kan uiteindelijk succesvol blijken, maar voorafgaand is meestal een andere nierfunctie

Nadere informatie

Jurgen Vansteenkiste : Atlas Atheneum Gistel. Dwarse doorsnede van een boomstam

Jurgen Vansteenkiste : Atlas Atheneum Gistel. Dwarse doorsnede van een boomstam Jurgen Vansteenkiste : Atlas Atheneum Gistel Dwarse doorsnede van een boomstam Spinthout (licht) en kernhout (donker) Spinthout is het niet-verkernde hout van een boom: het bevindt zich tussen het kernhout

Nadere informatie

DEELTOETS I 2 oktober 2013 Plantenfysiologie (B-B2PLFY09) Het tentamen bestaat uit 6 vragen. Per vraag kunnen 10 punten verdiend worden.

DEELTOETS I 2 oktober 2013 Plantenfysiologie (B-B2PLFY09) Het tentamen bestaat uit 6 vragen. Per vraag kunnen 10 punten verdiend worden. DEELTOETS I 2 oktober 2013 Plantenfysiologie (B-B2PLFY09) Het tentamen bestaat uit 6 vragen. Per vraag kunnen 10 punten verdiend worden. De duur van het tentamen is 2 uur. Probeer de antwoorden kort en

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Fibrose, oftewel verlittekening van weefsels, is een proces dat tot uitval van belangrijke organen kan leiden, met de dood tot gevolg. In feite ligt het aantal sterfgevallen veroorzaakt door fibrose hoger

Nadere informatie

De cel metabolisme cel cel- membraan eiwitsynthese DNA aminozuren 1.1 De cel celcyclus celmembraan Afbeelding 1.1

De cel metabolisme cel cel- membraan eiwitsynthese DNA aminozuren 1.1 De cel celcyclus celmembraan Afbeelding 1.1 de cel Elk levend wezen is opgebouwd uit cellen. Het eerste deel van dit hoofdstuk gaat over de verschillende onderdelen van een cel. We bespreken het celmembraan, het cytoplasma en de belangrijkste organellen.

Nadere informatie

Naam: Student nummer:

Naam: Student nummer: Vraag 1. a. Vergelijk de elektronen transportketen van de ademhaling met de elektronentransport keten van de licht reactie (eventueel met tekening). Geef aan waar ze plaats vinden, wie de elektronen donors

Nadere informatie

Samenvatting De kleurverandering van bladeren is een van de opvallendste kenmerken van de herfst voordat ze afsterven en afvallen. Tijdens de herfst worden de bouwstoffen die aanwezig zijn in het blad

Nadere informatie

De brede kennisbasis van de Groene Genetica: van onderzoek naar perspectief. Gerco Angenent

De brede kennisbasis van de Groene Genetica: van onderzoek naar perspectief. Gerco Angenent De brede kennisbasis van de Groene Genetica: van onderzoek naar perspectief Gerco Angenent Onderzoek voor bedrijfsleven met een academisch karakter Publiek Private Samenwerking (PPS) exploitatie wetenschappelijke

Nadere informatie

Deeltoets II Plantenfysiologie (B2PLANTFYS) 2013-2014 Periode 1 06-11-2012

Deeltoets II Plantenfysiologie (B2PLANTFYS) 2013-2014 Periode 1 06-11-2012 Deeltoets II Plantenfysiologie (B2PLANTFYS) 2013-2014 Periode 1 06-11-2012 Het tentamen bestaat uit 10 vragen. Per vraag kunnen 10 punten verdiend worden. De duur van het tentamen is 3 uur (van 13.15 uur

Nadere informatie

biologie vwo 2017-II Bananen bedreigd

biologie vwo 2017-II Bananen bedreigd Bananen bedreigd Bananen zijn de belangrijkste voedselbron voor meer dan 400 miljoen mensen in de tropen. De wereldwijde bananenproductie wordt bedreigd door schimmels die de Panama-ziekte veroorzaken.

Nadere informatie

vwo hormoonstelsel 2010

vwo hormoonstelsel 2010 vwo hormoonstelsel 2010 Integratie In onderstaande afbeelding is schematisch de regulatie van een aantal animale en vegetatieve functies bij de mens weergegeven. Al deze functies spelen een rol bij het

Nadere informatie

Praktische opdracht Biologie Cellen

Praktische opdracht Biologie Cellen Praktische opdracht Biologie Cellen Praktische-opdracht door een scholier 1674 woorden 12 juni 2004 5,9 513 keer beoordeeld Vak Biologie Cellen Elk organisme op aarde is opgebouwd uit één of meer cellen.

Nadere informatie

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme

Nadere informatie

Chapter 6. Nederlandse samenvatting

Chapter 6. Nederlandse samenvatting Chapter 6 Nederlandse samenvatting Chapter 6 122 Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Het immuunsysteem (of afweersysteem) beschermt het lichaam tegen lichaamsvreemde en ziekmakende organismen zoals

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 173 Inleiding Bloedvormende (hematopoietische) stamcellen bevinden zich in het beenmerg. Beenmerg zit in holle botten, zoals het dijbeen en het borstbeen. Deze hematopoietische

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Hagenbeek, T. J. (2008). The role of the phosphatase Pten in T cell development

Citation for published version (APA): Hagenbeek, T. J. (2008). The role of the phosphatase Pten in T cell development UvA-DARE (Digital Academic Repository) The role of the phosphatase Pten in T cell development Hagenbeek, T.J. Link to publication Citation for published version (APA): Hagenbeek, T. J. (2008). The role

Nadere informatie

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting Chapter 10 C H P R ederlandse Samenvatting 10 175 S M V I G Haemostase Hartinfarct en beroerte zijn het gevolg van trombi (bloed stolsels) die belangrijke vaten afsluiten en daardoor weefsel beschadiging

Nadere informatie

De digitale windtunnel

De digitale windtunnel De digitale windtunnel CFD modellen. Erik den Tonkelaar(DGMR), Hannes Sanders(ARCADIS) De digitale windtunnel In deze presentatie: CFD in het algemeen Onderzoek WinMiskan in kader van COB Voor- en nadelen

Nadere informatie

Vandaag. Uur 1: Differentiaalvergelijkingen Uur 2: Modellen

Vandaag. Uur 1: Differentiaalvergelijkingen Uur 2: Modellen Vandaag Uur 1: Differentiaalvergelijkingen Uur 2: Modellen Diferentiaalvergelijkingen Wiskundige beschrijving van dynamische processen Vergelijking voor y(t): grootheid die in de tijd varieert Voorbeelden:

Nadere informatie

Feed4Foodure. Interacties in de darm. darm 30/10/2013. Voeding, darmgezondheid en immuniteit (VDI) Technieken en procedures.

Feed4Foodure. Interacties in de darm. darm 30/10/2013. Voeding, darmgezondheid en immuniteit (VDI) Technieken en procedures. Feed4Foodure Voeding, darmgezondheid en immuniteit (VDI) Technieken en procedures Astrid de Greeff Interacties in de darm Management, Omgeving, Genotype (Voedings)- interventie voeding microbiota darm

Nadere informatie

Variabiliteit in de zorg: geluk of ongeluk?

Variabiliteit in de zorg: geluk of ongeluk? Variabiliteit in de zorg: geluk of ongeluk? Rekenen met variabiliteit Dr. René Bekker Vrije Universiteit PICA, kenniscentrum patiëntenlogistiek 2 Flaw of averages 3 Aantal bedden 35 3 25 2 15 1 5 Scenario

Nadere informatie

9, Samenvatting door een scholier 1855 woorden 27 november keer beoordeeld. Hoofdstuk 2 Biologie bedrijven

9, Samenvatting door een scholier 1855 woorden 27 november keer beoordeeld. Hoofdstuk 2 Biologie bedrijven Samenvatting door een scholier 1855 woorden 27 november 2009 9,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Hoofdstuk 2 Biologie bedrijven 2.1 Het doel van natuurwetenschappelijk werk is: iets te weten

Nadere informatie

GEZONDHEIDSKUNDE. Het menselijk lichaam

GEZONDHEIDSKUNDE. Het menselijk lichaam GEZONDHEIDSKUNDE Het menselijk lichaam 1 KENMERKEN VAN HET LEVEN Anatomie à wetenschap die zich bezighoudt met de bouw van het menselijk lichaam (waar ligt wat?). Fysiologie à Wetenschap die zich bezighoudt

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Om een meercellig organisme goed te kunnen laten functioneren is het essentieel dat cellen met elkaar communiceren. Intercellulaire communicatie kan plaatsvinden via de uitscheiding van hormonen en groeifactoren

Nadere informatie

DNA knip techniek (CRISPR/Cas9) bij cystinose

DNA knip techniek (CRISPR/Cas9) bij cystinose Technologie & Innovatie DNA knip techniek (CRISPR/Cas9) bij cystinose Dr. Manoe Janssen Onderzoeker bij de afdeling Farmaceutische wetenschappen, Universiteit Utrecht David de Wied building Opbouw presentatie

Nadere informatie