UW GIDS VOOR HET VERDRAG VAN LISSABON

Transcriptie

1 UW GIDS VOOR HET VERDRAG VAN LISSABON Europese Unie

2 INHOUD INLEIDING EEN UNIE VOOR DE 21E EEUW BELANGRIJKSTE BEPALINGEN VAN HET VERDRAG VAN LISSABON MEER HIEROVER De weg naar Lissabon Meer over de institutionele veranderingen Enkele technische termen Deze brochure en andere beknopte informatie over de EU is ook online te vinden op: ec.europa.eu/ publications Europese Commissie Directoraat-generaal Communicatie Publicaties 1049 Brussel BELGIË Manuscript afgesloten in juli 2009, herzien in april 2010 Auteursrecht: omslag: groep Getty Images handdruk Corbis, blz. 1 istockphoto, blz. 2 istockphoto (Joerg Reimann), blz. 4 istockphoto, blz. 6 istockphoto (Emrah Turudu), blz. 7 Europese Commissie/ECHO, blz. 8 Europese Commissie, blz. 10 Reporters, blz. 12 Europees Parlement, blz. 15 istockphoto (Mikael Damkier). Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, blz ,7 cm ISBN doi: /50426 Europese Unie 2010 Reproductie toegestaan. Voor gebruik of reproductie van de foto s dient u toestemming te vragen aan de houders van het auteursrecht van de individuele foto s. Printed in Germany GEDRUKT OP CHLOORVRIJ GEBLEEKT PAPIER

3 INLEIDING Na tientallen jaren oorlog die miljoenen mensen het leven kostte, betekende de oprichting van de EU het begin van een nieuw tijdperk waarin Europese landen hun geschillen oplossen door met elkaar te praten, en niet door de wapens te laten spreken. Nu genieten de leden van de EU voordelen in overvloed: een vrije markt met een munteenheid die de handel eenvoudiger en efficiënter maakt, miljoenen nieuwe banen, verbeterde rechten voor werknemers, vrij verkeer van personen en een schoner milieu. Toen de regels voor de EU werden opgesteld, was die nog veel kleiner en had zij nog niet te kampen met mondiale uitdagingen, zoals klimaatverandering, een wereldwijde recessie of grensoverschrijdende criminaliteit. De EU kan en wil deze problemen het hoofd bieden, maar zij kan dit alleen wanneer zij beter functioneert. Dat is het doel van het Verdrag van Lissabon. Het maakt de EU democratischer, efficiënter en transparanter. Het geeft burgers en parlementen meer inspraak bij wat er op Europees vlak gebeurt, en geeft Europa een duidelijker, sterkere stem in de wereld, terwijl tegelijkertijd nationale belangen worden beschermd. Nieuw in het Verdrag is het burgerinitiatief, dat inhoudt dat u, wanneer u een miljoen handtekeningen heeft verzameld, de Europese Commissie kunt verzoeken nieuwe beleidsvoorstellen te ontwikkelen. De nationale parlementen van de lidstaten krijgen een grotere rol doordat zij EU-wetgeving al voor de goedkeuring kunnen onderzoeken en er zo voor kunnen zorgen dat de EU haar bevoegdheden niet te buiten gaat bij aangelegenheden die op nationaal of lokaal niveau moeten worden behandeld. eld. De bevoegdheden van het Europees Parlement worden uitgebreid, zodat zijn leden, die rechtstreeks door u worden gekozen, meer te zeggen krijgen over een groter aantal onderwerpen. Anders dan in het vorige Verdrag (van Nice) is bepaald, zal de Commissie blijven bestaan uit één lid per lidstaat. Deze brochure legt uit wat het Verdrag van Lissabon voor u als burger betekent. 1

4 EEN UNIE VOOR DE 21E EEUW Het Verdrag van Lissabon werd op 13 december 2007 door de 27 lidstaten van de Europese Unie ondertekend. Het trad in werking op 1 december 2009 toen alle lidstaten het volgens hun nationale procedures hadden goedgekeurd. Waarom is er een nieuw verdrag nodig? De EU is veranderd. Het aantal lidstaten is verviervoudigd. Alleen al in de afgelopen tien jaar is het aantal lidstaten bijna verdubbeld. Ook de wereld verandert in hoog tempo. Europa krijgt in de 21e eeuw te maken met enorme uitdagingen, zoals de economische crisis, klimaatverandering, duurzame ontwikkeling, veiligstelling van de energievoorziening en bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. De lidstaten, die het Verdrag van Lissabon samen hebben opgesteld, zagen in dat de bestaande verdragen de Europese Unie niet de werktuigen boden om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen en een oplossing te zoeken voor deze veranderingen. 2 Door het Verdrag van Lissabon worden vroegere EU-Verdragen gewijzigd en geactualiseerd. In het Verdrag wordt er rekening mee gehouden dat de EU gegroeid is van de zes oorspronkelijke lidstaten naar 27 lidstaten en dat er in de afgelopen 50 jaar tal van ontwikkelingen zijn geweest. Dankzij het Verdrag van Lissabon zullen de werkmethoden verbeteren, waardoor de Unie zo efficiënt en doelmatig zal functioneren als in de 21e eeuw maar mogelijk is. Het Verdrag helpt de EU uw belangen beter te dienen, en geeft u via het burgerinitiatief rechtstreeks inspraak in Europese aangelegenheden. Het beschermt uw rechten door middel van het Handvest van de grondrechten. Het versterkt de rol van het Europees Parlement en geeft nieuwe bevoegdheden aan de nationale parlementen. Het draagt bij tot een efficiëntere Europese besluitvorming. Het helpt de EU wereldwijd met één stem te spreken. Het voert nieuwe maatregelen in voor het aanpakken van dringende zaken die van invloed zijn op onze levenskwaliteit, zoals de klimaatverandering, grensoverschrijdende criminaliteit en energie.

5 Terzelfder tijd laat het Verdrag de rechten van elke lidstaat intact, vooral op gevoelige gebieden als belastingen en defensie. Doelstellingen en waarden van de EU Het Verdrag van Lissabon geeft een duidelijke opsomming van de doelstellingen en waarden van de Europese Unie, namelijk vrede, democratie, eerbiediging van de mensenrechten, rechtvaardigheid, gelijkheid, de rechtsstaat en duurzaamheid. In het Verdrag wordt plechtig beloofd dat de Europese Unie: haar burgers een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht zonder binnengrenzen zal bieden; zich zal inzetten voor de duurzame ontwikkeling van Europa, op basis van een evenwichtige economische groei en van prijsstabiliteit, voor een sociale markteconomie met een groot concurrentievermogen die gericht is op volledige werkgelegenheid en sociale vooruitgang en voor een hoog niveau van bescherming van het milieu; sociale uitsluiting en discriminatie zal bestrijden en sociale rechtvaardigheid en bescherming zal bevorderen; de economische, sociale en territoriale samenhang en de solidariteit tussen de lidstaten zal bevorderen; toegewijd zal blijven aan de Economische en Monetaire Unie met de euro als haar munteenheid; haar waarden in de betrekkingen met de rest van de wereld zal handhaven en zich ervoor zal inzetten, en zal bijdragen tot de vrede, de veiligheid, de duurzame ontwikkeling van de aarde, de solidariteit en het wederzijds respect tussen de volkeren, de vrije en eerlijke handel en de uitbanning van armoede; zal bijdragen tot de bescherming van de mensenrechten, in het bijzonder de rechten van het kind, alsook tot de strikte eerbiediging en ontwikkeling van het internationaal recht, met inbegrip van de inachtneming van de beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties. Dit zijn belangrijke doelstellingen. Het Verdrag van Lissabon geeft de EU de werktuigen om deze te bereiken. 3

6 BELANGRIJKSTE BEPALINGEN VAN HET VERDRAG VAN LISSABON Meer democratie, meer openheid Het Verdrag geeft u een krachtiger stem bij de besluitvorming. Het nieuwe burgerinitiatief houdt in dat één miljoen mensen bij een totale EU-bevolking van 500 miljoen uit een aantal lidstaten de Europese Commissie kan verzoeken met nieuwe beleidsvoorstellen te komen. 4 Dit geeft u voor de eerste keer rechtstreeks inspraak in de EU-wetgeving.

7 Om de informatie over de wijze waarop de EU besluiten neemt te verbeteren, zal de Raad van ministers nu in het openbaar moeten vergaderen en stemmen over ontwerp-wetgeving. Het Verdrag breidt het aantal gebieden uit waarop het Europees Parlement en de Raad van ministers gezamenlijk besluiten nemen. Dat betekent dat de rechtstreeks door u gekozen leden van het Europees Parlement meer te vertellen hebben over de wetgeving en de begroting van de EU. In de lidstaten krijgen de nationale parlementen ruimere mogelijkheden om rechtstreeks invloed uit te oefenen op de besluitvorming door de EU. Een nieuw alarmeringssysteem geeft de nationale parlementen het recht commentaar te leveren op ontwerp-wetgeving en te controleren of de EU haar bevoegdheden niet overschrijdt door zich te bemoeien met aangelegenheden die beter op nationaal of lokaal niveau kunnen worden behandeld. Snellere en efficiëntere besluitvorming Het Verdrag van Lissabon stroomlijnt de besluitvormingsprocedures van de EU. In de Raad van ministers wint het stemmen met gekwalificeerde meerderheid terrein op de besluitvorming met eenparigheid van stemmen. Dit zal ertoe bijdragen dat de besluitvorming sneller en efficiënter zal worden. Stemmen met gekwalificeerde meerderheid wil zeggen dat besluiten van de Raad van ministers vanaf 2014 de steun moeten verwerven van 55 % van de lidstaten waarvan de bevolking ten minste 65 % van de EU-bevolking uitmaakt. Dit systeem geeft besluiten een dubbele legitimiteit. Er worden strikte regels toegepast op alle voorstellen om op nieuwe beleidsgebieden te stemmen met gekwalificeerde meerderheid. Elke lidstaat moet instemmen met een dergelijke wijziging en de nationale parlementen krijgen een vetorecht. Maar voor belangrijke beleidsgebieden als belastingen en defensie blijft eenparigheid van stemmen vereist. Modernisering van de instellingen van de EU Een van de hoofddoelstellingen van het Verdrag van Lissabon is de modernisering en verdere democratisering van de instellingen die de EU draaiende houden. Er is een nieuwe functie van hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid/vicevoorzitter van de Commissie in het leven geroepen om de activiteiten van de EU op internationaal vlak te bevorderen en om beter in staat te zijn haar belangen en waarden in het buitenland te verdedigen. Sinds 2009 bekleedt Catherine Ashton deze functie. Om voortdurend en consequent vaart te zetten achter zijn werkzaamheden kiest de Europese Raad voor maximaal vijf jaar een voorzitter van de Europese Raad. Dit zal 5

8 de activiteiten van de EU zichtbaarder en consequenter maken. Herman Van Rompuy is thans de eerste voorzitter. De voorzitter van de Europese Commissie wordt, op voorstel van de Europese Raad, gekozen door het Europees Parlement. Tot 2014 bekleedt José Manuel Barroso het voorzitterschap van de Commissie in tweede termijn. Het Verdrag van Lissabon bevestigt en actualiseert veel van de economische bepalingen in vroegere EU-Verdragen. Er zijn ook een aantal nieuwe terreinen opgenomen. Deze komen hieronder aan de orde. Economisch beleid Het Verdrag bevestigt het streven om de Economische en Monetaire Unie te voltooien met de euro als de munteenheid van de EU. De euro is nu de munteenheid in 16 lidstaten. De Economische en Monetaire Unie is een van de hoofddoelstellingen van de EU. Zij is een vitale kracht als het erom gaat weer te zorgen voor voorspoed en werkgelegenheid in Europa. De EU en de lidstaten hebben tezamen 200 miljard EUR vastgelegd voor de stimulering van de economie van de EU in de huidige financiële crisis. Het Verdrag formaliseert de positie van de Europese Centrale Bank door haar tot een instelling van de Europese Unie te maken. De Europese Unie in de wereld De EU belooft plechtig haar ar waarden in de wereld uit te dragen door bij te dragen aan: 6 vrede en veiligheid; een duurzame ontwikkeling van de aarde; solidariteit en wederzijds respect tussen volkeren; een vrije en eerlijke handel; uitbanning van armoede; bescherming van de mensenrechten; eerbiediging en ontwikkeling ing van het internationaal recht, zoals met name gedefinieerd in het Handvest van de Verenigde Naties.

9 De EU is sterkste handelsmacht ter wereld en de grootste donor voor ontwikkelingslanden. De hierboven genoemde invoering van een hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid/vicevoorzitter van de Commissie zal de activiteiten van de EU op het vlak van het buitenlands beleid eid een grotere consistentie verlenen en de Europese Unie in staat stellen in het buitenland uit één mond te spreken. Hij of zij zal worden bijgestaan door een speciale dienst voor extern optreden. Veiligheid en defensie Het Verdrag van Lissabon geeft een duidelijker omschrijving van de rol van de EU op het gebied van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. Besluiten over defensieaangelegenheden moeten ook in de toekomst unaniem door de 27 lidstaten worden goedgekeurd. Missies van de EU buiten haar grondgebied vonden plaats met het oog op vredeshandhaving, conflictpreventie en versterking van de internationale veiligheid binnen de context van het Handvest van de Verenigde Naties. Het Verdrag breidt de rol van de EU uit tot ontwapeningsacties, advies en bijstand op militair gebied en hulp bij het herstel van de stabiliteit na afloop van conflicten. Het biedt nu ook de mogelijkheid van nauwere samenwerking tussen lidstaten die meer met elkaar willen samenwerken op het gebied van defensie. In het Verdrag wordt bepaald dat de lidstaten aan de EU de civiele en militaire vermogens ter beschikking stellen die nodig zijn voor de uitvoering van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid en ook wordt de rol van het Europees Defensieagentschap uiteengezet. Het Verdrag bevat een solidariteitsbepaling (van vrijwillige aard) voor het geval een lidstaat wordt getroffen door een terroristische aanval, een natuurramp of een door de mens veroorzaakte ramp. Justitie en criminaliteit Het Verdrag van Lissabon bevat belangrijke nieuwe bepalingen waardoor de EU beter toegerust is voor de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit, illegale immigratie, mensenhandel en wapen- en drugshandel. De door het Verdrag van Lissabon voorgestelde vereenvoudiging betekent dat de transparantie op dit gebied toeneemt, de rol van het Europees Parlement en het Hof van Justitie wordt versterkt en de besluitvorming wordt versneld doordat besluiten vaker met een gekwalificeerde meerderheid van stemmen zullen worden genomen. 7

10 De nieuwe bepalingen moeten de Unie en de lidstaten er onder meer toe in staat stellen een doeltreffender bescherming van de financiële belangen van de Unie te waarborgen en de strijd aan te binden met de grensoverschrijdende criminaliteit. Deze nieuwe bepalingen geven blijk van respect voor de verschillende rechtssystemen en tradities van de lidstaten. Zo voorzien zij in een noodrem voor lidstaten die niet aan een nieuwe maatregel willen deelnemen als deze volgens hen afbreuk zou doen aan fundamentele aspecten van hun strafrechtstelsel. Alleen voor Ierland en het Verenigd Koninkrijk met hun lawsysteem, die bovendien niet meedoen aan de regeling van common- Schengen inzake grenscontroles, gelden speciale afspraken waardoor zij van geval tot geval kunnen besluiten of zij aan wetgeving op dit gebied deelnemen. Sociaal beleid Het Verdrag van Lissabon versterkt de sociale doelstellingen van de EU. Het bepaalt dat de EU in al haar beleid en bij al haar maatregelen rekening zal houden met het bevorderen van een hoog werkgelegenheidsniveau. De centrale rol van economische diensten zoals openbaar vervoer, telecommunicatie, postdiensten en de gas- en elektriciteitsvoorziening wordt erkend. De rol van de EU op dit terrein is beperkt, zodat de lidstaten veel speelruimte hebben om diensten te verstrekken, uit te voeren en te organiseren teneinde doeltreffend op de binnenlandse behoeften in te spelen. De EU moet zich onthouden van elke maatregel die afbreuk doet aan de taak van de lidstaten bij het verstrekken van diensten van algemeen belang, zoals gezondheidszorg, socialedienstverlening, politie, veiligheidsdiensten en openbaar onderwijs. Lonen, recht van vereniging en stakingsregels blijven een zaak van de lidstaten. 8 Nieuwe samenwerkingsgebieden Het Verdrag bevat belangrijke bepalingen op een aantal nieuwe beleidsgebieden; deze stellen de EU beter in staat de strijd aan te binden met grensoverschrijdende criminaliteit, illegale immigratie, handel in vrouwen en kinderen en drugs- en wapenhandel. Twee andere gebieden zijn in de wereld van vandaag vooral van belang.

11 Klimaatverandering: het Verdrag geeft prioriteit aan de doelstelling van de EU om duurzame ontwikkeling in Europa te bevorderen, op basis van een hoog niveau van bescherming en verbetering van de kwaliteit van het milieu. Het Verdrag belooft plechtig op internationaal vlak maatregelen te bevorderen om het hoofd te bieden aan regionale en mondiale milieuproblemen, in het bijzonder aan klimaatverandering. Versterking van de rol van de EU op het gebied van klimaatverandering betekent dat Europa ook in de toekomst het voortouw zal nemen bij de bestrijding van de opwarming van de aarde. Energie: het Verdrag bevat nieuwe bepalingen die moeten waarborgen dat de energiemarkt goed functioneert, in het bijzonder wat de energievoorziening betreft, en dat energie efficiënter en zuiniger wordt gebruikt en er nieuwe en hernieuwbare energiebronnen worden ontwikkeld. Voor alle lidstaten is de veiligstelling van de energievoorziening een van de belangrijkste uitdagingen voor de toekomst. Het Verdrag bevestigt het engagement van de EU voor een gezamenlijk Europees beleid op het gebied van duurzame energie. Het Verdrag bevat ook een nieuwe grondslag voor samenwerking tussen de lidstaten op het gebied van sport, humanitaire hulp, civiele bescherming, toerisme en ruimteonderzoek. Mensenrechten Het Verdrag van Lissabon erkent de rechten, vrijheden en beginselen die zijn vastgesteld in het Handvest van de grondrechten en maakt het handvest juridisch bindend. De lidstaten hebben het handvest in 2000 ondertekend. Nu wordt het juridisch bindend. Dit betekent dat wanneer de EU wetgeving voorstelt en uitvoert, zij de in het handvest genoemde rechten in acht moet nemen, evenals de lidstaten wanneer zij EU-wetgeving ten uitvoer leggen. Tot de rechten die iedereen moet hebben, behoren de bescherming van persoonsgegevens, het recht op asiel, gelijkheid voor de wet en non-discriminatie, gelijkheid van mannen en vrouwen, rechten van kinderen en ouderen en belangrijke sociale rechten als bescherming tegen oneerlijk ontslag en toegang tot de sociale zekerheid en sociale bijstand. Het Verdrag staat de toetreding van de EU tot het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens niet in de weg. Dit Verdrag en het Europees Hof voor de rechten van de mens, dat toezicht op dit Verdrag houdt, zijn de grondvesten voor de bescherming van de mensenrechten in Europa. 9

12 MEER HIEROVER Dat het Verdrag van Lissabon een lang document is geworden, viel niet te vermijden; in zijn geconsolideerde vorm telt het 300 bladzijden, inclusief bijlagen en protocollen. Het Verdrag bevat ook veel bepalingen uit eerdere EU-Verdragen, in gewijzigde en geactualiseerde vorm. In deze gids wordt vooral de nadruk gelegd op de nieuwe elementen in het Verdrag van Lissabon. Hieronder vindt u meer informatie over belangrijke veranderingen. U kunt de volledige tekst van het Verdrag van Lissabon, en ook de geconsolideerde versie van de Verdragen zoals die zijn gewijzigd door het Verdrag van Lissabon downloaden van europa.eu/lisbon_treaty/full_text/index_nl.htm en zo meer te weten komen. 10

13 1950 De weg naar Lissabon 1960 Het Verdrag van Lissabon werd goedgekeurd nadat de lidstaten er zes jaar over hadden gediscussieerd welke hervormingen er gezien de uitdagingen van de 21e eeuw nodig waren. 1952: Verdrag van Parijs tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal 1957: Verdragen van Rome tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap en Euratom : Europese Akte 1992: Verdrag van Maastricht 1997: Verdrag van Amsterdam 2001: Verdrag van Nice oktober 2004: Verdrag tot vaststelling van een grondwet voor Europa, door de lidstaten ondertekend in Rome Mei-juni in een 2005: Frankrijk en Nederland verwerpen het Verdrag referendum 3 december 2007: ondertekening van het Verdrag van Lissabon door de 27 lidstaten mei 2009: de parlementen van 26 van de 27 lidstaten hechten hun goedkeuring aan het Verdrag van Lissabon 12 juni 2008: bij het referendum in Ierland spreekt zich geen meerderheid voor ratificatie uit juni 2009: de Europese Raad besluit dat de Europese Commissie ook in de toekomst één lid per land zal tellen. De staatshoofden en regeringsleiders komen juridische bindende garanties overeen voor specifieke door de Ierse autoriteiten genoemde gebieden 2 oktober 2009: tweede referendum in Ierland 1 december 2009: het Verdrag treedt in werking

14 Meer over de institutionele veranderingen De instellingen en organen van de EU De belangrijkste instellingen van de EU zijn: het Europees Parlement, de Europese Raad, de Raad van de Europese Unie (Raad van ministers), de Europese Commissie, het Hof van Justitie van de Europese Unie, de Europese Centrale Bank, de Rekenkamer. Daarnaast zijn er nog andere organen: het Europees Economisch en Sociaal Comité, het Comité van de Regio s, de Europese Investeringsbank. 12 Het Europees Parlement Het Europees Parlement is de rechtstreeks gekozen EU-instel- ling die de burgers van de lidstaten vertegenwoordigt. Het Verdrag vergroot het aantal gebie- den waarop het Europees Parlement samen met de Raad van ministers wetgeving goedkeuren en versterkt zijn bevoegdheden op begrotingsgebied. Het delen van de macht tussen het Parlement en de Raad van ministers werd medebeslissing genoemd. Nu is medebeslissing de normale wetgevingsprocedure geworden. Zij is uitgebreid tot nieuwe gebieden als vrijheid, veiligheid en justitie. Dit zal de wetgevende bevoegdheden van het Europees Parlement versterken. Het Verdrag geeft het Europees Parlement ook een grotere rol bij de goedkeuring van de begroting van de EU. De Europese Raad De Europese Raad bestaat uit de hoogste gekozen politieke vertegenwoordigers van de lidstaten: minister-presidenten en presidenten met uitvoerende bevoegdheden. Hij bepaalt de politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU. Door het Verdrag van Lissabon wordt de Europese Raad een volwaardige EU-instelling en wordt zijn rol duidelijk omschreven. Er is een nieuwe functie gecreëerd: voorzitter van de Europese Raad. Deze wordt voor een termijn van maximaal vijf jaar gekozen door de leden van de Europese Raad. Hij of zij zit de vergaderingen van de Raad voor, stimuleert zijn werkzaamheden en vertegenwoordigt de EU internationaal op het hoogste niveau. Dit is een wijziging ten opzichte van het vorige systeem, waarbij de lidstaten die gedurende zes maanden EU-voorzitter waren, ook de Europese Raad voorzaten.

15 De nieuwe voorzitter van de Europese Raad zal de activiteiten van de EU zichtbaarder en consequenter maken. De Raad De Raad van de Europese Unie wordt ook Raad van ministers genoemd. Deze bestaat uit 27 ministers, een uit elk van de lidstaten. De Raad is een belangrijk besluitvormingsorgaan dat het economische beleid van de EU coördineert en een centrale rol in het buitenlands en veiligheidsbeleid heeft. Het deelt zijn bevoegdheden op wetgevings- en begrotingsgebied met het Europees Parlement. Besluiten zullen vaker worden genomen met meerderheid van stemmen dan met eenparigheid van stemmen. Met ingang van 2014 wordt een nieuw systeem, dubbele meerderheid genoemd, ingevoerd. Besluiten van de Raad moeten dan worden gesteund door 55 % van de lidstaten die ten minste 65 % van de Europese bevolking uitmaken. Hierdoor krijgen besluiten een dubbele legitimiteit. Een nieuwe ontwikkeling in het Verdrag is dat de Raad van ministers van Buitenlandse Zaken wordt voorgezeten door de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid/vicevoorzitter van de Commissie. Op andere gebieden, zoals land- bouw, financiën en energie, zal de Raad ook na 2014 worden voorgezeten door de minis- ter uit het land dat dan voor zes maanden het voorzitter- schap van de EU bekleedt. Hierdoor wordt het systeem voor het voorzitterschap van de EU samenhangender en effectiever. Hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid/vicevoorzitter van de Commissie In het Verdrag van Lissabon is een nieuwe functie in het leven geroepen: hoofd van het gemeeneid en schappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid het gemeenschappelijk defensiebeleid. De benoeming van een hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid die tevens vicevoorzitter van de Commissie is, is een belangrijke nieuwe stap. In deze functie worden twee vroegere functies verenigd: de hoge vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid en de commissaris voor buitenlandse betrekkingen. Hij of zij wordt benoemd door de Europese Raad, zit de Raad van ministers van Buitenlandse Zaken voor en is tegelijkertijd vicevoorzitter van de Europese Commissie. Hij of zij doet voorstellen, voert namens de Raad het buitenlands beleid uit en vertegenwoordigt de standpunten van de Unie op internationaal vlak. De post is gecreëerd om de EU te helpen naar belangen en waarden op internationaal vlak beter te verdedigen en om haar beter in staat te stellen met één stem te spreken. De Europese Commissie De Europese Commissie moet, in onafhankelijkheid, de belangen van de EU als geheel behartigen. Zij moet verantwoording afleggen aan het Europees Parlement. De Commissie is de enige instelling van de EU die algemeen bevoegd is wetgevingsvoorstellen te doen. De Commissie zorgt ook voor de naleving van het beleid van de Unie en voor de uitvoering van haar begroting, beheert EU-programma s, vertegenwoordigt de EU bij internationale onderhandelingen en vergewist zich ervan dat de Verdragen correct worden toegepast. 13

16 Wie doet wat? Het Verdrag van Lissabon maakt duidelijk: welke de bevoegdheden van de EU zijn, welke de bevoegdheden van de lidstaten zijn, welke bevoegdheden worden gedeeld. Het Verdrag zegt duidelijker dan vroeger tot hoever de bevoegdheden van de EU reiken. Een grondregel is dat de EU alleen bevoegdheden kan uitoefenen die haar door de lidstaten zijn toegekend. Zij moet respecteren dat de lidstaten alle andere bevoegdheden behouden. De EU is bij uitsluiting bevoegd op gebieden als mededingingsregels, monetair beleid van het eurogebied en gemeenschappelijk handelsbeleid. De lidstaten zijn in de eerste plaats bevoegd op gebieden als volksgezondheid, onderwijs en industrie. De EU en de lidstaten delen de bevoegdheden op gebieden als de interne markt, landbouw, vervoer en energie. Andere bepalingen Het Verdrag bevestigt de eerbiedi- ging door de EU van de gelijk- heid van de lidstaten en van hun nationale identiteit, met inbegrip van lokaal en regionaal z e l f b e s t u u r. Het bevat een plechtige belofte de verscheidenheid van culturen en talen in de EU te beschermen. Voor het eerst bevat het Verdrag een bepaling die een lidstaat de mogelijkheid biedt zich uit de Europese Unie terug te trekken en wordt geregeld wat er in dat geval zal gebeuren. Nieuwe bevoegdheden voor nationale parlementen Voor het eerst hebben nationale parlementen rechtstreeks inspraak in het Europese besluitvormingsproces. Volgens het Verdrag van Lissabon moeten alle voorstellen voor EU-wetgeving naar de nationale parlementen worden gestuurd. Er wordt een alarmeringssysteem ingevoerd en de nationale parlementen krijgen acht weken de tijd om hun standpunt uiteen te zetten als zij van oordeel zijn dat een voorstel niet geschikt is voor EU-maatregelen. Als genoeg parlementen bezwaar maken, kan het voorstel worden gewijzigd of ingetrokken. Dit alarmeringssysteem geeft de nationale parlementen een belangrijke rol wanneer het erom gaat ervoor te zorgen dat de EU haar bevoegdheden niet overschrijdt door zich te bemoeien met zaken die het best op nationaal, regionaal of lokaal niveau kunnen worden behandeld. 14

17 Enkele technische termen Rechtsgrondslag Door het Verdrag van Lissabon worden het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap gewijzigd. Het is het laatste in een reeks van verdragen waarin de rechtsgrondslag van de EU wordt aangepast en geconsolideerd. De EU heeft door het Verdrag van Lissabon één rechtspersoonlijkheid gekregen. Vroeger hadden de Europese Gemeenschap en de Europese Unie nog een verschillend statuut en verschillende besluitvormingsregels. Het Verdrag van Lissabon heeft een eind aan dit dubbele systeem gemaakt en de Europese Unie een eigen rechtspersoonlijkheid gegeven. Door deze wijziging is de EU beter tot handelen in staat, met name op het gebied van buitenlandse zaken. Dankzij het Verdrag van Lissabon kan de EU in haar betrekkingen met het buitenland effectiever, samenhangender en geloofwaardiger optreden. Gekwalificeerde meerderheid van stemmen, dubbele meerderheid Voor veel besluiten van de Raad van ministers worden besluiten genomen met een gekwalificeerde meerderheid van stemmen. Door het Verdrag wordt deze regeling uitgebreid tot veel nieuwe gebieden, terwijl de methode wordt aangescherpt. Vanaf 2014 moeten besluiten van de Raad worden gesteund door 55 % van de lidstaten die ten minste 65 % van de Europese bevolking uitmaken. Dit wordt de dubbele meerderheid genoemd. Er zullen ten minste vier landen nodig zijn om een blokkerende minderheid te vormen. Door dit systeem wordt de positie van landen met een kleinere bevolking ten opzichte van de grotere lidstaten versterkt. Op bepaalde gebieden zullen besluiten nog steeds met eenparigheid van stemmen worden genomen. Dit betreft onder meer belastingen en defensie. 15

18 Nauwere samenwerking Omdat de Unie zo groot is geworden, bevat het Verdrag betreffende de Europese Unie (zoals gewijzigd bij het Verdrag van Amsterdam en het Verdrag van Lissabon) regels voor situaties waarin sommige lidstaten verder willen gaan met de samenwerking op een bepaald gebied. Dit wordt nauwere samenwerking genoemd. Nauwere samenwerking wil zeggen dat een groep landen kan handelen zonder dat alle 27 landen moeten deelnemen. Hierdoor kunnen lidstaten besluiten ergens niet aan deel te nemen zonder dat dit tot gevolg heeft dat andere lidstaten hierdoor worden belemmerd samen te werken. Subsidiariteit, evenredigheid In de EU moeten besluiten zo dicht mogelijk bij de burger worden genomen. Afgezien van gebieden die onder de uitsluitende heid van de EU vallen, neemt deze alleen maatregelen wanneer dat doeltreffender is dan wanneer maatrege- bevoegdlen op nationaal, regionaal of lokaal niveau worden genomen. Dit beginsel, dat in het Verdrag van Lissabon wordt bevestigd, wordt subsidiariteit it genoemd. Het wordt aangevuld door het evenredigheidsbeginsel, dat betekent dat de EU haar maatregelen moet beperken tot wat nodig is om de in het Verdrag van Lissabon stelde doelen te vastge- bereiken. Medebeslissingsprocedure (de normale wetgevingsprocedure) Medebeslissing is de term die wordt gebruikt voor de bevoegdheid van het Europees Parlement om samen en op gelijke voet met de Raad van ministers wetgeving te maken. Het Verdrag van Lissabon maakt medebeslissing tot de algemene procedure. Door dit Verdrag is de procedure waarbij het Europees Parlement samen met de Raad besluiten vaststelt de normale wetgevingsprocedure geworden. Dit betekent dat de besluitvorming van de Europese Unie gebaseerd wordt op een dubbele legitimiteit: van de bevolking (vertegenwoordigd door de leden van het Europees Parlement) en de lidstaten (vertegenwoordigd door de ministers in de Raad). 16

19 Meer informatie over de EU DE EU OP HET WEB Informatie in alle officiële talen van de Europese Unie vindt u op de Europawebsite: europa.eu BEZOEK ONS Er zijn in heel Europa honderden plaatselijke EU informatiecentra. Het adres van het dichtstbijzijnde centrum vindt u op deze website: europedirect.europa.eu BEL OF MAIL ONS Europe Direct beantwoordt al uw vragen over de Europese Unie. U kunt ons bereiken op het gratis telefoonnummer (of tegen betaling uit een land buiten de EU op het nummer ), of door een te sturen naar europedirect.europa.eu INTERESSANTE LECTUUR Publicaties over de EU vindt u op de website van EU Bookshop: bookshop.europa.eu Informatie en publicaties over de Europese Unie in het Nederlands zijn ook verkrijgbaar bij: VERTEGENWOORDIGINGEN VAN DE EUROPESE COMMISSIE Vertegenwoordiging in België Archimedesstraat Brussel BELGIË Tel Internet: ec.europa.eu/belgium/welcome/index_nl.htm COMM-REP-BRU@ec.europa.eu Vertegenwoordiging in Nederland Mauritskade HD Den Haag NEDERLAND Tel Internet: burhay@ec.europa.eu BUREAUS VAN HET EUROPEES PARLEMENT Bureau in België Wiertzstraat Brussel BELGIË Tel Internet: europarl.europa.eu/brussels/ epbrussels@europarl.europa.eu Bureau in Nederland Mauritskade HD Den Haag NEDERLAND Tel Internet: europeesparlement.nl epdenhaag@europarl.europa.eu Er zijn vertegenwoordigingen of bureaus van de Europese Commissie en van het Europees Parlement in alle lidstaten van de Europese Unie. De Europese Commissie heeft delegaties in andere landen van de wereld.

20 UW GIDS VOOR HET VERDRAG VA N LISSABON NA NL-C Na tientallen jaren oorlog die miljoenen mensen het leven kostte, betekende de oprichting van de EU het begin van een nieuw tijdperk waarin Europese landen hun geschillen oplossen door met elkaar te praten, en niet door de wapens te laten spreken. Nu genieten de leden van de EU voordelen in overvloed. Maar toen de regels voor de werking van de EU werden opgesteld, was de EU nog veel kleiner en had zij nog niet te kampen met mondiale uitdagingen, zoals klimaatverandering, een wereldwijde recessie of de g r e n s o v e r s c h r i j d e n d e criminaliteit. De EU kan en wil deze problemen het hoofd bieden, maar zij kan dit alleen wanneer zij beter functioneert. Dat is het doel van het Verdrag van Lissabon. Het maakt de EU democratischer, efficiënter en transparanter. Het geeft burgers en parlementen meer inspraak bij wat er op Europees vlak gebeurt, en geeft Europa een duidelijker, sterkere stem in de wereld, terwijl tegelijkertijd nationale belangen worden beschermd. Deze brochure legt uit wat het Verdrag van Lissabon voor u als burger betekent. ISBN