Brussel, striphoofdstad. themadossier

Transcriptie

1 Brussel, striphoofdstad themadossier

2 1. BRUSSEL EN HET STRIPVERHAAL a. Geboorte van het stripverhaal in Brussel b. Van stripheld tot filmster c. De nieuwe generatie Brusselse stripauteurs 2. HET STRIPVERHAAL, BRUSSELS ERFGOED a. Publicaties rond het Stripverhaal b. De stripmuren c. Niet te missen gebouwen en monumenten d. Musea, tentoonstellingen en galeries 3. STRIPACTIVITEITEN EN -EVENEMENTEN a. De verschillende strip events in Brussel b. Rondleidingen 4. STRIPSHOPPING 5. STRIPRESTAURANTS EN BARS 6. NUTTIGE CONTACTEN w w w. v i s i t. b r u s s e l s / c o m i c s

3 BRUSSEL IS DE HOOFDSTAD VAN HET STRIPVERHAAL! IN ELKE WIJK, OM ELKE STRAATHOEK, OVERAL IN BRUSSEL KOM JE DE STRIPVERHALEN EN HUN HELDEN TEGEN. HET STRIPVERHAAL IS EEN NATIONALE TROTS EN DAT VOEL JE BIJZONDER GOED IN ONZE HOOFDSTAD. VELE VAN DE AUTEURS DIE TOT DE BLOEI VAN DE 9DE KUNST HEBBEN BIJGEDRAGEN, HADDEN HUN ROOTS IN BRUSSEL. DAT MERKT U METEEN ALS U HET STRIPMUSEUM BEZOEKT, LANGS DE STRIPFRESCO S WANDELT OF OP ZOEK GAAT NAAR DE STANDBEELDEN VAN BELGISCHE STRIPFIGUREN. HET STRIPVERHAAL IS EEN VOLWAARDIGE KUNST DIE DE BRUSSELAARS NA AAN HET HART LIGT. w w w. v i s i t. b r u s s e l s / c o m i c s

4 1. BRUSSEL EN HET STRIPVERHAAL A. GEBOORTE VAN HET STRIPVERHAAL IN BRUSSEL Verhalen vertellen via een reeks opeenvolgende beelden is iets wat al heel lang bestaat. Toch zijn de specialisten het erover eens dat België niet weg te denken is in het ontstaan van het stripverhaal. De 9de kunst is een van de elementen die mee de identiteit bepalen van Brussel, de Belgische hoofdstad, en dit sinds bijna een eeuw. De geschiedenis van het Franstalige Belgische stripverhaal begint echt in 1929 met Hergé, pseudoniem van Georges Remi. Het is in Le Petit Vingtième, de jongerenbijlage van de Brusselse krant Le Vingtième Siècle, dat hij het leven schenkt aan de beroemdste van alle reporters: Kuifje. Hij is ook de uitvinder van de klare lijn, de strakke grafische stijl die meteen herkenbaar is. Na de Tweede Wereldoorlog wordt het Belgische stripverhaal gedomineerd door twee weekbladen die zich specifiek richten tot de jeugd: Kuifje gepubliceerd door uitgeverij Lombard en Le Journal de Spirou (Robbedoes) van uitgeverij Dupuis. Deze weekbladen hebben de carrière gelanceerd van of samengewerkt met de grootste stripauteurs van de 20ste eeuw: Hergé (Kuifje/Quick & Flupke), Peyo (Smurfen/ Johan en Pirrewiet), Walthéry (Natacha), Franquin (Guust Flater/Marsupilami), Edgar P. Jacobs (Blake en Mortimer), Roba (Bollie en Billie), Jijé (Blondie en Blinkie) Het Vlaamse stripverhaal, hoewel minder gekend bij het Franstalige publiek, heeft ook zijn helden met de reeks Jommeke van Jef Nys, De Kiekeboes van Merho en Nero van Marc Sleen. Het grootste internationale succes genieten Suske en Wiske van Willy Vandersteen. Het stripverhaal is vandaag een kunstvorm die alle genres beoefent en waarin geen enkele school nog het overwicht heeft. Opmerkelijk is dat ook de filmindustrie meer en meer Belgische stripverhalen op het witte doek brengt, tot groot genoegen van klein en groot. 4

5 B. VAN STRIPHELD TOT FILMSTER Wat een geluk dat de Brusselse striphelden van papier zijn. Ze zouden het anders hoog in hun bol krijgen, nu ze ook beroemd worden in de filmwereld. Kuifje is de enige niet. Zoals vanouds spant Kuifje wel de kroon. Niemand minder dan Steven Spielberg maakte van deze Brusselse stripheld een filmster. De legendarische Amerikaanse filmregisseur ontdekte het oeuvre van Hergé toen filmrecensenten in de vroege jaren tachtig wezen op de gelijkenissen tussen Indiana Jones en Kuifje. Spielberg was instant fan én de uitverkorene van Hergé om Kuifje te verfilmen. Hij nam wel zijn tijd. Zo n dertig jaar. Kuifje ging pas oktober 2011 in Brussel in wereldpremière. De strips De krab met de gulden scharen, Het geheim van de Eenhoorn en De schat van Scharlaken Rackham werden samengesmolten tot een wervelende avonturenfilm. Geavanceerde technieken waren nodig om Kuifje en de bonte bende nevenpersonages gestalte te geven: eindresultaat is animatie maar de basis is gelegd door echte acteurs. Bij wijze van hommage heeft Spielberg Hergé een cameo gegeven in de eerste scène van de film. Hergé is de straattekenaar die Kuifje portretteert tijdens de Vlooienmarkt op het Vossenplein. The Adventures of Tintin: the secret of the Unicorn zou een vervolg krijgen en geregisseerd worden door een andere filmreus die gek is van Kuifje: Peter Jackson, regisseur van de Lord Of The Rings-trilogie was ook een wonderjaar voor de Smurfen. Peyo, de artiestennaam van Brusselaar Pierre Culliford, tekende de bekende, kleine blauwe wezens met witte muts en broek voor het eerst in De strips sloegen enorm aan. In 1975 volgde de animatiefilm De fluit met zes Smurfen. Amerika ging in de jaren tachtig voor de bijl dankzij de honderden tekenfilms die Hanna-Barbera produceerde voor de televisie. Zomer 2011 stalen Grote Smurf, Mopper, Klungel, Smurfin en Brilsmurf de harten van vele kinderen in een Hollywood-productie. The Smurfs is geen tekenfilm maar live-action met driedimensionale, met de computer gegenereerde Smurfen. Achternagezeten door de gemene tovenaar Gargamel en zijn kat Azraël belanden de smurfen in het New York van vandaag. In juli 2013 bracht de film Smurfen 2: Pas op voor de stouterds onze blauwe vriendjes naar Parijs. Het derde luik zou in 2017 in de zalen te zien zijn onder de titel Het verloren dorp. Kuifje en de Smurfen zijn niet de enige striphelden die het tot filmsterren schopten. In 2008 en 2011 kwamen twee Franse blockbusters uit rond Largo Winch. Dat is een miljardair in spijkerbroek met de charme van een playboy en de dadendrang van een klassieke stripheld. Largo Winch is een creatie van de Brussels tandem Jean Van Hamme (scenario) en Philippe Francq (tekeningen). Zij combineren in de populaire gelijknamige stripreeks actie met economische thema s. Lente 2012 ten slotte kwam Sur la piste du Marsupilami uit van Alain Chabat, de Franse regisseur die eerder een hit had met Astérix & Obélix: Mission Cléopâtre. De Marsupilami, een wonderlijk wezen uit het Palombiaanse woud dat de gekste dingen kan doen met zijn staart, is een verzinsel van Franquin. Aan deze grootmeester van de Belgische strip hebben we onder andere Guust Flater te danken. Ook van de reeksen Bollie en Billie, Steven Sterk en Dokus werden filmbewerkingen gemaakt. Strips zijn een onuitputtelijke bron van inspiratie voor de 7de kunst. Niels Ruel (Journalist) 5

6 C. DE NIEUWE GENERATIE BRUSSELSE STRIPAUTEURS Van oudsher oefent Brussel een grote aantrekkingskracht uit op stripauteurs. Het was dan ook de thuishaven van gerenommeerde stripnamen als Hergé, Peyo, Franquin en Edgar P. Jacobs die de wereld respectievelijk Kuifje, de Smurfen, Guust Flater en Blake en Mortimer schonken. Internationaal wordt Brussel, met recht en rede, nog steeds beschouwd als het mekka van het beeldverhaal. De stad herbergt bejubelde stripopleidingen, is een broeihaard van talrijke onafhankelijke uitgevers, stripcollectieven en -initiatieven en beschikt telkens weer over een sterke, nieuwe generatie stripauteurs. Een opleiding tot stripauteur volgen in de stad waar de scheppers van het beeldverhaal worden geëerd met musea, stripmuren en standbeelden: het moet de ultieme droom zijn van elke jongere die een carrière als striptekenaar wil uitbouwen. In het Ecole Supérieure des Arts - Instituts Saint-Luc Bruxelles, kortweg ESA-St-Luc, kan je al sinds eind jaren 1960 een opleiding volgen tot stripauteur. Het was Eddy Paape, bekend van zijn strip Luc Orient, die er met de steun van de grote Hergé cursussen gaf over het beeldverhaal. Deze opleiding was de eerste in zijn soort en ontwikkelde zich al snel tot een officiële studierichting. In 1976 nam Claude Renard de leiding over van Paape. De opleiding werd ook snel een begrip in stripland want bleek de ideale voedingsbodem van nieuw Belgisch striptalent te zijn Onder de jonge auteurs die aan Sint-Lucas afstudeerden, vinden we Max de Radiguès, Thomas Mathieu, Cyril Elophe en Noémie Marsily. Ook een tweede Franstalige school, de Ecole de Recherche Graphique (ERG), bracht heel wat talenten voort. Aan de Afdeling Strips studeerden o.a. Cédric Manche, Pierre Lecrenier en Nicolas Vadot. Sinds eind 1998 werd ook op de Brusselse hogeschool Sint-Lukas Brussel een Nederlandstalige stripopleiding opgestart. Met succes want onder de afgestudeerden zitten namen zoals Olivier Schrauwen, Simon Spruyt, Conz en Judith Van Istendael die ook internationaal scoren. Ook bij de jongste afgestudeerden wemelt het van het talent. Lang zal het niet duren voor jonge wolven zoals Frederik Vanden Stock, Shamisa Debroey, Ben Gijsemans, Michaël Olbrechts en Delphine Frantzen het internationale striptoneel zullen bestormen en veroveren. Verwonderlijk is dat niet want als deze nieuwe generatie iets gemeen heeft, is het dat de platgetreden paden in stripland vermeden worden. Deze nieuwe wat alternatievere stijl definiëren is onmogelijk. De teken- en vertelstijlen van voornoemde auteurs verschillen onderling enorm. Hun eigenzinnige karakter en het niet willen teren op het indrukwekkende Belgische stripverleden is de bindende factor van deze nieuwe generatie stripmakers. Net daarom worden ze bejubeld tot ver voorbij onze landsgrenzen. De Brusselse stripauteur Judith Van Istendael mag zich een van de vaandeldragers van deze nieuwe generatie noemen. Tien jaar geleden debuteerde ze met het ijzersterke tweeluik De maagd en de neger, waarin ze de relatie tussen een politiek vluchteling uit Togo en een Belgische vrouw neer tekende. Een semi-autobiografisch verhaal dat iedereen naar de keel greep. Enkele jaren later maakte Van Istendael indruk met haar graphic novel Toen David zijn stem verloor. Een aangrijpend verhaal waarin de Brusselse stripmaakster het verhaal vertelt over het ziekteproces van David, die kanker heeft en aan zijn allerlaatste stappen toe is. Met sfeervolle aquarellen en liefdevolle penvoering vertelt ze hoe Davids dichte familiekring reageert als ze met deze ziekte geconfronteerd worden. 6

7 Naast Judith Van Istendael telt Brussel nog fantastische stripauteurs. Wauter Mannaert tekende zich al in de kijker met zijn debuut Ondergronds maar kende met El Mèsias, een graphic novel die hij tekende in samenwerking met de Spaans-Brusselse scenarist Mark Bellido over het wel en vooral wee van een Spaans utopisch dorp, zijn verdiende doorbraak. De avant-garde striptekenares Dominique Goblet werkte zomaar eventjes 12 jaar aan haar debuut Net doen alsof is ook liegen. Het gevoelige verhaal over haar jeugd waarin ze emotioneel beladen onderwerpen zoals haar troebele relatie met haar ouders niet uit de weg gaat, krijgt nog een extra dimensie door haar experimenteel gebruik van de stripgrammatica, alsof ze op haar eentje de strip heruitvond. De daaropvolgende albums bleef ze hetzelfde niveau behouden en staat ze nog steeds hoog aangeschreven in de internationale stripwereld. Een stripkunstenaar, zo kan de Brusselse stripauteur David Vandermeulen het best omschreven worden. Vandermeulen, gefascineerd door het leven van Fritz Haber, de uitvinder van het mosterdgas, maakt een meerdelige, historische stripbiografie over deze Joodse chemicus en Nobelprijswinnaar die ook de uitvinder is van het mosterdgas dat in 1915 voor het eerst nabij Ieper gebruikt werd. Zijn aangrijpende vertelstijl en visueel sterke tekenstijl gecombineerd met een indrukwekkende informatieve achtergrond onderscheidt de Brusselaar zich van andere stripbiografieën. Thierry Bouüaert debuteerde dan wel met een eerder klassieke strip maar met zijn drieluik Le style Catherine maakte hij een zeer persoonlijk verhaal waarin de auteur niet alleen met het thema (incest) buiten de lijntjes kleurt maar waarin hij ook volop experimenteert met verschillende tekenstijlen. Veel auteurs van deze jonge Brusselse stripgeneratie hebben hun eerste publicaties te danken aan onafhankelijke uitgeverijen zoals FRMK, l'employé du Moi en La 5ème Couche. Initiatieven die gegroeid zijn uit onvrede over bestaande grote uitgeverijen die niet helemaal het geloof hadden in de nieuwe stripauteurs of net uit hun nu al legendarische eigenzinnigheid en ongekend geloof in eigen kunnen. Brutaal, eigenzinnig en allemaal met een eigen verhaal. Bovendien oefende de dynamiek van de Brusselse stripcultuur een aantrekkingskracht uit op tal van buitenlandse en internationaal erkende auteurs, onder wie: Emilie Platteau (Frankrijk), Léonie Bischoff (Zwitserland), Sacha Goerg (Zwitserland) en Abdel Bouzbiba (Frankrijk). Dat klinkt als Brussel op zijn best! Kurt Morissens (Journalist) 7

8 2. HET STRIPVERHAAL, BRUSSELS ERFGOED A. PUBLICATIES ROND HET STRIPVERHAAL BRUSSEL, STRIPHOOFDSTAD Fans van stripverhalen worden verwend in Brussel! De alom gekende hoofdstad van het stripverhaal blijft de 9de kunst onverminderd hoog in het vaandel voeren. Meerdere musea, galerijen, markten, festivals en speciaalzaken zijn volledig aan de strip gewijd, maar een van de meest verrassende activiteiten is ongetwijfeld het befaamde stripparcours. Ontmoet Kuifje, Asterix, Blake & Mortimer, Suske & Wiske, Lucky Luke en vele andere striphelden op de gevels van de Brusselse straten. Al kuierend langs een veertigtal monumentale muurfresco s maakt u kennis met deze mythische personages en hun getalenteerde auteurs. Een wandeling die uniek is in zijn soort! Het plannetje is beschikbaar in het Nederlands, het Frans, het Engels en het Duits (1 ). KUIFJE IN BRUSSEL Brussel is ontegenzeggelijk de stad van Kuifje. Hij is hier 80 jaar geleden geboren en inmiddels is hij een soort ereburger geworden. Elke Brusselaar is opgegroeid met de avonturen van deze dappere globetrotter. Hij maakt onlosmakelijk deel uit van de Brusselse cultuur. Een aangename stadswandeling in het voetspoor van Kuifje en Hergé. De plattegrond is in alle onthaalkantoren van de stad verkrijgbaar. Het plannetje is beschikbaar in het Nederlands, het Frans, het Engels, het Duits en het Spaans (1 ). VISITBRUSSELS-SIZED FOR MARC SLEEN Brussel eist meer dan ooit de titel op van Hoofdstad van de 9de kunst! Het Gewest is een voortdurende bron van inspiratie voor de stripauteurs, vol contrasten en met talloze plekjes die een prachtig decor vormen voor elk stripverhaal. Marc Sleen, de auteur van tweehonderd zeventien albums over De Avonturen van Nero, staat in het Guinness Book of Records met deze reeks die schatplichtig is aan het mooie Brussel. Werp een nieuwe blik op de hoofdstad door de ogen van Marc Sleen en verwonder uzelf zoals Nero in het album De Zwarte Toren : Maar wat hebben wij toch een mooie hoofdstad! Het plannetje is beschikbaar in het Nederlands en het Frans (1 ). COMICS FOR KIDS Ontdek de stripmuren. Wist u dat Brussel in totaal een vijftigtal stripmuren telt? Visit.brussels heeft er daarvan zowat de helft geselecteerd, zodat kinderen van 6 tot 10 jaar de mogelijkheid hebben hun striphelden te ontdekken. De muurschilderingen bevinden zich overigens allemaal in het centrum van de stad. Op die manier ontmoeten de kinderen stripfiguren als Kuifje, Rik Ringers, Stam & Pilou, Billy the Cat, Suske en Wiske enz. Aan de hand van verschillende spelletjes maken de kinderen uitgebreid kennis met deze striphelden. Met kleuropdrachten, het zoeken naar de 7 verschillen, labyrintspelletjes en tal van andere ludieke opdrachten wordt de aandacht van de kinderen op bepaalde details van de muurtekeningen gevestigd. In een begeleidende tekst van een paar regels komen de kinderen ook iets meer te weten over hun striphelden en de bedenkers ervan. Onderweg ontdekken de kinderen eveneens het standbeeld van Guust Flater, het beroemde nieuwe Smurfenstandbeeld en de verschillende stripmusea! Voorzien van kleurpotloden en een nieuw tekenschrift gaan de kinderen op zoek naar de rijkdommen van het stripverhaal in onze hoofdstad. Plezier verzekerd! Het spelletjesboek is beschikbaar in het Nederlands, het Frans, het Engels en het Duits ( 2,50). visit.brussels Koningsstraat Brussel Tel.: +32 (0) info@visitbrussels.be 8

9 B. DE STRIPMUREN Ontdek de vijftigtal muren van de stripwandeling tot in de kleinste details. Geschiedenis van de reeks, anekdotes en belangrijke datums u komt er alles over te weten! KUIFJE Zin om de beroemdste Belgische stripheld tegen het lijf te lopen? Haast u naar de Stoofstraat, bekend van Manneken Pis. Maar de kans is klein dat Kuifje, zijn hond Bobbie en zijn vriend kapitein Haddock tijd hebben om een babbeltje met u te slaan. De razende reporter en de vuilbekkende whiskyliefhebber zitten weer tot over hun oren in een avontuur. We weten zelfs welk avontuur. De tekening komt namelijk uit De Zaak Zonnebloem. In het achttiende album uit de reeks ontvoeren eerst Bordurische en vervolgens Syldavische geheim agenten Professor Zonnebloem. Die heeft een ultrasoon wapen uitgevonden dat beide landen zouden willen misbruiken. Kuifje en Haddock doen er alles aan om hun verwarde vriend te bevrijden. Bijna 30 jaar na de dood van Hergé worden er nog steeds 1 miljoen exemplaren per jaar verkocht. Kuifje wordt gepubliceerd in 77 talen. Niemand minder dan Steven Spielberg kwam in 2011 op de proppen met de wervelende animatiefilm The Adventures of Tintin: The Secret of the Unicorn. Hergé, het pseudoniem van de Brusselaar Georges Prosper Remi ( ), wordt tot de allergrootste stripauteurs gerekend. Hij debuteerde in 1929 in Le Petit Vingtième, de wekelijkse jeugdbijlage van het katholiek tijdschrift Le Vingtième Siècle. Zijn uitgezuiverde tekenstijl (de fameuze klare lijn) wordt geroemd en velen beschouwen zijn tekeningen als kunst. Maar zijn gevoel voor beweging, suspense, humor en avontuur en grote vertelkunst zijn minstens even belangrijke verklaringen waarom Kuifje nooit heeft opgehouden mensen te boeien. Waar? Stoofstraat, 1000 Brussel Auteur: Hergé Uitgeverij: Casterman DE DOORGANG De internationale gereputeerde stripauteurs François Schuiten en Benoît Peeters laten graag uitschijnen dat het universum dat ze in kaart brengen in de cyclus De Duistere Steden echt bestaat. De steden en werelden die voorkomen in roemruchte titels als Brüsel, De koorts van Urbicande, De archivaris en Het scheve kind lijken op de onze maar zijn toch anders. Zijn de duizelingwekkende, virtuoze tekeningen uitwerkingen van de toekomstvisioenen van weleer? Perspectiefveranderingen met denkers als Jules Verne, José Luis Borges, Le Corbusier, Victor Horta of Franz Kafka in gedachten? Denk er het uwe van. Via lezingen, tentoonstellingen, een heuse Gids van de duistere steden en websites ( moedigen Schuiten en Peeters iedereen aan om hun licht te werpen op De Duistere Steden. Dat lukt beter als je Brussel al eens bezocht hebt. Het Paleis van de Drie Machten in Brüsel is het Justitiepaleis van Poelaert. De Grote Hal van Zarbec lijkt wel het station van Schaarbeek. De serrestad Calvani moet ontstaan zijn na een bezoek aan de Koninklijke Serres van Laken. Op hun website stellen Schuiten en Peeters dat men al jaren het bestaan verdoezelt van doorgangen. Verbindingswegen tussen de aarde en de zogenaamde Tegenaarde, tussen Brussel en Brüsel. Is de stripmuur aan de Kolenmarkt zo n Doorgang? De klokkentoren, centraal in het fresco lijkt alvast als twee druppels water op die van de even verder op gesitueerde Goede Bijstandskerk. Intrigerend is dat niet elke baksteen van de blinde gevel is overschilderd. En had u meteen in de gaten dat de schaduw-figuren onderaan getekend zijn? Waar? Kolenmarkt 19, 1000 Brussel Auteurs: François Schuiten & Benoît Peeters Uitgeverij: Casterman 9

10 DE SCHORPIOEN Klim van de kathedraal van Sint-Michiel en Sinte-Goedele naar de Treurenberg en je stoot op Armando Catalano. Een held uit één stuk, dat zie je aan de vastberaden blik waarmee hij de vijand onbevreesd opwacht, een wapenkeuze die Zorro en D Artagnan goedkeuren en laarzen waar de De Gelaarsde Kat stikjaloers op is. En wat te denken van zijn kaken, de trendy gezichtsbeharing en de streep borsthaar die de aandacht vestigt op de borstkas om u tegen te zeggen? Catalano is een echte Casanova. En dan hebt u de tatoeage op zijn rechterschouder nog niet gezien. De warmbloedige vechtjas / levensgenieter dankt er zijn bijnaam aan: De Schorpioen. Zijn aartsvijand is Trebaldi, een kardinaal die qua machtshonger en verdorvenheid niet onderdoet voor de kardinaal Richelieu uit de Drie Musketiers van Alexandre Dumas. Met de hulp van zijn gevreesde rode krijgsmonniken en een knappe gifmengster met zigeunerbloed werkt de boosaardige Trebaldi zich op tot Paus. Als hij het niet te druk heeft met het ophangen en verbranden van andersdenkenden maakt hij jacht op De Schorpioen. Religieus fanatisme is van alle tijden, dus ook van de achttiende eeuw. Scenarist Stéphane Desberg voorziet de mantel-en-degenreeks ruim van schermduels in sinistere catacomben en andersoortige spectaculaire actiescènes. De sierlijke, beweeglijke beelden zijn van Enrico Marini. Vrouwelijke personages voorzien van sensuele en wulpse contouren is een van de specialiteiten van dit tekentalent uit Zwitserland. Waar? Treurenberg, 1000 Brussel Tekenaar: Marini, scenarist: Stéphane Desberg Uitgeverij: Dargaud SUSKE EN WISKE Wie ook maar een beetje aandacht had voor de musculatuur van Manneken Pis valt niet achterover van het tafereel in de Lakensestraat. Zonder te stoppen met plassen draagt de wereldberoemde Brusselaar vijf van België s meest geliefde striphelden op één hand. Zes zelfs als we Schanulleke meetellen en dat moeten we. De lappenpop van Wiske speelt in meerdere avonturen een hoofdrol. Wiske is het meisje met witte jurk, eihoofd en de strik in het haar. Sinds 1945 is deze eigenwijze meid nooit gestopt met avonturieren. Daarin wordt ze zonder fout bijgestaan door dapper Suske. De geelgekuifde strijkplank is de nerveuze Tante Sidonia. Lambik ziet er op de stripmuur een beetje braaf en simpel uit maar is eigenlijk de zot. Hij zet de boel vaak op stelten, er kan altijd mee gelachen worden. Jerom is een zachtaardige krachtpatser. Suske en Wiske is de onbetwistbare nummer één van de Vlaamse familiestrip. In Vlaanderen verkoopt De Kiekeboes van Merho beter maar met dank aan Nederland en Franstalig België is Suske en Wiske nog steeds de best verkopende stripreeks van de Benelux. Er bestaan vertalingen in onder andere het Frans (Bob et Bobette) Afrikaans (Neelsie & Miemsie), het Portugees (Bibi & Baba) en het Latijn (Lucius et Lucia). Amerikanen spreken over Willy & Wanda, Britten over Spike & Suzy. Het 315de album rolde november 2011 van de persen. De reeks werd na de dood van geestelijke vader Willy Vandersteen ( ) gewoon verder gezet. Vandersteen werd de Bruegel van het stripverhaal genoemd. De Antwerpenaar was een begenadigde tekenaar én een meesterlijke verteller met veel fantasie en een scherp gevoel voor volkse humor. Met die unieke combinatie had hij de wereld kunnen veroveren. Waar? Lakensestraat 111, 1000 Brussel Auteur: Willy Vandersteen Uitgeverij: Standaard BILLY THE CAT Geniet van de guitige blik en het enthousiasme waarmee de geel-zwartgestreept kat over de kasseien zweeft. De stripmuur in de onopvallende Oppemstraat is een baken van licht en optimisme. Billy the Cat dook in 1981 even op in het stripweekblad Robbedoes maar begon pas echt aan zijn carrière in De troeven zijn de vrolijke, afgewerkte tekeningen van de Luikse tekenaar Stéphane Colman en de toon die de Amerikaans-Brusselse scenarist Stephen Desberg aanslaat. De serie past in de roemrijke traditie van de zwierige Belgische kinderstrip die stiekem ook veel volwassenen bekoren kan. Op straat leven is niet evident, gelukkig heeft Billy naast vijanden ook een bonte schare vrienden zoals dikke Saucijs, Jumbo de duif, m neer Hubert en juffrouw Cha-cha. Dat de poes eigenlijk een omgetoverd jongetje is en dat hij graag terug gewoon zou worden, biedt heel wat mogelijkheden. Andere strips en ambities hebben Colman en Desberg belet om voluit te gaan. De reeks werd begin deze eeuw overgenomen door Luikenaar Péral. Billy the cat is ook de ster van een internationale tekenfilm-serie. Strip en tv-serie verschillen sterk van mening over de oorzaak van de transformatie van kind in kat. In de strip steekt pestjoch Billy zonder kijken de straat over, wordt overreden en reïncarneert als kat. De tv-makers waren bang dat kinderen zich voor auto s zouden smijten in de hoop zo te veranderen in een dappere snoezige poes. Ze kozen dan maar voor een tovenaar die notoire poezenpester Billy in een kat te verandert. Waar? Oppemstraat 24, 1000 Brussel Tekenaar: Colman Scenarist: Desberg Uitgeverij: Dupuis 10

11 DOMMEL Waar zou de gelukzalige glimlach op het gezicht van de tonronde hond met het witte pluishaar aan te wijten zijn? Is theatraal wildplassen zonder bekeurd te worden zo leuk? Of is hij in zijn nopjes dat hij Manneken Pis een loer heeft kunnen draaien. Te oordelen aan de donderwolk boven zijn hoofd vindt Manneken Pis de tijdelijke vervanging maar niks. Slimmer dan Rataplan, luier dan Idéfix, vrolijker dan Snoopy en minder voorbeeldig dan Bessy of Bobby: van alle striphonden is Dommel de kwaadste niet. Dommel zag het licht in 1968 in het weekblad Kuifje. Op zijn baasje was het nog een jaar wachten: de op rommel verlekkerde uitvinder-zeebonk-brokkenpiloot Semafoor. Dommel vindt het doorgaans maar niks dat hij diens uitvindingen moet uittesten. Nog vreselijker vindt hij het om plaats te moeten nemen in het zijspan van de lawaaierige, giftige, uiteen vallende motorfiets waarmee Semafoor zich verplaatst. Dommel houdt meer van lekker eten, een goede roman of conversaties op niveau met buurman Balthazar. Tenzij hij meer zin heeft om die zwarte kater in elkaar te rammen. De pratende hond is het levenswerk van de Waalse tekenaar Luc Dupanloup ( ), beter bekend als Dupa. Hij gunde zichzelf Hitchcock-gewijs af en toe een rolletje in de reeks. Eind jaren 80 maakte Dommel zijn opwachting in een Japanse tekenfilmreeks. Dat vergrootte zijn populariteit. Waar? Vlaamsesteenweg 109, 1000 Brussel Auteur: Dupa Uitgeverij: Lombard BLAKE & MORTIMER By jove! Veel strips heeft Edgard P. Jacobs ( ) niet getekend maar het zijn wel stuk voor stuk klassiekers. De avonturen van Blake en Mortimer: Het Gele Teken heet zelfs een van de beste strips aller tijden te zijn. In dat album heeft de megalomane uitvinder Septimus, Olrik in zijn macht en voorziet hem van schijnbaar bovennatuurlijke krachten. Na elke misdaad laat de überslechterik zijn visitekaartje achter: een geel teken. Op de stripmuur in de Hopstraat is duidelijk te zien dat de koelbloedige Kapitein Francis Blake van de M.I. 5, en de opvliegende professor kernfysica Philip Mortimer er niet gerust in zijn. Het onafscheidelijke, oer-brits duo is nochtans niet aan zijn proefstuk. In hun eerste avontuur, Het Geheim van de Zwaardvis, moeten ze de winnaar van een wereldoorlog omver werpen. Ook voor tijdreizen, mysterieuze piramides en zotte proffen die het weer controleren, deinzen ze niet terug. Het ongewoon kleurgebruik niet te na gesproken, drijft Jacobs het realisme grafisch ver door. De natuurgetrouwe weergave van personages, kledij, wapens, gebouwen en andere decorelementen is meer dan een esthetische keuze: het moet de vele fantastische elementen geloofwaardig maken. In het universum van Blake en Mortimer weet je nooit waar de werkelijkheid eindigt en de fantasie begint. Vanaf de jaren 90 wordt de serie voortgezet door verschillende, gereputeerde scenaristen en tekenaars. Waar? Hopstraat 24, 1000 Brussel Auteur: Edgar P. Jacobs Uitgeverij: Lombard - Blake en Mortimer DE ENGEL Het misverstand is onuitroeibaar. Dieu est-il mort? - God: Nietzche is dood. - Verloren illusies zijn gevonden waarheden. Dès le début, il n y avait pas de commencement de woorden onderaan de muurschildering lijken een ongevraagde toevoeging van een tweetalige graffiti-artiest. Maar eigenlijk maken de existentiële slogans integraal deel uit van de muurschildering van Bernard Hislaire. Al naar gelang het project wisselt hij van nome de plume: Hislaire, Yslaire, Bernar Yslaire of Sylaire. De veelvuldig bekroonde Brusselse tekenaar is geen hokjesdenker maar een vernieuwer die de experimenten met vorm en verschillende media niet schuwt. Het bekendst is Samber. In deze historisch-romantische saga over liefde en oorlog focust Yslaire op de met de dood flirtende passie tussen een bloedmooie roodogige vrouw en een stoere zwartogige man. De Duitse Romantiek, Böcklin, Caspar David Friedrich, Hugo of Mallarmé zijn nooit veraf. De engel op de muur behoort tot een reeks waarin de auteur op beklijvende wijze terugblikt op die revolutionaire maar niet zo vrolijke twintigste eeuw: XXe ciel.com. Een engel is onsterfelijk. Je zal maar onsterfelijk wezen als je geliefde dat niet is. Zou dat de onmiskenbare droefenis niet kunnen verklaren van de gevleugelde die in Kartuizersstraat neerstreek? Waar? Kartuizersstraat, 1000 Brussel Auteur: Yslaire Uitgeverijen: Humanoïdes Associés - Futuropolis - Glénat 11

12 NERO Een dikke neus, een strik en welgeteld twee haren: knap is de man niet die op deze stripmuur de vogeltjes een hand reikt. Toch is Nero een van de grootste Vlaamse striphelden. Nero noemt zichzelf een dagbladverschijnsel. Zijn avonturen verschenen haast zonder onderbrekingen van 1947 tot 2002 in de katholieke Vlaamse kranten. Aanvankelijk was niet hij het hoofdpersonage maar Detective Van Zwam, de man die op het fresco het gras onder de loep neemt. In het tweede album botst de speurneus in een gekkenhuis tegen een man met laurierblaadjes achter zijn oren die zich de keizer van Rome waant. De lezers vonden de zot sympathieker dan de detective. De antiheld met de al te herkenbare menselijke gebreken kreeg de hoofdrol. Om de kranten dagelijks van een vervolgverhaal te voorzien was tekenaar Marc Sleen verplicht er een moordend tempo op na te houden en voor een losse, dynamische tekenstijl en eenvoudige decors te opteren. Als geen ander speelde hij in zijn vlot vertelde, grappige strips in op de actualiteit. Paul Vanden Boeynants, Guy Verhofstadt, Jozef Stalin, Idi Amin Dada, Margaret Thatcher, Saddam Hoessein en andere beroemdheden kregen gastrollen. Maar de leukste personages zijn pure verzinsels van Sleen. Op de stripmuur herkent u de kinderen Petoetje en Petatje aan de P s op hun trui, Nero s geniale zoon Adhemar aan zijn professoren-uiterlijk en frituur-uitbater Jan Spier aan zijn spierkracht. Op de achtergrond wandelen Piet Fluwijn en Bolleke, een kinderstrip waarmee Marc Sleen begin jaren 60 succes had. In de kruin schuilt de knotsgekke Tuizentfloot. Een fascinerende creatuur is de voor één keer geen pijp rokende Madame Pheip. Mijnheer Pheip is een Franstalige Brusselaar die een Franse verbastering van het Vlaams spreekt. Tot 1993 tekende Sleen alles alleen. Het Guinness Book of Records erkent hem als de meest productieve striptekenaar ter wereld. Het Marc Sleen Museum bevindt zich in een prachtig pand in de Zandstraat 31-33, recht tegenover het Belgisch Stripmuseum. Waar? Sint-Goriksplein, 1000 Brussel Auteur: Marc Sleen Uitgeverij: Standaard CORI DE SCHEEPSJONGEN In 1949 begon Bob De Moor ( ) voor het weekblad Kuifje te werken en groeide uit tot de rechterhand van perfectionist Hergé. 35 jaar werkten ze samen: van Raket naar de maan tot Kuifje en de Picaro s. Toen Kuifje hem niet meer in beslag nam, kreeg De Moor de kans om een droomproject uit te werken. Dat werd Cori de scheepsjongen. Naar de stripmuur kijken is de scheepshoorn horen loeien en zeeziek worden van het geklots van de golven. Vanuit de mast zwaait Cori ons toe. Zijn geluk kan niet op. Niets of niemand kan van deze jongen nog een landrot maken. De donkere hartstochten van het getij en de donderende lawine van de branding op een zandbank verblijden zijn hart. De garantie op avontuur en de kans op eeuwige roem doen het sneller kloppen. De scheepsjongen vaart mee met de Verenigde Oostindische Compagnie die de Nederlanden hun Gouden Eeuw bezorgde. Muiterij, piraterij, oorlogszuchtige Spanjolen, inboorlingen op de Nieuw-Guinese kusten die voor het eerst de taal der musketten horen, schatten die gezocht moeten worden: het avontuur druipt van elke bladzijde. De boten zijn magistraal, de zeeslagen onvergetelijk. De zes albums van Cori de scheepsjongen zijn het werk van een technisch superieure tekenaar die de fameuze klare lijn in de vingers heeft en er in slaagt om het kleinste nevenpersonage een eigen stijl en karakter te geven. Die zich tot in de puntjes documenteert en dàn zijn passie voor zee, avontuur en majestueuze zeilschepen botviert. Schip ahoy! Waar? Fabrieksstraat 21, 1000 Brussel Auteur: Bob De Moor Uitgeverij: Casterman 12

13 DE DROMEN VAN NICK Aan de stijl herken je de tekenaar meteen. Om vervolgens toch weer te twijfelen. Het lijkt niets voor Hermann, zo n zwartharige jongen met een rode pyjama die in lichte extase tussen witte wolkjes zweeft, omringd door een beestenbende die staat te trappelen om wat leven in de stad te brengen. Cynisme is een vast ingrediënt in zijn werk. Liever dan onverschillig te blijven, confronteert Hermann zijn lezers met de vreselijke dingen die kleingeestige, zelfzuchtige en op macht beluste mensen elkaar aandoen. Bovenal is hij een van de uitzonderingen die uitstekend tekenen én begenadigd vertellen. Hermann Huppen brak door met de avonturenstrip Bernard Prince, tekende de eerste albums van Jugurtha om in 1969 samen met scenarist Greg aan Comanche te beginnen, een legendarische westernreeks. In 1977 dumpt hij Bernard Prince voor zijn eigen reeks: Jeremiah. De titelheld is een einzelgänger die probeert een goed mens te zijn in een post-apocalyptische farwest die het slechtste in de mens naar boven brengt. One-shots als Sarajevo-Tango en Caatinga bevestigen zijn plaats aan het firmament van de Europese strip. Beroemde strips en beroemde personages genoeg maar voor wie koos de meedogenloze chroniqueur van het menselijk wangedrag toen hij een blinde gevel in Brussel mocht versieren? Voor een jongen in pyjama met een rijke verbeelding en een talent voor dromen. Begin jaren 80 tekende Hermann drie albums rond deze Nick. Elke nacht opnieuw beleeft hij samen met een olifant, chimpansee, giraf, nijlpaard, schildpad of een walvis leuke avonturen die niet altijd goed aflopen. Hermann noemt de drie strips een hommage aan Windsor McKay, de Amerikaanse strippionier die Little Nemo de droomwereld liet verkennen. Hij is een gevoelige ziel. Waar? Zennestraat - Fabrieksstraat 40, 1000 Brussel Auteur: Hermann Uitgeverij: Dupuis CAROLINE BALDWIN Het Ninoofseplein is meer een belangrijk verkeersknooppunt dan een swingende uitgaansbuurt. Een sfeervolle, opvallende stripmuur laat iets anders uitschijnen. De tekening dompelt je onder in een zwoele nacht in een of andere paradijs. We gokken op Cuba. De muzikanten zijn niet van de jongste en evenmin moeders mooiste maar te oordelen naar de passie op de dansvloer weten ze verduiveld goed wat het juiste ritme met een vrouw kan doen. De dichtgemetste vensters en het reliëf van de muur waren een uitdaging voor de tekenaar en de uitvoerders. Van die beperking hebben ze het beste gemaakt. De hele gevel is beschilderd, enkel op de dicht gemetste vensters zie je snapshots van een feest dat velen in extase brengt. Let op het aantal opengesperde monden. In het oog te houden is de dame met het korte zwarte haar en de zwarte jurk die in het laatste venster op het punt staat te zoenen. Ze heet Caroline Baldwin en heeft haar eigen stripreeks. Ze is privé-detective maar niet van het soort dat jacht maakt op ontrouwe echtgenoten. Baldwin is het type dat het aan de stok krijgt met Birmaanse rebellen, sjoemelende Amerikaanse presidentskandidaten, geheime diensten en ander tuig dat geen graten ziet in groteske medische experimenten. De vrijgevochten maar kwetsbare vrouw duikt nog al snel met de verkeerde man de koffer in. Met undercover FBI-agent Gary Scott heeft ze een turbulente knipperlicht-relatie. Baldwin overleeft de avonturen niet zonder kleerscheuren. De kwetsbare heldin is seropositief. Tekenaar en scenarist André Taymans sluit aan bij de klare lijn en heeft oog voor details die de juiste sfeer oproepen. Waar? Ninoofseplein, 1000 Brussel Auteur: André Taymans Uitgeverij: Casterman 13

14 LUCKY LUKE De inkt op het uithangbord is nog niet droog of de bank is al overvallen door de beruchte gebroeders Dalton. Kleine driftkikker Joe gaat zoals steeds voorop. Averell is de grootste, hongerigste en domste en heeft een ham buit gemaakt. Nog meer grapjes: in de bergen voorbij de prairie duikt het Atomium op, Rataplan, de domste hond van het Wilde Westen, kijkt naar de pot rode verf als was het een steak saignant en held Lucky Luke is eens te meer sneller dan zijn schaduw. Een vlot verteld en spannend avontuur combineren met grappen om vingers en duimen bij af te likken was de specialiteit van René Goscinny, het genie dat tot aan zijn dood in 1977 ook de scenario s voor Asterix verzon. Maar Lucky Luke is op de eerste plaats het levenswerk van Morris of Maurice De Bevere ( ). De Kortrijkzaan vond tekenen leuker dan de pijpenfabriek van zijn vader overnemen en begon zijn carrière in de Brusselse filmstudio CBA. Zijn eerste Lucky Luke verscheen in 1946 in de Robbedoes Almanak. Morris teerde niet op zijn tekentalent en documenteerde zich zorgvuldig. Zijn stijl is zeer filmisch en verraadt een passie voor de western. Zo n 200 miljoen albums waren er al verkocht toen de serie na zijn dood werd overgenomen door de Franse tekenaar Achdé en scenarist Laurent Gerra. Tv-series, animatiefilms en speelfilms houden de populariteit op peil van Lucky Luke, a poor, lonesome cowboy, a long way from home. Waar? Washuisstraat 19, 1000 Brussel Auteur: Morris Uitgeverijen: Dupuis, Dargaud ASTERIX Geestdriftig bestormen Asterix, Obelix en hun kleurrijke dorpsgenoten een Romeins kamp. Idefix loopt voorop. Het is een bekend tafereel voor miljoenen lezers. De kleine maar o zo dappere Galliër en zijn dikke vriend die geen toverdrank meer krijgt sinds hij als kind in de ketel van druïde Panoramix viel, behoeven geen introductie meer. De verkoop van de albums is de kaap van de 350 miljoen voorbij. Een eigen pretpark, tekenfilms en drie bijzonder populaire speelfilms (de vierde is op komst) zorgden er voor dat Asterix en Obelix ook vertrouwde namen zijn in huishoudens zonder stripkast. Ze weten daar niet wat ze missen. Asterix is de strip op zijn best: speels en spannend maar ook veelgelaagd, intelligent en boordevol verwijzingen naar cultuur en geschiedenis. Een goeie Asterix is nooit uitgelezen, je ontdekt telkens weer nieuwe dingen. Meestal zijn die erg grappig. Asterix zag het licht op 29 oktober 1959 in het tijdschrift Pilote. De begenadigde tekenaar Albert Uderzo en de geniale scenarist René Goscinny hadden elkaar in Brussel leren kennen. Voor Asterix werkten ze samen aan de indianenstrip Hoempa Pa. Na het overlijden van Goscinny in 1977 zette Uderzo Asterix op zijn eentje verder. Hij wil dat de reeks ook na zijn dood wordt verder gezet. Asterix en Obelix zijn nog niet uitgeraasd. De Romeinse centurions lachen zuur. Waar? Washuisstraat 33-35, 1000 Brussel Tekenaar: Uderzo Scenarist: Goscinny & Uderzo Uitgeverijen: Dargaud, Albert-René ISABELLE Voorbij de stripmuur in de Loofstraat wandelen is heel even al je zorgen en muizenissen vergeten. Het feeëriek tafereel nodigt uit om in een fantasiewereld te stappen waar gekke groene wezens graag bouwvakker spelen, tantes in bootjes aangevaren komen en een volledig kasteel op een peiler in het water gebouwd wordt. De tekening wordt gedomineerd door de dame met de zwarte hoed, de lange grijze haren en de gele rok die meterslange benen verbergt. Maar eigenlijk is de vrolijke meid met de rode haren en de blauw-wit gestreepte trui het personage dat haar naam aan de strip leent. Isabel is een vrij normaal, lief meisje dat buiten haar wil om steeds opnieuw avonturen beleeft in een fantasiewereld. Tante Ursula gelooft daar niet veel van en stopt haar vol taart. Oom Hermes weet beter, hij is een magiër. Zijn verloofde is de bevallige dame die de stripmuur inpalmt: de vriendelijke heks Calendula. Haar overgrootmoeder is de slechte heks Kalendula. Isabel werd door Raymond Macherot en Yvan Delporte in 1969 bedacht maar is vooral het kind van Will, het pseudoniem van de Waalse tekenaar Willy Maltaite ( ). Vanaf 1975 kon Will voor de poëtische fantasiereeks op de medewerking rekenen van zijn vriend Franquin. Als kind werd Will door niemand minder dan strippionier Jijé onder de vleugels genomen om zijn tekentalent verder te ontwikkelen. Waar? Loofstraat 17, 1000 Brussel Tekenaar: Will Scenaristen: Raymond Macherot, Yvan Delporte, Franquin Uitgeverij: Dupuis 14

15 RIK RINGERS Een stripmuur naar het hart van amateur-detectives. Op het eerste gezicht lijkt een geheimzinnige wind aan de haal te gaan met de hoed én de pijp van Commissaris Baardemakers. Dat inspireert het hondje tot een circustruc waardoor journalist Rik Ringers afgeleid wordt en zijn reportage over de stevigheid van de Brusselse dakgoten bijna verkeerd afloopt. Maar zo eenvoudig zit de zaak uiteraard niet in elkaar. Studie van de trompe-l oeil leert dat Nadine belaagd wordt door een een mysterieuze snoodaard met een onheilspellend groot mes. Wat een geluk dat Rik Ringers al meer dan vijftig jaar ervaring heeft met het redden van levens (bij voorkeur dat van het nichtje van de commissaris) en het oplossen van de vreemdste raadsels. Met mode heeft hij minder affiniteit. De speurneus draagt al jaren dezelfde coltrui met wit-zwarte tweedjas of regenjas. Tekenaar Tibet, het alias van Gilbert Gascard ( ), en scenarist André-Paul Duchâteau leerden elkaar kennen in de Brusselse studio van Walt Disney en behoren tot de officiële ereburgers van deze stad. Aanvankelijk hielp Ringers de lezers van het weekblad Kuifje detectiveraadsels van één pagina oplossen. In 1961 begon hij aan het grote werk. 78 albums lang was de schrandere journalist met de Porsche de grootste charlatans en gevaarlijkste gekken te slim af. Tibet en Duchâteau zijn ook de geestelijke vaders van de humoristische western Chick Bill. Waar? Bijstandsstraat 9, 1000 Brussel Tekenaar: Tibet Scenarist: A.P. Duchâteau Uitgeverij: Le Lombard VICTOR SACKVILLE En wie mag die onberispelijk geklede gentleman wel wezen die op deze muurschildering een akelige ontdekking doet in het bijzijn van een bevallige dame? De naam is Sackville, Victor Sackville. In onze verbeelding is hij Britser dan James Bond. Als spion voor Zijne Majesteit de Koning van Engeland, George V, reist hij tijdens de Eerste Wereldoorlog de wereld rond. Waar hij kan, steekt hij de Duitsers stokken in de wielen. Uiteraard zonder zich tot schurkenstreken te verlagen. Je bent een gentleman of je bent het niet. Sackville is niet de bekendste aller striphelden maar bij de liefhebbers valt de historische spionagestrip wel in de smaak. Dat komt omdat de Waalse tekenaar Francis Carin de sfeer van de tijd goed weet te vatten en de traditie van de klare lijn fraai verder zet. Hij slooft zich uit om de decors tot in de kleinste details te verzorgen. Hij is zo minutieus dat het resultaat soms meer weg heeft van een toeristisch-historische evocatie dan van een strip. Fans van architecturale hoogstandjes en old timers worden op hun wenken bediend. Op de muurschildering schitteren ook de kasseien die zo typisch zijn voor Brussel. Het tafereel komt uit het allereerste album, De Zimmerman-code 1: Dood in de opera. Te ontdekken? Waar? Kolenmarkt 60, 1000 Brussel Tekenaar: Francis Carin Scenaristen: François Rivière, Gabrielle Borile Uitgeverij: Le Lombard RAGEBOL Ragebol was in juli 1991 de allereerste stripmuur. Aan hun pas te zien, zijn de rossekop en zijn sympathieke en slimme vriendin Catherine niet van plan om zomaar wat te slenteren. Dit goed geluimd koppel heeft trek in een fikse stadswandeling. De dromerige, zachtaardige jongeman zou een ideale stadsgids zijn. De belezen bewoner van de Godecharlestraat in het hart van de Leopoldswijk, kent Brussel door en door en wandelt graag. In zijn laatste avontuur, Een faun op je schouder, ervaart Ragebol een diepgaande harmonie met de dingen terwijl hij van op zijn dak de stad overschouwt. Hij besluit die intense momenten van geluk en de eenheid met de natuur te delen door erover te vertellen. De Brusselse auteur Frank Pé steekt niet weg dat Ragebol een alter ego is. Het valt ook niet te ontkennen. Beide stadsjongens zijn gevoelige zielen, nieuwsgierige natuurliefhebbers tot in hun diepste vezels en begenadigde dromers. In hun visioenen duiken filosofische faunen op, walvissen die over de grijze stad vliegen, reuzengrote schildpadden die onze boulevards oversteken. Frank Pé tekende zijn eerste Ragebol in 1978 in de natuurrubriek van het stripblad Robbedoes. De jongen deelde zijn kennis van de natuur graag met de lezers. Met scenarist Bom aan boord verschijnt in 1984 een eerste album. Er volgen er nog vier. Kwaliteit krijgt bij Frank Pé voorrang. Waar? Plattesteen, 1000 Brussel Auteur: Frank Pé Uitgeverij: Dupuis 15

16 ROZE BOTTEL Op een boogscheut van Manneken Pis bevindt zich een van de meest feestelijke stripmuren. De frisse, vrolijke jongeman die enthousiast zijn strooien hoed afneemt en een sensuele verschijning de hand reikt heet Roze Bottel. De kortgerokte schoonheid luistert naar de naam Duifje Vleugelslag. De bolhoed die de rij sluit is de aardige Meneer Folio. De drie heren in toga zijn de Drie IJslollies en besturen Morgenrood, de hoofdstad van Droomland. Geld kennen ze niet in dit utopisch parallel universum. Betalen doe je met vreugdetranen, liedjes, lachen of een dikke zoen. Zaten tekenaar Dany en scenarist Greg aan de geestverruimende middelen toen ze de fantasyreeks Roze Bottel verzonnen in het zotte jaar 1968? Ach, een beetje flowerpower kan geen kwaad in het Brussel van vandaag. De poëtische reeks bloeide in de jaren 70. In 2005 verscheen na achttien jaar eindelijk nog eens een nieuw album. Heren die net iets te lang naar Duifje Vleugelslag staren hoeven zich nergens voor te schamen. Dany heeft wulpse vormen, ronde borsten en zwoele lippen meer dan behoorlijk in de vingers. Hij tekent ook de erotisch-humoristische reeks Rooie Oortjes. Waar? Eikstraat 9, 1000 Brussel Tekenaar: Dany Scenarist: Greg Uitgeverij: Le Lombard DE JONGE ALBERT De grootste tekenaar die niemand kent? Dat zou wel eens Yves Chaland ( ) kunnen zijn. Hij was amper 33 toen hij het leven liet in een verkeersongeval en heeft bijgevolg ook nauwelijks de tijd gehad om door te breken bij het grote publiek. Om het bescheiden oeuvre dat hij wel naliet, vechten verzamelaars. Gerenommeerde tekenaars noemen hem hun groot voorbeeld. Kenners schatten zijn werk erg hoog in. Chaland was een Fransman maar tekende Belgischer dan de Belgen. Hij wierp zich op als de erfgenaam van de meesters van de Klare Lijn. Dat deed de meesterlijke stilist niet door slaafs het werk van Hergé of zo te imiteren. De nostalgie is tastbaar maar voor een gratuite retro-oefening bent u aan het verkeerde adres. Chaland gaat heel speels met de traditie om en vermengt de strakke stijl van Hergé en Jacobs met het dynamisme van Franquin en Jijé. Het beste van twee werelden: de school van Brussel en de school van Marcinelle. De zogenaamde Atoomstijl kreeg in heel Europa navolging. Bob Fish en Freddy Lombard zijn Chalands bekendste figuren. De schitterende muurschildering in de Cellebroerstraat verwijst naar De Jonge Albert. In die albums verhaalde Chaland over de soms verregaande, wrede kwajongensstreken van een ketje in het naoorlogse Brussel. Voor deugnieterij heeft de bengel even geen tijd, hij is een detective aan het lezen uit de beruchte Série Noire reeks. Hopelijk mist hij zijn tram niet. Waar? Cellebroersstraat 49, 1000 Brussel Auteur: Yves Chaland Uitgeverijen: Humanoïdes Associés, Metal Hurlant BLONDIE EN BLINKIE Een vogelkooi kan een vraatzuchtig geel beest niet beletten naar het fruit te grijpen. In vakje één is de kruidenier boos, in vakje twee is hij al wat meer op zijn gemak. De twee jonge klanten die het gelag moeten betalen, zetten een dondergezicht op. De stripfanaat herkent Blondie en Blinkie. Blondie is een ernstige held à la Kuifje die de problemen al redenerend oplost. Blinkie is de gekke boezemvriend die liever meteen tot de actie overgaat. De figuren beleefden hun eerste avonturen tussen 1939 en 1942 in het katholiek tijdschrift Petits Belges. Ze zijn een vondst van Joseph Gillain ( ) of Jijé. De peetvader en pionier van de Belgische strip begon in 1939 bij het pas gestarte weekblad Robbedoes. Hij nam de serie Robbedoes over van de Fransman Rob-Vel en introduceerde Kwabbernoot. Hij riep Jan Kordaat in het leven en tekende Amerikaanse strips toen de bevoorrading tijdens de Tweede Wereldoorlog stil lag. Na de oorlog nam het blad Robbedoes een hoge vlucht. Steunpilaar Jijé haalde het ene grote talent na het andere binnen: Will, Morris, Eddy Paape en Franquin. In de jaren 1950 begon Jijé nog western Jerry Spring en tekende hij als overtuigde katholiek een biografie van Baden-Powell en Don Bosco. Tien jaar later nam hij Tanguy en Laverdure over van Albert Uderzo en Roodbaard van Victor Hubinon. De begenadigde, vlotte tekenaar kon alle genres aan. Hij had ook meteen door hoe leuk de Marsupilami van Franquin was en in Blondie en Blinkie ontdekken de Vliegende Schotels, kwam hij op de proppen met een variant. De Marsupilami Africanis is staartloos, dikker en... minder geliefd bij kruideniers. Waar? Kapucijnenstraat 15, 1000 Brussel Auteur: Jijé Uitgeverijen: Averbode, Dupuis, Magic Strip 16

17 GOVERT SUURBIER Herkent u de fascinerend mooie dame die hier zo galant naar beneden geholpen wordt door een struise missionaris? Een tip: haar beruchtste outfit bestond uit niet veel meer dan een bananenrokje. Yep, dit is de fameuze Josephine Baker die Parijs tijdens het Interbellum in lichterlaaie zette met opwindend cabaret. Dat luipaard hield ze over aan een optreden in de Folies Bergère in De stripreeks vertelt eigenlijk de doldwaze avonturen van missionaris Govert Suurbier en zijn bange discipel Reinier Kneppelhout. Joséphine Baker speelt slechts in drie van de zeven albums een rol. Maar geef toe, ze is dé ster van deze stripmuur op een steenworp van het Justitiepaleis. De knappe tekening is van Laurent Verron. Wijlen Jean Roba vroeg hem om Bollie en Billie verder te zetten. Aan nieuwe afleveringen van Govert Suurbier komen Verron en scenarist Yann voorlopig niet toe. De humoristische avonturenreeks speelt gretig in op historische personages (Edith Piaf, Hitler, Laurel & Hardy, John Wayne,...) en gebeurtenissen en dat vergt veel research. Govert Suurbier is een norse brompot die er niet mee kan lachen dat het Vaticaan hem van zijn geliefde Papoea s weghoudt door hem steeds opnieuw op te zadelen met geheime missies. Maar eigenlijk is hij de edelmoedigheid zelve. Verkijk u niet op de strenge witte baard en klederdacht: zijn kennis van Papoeaanse vloeken en boertige liedjes bezorgen velen rooie oortjes. En zoek geen ruzie want hij heeft een verleden als straatjoch, pooier op de Place Pigalle en aalmoezenier in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Miss Baker is in goede handen. Waar? Kapucijnenstraat 13, 1000 Brussel Tekenaar: Laurent Verron Scenarist: Yann Uitgeverij: Lombard JOJO In welk jaar moeten we dit schoolvoorbeeld van huiselijk geluk situeren? Het kachelfornuis, oma s voorliefde voor kledij met bloemen en bollen en het feit dat er op de keukentafel een dikke boterham ligt waar je cornflakes verwacht, doen denken dat de scène een halve eeuw oud is. Wie de stripfiguur herkent, weet beter. De vrolijke jongen heet Jojo en heeft een game-boy. Deze innemende kinderstrip speelt zich gewoon vandaag af. De zevenjarige goudeerlijke knul hapt van het leven met aanstekelijke appetijt en verkeert meestal in het gezelschap van zijn boezemvriend Dik Lowietje, de tarzan die op de stripmuur de stevigheid van de lamp test. Bij gebrek aan mama woont Jojo bij zijn oma of Mamy, ergens waar de stad overgaat in het platteland. Stedelijker en moderner is de omgeving waar Jojo s overwerkte papa woont. De vage datering is geen toeval. De te vroeg overleden tekenaar André Geerts ( ) schaamde zich niet voor een vleugje nostalgie of romantiek. Met herkenbare taferelen uit het dagelijks bestaan probeerde hij het verloren paradijs te reconstrueren. Het talent om die kleine maar onschatbare momenten te spotten, combineerde hij met een tegelijk dynamische en fragiele tekenstijl met veel ronde lijnen en pastelkleuren. Jojo zag het levenslicht in 1983 maar haalde om onbegrijpelijke wijze niet de verkoopcijfers die het verdiende. Hopelijk zet de tijd dat nog recht. Waar? Pieremansstraat, 1000 Brussel Auteur: André Geerts Uitgeverij: Dupuis DE BEVERPATROUILLE Meerdere Belgische striphelden zijn stichtende voorbeelden, jongens die niet bang zijn voor het avontuur en nobele waarden verdedigen als rechtvaardigheid, kameraadschap en hulpvaardigheid. Heel wat gerenommeerde tekenaars hebben dan ook een scoutsverleden en lieten hun kunnen voor het eerst zien in de ledenblaadjes. Kuifje is getekend door Nieuwsgierige Vos, Suske en Wiske door Sluwe Vos, Natasja door Dynamische Struisvogel, Nero door Standvastige Reiger en De Smurfen zijn een uitvinding van Humoristische Ram. Belangeloze Toekan ging het felst op in de ideologie van de scouts. Belangeloze Toekan is de totem van de in Ukkel geboren Michel Tacq ( ). Onder het pseudoniem Mitacq tekent deze bewonderaar van Hergé in 1953 de eerste avonturen van een groep verkenners. Veulen (de bevlogen leider), Valk (het brein), Kat (de waaghals), Tapir (de levensgenieter) en Vlieg (de verlegen benjamin) vormen samen De Beverpatroelje. De eerste 21 scenario s zijn van Jean-Michel Charlier, bekend van de reeksen Blueberry en Buck Danny. De laatste negen verzint Mitacq zelf. De stripmuur geeft een verkeerd beeld van De Beverpatroelje. Hartje Marollen blinde gevels verven is zonder twijfel een van die goede daden waar de scouts zichzelf dagelijks toe verplichten. Maar eigenlijk hebben Veulen, Valk en co zelden tijd voor dat soort klusjes. Net als Jommeke, Kuifje en Suske en Wiske zijn ze regelmatig te laat thuis voor het avondeten omdat er aan de andere kant van de wereld dringend heldendaden verricht moeten worden. En dan gaat het niet om wat verfwerk maar om humanitaire hulp in militaire dictaturen. Waar? Blaesstraat - Pieremansstraat, 1000 Brussel Tekenaar: Mitacq Scenaristen: Jean-Michel Charlier, Mitacq Uitgeverij: Dupuis 17

18 DE KAT Krijg nou wat, een gekostumeerde kat die zichzelf metselt op een blinde gevel! De Kat verscheen voor het eerst in de krant Le Soir op 22 maart De humoristisch-filosofische kat die zich rechtstreeks tot de lezer richt, is een vondst van Philippe Geluck. Aanvankelijk had de cartoon een vaste plek, later werd De Kat meer uitgespeeld als stoorzender die op onverwachte plaatsen in de krant opduikt. De tekenstijl is eenvoudig, sober en efficiënt waardoor de aandacht gaat naar wat De Kat te zeggen heeft. Hij leeft niet van applaus maar heeft binnenpretjes als hij er weer in geslaagd is om de lezer kortstondig uit zijn lood te slaan. Dat doet hij vooral door met een absurde of filosofische opmerking of kwinkslag ogenschijnlijk triviale zaken van een heel andere kant te bekijken. Hij mikt niet op de bulderlach maar op de grinnik. Een eerste album dat de beste grappen bundelt, komt er in 1986 en is een groot succes. De Kat is ook het zelfportret van Geluck. Maar dan toch vooral als hij iets intelligents zegt en niet als hij stom uit de hoek komt, pleegt hij te grappen. Striptekenaars zijn door de bank genomen te schuw om te wedijveren met de bekendheid van hun personages maar niet Geluck. Ettelijke radio- en tv-programma s in België en Frankrijk hebben hem beroemd gemaakt. Dat hij in Parijs geridderd werd tot Chevalier des Arts et des Lettres kan De Kat ongetwijfeld relativeren in vier, vijf welgemikte woorden. Waar? Zuidlaan 87, 1000 Brussel Auteur: Philippe Geluck Uitgeverij: Casterman KWIK EN FLUPKE Door de animatiefilm Tintin van Steven Spielberg heeft Kuifje internationaal enorm aan bekendheid gewonnen. Maar laten we niet vergeten dat Hergé ( ) nog twee andere zonen had. Kwik en Flupke zijn in meerdere opzichten het tegengestelde van Kuifje. Ze zijn eerder subversief dan voorbeeldig. Ze beleven hun avonturen niet in alle uithoeken van de wereld maar in de Marollen, de Brusselse volksbuurt waar Hergé opgroeide. De twee ketjes zijn amper een jaar jonger dan Kuifje. Ze haalden hun eerste komische kwajongensstreken uit in 1930 in Le Petit Vingtième, de kinderbijlage van Le Vingtième Siècle waarin ook Kuifje het daglicht zag. De strips bestaan uit meerdere komische verhalen van een pagina of twee, al dan niet voorzien van tekst. Of Kwik met de rode coltrui en Flupke met de groene jas nu bewust kattenkwaad uithalen dan wel al spelend problemen veroorzaken, in de regel komen ze onzacht in aanvaring met het gezag. Of het zou moeten zijn dat ze er in geslaagd zijn om wijkagent 15 een poets bakken. Medewerker Johan De Moor verzon in de jaren tachtig zelf enkele grappen voor Kwik en Flupke en was de man achter een reeks bijzonder korte animatiefilms. Waar? Ons Heerstraat 19, 1000 Brussel Auteur: Hergé Uitgeverij: Casterman OH! LIEVE HEMEL In de humoristische stripreeks Oh! Lieve hemel maken scenarist Janry (De Kleine Robbe) en tekenaar Stuf zich vrolijk over Sint- Pieter en Lucifer. Aan de hemelpoort bezorgen laatkomers, verdwaalden of ongehoorzame engeltjes Sint-Pieter kopzorgen en extra werk. Zo komt hij nooit toe aan wat rust of een partij biljarten. Wie ervoor moet zorgen dat in het paradijs alles ordentelijk verloopt, gaat door een hel. Kan je het de brave man kwalijk nemen dat hij al eens een glaasje teveel drinkt en dan sujetten toelaat die hun hemel eigenlijk niet verdiend hebben? Dat niets menselijk de heilige Pieter vreemd is, valt ook af te lezen op de ondeugende muurschildering in de Miniemenstraat. Enkele meters verder bevindt zich het Justitiepaleis en dat heeft de schelmen Janry en Stuf geïnspireerd. Lucifer zou er klacht kunnen neerleggen tegen zijn beroemde bovenbuur. Niet alleen verknoeit die zijn barbecue, Sint-Pieter beheert een heuse cannabis-plantage en te oordelen naar zijn gelukzalige glimlach hoeft er niet gedebatteerd te worden over de kwaliteit van de wiet. Tot juridische spitstechnologie lijkt die zwevende advocaat in toga echter niet meer in staat. Zelfs een eenvoudige administratieve arrestatie zit er niet in. De arm der wet heeft het te druk met het schaduwen van rastaman en het bewaken van een naaktstrand. Een mens moet zijn prioriteiten kennen. Waar? Miniemenstraat 91, 1000 Brussel Tekenaar: Stuf Scenarist: Janry Uitgeverij: Dupuis 18

19 TITEUF Wiske heeft een eierkopje, Kuifje een kuif. Titeuf heeft het allebei. Hij ontleent zijn naam aan het eierkopje: petit oeuf werd verbasterd tot Titeuf. Maar het is dankzij de fiere, rebelse strogele kuif dat je hem er overal en altijd meteen uitpikt. En misschien ook wel een beetje door zijn gedrag. Kijk maar naar de stripmuur. Is Titeuf op schoolreis naar Brussel de bollen van het Atomium opgekropen om in de bolle spiegel te kijken of zijn haar nog wel goed ligt? Of was het een poging om de meisjes vanuit de lucht te bespieden? Met deze eigenwijze druktemaker weet je het nooit. Zijn grappen, grollen en grillen vallen enorm in de smaak van de jonge lezers. Met oplages van boven het anderhalf miljoen mag je gerust van een fenomeen spreken. Het stripventje heeft zijn eigen animatieserie, computer-spelletjes en behangpapier en haalde in 2011 de bioscopen. De geestelijke vader is een Led Zeppelin-fan die zich niks aangetrokken heeft van het cliché dat Zwitsers geen humor hebben. Hij heet Philippe Chappuis als hij naar de bank gaat maar Zep als hij strips signeert. Titeuf is een humoristische strip maar er wordt niet dwangmatig in gegrapt. Er is net zo goed plaats voor emotie, verbazing en vertedering. Het ventje spreekt als een echt kind en niet zoals ouderen denken dat kinderen spreken. Zijn avonturen spelen zich niet af op verre planeten maar op de speelplaats, in de klas, thuis of op weg naar school. Zijn verbeelding doet de rest. Zo is hij ervan overtuigd dat zijn overjaarse juf een buitenaards wezen is. Door Titeufs ogen naar de ongerijmde wereld van de grote mensen kijken, is je een breuk lachen. Waar? Emile Bockstaellaan 1, 1020 Laken Auteur: Zep Uitgeverij: Glénat KUIFJE Brussel houdt van Kuifje. Treinreizigers die in het Zuidstation afstappen, kunnen er niet naast kijken. Aan de ingang op het Hortaplein springt een fresco van acht meter op acht meter in het oog sinds de viering van de honderdste verjaardag van de geboorte van Georges Remi ( ), alias Hergé. De Brusselaar wordt tot de grootste striptekenaars aller tijden gerekend. De tekening is een uitvergroting van het 56ste prentje uit Kuifje in Amerika. Kuifje is niet op de locomotief gesprongen om zwart te rijden. Dat zou de brave maar ontzettend dappere jongen nooit doen. Hij zit midden in een achtervolging op Billy Smiles. Deze gangster staat Kuifje naar het leven omdat hij weigert de beruchte Al Capone te doden. Kuifje in Amerika is het derde album uit de wereldberoemde reeks van Hergé en dateert uit Dat is een hele poos geleden. Maar Kuifje heeft nooit opgehouden wereldwijd lezers van 7 tot 77 jaar in vervoering te brengen. Daar is de ongeëvenaarde, tijdloze grafische stijl van Hergé niet vreemd aan. Voor de originele tekeningen wordt er op kunstveilingen tegenwoordig grof geld neergelegd. Maar de strip werd ook een fenomeen omwille van de wervelende, spannende avonturen die Kuifje in alle uithoeken van de wereld beleeft. De held met de grappige coiffure is een relatief kleurloos en anoniem figuur. Leeftijd, volledige naam en familiale situatie kennen we niet. Maar die neutraliteit maakt dat hij overal op zijn plaats is en dat iedereen zich met hem kan identificeren. Vrienden, tegenstanders en kennissen als kapitein Haddock, professor Zonnebloem of de stuntelige detectives Janssen en Jansen zijn des te gekker en kleurrijker. Waar? Hortaplein, 1000 Brussel Auteur: Hergé Uitgeverij: Casterman TINY Is het niet heroïsch om zo vrolijk en onbezorgd met de hond door de stad te huppelen? De hond heet Poeffie; het meisje heet Tiny. Tenminste zo heet ze in Brugge. In Doornik kennen ze haar als Martine, in Tirana als Zana, in Madrid als Martita, in Cagliari als Cristina, in Dover als Debbie, in Skopje als Mapuka, in Ankara als Aysegül, in Maribor als Marinka en in Malmö als Mimmi. Meer dan 85 miljoen albums zijn er verkocht in een dertigtal landen. Tiny is het bewijs dat ook een doodbraaf meisje een echte wereldster kan zijn. Elk album is gewijd aan een nieuwe hobby of activiteit voor het onwaarschijnlijk lief, behulpzaam en getalenteerd kind. De reeks startte met een uitstap naar de boerderij. De zee, het circus, de bergen, het park zouden volgen. In 1964 ging ze winkelen. In 1968 speelt ze moedertje, in 1975 leert ze zwemmen, in 1994 vindt ze een poes, in 2009 ontdekt ze de natuur. In alles wat ze doet is ze griezelig goed. De Waalse tekenaar Marcel Marlier ( ) was zelf ook een perfectionist. Het karakter van de ideale dochter bleef onveranderd sinds haar eerste verschijning in Haar look evolueerde wel voortdurend. Marlier volgde trouw de heersende mode. De reeks is vooral populair bij meisjes uit de lagere school. Over de schoonheid en de harmonie van de idyllische tekeningen kan niet getwist worden. Marlier zweert bij een naïef realisme met een uitgekiende belichting, vertederende pastelkleuren en decors die tot in de details zijn uitgewerkt. Waar? Koninginnelaan 325, 1020 Laken Tekenaar: Marcel Marlier Scenaristen: Gilbert Delahaye, Jean-Louis Marlier Uitgeverij: Casterman 19

20 LE ROI DES MOUCHES Kijk naar de namen boven de intacte kooien: King Kong en de Minotaurus zullen nog wat langer opgesloten zitten in de imaginaire zoo in de schaduw van het Atomium. De geestdriftige jongen die van Batman en broeken met brede pijpen houdt, koos ervoor om de Yeti te bevrijden. Het dier lijkt meer op een harige, buitenmaatse gorilla maar toch is het de Yeti. Bewijsstuk één: het traliewerk van de kooi van de Yeti is bijgewerkt. Bewijsstuk twee: Kuifje in Tibet. In dat wereldberoemd en behoorlijk emotioneel album kan Kuifje niet geloven dat zijn vriend Tchang (De Blauwe Lotus) een vliegtuigramp boven de Himalaya niet overleefd heeft en start een zoektocht. Tchang leeft inderdaad nog: hij werd opgevangen door een eenzame, vrouwelijke, lieve loebas die ocharme door het leven moet als de verschrikkelijke sneeuwman. Vergelijk de fysiek (het punthoofd) en karaktertrekken van de yeti van Hergé met die van de yeti van Mezzo en concludeer dat dit een hommage is. Mezzo is het pseudoniem van de Fransman Pascal Mesenburg. Samen met scenarist Michel Pirus ontwierp hij in De vliegenkoning-albums een universum dat veel vreemder en donkerder is dan de stripmuur in de Stiernetstraat laat uitschijnen. Hergé mag een invloed zijn, de Amerikaanse underground-cultuur is dat evenzeer. Met sardonisch genoegen ontleden ze in een aantal piekfijn getekende en erg beklemmende kortverhalen de onderhuidse waanzin en frustraties van jongeren die zich te pletter vervelen in een kleinburgerlijk milieu. De vliegenkoning is gesneden koek voor de fans van David Lynch, Robert Crumb of Charles Burns. Waar? Hubert Stiernetstraat 23, 1020 Laken Tekenaar: Mezzo Scenarist: Pirus Uitgeverij: Drugstore LINCOLN Blueberry, Lucky Luke, Comanche, Buddy Longway, Jerry Spring...: de lijst geweldige westernstrips is lang. De familie Jouvray liet er zich - terecht - niet door intimideren en kwam in 2002 met een nieuwe western op de proppen: Lincoln. Olivier Jouvray verzint de scenario s, broer Jérôme verzorgt het tekenwerk en de inkleuring is voor de vrouw van Jérôme, Anne-Claire. Zoals je op de stripmuur in de Paleizenstraat kunt zien, gaat het er ruig aan toen in hun strip. Lincoln is de jongeman met de hoed die klaar staat om te boksen met de reus die zijn mauwen opstroopt. Het is niet de eerste keer dat deze chagrijnige, eenzame cowboy zijn vuisten laat spreken of in de klappen deelt. Lincoln is een gepatenteerde ruziezoeker en een notoire brompot die liever lui dan moe is. Maar laat God nou net op dit exemplaar van de menselijk soort rekenen om superheld-gewijs wat orde op zaken te stellen aan het begin van de twintigste eeuw. God heeft met Lincoln gewed hij op een dag eindelijk het geluk zal kennen. Voor alle zekerheid heeft Hij de cynische cowboy onsterfelijk gemaakt. Als er geknokt wordt, houdt God zich liever afzijdig. Op de stripmuur kijkt hij toe van op de eerste etage, omringd door Engeltjes met harpen. Twee deuren verder grijnst zijn eeuwige tegenspeler de duivel. Het origineel concept is uitgewerkt in een reeks spannende avonturen, overgoten met pittige humor. Vooral Lincoln weet zijn zwartgallige kijk op de wereld met scherpe humor te verwoorden. Waar? Paleizenstraat Over de Bruggen, 1020 Laken Tekenaar: Jérôme Jouvray Scenarist: Olivier Jouvray Uitgeverij: Paquet DE KLEINE ROBBE Het is een guitige, spontane en gezonde knaap die wel te vinden is voor een grapje, maar een hart van goud heeft: hij is een model, een Kampioen van de Goede Luim. Zo omschreef de trotse uitgever Jean Dupuis de held met dezelfde naam als zijn legendarisch stripblad: Spirou (Robbedoes). De eerste Robbedoes was van de hand van de Franse tekenaar Rob-Vel, later namen anderen het van hem over. De bekendste zijn Jijé ( ) en André Franquin ( ). Vandaag is de strip in handen van Morvan en Munuera. Maar tussen 1981 en 1998 werd Robbedoes verzorgd door Tome en Janry. Het duo leerde elkaar kennen toen ze nog gewoon Philippe Vandevelde en Jean-Richard Geurts heetten. In 1983 kwamen ze voor een speciaal nummer op de proppen met een gag over de kindertijd van Robbedoes. De Kleine Robbe was geboren. Hij is bepaald geen onkreukbare held met nobele inborst, eerder een ondeugende belhamel met een voortijdige, naïeve interesse voor seks en een ongebreidelde fantasie. Eigenschappen die hem niet helpen als hij weer eens het slachtoffer is van ondoorgrondelijke en soms doldraaiende opvoeders. De nevenreeks scoorde. Tekeningen zijn verzorgd, de brave humor en de zoete, licht nostalgische sfeer kunnen nog wel een paar jaar mee. De carrousel op de stripmuur in Bruparck heeft nog een paar rondjes voor de boeg tot jolijt van Robbes juf wiskunde. Juf Cijfer (Mademoiselle Claudia Chiffre) is die amazone met blote benen waar de papa s net iets te lang naar gapen. Waar? Bruparck, 1020 Laken Tekenaar: Janry Scenarist: Tome Uitgeverij: Dupuis 20

21 GUUST FLATER Hij vindt het vast wel weer een veel te mooie dag om zomaar aan de baas te schenken en leunt dus over de vensterbank om met de jojo te spelen. Dat die jojo een toevallige voorbijganger vol op het hoofd zou raken, stond in de sterren geschreven. Je bent Guust Flater of je bent hem niet. Deze tedere anarchist, de eerste anti-held en de beste maatschappijkritische clown van het Frans-Belgisch stripverhaal, debuteerde op 28 februari 1957 in het tijdsschrift Spirou. De eerste nummers beperkte hij zich tot mysterieus verschijnen. Stoorzender zijn bleek een roeping. Hij was zogezegd de laconieke postsorteerder en loopjongen van de Spirou of Robbedoes-redactie, liever lui dan moe. Zijn talent om de boel op stelten te zetten met maffe experimenten, waanzinnige uitvindingen (de flaterfoon!) of geniaal-absurde invallen maakten hem zeer populair bij de lezers. De Brusselse tekenaar André Franquin ( ) was dol op Guust die onaantastbaar was voor het sérieux van volwassenen, in staat om de grofste scheldpartijen en woede-uitbarstingen te pareren met anderhalf woord: M enfin (Nou moe). In de loop der jaren gebruikt Franquin zijn anti-comformistisch alter ego steeds meer om uiting te geven aan zijn ecologische, humanitaire bekommernissen. Net als Hergé was Franquin een groot voorbeeld voor de volgende generaties. Zijn losse, bijzonder dynamische tekenstijl stak velen de ogen uit. Hij is een groot kunstenaar, waartegen ik maar een armzalig tekenaar ben, bekende Hergé. Waar? Schildknaapsstraat 15, 1000 Brussel Auteur: Franquin Uitgeverijen: Dupuis - Marsu Productions MIJNHEER JOHAN Ziet u die meneer die het zich niet lijkt aan te trekken dat het een druilerige dag is en dat de tram zijn lichten al ontstoken heeft? Rechterhand in de broekzak, boekentas in de linkerhand en nonchalant rokend slentert hij voorbij een van onze fraaie brasserieën met gueuze en andere Brusselse specialiteiten. Dat is meneer Johan. Hij laat wel eens zijn sokken slingeren. Hoe we dat weten? Na een handvol strips ken je meneer Johan beter dan je beste vriend. Deze schrijver uit Parijs beleeft geen grootse, meeslepende avonturen maar leidt een volkomen alledaags leven. Met elke album wordt hij een beetje ouder. Angst voor de conciërge ruimde plaats voor angst om zich te binden die vervolgens overging in angst voor het vaderschap. Deining in de relatie, depressies, vrienden die onwaarschijnlijk kunnen zeuren, het eindeloze gevecht tegen de sleur, de dagelijkse beslommeringen die zoveel energie vreten: zijn belevenissen zijn aandoenlijk herkenbaar. De ondertoon is afwisselend lichtvoetig en licht deprimerend of weemoedig. Een beetje zoals het doordeweekse leven zelf. De eenvoudige maar zeer aangename en elegante tekenstijl verlicht de zeden. De verhouding nonchalance - helderheid zit net goed. Het is niet zo dat de ene tekent en de andere scenario s verzint. Auteurs Philippe Dupuy en Charles Berberian doen alles samen. Inspiratie putten ze uit hun onmiddellijke omgeving. In 2008 wonnen ze de Grand Prix van het stripfestival van Angoulême. Waar? Bogaardenstraat 28, 1000 Brussel Auteurs: Philippe Dupuy & Charles Berberian Uitgeverijen: Humanoïdes Associés, Dupuis, Oog&Blik 21

22 FC DE KAMPIOENEN Beste buitenlandse bezoekers, gelieve hier niet mee te lachen: in Vlaanderen is de populairste voetbalploeg niet Club Brugge, Sporting Anderlecht, FC Barcelona of de nationale ploeg maar een stel amateurs dat er zelden of nooit in slaagt om een wedstrijd te winnen. De verklaring? Zo slecht als FC De Kampioenen kan voetballen, zo goed kan het de mensen doen lachen. FC De Kampioenen is geen echte club maar de naam van een immens populaire tv-serie die liep van 1990 tot Zelfs herhalingen van herhalingen kluisterden hele families aan het scherm. Sinds 1997 bestaan de Kampioenen ook in stripvorm. De humoristische reeks was vanaf het eerste album Zal t gaan, ja? een groot succes. Ze is in handen van Hec Leemans, een doorgewinterde tekenaar die naam maakte met de historische stripreeks Bakelandt. Op de stripmuur herkent u de voornaamste personages. De wijd gesticulerende man met de gele jas en de snor is Balthasar Boma, de grootsprakerige voorzitter-worstenfabrikant-vrouwenzot. Fernand Costermans, uiterst links, noemt zich antiquair maar sjoemelt er op los. De dame met de korte rok, in het midden vanboven, is Carmen: een extraverte roddeltante die vaak aan de basis ligt van de knotsgekke misverstanden waarrond elke aflevering draait. Wellicht de grappigste van de bende is de jonge vader met de baby: de hopeloos naïeve en klunzige Marc Vertongen. Waar? Vaartstraat 27, 1000 Brussel Auteur: Hec Leemans Uitgeverij: Standaard KOBE DE KOE In de wereld van het beeldverhaal komt het zelden voor dat kinderen in de voetstappen van hun ouders treden. Een uitzondering is de zoon van Bob De Moor, de rechterhand van Hergé. Johan De Moor begon als cartoonist. Begin jaren 80 trok hij naar de Studio Hergé. Hij bedacht er nieuwe grappen voor Kwik en Flupke en liet de ketjes opdraven in een gesmaakte reeks korte tekenfilms voor televisie. De fameuze klare lijn was hem met de papfles meegegeven. Zowel Hergé als Edgar P. Jacobs kwamen ten huize De Moor over de vloer. Maar door meer aansluiting te zoeken bij een Bruegheliaanse traditie, bij het zotte en volkse van een Willy Vandersteen en niet vies te zijn van een experimentele mix van verschillende technieken vond Johan De Moor een bonte, eigen stijl. Kijk maar naar de twee uitbundige muurschilderingen die jeugdherberg Sleep Well opvrolijken. Je weet niet waar eerst gekeken. Naar de bolhoeden van Magritte? Het Gele Teken op de bol van het Atomium? De koe op het skateboard heet Kobe. Ze is Geheim Agent Pi = 3,1416 en was de muze van De Moor en scenarist Stephen Desberg voor een reeks exuberante, guitige, licht anarchistische strips. Kobe vraagt zich op het tweede fresco verschrikt af waar die enthousiaste muis met Kuifjes raket naar toe vliegt? De reus in het zwart gestipt maatpak maakt deel uit van de Brusselse folklore. Net als de woefels (wafels), de stoemp (aardappelpuree met groenten) die aangeprezen worden in de frituur die straal genegeerd wordt door de dwaas kijkende olifant op het dak van een blauwe auto. Als ik uw boeken lees is het alsof ik een pot verf tegen mijn bakkes krijg, zei een bevriend tekenaar ooit tegen Johan De Moor. Waar? Hotel Sleep Well, Dambordstraat 23, 1000 Brussel Auteur: Johan De Moor Uitgeverijen: Casterman - Lombard 22

23 YOKO TSUNO Dat groene ruimtepak en die visbokaal op haar hoofd zijn niet echt flatterend. Van de stripmuur kun je het dus niet afleiden maar geloof ons (of neem de strip ter hand) Yoko Tsuno is een knappe verschijning. Alleen kan ze daar niet tot gereduceerd worden. Samen met stewardess Natasja is Yoko Tsuno begin jaren 70 een van de eerste stripvrouwen die een eigen reeks krijgt. Ze staat voor een breuk met het stereotype beeld van de vrouw. Ze is ingenieur elektrotechniek, een verwoede ruimtereiziger en minstens zo doortastend, moedig en avontuurlijk als haar mannelijke collega s striphelden. De jonge Japanse is een meertalige boeddhiste die met haar kennis van aikido en kendo menig booswicht het nakijken geeft en zich moeiteloos tussen verschillende culturen begeeft. Afwisselend beleeft ze haar avonturen op aarde en in de ruimte. Maar of ze nu in de tijd terugreist naar de stad Brugge in de 15de eeuw of de gevaren van de planeet Vinea trotseert, altijd blijft ze trouw aan zichzelf. Loyaliteit, vriendschap en respect voor het leven zijn de eigenschappen die ze boven alles waardeert. Die gevoeligheid onderscheidt haar fijntjes van de lompere actiehelden. Yoko Tsuno is een creatie van Roger Leloup voor het weekblad Robbedoes. De Waalse stripauteur wakkert via haar de belangstelling voor moderne technologie, wetenschap en astronomie aan. Hij documenteert zich nauwgezet en maakt werk van elke tekening. Op veertig jaar tijd verschenen er slechts een vijfentwintigtal albums. Waar? Nieuwland, 1000 Brussel Auteur: Roger Leloup Uitgeverij: Dupuis XIII Voor veel actiehelden is de hamvraag: welke slechterik moet ik in elkaar rammen voor hij de wereld om zeep helpt. Voor XIII is de vraag der vragen: wie ben ik? Is het nu John Fleming, Jason Mac Lane, Hugh Mitchell, Karl Meredith, Kelly Brian of Reginald Wesson? Net als Jason Bourne in de film is XIII een getrainde vechtmachine met als belangrijkste kenmerk een falend geheugen. Al zoekend naar zijn ware identiteit en zich afvragend waarom zoveel mensen over lijken gaan om hem uit te schakelen, tuimelt hij van het ene avontuur in het andere. Hij wordt onder meer verdacht van moord op de president van de Verenigde Staten en blijkt ongewild een spilfiguur in verschillende groteske samenzweringen. Rond XIII zwermen nog meer intrigerende, boeiende personages zoals aartsvijand De Mangoest en aartsengel Majoor Jones, een van de vrouwelijke heldinnen. Actiescènes lijken uit een film geplukt. Telkens je denkt dat het mysterie niet nog ingewikkelder kan worden, bewijst een nieuwe intrige of een fameuze coups de théâtre je ongelijk. De Brusselse scenarist Jean Van Hamme (zie ook Thorgal en Largo Winch) vertrouwde zijn personages en spannende plots toe aan William Van Cutsem alias William Vance. Deze Brusselse tekenaar staat bekend voor zijn realistische stijl en doorgedreven research. Samen bouwden ze XIII uit tot een monument van de realistische actiestrip. De kaap van de 10 miljoen exemplaren is intussen gerond. Waar? Philippe de Champagnestraat, 1000 Brussel Tekenaar: William Vance Scenarist: Jean Van Hamme Uitgeverij: Dargaud CORTO MALTESE Wel tachtig meter lang zijn de vier tekeningen aan de Akenkaai. Iemand moet de grootste stripmuur hebben. Niemand misgunt het Hugo Pratt ( ). Met Corto Maltese riep de in Venetië geboren grootmeester in 1967 een held in het leven zoals er maar weinig zijn: dapper, anarchistisch en sterk maar ook dromerig, romantisch, melancholisch en mysterieus. Met zijn lange witte broek, sobere mantel, zeemanspet en oorbel herken je de onvoorspelbare kapitein zonder boot van ver. De omstandigheden zetten zijn natuurlijk flegma nog meer in de verf. De onpeilbare wereldreiziger duikt telkens weer op die plekken op die afspraak hebben met de geschiedenis. Corto is ondermeer getuige van de Bokseropstand in China, de Russisch-Japanse oorlog, de Russische revolutie, en de Eerste Wereldoorlog. De wereld staat in brand, beschavingen brokkelen af maar alleen bloedmooie, fatale vrouwen kunnen de op zijn vrijheid gestelde wereldwijze avonturier van slag brengen. De kosmopoliet is een geliefde gids in onbekende streken én doorheen de twintigste eeuw. De beelden aan de Akenkaai komen uit de albums De Ethiopiërs, Corto Maltese in Siberië, Het gouden huis van Samarkand en De Kelten. De sober getekende, erudiete, sfeervolle strips van Hugo Pratt worden met romans vergeleken. Hij trok zich weinig aan van het keurslijf van de tradionele strip en durfde als een van de eersten resoluut op een volwassen publiek mikken. Waar? Akenkaai, 1000 Brussel Auteur: Hugo Pratt Uitgeverij: Casterman 23

24 NATASJA Een pijnlijke maar ware geschiedenis: veel vrouwen kom je niet tegen in de strips van voor de jaren zeventig en al helemaal geen heldinnen die hun vrouwelijkheid durfden te etaleren. Comanche en Yoko Tsuno volgenden vrij snel maar het was Natasja die rond 1970 de ban brak. Dat ze blond is, gezegend met wulpse vormen en er in uniform beeldschoon uitziet, moeten we u niet vertellen. Een blik op de stripmuur volstaat. Maar verkijk u niet op haar uiterlijk. De stewardess is geen dom blondje maar een intelligente vrouw die weet wat ze wil en gesteld is op haar onafhankelijkheid. De kordate dame weet in noodsituaties haar kalmte te behouden maar durft al eens uit te vliegen als ze beledigd wordt. Ze kan ook behoorlijk koppig zijn en heeft zoals alle echte striphelden een sterk ontwikkeld gevoel voor rechtvaardigheid. De meeste van haar avonturen houden op een of andere manier verband met de luchtvaart. De man die op de stripmuur al zwetend twee rode koffers voortsleept, heet Walter. De onhandige jazz-liefhebber zou graag meer zijn dan haar vriend, collega en medeavonturier maar dat zit er niet in. Natasja is het personage waarmee de Waalse tekenaar François Walthéry vergroeide. Walthéry was amper zeventien toen hij de assistent werd van Peyo, de tekenaar van De Smurfen. Eind jaren zestig nam hij een tijdje het tekenwerk voor Steven Sterk van Peyo over. Van haastklussen houdt hij niet. Op veertig jaar tijd verschenen er maar dik twintig albums. Daar zitten zowel klassieke avonturen tussen als strips die meer de thriller of science fiction toer opgaan. Walthéry werkte met wel tien verschillende scenaristen. Natasja ziet er na al die tijd gelukkig nog altijd even knap uit. Waar? Jan Bollenstraat, 1020 Laken Auteur: François Walthéry Uitgeverijen: Dupuis, Marsu Productions GUUS SLIM Zoek de stripheld...het gaat om de kerel die achter het stuur zit van de gele wagen: de detective Guus Slim. Op de passagiersstoel zit Vlinder, bekend om zijn apart gevoel voor humor, in dit geval te herkennen aan de gele hoed en de sigaret. Vlinder is een ex-inbreker die de soms wat hautaine detective met wisselend succes bijstaat. De sfeervolle avonturen zijn opgebouwd rond een spannende plot met de nodige actie, snedige dialogen, een snuif mysterie en humor. Guus Slim loste zijn eerste zaak op in het tijdschrift Spirou in Maar eigenlijk borduurde Maurice Tillieux ( ) voort op een personage dat hij eerder voor het weekblad HéroicAlbums tekende: de roodharige, bebrilde journalist Felix. Aan het einde van de jaren zestig laat Tillieux het tekenwerk over aan Gos zodat hij zich nog meer kan toeleggen op het verzinnen van scenario s voor Will (Baard en Kale), Roba (De Sliert), Walthéry (Natasja) en Roger Leloup (Yoko Tsuno). Onder verschillende pseudoniemen bedacht hij de ene strip na de andere. Dat een stoere zeeman de stripmuur domineert is geen toeval. Tillieux was zeeman maar de Tweede Wereldoorlog smoorde zijn carrière in de kiem. Het grapje met het gevaarsbord dat waarschuwt voor een rechte baan is een beetje macaber. Na ontelbare autocrashes te hebben bedacht en getekend, kwam Tillieux om in een auto-ongeluk. Waar? Hoek Thijs Van Hamstraat met de Leopold I straat, 1020 Laken Auteur: Maurice Tillieux Uitgeverij: Dupuis 24

25 DE KIEKEBOES Naar een Vlaming zoeken die je niet kan vertellen dat die snorremans achter de camera Marcel Kiekeboe heet, ga je lang mogen doen. Héél lang. Zijn vrouw Charlotte showt de kleren van de legendarische fairhostessen van de wereldtentoonstelling die Brussel in 1958 in een nieuw tijdperk katapulteerde. Zoon Konstantinopel speelt voor razende reporter. De babe die in een zwierige jaren 50 jurk een hoelahoep aan de praat houdt, is de dochter van Marcel. Fanny heeft al veel mannenhoofden op hol gebracht. Bijvoorbeeld toen ze naakt poseerde op de cover van een Vlaams mannenblad. De Kiekeboes is een typevoorbeeld van de Vlaamse familiestrip en geeft qua verkoop zelfs Suske en Wiske het nakijken. Van elk nieuw album gaan er honderdduizend over de toonbank. Een helder verhaal wordt telkens op smaak gebracht met een flinke dosis goedaardige humor. Het regent woordspelingen en persiflages. De serie debuteerde op 15 februari 1977 in de krant Het Laatste Nieuws. In 2004 namen de Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg over. Om de krant dagelijks van nieuwe stroken te voorzien moet Merho er net als Willy Vandersteen, Marc Sleen en Jef Nys een hels tempo op nahouden. Merho, het alias van Robert Merhottein, tekende zijn eerste Marcel Kiekeboe voor zijn broer, een verwoed poppenkast-speler. Ook kinderen op de laatste rij moesten de pop makkelijk herkennen, vandaar de dikke neus, de grote ogen en de gigantische snor. De half-kale knikker past dan weer perfect in de traditie van Lambik en Nero. Waar? Amerikaans Theater, Dikke Lindelaan 2, 1020 Laken Auteur: Merho Uitgeverij: Standaard STAM & PILOU Om deze stripmuur te bewonderen moet je naar het zomerterras van Het Goudblommeke in Papier. Niet dat dat een straf is. De boegbeelden van het Brusselse surrealisme zoals René Magritte, Louis Scutenaire, Marcel Mariën kwamen er over de vloer en in hun zog vele andere kunstenaars en schrijvers. Verwijzingen naar de kunststromingen die van Het Goudblommeke in Papier een cultureel historisch café maken, zijn verwerkt in de tekening. De stripfiguren zelf komen uit De onvrijwillige avonturen van Stam & Pilou. Het jongetje dat de acrobatie minder onder de knie heeft dan hij zelf dacht, heet Stam. Op zijn hoofd zit buurmeisje Pilou. Ze spelen dolgraag samen. Opa Fons is de derrière van Stam s moeder aan het bestuderen. Hij is niet toevallig postbode op rust en een fervent postzegelverzamelaar. De strip kwam er op vraag van De Post en verscheen in het clubblad van een filatelieclub voor jongeren. Toen de licht en luchtig gehouden verhaaltjes met veel practical jokes en situatiehumor bleken aan te slaan, werden de albums ook op de markt gebracht. Op het bord dat Opa Fons vasthoudt staat Sprekt a mooiertoêl, ARA! Dat is Brussels dialect voor spreek je moedertaal. Ara is een steunpunt voor het Brussels dialect. Stam & Pilou is een creatie van De Marck en De Wulf, de artiestennamen van de authentieke ketten Marc Daniels en Rik Dewulf. Waar? Het Goudblommeke in Papier, Cellebroersstraat 53/55 Auteurs: De Marck en De Wulf Uitgeverij: Van Halewyck MARSUPILAMI Op woensdag 8 mei 2013 werd een muurschildering van de Marsupilami ingehuldigd. Marsupilami, beroemde compagnon van Robbedoes sinds 1952, mocht uiteraard niet ontbreken in de populaire striproute van de Stad Brussel. De keuze voor het plaatsen van deze stripmuur viel niet toevallig op de Houba de Strooperlaan. De anekdote wil zo beweren historici en stripfanaten dat Franquin inspiratie vond voor de beroemde schreeuw van Marsipulami toen hij over de laan wandelde. Hij vond de naam Houba zo sympathiek dat hij besloot er de kreet van zijn nieuwe stripfiguur van te maken. De uitvoering van deze muurschildering werd toevertrouwd aan Farmprod, een collectief van Belgische en Franse artiesten, dat al sinds 2003 actief is in Brussel. André Franquin (3 januari januari 1997), afkomstig uit Etterbeek, werkt lange tijd voor de uitgeverij Dupuis. In 1946 krijgt hij de opdracht om de avonturen van Robbedoes en Kwabbernoot over te nemen. Het is in 1952 dat de Marsipulami voor het eerst in het tijdschrift Robbedoes verschijnt. De Marsupilami is een denkbeeldig dier, hij is zo lenig als een aap en bezit de vacht van een luipaard. Hij leeft in de jungle van Palombië waar hij hoog in de bomen woont met zijn hele familie: Marsupilamia, Bibi, Bubu en Bobo. Waar? Houba de Strooperlaan 141, 1020 Brussel / Auteur: André Franquin / Uitgever: Marsu Production. THORGAL Sinds 18 oktober 2013 versieren Thorgal en zijn echtgenote Aaricia het Anneessens-plein tot groot genoegen van buurtbewoners en voorbijgangers. Thorgal, de bekende held ontsproten uit de verbeelding van Jean Van Hamme en Grzegorz Rosinki, vult het stripmuur-parcours van de Stad Brussel aan. Onder zijn krijgshaftige uiterlijk schuilt een liefdevol karakter met een groot gevoel voor rechtvaardigheid en vrijheid waarmee hij een vreedzaam leven nastreeft met zijn geliefde. Thorgal is in 1977 ontstaan tijdens een ontmoeting tussen Jean van Hamme en Grzegorz Rosinski. De strip is het resultaat van een samenwerking tussen een kunstenaar van het Oostblok en een kunstenaar uit de vrije wereld in de context van de Koude Oorlog. Het bewijst nog maar eens dat kunst grenzen kan overschrijden die op het eerste gezicht onoverkomelijk lijken. Waar? Anneessensplein, 1000 Brussel/ Auteurs: Jean Van Hamme & Grzegorz Rosinski / Uigever: Le Lombard 25

26 BOLLIE & BILLIE Roba inspireerde zich op zijn eigen gezin voor de creatie van Bollie & Billie, respectievelijk zijn zoon en diens hond. Bollie is een jongetje zoals alle andere en Billie, zijn dartele cocker, is zijn beste vriend. Naast Bollie heeft Billie nog een andere grote liefde: Caroline, de schattige schildpad. In een familiale omgeving vol vriendelijkheid en levensvreugde charmeren de kwajongensstreken van Bollie & Billie al tientallen jaren lezers van alle leeftijden. Deze stripmuur werd een eerste keer ingehuldigd in 1992 en gerestaureerd in 2014 na werkzaamheden aan het gebouw. Waar? Reebokstraat, 1000 Brussel / Tekenaar: Roba / Scenarist: Maurice Rosy / Uitgevers: Dargaud, Dupuis ROBBEDOES De stripmuur van Robbedoes past perfect in de Marollenwijk, waar de brocantewinkels het straatbeeld domineren. Ondanks zijn mooie rode uniform van piccolo dat hij behouden heeft uit zijn beginperiode, is Robbedoes een echte avonturier. Samen met zijn onafscheidelijke metgezellen Kwabbernoot en Spip de eekhoorn bindt hij overal ter wereld de strijd aan met schurken van allerlei aard. Zo bekampt hij de gekke wetenschapper Zorglub en de boosaardige piraat John Helena, neemt hij het op tegen de Italiaanse maffia en de Chinese triades in New York, en ontsluiert hij in Palombië het geheim van een mythisch wezen: de Marsupilami. Een van de grootste striphelden is na 75 jaar nog altijd springlevend! Sinds zijn creatie in 1938 door Rob-Vel hebben Jijé, Franquin, Fournier, Cauvin & Nic, Chaland, Tome & Janry en nog heel wat andere auteurs hun talent geleend om Robbedoes in zijn weekblad en in albumvorm te laten voortleven. Sommige van hen komen zelfs voor op deze muurschildering. Herken je ze? Waar? Onze-Lieve-Vrouw-van-Gratiestraat, 1000 Brussel / Auteurs: Yoann & Velhmann / Uitgever: Dupuis FROUD & STOUF Deze humoristische en van Belgitude doordrenkte reeks, die oorspronkelijk voor de televisie werd gecreëerd, is ook in stripvorm verschenen. Froud en Stouf zijn twee blauwe hondjes die filosoferen over het leven. Ze werden bedacht door Frédéric Jannin, auteur van meerdere reeksen waaronder Germain et nous, in samenwerking met Stefan Liberski, Brussels regisseur en schrijver. Ze hebben ook samengewerkt aan de komische tv-serie Les Snuls (Les Nuls in het Brussels) voor de zender Canal+ Belgique. De stripmuur werd in oktober 2014 vervaardigd en versiert de blinde vensters van een gebouw van drie verdiepingen. Waar? Maurice Lemonnierlaan 32, 1000 Brussel / Auteurs: Frédéric Jannin en Stefan Liberski / Uitgevers: Luc Pire, Dupuis JOMMEKE De realisatie is het resultaat van een samenwerking tussen de Stad Brussel en de VGC. De muurschildering werd gemaakt door Art Mural en is een origineel project van Sarina Ahmad, de kleindochter van tekenaar Jef Nys. Jommeke beleeft samen met zijn vriend Filiberke, professor Gobelijn en de papegaai Flip heel wat avonturen. De fresco is 7 meter hoog en 5 meter breed. Verschillende elementen en monumenten uit de wijk werden in de tekening verwerkt. Zo vinden we er de spoorwegbrug en het nieuwe Bockstaelpark aan Thurn & Taxis in terug. Waar? Lokvogelstraat 3, 1020 Laken/ Auteur: Jef Nys / Uitgeverij: Ballon Media STEVEN STERK Steven Sterk is een oersterk jongetje met een gouden hart. Als hij verkouden is, verliest hij zijn krachten. Hij woont in een gezellig dorpje, dat iets van de Marollen heeft. Hij is bijzonder beleefd en spontaan, en staat altijd klaar om anderen te helpen. Dat laat de fresco duidelijk zien: Steven maakt een enorme sprong om een ballon te vangen die op het punt staat de lucht in te gaan. De fresco van 9,5 m hoog en 1,7 m breed is een realisatie van de kunstenaars van Urbana. Waar? Hoogstraat 119, 1000 Brussel / Auteur: Peyo / Uitgeverij: Le Lombard LEORNARDO Leonardo is een maf genie, een vermakelijke karikatuur van de beroemde Leonardo da Vinci. Hij bedenkt voortdurend geschifte uitvindingen, die hij graag uittest op zijn proefkonijn en leerling. Die droomt op zijn beurt enkel van een rustig leventje. Op de fresco draait het brein van de uitvinder alweer op volle toeren. En hoewel hij geen vrouw met een raadselachtige glimlach schildert, liet Leonardo zich met plezier schilderen op ons sierlijke Justitiepaleis. Net als in de meeste fresco s op het stripparcours, vinden we ook hierin elementen uit de buurt terug. De fresco van 5 m hoog en 5,5 m breed is een realisatie van de kunstenaars van Urbana. Waar? Kapucijnenstraat, 1000 Brussel/ Scenario: Bob De Groot / Tekeningen: Turk / Uitgeverij: Le Lombard 26

27 Kinky & Cosy Kinky & Cosy, de prettig gestoorde tweelingzusjes van Belgisch stripauteur en -tekenaar Nix zaaien letterlijk chaos in Brussel. Terwijl ze zwaaien met hun zelfgeknutselde witte vlag, zetten ze hun kamer altijd stevig op stelten. Het lijkt er wel een slagveld, bezaaid met geuze, frieten met mayo en spruitjes. Waar? Bogaardenstraat 19, 1000 Brussel / Auteur: Nix / Uitgeverij: Le Lombard LGBT-fresco Ralf König is de auteur van deze stadsfresco rond LGBT-diversiteit. Uniek in Europa! De Duitse auteur publiceert al meer dan 30 jaar albums waarin de waarden én stereotypen van de gay community centraal staan. Waar? Lollepotstraat, 1000 Brussel / Auteur: Ralf König Parchis De Parchis -fresco kan vanuit de serre in het Thurn & Taxis-park worden bewonderd. De Gentse illustrator Peter Willems schetst een humoristische kijk op het leven in de wijk. Voor de realisatie van de tekening liet hij zich inspireren door het populaire Marokkaanse spel parchis (een soort paardjesspel). Verschillende elementen uit de wijk zijn makkelijk terug te vinden: de moestuintjes, de buurtbewoners die parchis spelen en de Jubelfeestbrug. Waar? Tour & Taxis-park, 1020 Laken / Auteur: Peter Willems 27

28 BUITEN HET STRIPPARCOURS VAN DE STAD BRUSSEL Het stripparcours van de Stad Brussel is het bekendste en telt de meeste muurschilderingen. Toch zijn er ook op heel wat andere plaatsen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stripfresco s te zien. Ook in andere gemeenten komen wandelaars wel eens striphelden tegen! Hieronder enkele voorbeelden. DE ARK In Elsene, op de hoek van de Elsensesteenweg en de Maesstraat, prijkt sinds verleden jaar een stripmuur van François Schuiten en Alexandre Obolensky met een gigantische pakketboot. De naam ervan is De Ark. Het werk illustreert de stad van de toekomst, een duurzame stad op mensenmaat. Atrium Flagey, drager van het project, wilde met deze muurschildering de handelswijk een nieuwe identiteit geven en de levensruimte verfraaien. De Ark nodigt uit tot reizen door de straten en steegjes van Elsene. Het fresco is typerend voor de stijl van François Schuiten: een denkbeeldige maar hoe dan ook vertrouwde pakketboot. Het schilderij werd in eerste instantie op doek gezet en pas later, in 2013, tegen de gevel gekleefd. In 2014 krijgt de Ark er een klankspel bij. Wie er langs loopt, kan de nabijliggende QR-code scannen en wordt dan doorverwezen naar een website waar hij of zij, naast bijkomende informatie over de verwezenlijking van het enorme fresco, ook een levensechte soundtrack te horen krijgt met meeuwengekrijs, getoeter van pakketboten en gesprekken van passagiers Alleen een verkwikkend zeebriesje ontbreekt nog. Waar? Op de hoek van de Maesstraat en de Elsensesteenweg, 1050 Brussel / Auteurs: François Schuiten en Alexandre Obolensky DE KAT Dit is de tweede stripmuur in het Brussels Gewest gewijd aan de humoristische stripreeks De Kat. De eerste bevindt zich in de Zuidlaan. Deze muurschildering van bijna 140 meter lang strekt zich uit over de muren van de vroegere brandweerkazerne Geruzet in Etterbeek. Philippe Geluck heeft speciaal voor de gelegenheid een twintigtal nieuwe tekeningen gemaakt. De grappen kunnen in het Frans, Nederlands en Engels worden gelezen. Meerdere thema s eigen aan de wijk komen aan bod zoals Europa en de multiculturele samenleving. Het voornaamste doel van deze stripmuur is de aantrekkelijkheid van de Kazernewijk en zijn winkels te vergroten. Waar? Hoek Generaal Jacqueslaan en Waversesteenweg, 1040 Brussel / Auteur: Philippe Geluck / Uitgever: Casterman DE LUIPAARDVROUW De luipaardvrouw is met een oppervlakte van 120 m² een van de grootste fresco s in de streek. De inspiratie kwam uit een dubbele pagina van het Robbedoes-album Robbedoes en de Luipaardvrouw. De nachtelijke scène toont hoe de luipaardvrouw door vreemde wezens wordt opgejaagd en over de daken vlucht. Later vindt ze onderdak op de zolderkamer van Kolonel Van Praag (een oud, opvliegend mannetje) in het Moustic Hotel. Wie wil weten hoe het afloopt, moet het album lezen! Waar? Kruisstraat 9, 1050 Elsene / Scenario: Yann/ Tekeningen: Schwartz / Uitgeverij: Dupuis KOFFIEKLEURTJE CAFÉ (2013) EN LA BAMBINA MAGRITTA (2015) Vzw Art-Mural, Uitgeverij Sandawe en het tijdschrift 64_Page lanceerden in 2013 een project rond Europese stripmuren in alle uithoeken van het gewest. De eerste fresco op dat parcours is te zien in de gemeente Sint-Joost. Ze werd bedacht door de jonge Brusselse tekenares Judith Vanistendael en kreeg de titel Koffiekleurtje. In oktober 2015 werd een tweede fresco onthuld: La Bambina Magritta, van Vanna Vicci (Sardinië). Die muurschildering brengt hulde aan de beroemde Brusselse kunstenaar Magritte, het boegbeeld van de surrealistische beweging. De locatie van de fresco werd niet toevallig gekozen: tegenover de Permanente Vertegenwoordiging van Italië bij de Europese Unie. Het is de bedoeling om de 28 EU-landen daar voor te stellen. Waar? Sint-Joostplein, 1210 Sint-Joost-ten-Node / Auteur: Judith Vanistendael Waar? Hamerstraat 6, 1210 Sint-Joost-ten-Node / Auteur: Vana Vicci 28

29 C. NIET TE MISSEN GEBOUWEN EN MONUMENTEN HET LOMBARDGEBOUW Vlak bij het Zuidstation bevindt zich de Kuifjebuilding, een beschermd gebouw waarin destijds stripuitgeverij Lombard gevestigd was die van 1946 tot 1988 het weekblad Kuifje publiceerde. De lichtreclame met de afbeelding van Kuifje en Bobbie is een van de herkenningspunten van Brussel. Paul-Henri Spaaklaan 7, 1060 Brussel SMURFENSTANDBEELD Toen het idee van de uitvoering van een Smurfenstandbeeld ter sprake kwam, onderzocht Studio Peyo onmiddellijk de mogelijke pose en uitstraling van de te creëren Smurf. Immers, de juiste pose vinden bij een beeld van die afmetingen was een delicate opdracht. Vandaar de keuze om de Smurf op een paddestoel te plaatsen, wat eveneens een directe link creëert met de natuurlijke leefwereld van de Smurfen. Uiteraard moest hij de vriendelijke en warme uitstraling hebben die we van onze blauwe vrienden gewend zijn. Daarom kreeg hij ook een brede glimlach mee die, naar we hopen, de voorbijgangers zal uitnodigen om hem van nabij te bekijken en hen de galerij zal wijzen. Grasmarkt, 1000 Brussel - net naast Galerie Horta (in het Brusselse Centraal station) BEELD VAN GUUST FLATER Het beeld van Guust Flater werd gerealiseerd door de supermarktketen Delhaize De Leeuw ter gelegenheid van de eindejaarsfeesten van Guust Flater is een creatie van de beroemde stripauteur Franquin en behoort tot de mythische personages van het Belgische stripverhaal. Hij kreeg zijn definitieve plaats nabij het Belgisch Stripcentrum in februari Pachecolaan, 1000 Brussel BEELD VAN BOLLIE EN BILLIE Sinds september 2000 is de gemeente Jette verrijkt met een beeld van Bollie en Billie door beeldhouwer Tom Frantzen. Het is een eerbetoon aan de Jetse striptekenaar Jean Roba, die niet ver daarvandaan woonde. Van Engelandlaan-Heymboschlaan, 1090 Jette BEELD VAN KUIFJE EN BOBBIE IN UKKEL In 1975 besloten Raymond Leblanc (Uitgeverij Lombard) en Guy Dessicy (Publiart) om Hergé te verrassen voor de 30ste verjaardag van het weekblad Kuifje. Ze bestelden een levensgroot beeld van Kuifje en Bobbie bij beeldhouwer Nat Neujean. Van dit beeld zijn meerdere exemplaren gemaakt. Het eerste bevindt zich vandaag in het Cultureel Centrum van Ukkel na enige tijd in het Wolvendaalpark te hebben gestaan. Dit exemplaar werd op 29 september 1976 onthuld. Het tweede exemplaar staat sinds 21 september op de Grote Zavel. Het 1,80 meter grote beeld was gekocht door Francis Slomka uit Parijs die beloofd had het aan Brussel terug te geven. Dat is vorig jaar gebeurd tot grote vreugde van alle Kuifjefans. Rodestraat 47, 1180 Ukkel & Grote Zavel 8, 1000 Brussel HET AUTRIQUEHUIS Het Autriquehuis is een particuliere woning gebouwd naar het ontwerp van Victor Horta in De woning onderging diverse verbouwingen tot ze uiteindelijk in de jaren 1990 gerestaureerd werd. Bij die gelegenheid werd binnenin een volledige scenografie ontworpen door François Schuiten en Benoît Peeters. Het huis is van woensdag tot zondag te bezoeken in een unieke sfeer. Elk jaar worden er ook buitengewone tentoonstellingen georganiseerd. Haachtsesteenweg 266, 1030 Brussel Tel.: +32 (0)

30 TRAIN WORLD Train World is een onvoorstelbaar museum, uniek in zijn soort, rond de geschiedenis van de spoorwegen. De inrichting van het museum werd toevertrouwd aan de Belgische kunstenaar François Schuiten, in samenwerking met Expoduo. Deze striptekenaar en scenograaf werd vooral beroemd dankzij de stripreeks De Duistere Steden, die hij samen met scenarist Benoît Peeters maakte. Naast talloze albums (waaronder: Medianen van Cymbiola, De Holle Aardes, Le Rail en La Douce ), stond hij in voor verschillende scenografieën en spektakeltentoonstellingen. Zijn creaties sieren ook twee metrostations: Hallepoort in Brussel en Arts et Métiers in Parijs. In Train World schetst François Schuiten de geschiedenis van de spoorwegen van gisteren, vandaag en morgen binnen een dynamisch en verrassend opzet. Zijn scenografie bezorgt bezoekers een ongeëvenaarde spoorervaring en begeleidt hen tijdens een reis die hun gezichtsvermogen, hun gehoor en hun tastzin prikkelt en hen verrast met boeiende verhalen. Prinses Elisabethplein 5, 1030 Schaarbeek D. MUSEA, TENTOONSTELLINGEN EN GALERIJEN HET STRIPMUSEUM Het Stripcentrum? In het land van de Smurfen en van Kuifje genieten bezoekers er van verschillende permanente tentoonstellingen, opgebouwd rond prachtige originele tekeningen en unieke objecten. Tegelijk zijn er ook een aantal tijdelijke tentoonstellingen. Maar het museum, dat zijn ook de oude Waucquez Warenhuizen, een parel van de art nouveau van grootmeester Victor Horta (1906). Alle dagen open van 10 tot 18 uur. De drie nieuwe permanente tentoonstellingen van het Stripmuseum: DE UITVINDING VAN HET STRIPVERHAAL Hoe en waar zijn stripverhalen ontstaan, en hoe kunnen we de strip vandaag definiëren? Dat zijn de grote lijnen van deze nieuwe permanente tentoonstelling, de eerste die de bezoekers ontdekken achter de balie. Het doel van deze tentoonstelling is om de taal van strips uit te leggen met als uitgangspunt de voor de bezoeker bekendere vormen van beeldtaal. De tentoonstelling, die zowel audiovisuele als interactieve elementen bevat, ruimt vooral plaats voor de voorlopers van het stripverhaal: grotschilderingen, ideogrammen, bas-reliëfs, kruisgangen, stereotiepe beelden, enz. tot de essentiële bijdragen van Töpffer, Caran d Ache, Outcalt, Winsor McCay en anderen. DE KUNST VAN HET STRIPVERHAAL Deze nieuwe tijdelijke tentoonstelling De kunst van het stripverhaal stelt zijn bezoekers voor het stripverhaal in al zijn vormen te ontdekken, van het creatieproces tot de waaier van genres die er vandaag uit resulteren. In het eerste deel illustreert elke cel een etappe uit het creatieproces - synopsis, scenario, schetsen en potloodtekening, inkten, inkleuren en alle bijbehorende technieken van het grafische palet. Het werk van de auteurs, scenaristen en tekenaars die hun originele documenten en werkdocumenten aan het museum wilden toevertrouwen, wordt er in de kijker gezet. In een tweede gedeelte stelt De kunst van het stripverhaal aan de bezoeker de waaier van genres voor die het Europese stripverhaal vandaag voortbrengt: van genrestrip tot grafische roman en expressionistische strip. HORTA EN DE WAUCQUEZ WARENHUIZEN Het warenhuis Waucquez, een echt meesterwerk van de art nouveau, ontworpen door Victor Horta, biedt vandaag onderdak aan het Stripverhaal museum. Op 31 maart 1906 werd dit prachtige gebouw ingehuldigd. Centraal in deze permanente tentoonstelling staat de geschiedenis van dit boeiende gebouw, van de geboorte tot vandaag, met het leven in en rond het grootwarenhuis van de Zandstraat, het verval en de wederopbloei. Aan de hand van foto s en unieke documenten wordt dit symbolisch Brussels avontuur van de 20ste eeuw uitgebeeld. De tentoonstelling bevat ook een selectie van illustraties, gemaakt door striptekenaars die zich lieten inspireren door de oude Waucquez Warenhuizen. 30

31 Zandstraat 20, 1000 Brussel Tel.: + 32 (0) MUSEUM MARC SLEEN Het leven en werk van Marc Sleen ( ) worden uitvoerig belicht in een permanente tentoonstelling die de vele facetten van zijn creativiteit laat zien. Deze pionier van de Vlaamse strip is vooral bekend als geestelijke vader van Nero, over wie hij in zijn eentje meer dan 200 albums maakte. Zandstraat 33-35, 1000 Brussel Tel.: + 32 (0) MOOF Het Museum of Original Figurines bezit een unieke verzameling striphelden die de grote mythes van het stripverhaal tot leven brengen in de vorm van echte meesterwerken in het klein. Enkele zeer bijzondere figuurtjes zijn de sarcofaag van Bobbie (De sigaren van de farao), de vaas van Kuifje (De blauwe lotus), het beeld van kelner Abdallah (Kuifje en het zwarte goud), de buste van de Japanse schurk Mitsuhirato (De blauwe lotus) en de fresco s van Rascar Capac (De 7 kristallen bollen). Daarnaast zijn er ook levensgrote beelden van Kuifje, Bobbie, kapitein Haddock en professor Zonnebloem zoals ze afgebeeld zijn in het album Mensen op de maan. U kunt er ook andere exclusieve voorwerpen ontdekken zoals twee bronzen bustes van Asterix en Obelix, een originele zwart-witplaat van Guust Flater door Franquin en het dorp van de Smurfen op ware grootte. De Stichting Raymond Leblanc, gevestigd in het MOOF, verzamelt, bewaart en ontsluit de volledige culturele nalatenschap van Raymond Leblanc, de stichter van Uitgeverij Lombard, het weekblad Kuifje, het reclameagentschap Publiart en de tekenfilmstudio s Belvision. MOOF Hortagalerij-Centraal Station Grasmarkt 116, 1000 Brussel Tel.: + 32 (0) Stichting Raymond Leblanc Hortagalerij-Centraal Station, 1000 Brussel Paulette Smets-Melloul (Stichter-Bestuurder) Tel.: +32 (0)

32 HERGÉ MUSEUM Niet minder dan 80 originele platen, 800 foto s en tal van objecten en documenten brengen het creatieve leven van Hergé in beeld. U ontdekt hier dat Hergé meer op zijn palmares heeft staan dan Kuifje alleen. Alle facetten van deze graficus, publicist, karikaturist en verteller worden voor het voetlicht gebracht. VLOOIENMARKT MET ALS THEMA HERGÉS OEUVRE In mei 2017 vindt van 11 tot 17 uur op basisschool Martin V, vlak naast het Hergé Museum, voor de negende keer de bekende Kuifje-vlooienmarkt plaats. Alles wat daar aangeboden wordt heeft zonder uitzondering betrekking op het werk van Hergé (boeken, voorwerpen, albums, originelen, beeldjes, spellen, speelgoed, documenten, enz ). Naast de vlooienmarkt vinden tal van andere verrassende evenementen plaats. Rue du Labrador, 26, 1348 Louvain-la-Neuve Tel.: +32 (0) Makkelijk te bereiken: - met de trein naar Brussel (Zuid-Centraal-Noord) met bestemming Louvain-la-Neuve (rit van 1 uur) - sommige hotels leggen een pendeldienst naar het museum in: vraag inlichtingen GALERIE EN WINKEL BRÜSEL Boekhandel Brüsel,met zijn stalen structuren die de sfeer van Duistere Steden oproepen, is al 20 jaar de vaste stek van alle stripliefhebbers die in Brussel wonen of er geregeld komen, en mag zich erop beroemen dé referentie op stripgebied van de hoofdstad te zijn. Gevestigd in een vroegere kruidenierswinkel in een gebouw niet ver van de Beurs, heeft Brüsel de evolutie en veranderingen van het stripverhaal op de voet gevolgd en was het daarbij vaak een trendsetter. De boekhandel die aanvankelijk het beste presenteerde uit 500 nieuwe uitgaven per jaar op 60 m² winkelruimte, biedt nu de top aan van meer dan nieuwe uitgaven per jaar op 300 m² en heeft titels in voorraad. Van meet af aan hield Brüsel er naast de boekhandel ook een tentoonstellings- en verkoopgalerij op na, die het tot dan toe onbekende fenomeen introduceerde van merchandising en allerlei randactiviteiten rond de strip: tentoonstellingen, verkoop van kunstwerken, originele platen, zeefdrukken, inlijstingen, stripfiguurtjes, productie van ex-libris en exclusieve oplages. Anspachlaan 98, 1000 Brussel Tel.: +32 (0) GALERIE CHAMPAKA Op de grens tussen stripverhaal en illustratie presenteert de galerij Champaka, gevestigd in een typisch Brussels herenhuis, een bijzondere kijk op beeldende kunstenaars van internationaal formaat. Hier vindt u geen gewone albums of originele platen. De galerie Champaka richt zich tot een meer gesofisticeerd publiek dat zich interesseert voor stripwerken die raakvlakken vertonen met de hedendaagse kunst. Ernest Allardstraat 27, 1000 Brussel Tel.: +32 (0) sablon@galeriechampaka.com 32

33 HUBERTY & BREYNE GALERIJ In het hart van de Zavelwijk stelt Galerie Huberty & Breyne tientallen originele stripplaten tentoon. Deze galerie, die ook een vestiging in Parijs heeft, organiseert verschillende tentoonstellingen per jaar maar houdt ook regelmatig veilingen van originele platen en tekeningen die door hun hoge kwaliteit altijd veel weerklank krijgen. Grote Zavel 8, 1000 Brussel GALERIE TINTIN De Kuijfe galerij is een kunstgalerie en ontmoetingsplaats, in een prachtig pand op de Brusselse Grote Zavel. De Kuifje-fans kunnen er kuieren, artistieke kunstwerken, gerealiseerd door Europese kunstenaars, ontdekken en tevens hun gezamelijke passie delen, namelijk, hun passie voor de kleine reporter met de kuif. Grote Zavel 35, 1000 Brussel JEU DE BULLES De stripgalerij, gespecialiseerd in oude strips, verkoopt ook collectors items, originelen en onweerstaanbare zeefdrukken. In mei 2016 vindt hier een verkooptentoonstelling van platen van Willy Vandersteen plaats. Objecten laten schatten kan elke vrijdag of volgens afspraak. Vossenplein 79, 1000 Brussel THE CARTOONIST The Cartoonist opent zijn deuren. Vanaf nu is onze hoofdstad een bijzondere plek rijker: een eigen locatie voor de Belgische perscartoonisten. Het archief van deze cartoonisten wordt ontsloten en verzameld op de website Daarnaast is hun werk te zien in de galerie die dezelfde naam draagt, in de Marollenwijk. De plek zal solo- en thematentoonstellingen verwelkomen. Lang-Levenstraat 40, 1050 Brussel CRYPTE TONIQUE Crypte Tonique is een boekenwinkel waar literaire, mentale en plastische beelden - samen met beelden op andere dragers - centraal staan. Hedendaagse creaties staan er naast oude, kopieën naast originelen, overleden naast nog actieve kunstenaars, profane naast religieuze kunst. Crypte Tonique ligt in hartje Brussel. De voorraad, de ontmoetingsruimte en de redactie nemen 3 boven elkaar liggende verdiepingen in. Philippe Capart leidt alles in goede banen. Bortiergalerij 16, 1000 Brussel 33

34 3. STRIPACTIVITEITEN EN -EVENEMENTEN Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest draagt de 9de kunst een warm hart toe. De terugkerende evenementen lokken steeds veel bezoekers. Klein en groot, liefhebbers en professionals komen er naartoe om een zeldzaam stuk te vinden of te genieten van een typisch Brussels feest. A. VERSCHILLENDE EVENEMENTEN KUIFJE IN TRAIN WORLD 06/12/2016 > 16/04/2017, Train World, De eerste in Train World georganiseerde tentoonstelling, brengt hulde aan Hergé. De geestelijke vader van Kuifje stuurde zijn beroemde reporter naar alle uithoeken van de planeet. Met de trein doorkruiste hij de hele wereld: van Europa tot in Afrika, van Noord- en Zuid-Amerika tot het Verre Oosten. Een epos om te ontdekken aan de hand van uitzonderlijke documenten. GIPI OF DE GEVOELIGE KRACHT 14/02/2017 > 03/09/2017, Stripmuseum, Gipi is een bijzonder originele auteur. Hij giet een realistische boodschap in een expressionistische vorm. De kracht van zijn tekeningen en de zuivere verhaallijnen maken hem tot een van de belangrijkste hedendaagse stripauteurs. ANIMA 24/02/2017 > 05/03/2017 Flagey Anima, het internationaal animatiefilmfestival van Brussel, vindt plaats van 24 februari tot en met 5 maart 2017 in Flagey (Brussel). Tegelijkertijd staan er ook evenementen op het programma in verschillende Vlaamse en Waalse steden. Tien dagen lang zet Anima nooit eerder vertoonde korte en lange animatiefilms voor kinderen en volwassenen in de kijker, die het tegen elkaar zullen opnemen. Virtuele realiteit (VR) en psychedelica staan dit jaar centraal. Bovenop de talrijke films zijn er ook een tentoonstelling, workshops voor kinderen, werkervaring voor tieners, concerten, installaties, presentaties over animatiecinema en een Animeernacht, naar verwachting een van de wildste tot nu toe en nog tal van andere verrassingen! COMIC CON BRUSSELS 25/02/2017 > 26/02/2017 Thurn & Taxis / Het populairste Brusselse stripevent verwelkomt elk jaar meer dan bezoekers op de historische site van Thurn & Taxis. Bewonder de fabelachtige kostuums van de cosplayers, ontmoet wereldsterren, leef je naar hartenlust uit met de videogames of dwaal langs de honderden gespecialiseerde kraampjes. Er is voor elk wat wils op dit gigantische feest van eigentijdse popcultuur: comics, cosplay, gaming, films, manga, sets, verzamelobjecten, anime, outfits, speelgoed, gadgets en nog veel meer. Van de meest retro Batman tot de laatste Pokémon, je ontmoet ze allemaal op Comic Con Brussel. MADE IN ASIA 03/03/2017 > 05/03/2017 Brussels Expo Ontdek MADE IN ASIA, het grootste Belgische evenement in het teken van popcultuur en Aziatisch manga, van 3 tot en met 5 maart 2017 in Brussel! Meer dan 300 exposanten, shops, ludieke en culturele activiteiten, concerten met de laatste nieuwigheden en signeersessies met Japanse gasten, om nog maar te zwijgen van de grote Cosplay-wedstrijd: the World Cosplay Summit! Meer informatie en tickets op MADEINASIA.BE DE BOEKENBEURS VAN BRUSSEL 09/03/2017 > 13/03/2017 Tour & Taxis De Boekenbeurs van Brussel is het oudste en meest prestigieuze literaire feest in de Belgische hoofdstad. De Beurs is méér dan een boekenfestijn! Het gaat om een volledig gratis cultureel evenement met de nieuwste trends, waarop alle specialismen van de uitgeverswereld vertegenwoordigd zijn. De nocturne op vrijdag 10 maart 2017 staat helemaal in het teken van de popcultuur en de verbeelding. Op het programma: ontmoetingen met auteurs, signeersessies, live tekensessies, cosplay-wedstrijden,... Een uniek event boordevol curiosa! 34

35 DE KUNST VAN PEYO 25/03/2017 > 27/08/2017, Stichting Folon, Aan de hand van een heleboel zeldzame documenten (originele platen, schetsen, foto s, documenten uit die tijd,...) schetst de tentoonstelling een chronologisch overzicht van het ongelooflijke succesverhaal van Peyo. Vooral zijn uitzonderlijke beheersing van de kunst van het striptekenen wordt in de verf gezet. ASTERIX BIJ DE BELGEN , Stripmuseum, Voor de Gallische helden van Uderzo en Goscinny is België veroverd gebied. Elk deel van de tentoonstelling werd opgebouwd rond originele tekeningen, zeldzame documenten, kopieën en reproducties. ZIDROU, EEN SCENARIST EN ZIJN TEKENAARS > , Stripmuseum, Achter de humoristische scenarioschrijver van succesvolle reeksen (Dokus, Tamara, De Kannibrallen,...) gaat een humanistisch auteur schuil die in zijn lades originele en gevoelige verhalen bewaart. Die veelzijdige scenarist - het boegbeeld van een nieuwe generatie getalenteerde tekenaars uit zijn woonplaats Spanje - wordt door het Stripmuseum in de bloemetjes gezet, in het gezelschap van zijn talloze tekenaars. ART IS COMICS 23/06/2017 > 31/12/2017, Millennium Iconoclast Museum of Art (MIMA), Strips nemen bezit van de zalen van het MIMA! Dat geeft verschillende auteurs de kans hun 9de kunst een extra dimensie te verlenen. Tussen POP Art en populaire kunst mogen bezoekers een eigen visie ontwikkelen die de grenzen van het genre overstijgt. STRIPFEEST 01/09/2017 > 03/09/2017, Bozar, Tijdens iedere editie profileert het Stripfeest zich steeds duidelijker als een vaste afspraak binnen de stripwereld. Drie dagen activiteiten voor klein en groot, voor toevallige stripliefhebbers en stripfanaten. Op het programma: tentoonstellingen, signeersessies, rondleidingen, een rally van het Weekblad Kuifje, de Balloon s Day Parade en veel meer. 35

36 STRIP-FESTIVAL-BD JETTE (augustus 2017) In augustus verwelkomt de Abdij van Dielegem de nieuwe editie van het Stripfestival van Jette. Elke jaar staan verschillende striptekenaars in de kijker. Jean Tiebackxstraat 14, 1090 Jette PRIJS RAYMOND LEBLANC (september 2017) Naar jaarlijkse gewoonte bekroont de prijs Raymond Leblanc ook in 2016 jong striptalent op zeer mooie wijze. Om kans te maken, draagt elke kandidaat een kortverhaal voor op basis van een welbepaald thema. De winnaar gaat aan de haal met een prestigieuze prijs: een contract bij uitgeverij Lombard. DE NIEUWE VLAAMSE STRIP 19/09/2017 > 03/06/2018, Stripmuseum, Deze jonge talenten behoren weliswaar tot dezelfde generatie, maar hanteren de meest uiteenlopende stijlen. Ondanks die artistieke verschillen koesteren de jonge wolven eenzelfde ambitie: de (strip)wereld veroveren! CULTURES MAISON (september 2017) Cultures Maison is een festival gewijd aan uitgevers en verdelers van stripverhalen, grafische romans en narratieve kunstwerken. Sinds 2010 wordt het festival één keer per jaar georganiseerd in het Huis van Culturen in de Brusselse gemeente Sint-Gillis. Drie dagen lang ontvangt het Huis van Culturen een vijftigtal uitgevers, auteurs en kunstenaars uit België en het buitenland die binnen het alternatieve circuit actief zijn. Zij krijgen de kans hun werken te promoten, te ondersteunen en te verspreiden. De meeste Belgische namen zijn vertegenwoordigd, samen met een brede selectie aan Europese uitgevers. Onafhankelijke uitgeverijen zijn ruim vertegenwoordigd op Cultures Maison. Niet alleen de grootste uitgevers die momenteel actief zijn, maar ook micropublishing collectieven, fanzines en auteurs die hun eigen werk uitbrengen. Belgradostraat 120, 1060 Brussel 36

37 B. RONDLEIDINGEN GIDSEN VAN BRUSSEL & BELGIË - GBB BRUSSEL, HOOFDSTAD VAN HET STRIPVERHAAL De officiële gidsen van Brussel nemen u mee op een wandeling langs de verschillende stripmuren waardoor u onze stad op een andere manier leert kennen en tegelijk op plaatsen komt die u anders nooit zou ontdekken. Onderweg ontmoet u bekende auteurs zoals Frank Pé, Roba, Carin, Tibet, Morris, Philippe Geluck, Marc Sleen en Willy Vandersteen, en de stripfiguren die ze gecreëerd hebben: Bollie en Billie, Lucky Luke, de Kat, Rik Ringers, Dommel, Suske en Wiske, Nero en zijn vrienden. Een mooie afsluiter van deze wandeling is een bezoek aan het Stripmuseum waar u al uw geliefde helden terugvindt. IN DE VOETSPOREN VAN KUIFJE, DE JONGE REPORTER Ontdek dit typisch Brusselse personage met de officiële gidsen van Brussel (GBB). Zij laten u gedurende een wandeling van meer dan twee uur de verschillende plaatsen en gebouwen zien die een rol spelen in de verhalen van Kuifje, tonen de muurschilderingen van het stripparcours en vertellen intussen allerlei wetenswaardigheden over de beroemde reporter. Ook over Hergé, pseudoniem van Georges Remi en tekenaar van alle Kuifjealbums, komt u alles te weten: zijn privé- en beroepsleven, zijn creaties en de plaatsen waar hij gewerkt heeft. Stadhuis van Brussel Grote Markt, 1000 Brussel Tel.: +32 (0) ITINÉRAIRES KUIFJE EN BRUSSEL Het team van Itinéraires nodigt u uit om Brussel te ontdekken met Kuifje als rode draad: het gezang van Bianca Castafiore voor de Koninklijke Muntschouwburg, de haven van Brussel met kapitein Haddock, de evocatie van de ontmoeting tussen Tchang en Hergé, de geniale ideeën van professor Zonnebloem en de samenwerking tussen de stuntelige detectives Jansen en Janssen. Bereid u voor op avonturen die een eer bewijzen aan de 9de kunst en die u een ander Brussel laten zien. Deze route is ontwikkeld in samenwerking met de Studios Hergé. Het is noodzakelijk contact op te nemen met het team van Itinéraires om de concrete invulling van uw bezoek te bespreken. BRUSSEL VERTELD DOOR STRIPHELDEN EN STRIPAUTEURS De striproute gaat op zoek naar de interactie tussen artistieke expressie en stedelijke omgeving. Het is een manier om het temperament van haar inwoners te leren kennen via de persoonlijkheid van tekenaars en scenaristen, en via de atmosfeer van de verhalen die ze bedacht hebben. Het is ook een zeer origineel uitgangspunt om de stad, sommige van haar monumenten en meest contrasterende wijken te ontdekken. Een stripverhaal en een stripanimator aan het begin van de wandeling zullen uw bezoek nog aangenamer maken! Het is noodzakelijk contact op te nemen met het team van Itinéraires om de concrete invulling van uw bezoek te bespreken. BRUSSEL SEGWAY: STRIPVERHAAL Waarom geen stripparcours per Segway? Dit ludieke maar milieubewuste vervoermiddel is bijzonder prettig om mee te rijden. Een Segway is in feite een gemotoriseerde machine op twee wielen die dynamisch in evenwicht blijft en die u rechtstaand bestuurt. U beleeft een dubbele ervaring: terwijl u rijdt, wat op zich al fun is, ontdekt u met een gids de muurschilderingen van uw striphelden, de historische gebouwen die door de stripauteurs zijn afgebeeld en de niet te missen plaatsen die van Brussel de levende hoofdstad van de strip maken. Maximaal 7 deelnemers per bezoek. Zodra uw inschrijving bevestigd is, zal u gevraagd worden het bedrag te storten vóór uw bezoek. De huur van de Segway is in de prijs inbegrepen. Munthofstraat 157, 1060 Brussel Tel.: +32 (0)

38 STRIPMUSEUM STRIPPARCOURS De bezoeken aan het Stripmuseum kunnen worden aangepast aan de leeftijd en de specifieke interesses van de groep. De dienst gidsen verzorgt rondleidingen rond verschillende thema s (art nouveau, het klassieke of moderne stripverhaal, Kuifje ), evenals ontdekkingswandelingen in het centrum van Brussel. Duur: 2.30 uur Talen: Nederlands, Frans, Engels, Duits, Spaans, Italiaans, Deens, Pools, Tsjechisch en Grieks. HET BRUSSEL VAN KUIFJE De wortels van Kuifje en Hergé zijn nauw verbonden met Brussel. Ga op ontdekking naar dit personage en zijn schepper met een officiële gids van het Stripmuseum. U leert niet alleen een aantal plaatsen en gebouwen kennen die in de verhalen van Kuifje voorkomen, maar ontdekt ook muurschilderingen uit stripreeksen van Hergé en verneemt tal van details over het leven en werk van de kunstenaar. Tijdens dit 2 uur durende wandelparcours (her)ontdekt u een icoon van de negende kunst en maakt u kennis met Brussel door de ogen van een de grootmeesters van het stripverhaal. NERO-WANDELING Ontdek Brussel door de ogen van Nero en zijn schepper Marc Sleen. Deze wandeling van 2u30 vertrekt van het Stripmuseum en eindigt op de Grote Markt. Zandstraat 20, 1000 Brussel Tel.: +32 (0) BABBELBUS De Babbelbus biedt originele rondleidingen aan en een nieuwe manier om Brussel te ontdekken: Brussel in beeldverhaal, Brussel in het stripverhaal (voor kinderen tussen 7 en 14 jaar). Thuyastraat 12, 1170 Brussel Tel.: +32 (0) PRO VELO Cafés en stripverhalen. Van Quick en Flupke over Lucky Luke tot Brüsel, de hoofdstad van Europa is ook die van het stripverhaal. Talrijke auteurs hebben er gewoond en een van de mooiste realisaties van Victor Horta, het vroegere warenhuis Waucquez, is omgevormd tot tempel van het beeldverhaal. Meer dan 40 blinde muren in het centrum van Brussel zijn versierd met fresco s van stripfiguren die u, terwijl u ze ontdekt, een andere kijk geven op de stad. En aangezien ook bier in België een kunst is, laat de toer u kennismaken met enkele typisch Brusselse cafés uur 12 km. Londenstraat 15, 1050 Brussel Tel.: +32 (0) MEER RONDLEIDINGEN OP : 38

39 VOOR MEER INFORMATIE Brussel gestript. De strip in Brussel. door Thibaut Vandorselaer Deze gids beschrijft een lusvormige wandeling in het hart van Brussel met het stripverhaal als rode draad. U krijgt uitleg over de bekendste strips die Brussel als decor hebben en maakt kennis met muurschilderingen van striptekenaars. Een must voor zowel fans van stripverhalen als voor iedereen die Brussel in zijn hart draagt. Thibaut Vandorselaer is bijzonder geïnteresseerd in de evolutie van Brussel en in de negende kunst. Als licentiaat toerisme en Europese studies is hij gespecialiseerd in milieubeleid en territoriale ontwikkeling. Uitgeverij Lannoo pagina s info@visitbrussels.be BLOG BD EN VILLE Deze blog is het werk van een gepassioneerde stripliefhebber. Guy Detienne verzamelt op deze site niet alleen de in Brussel en het Brussels Gewest gerealiseerde stripmuren, maar ook die in de andere Belgische provincies. (in het Frans) Belgie gestript Het ultieme naslagwerk over de Belgische strip. Een boek dat zelf een mijlpaal is in de rijke geschiedenis van het Belgisch beeldverhaal. Alles is groots en veelomvattend in dit luxueuze boek.fraaie vormgeving waarin woord en beeld elkaar versterken zoals in de beste striptraditie.zeer toegankelijke en onderhoudende tekst die leest als een strip! Dragonetti

40 4. STRIPSHOPPING Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is rijk aan originele winkeladresjes. Op het gebied van stripverhalen vindt u hier enkele niet te missen boekhandels en galerijen. De bekendste zijn ongetwijfeld de speciaalzaken Brüsel & Multi-BD aan de Anspachlaan, Het B-Gevaar in de Greepstraat en Le Dépôt BD en Utopia in de Zuidstraat. Sommige organiseren geregeld tentoonstellingen en signeersessies. Samen vormen ze het meest levendige segment van de stripsector in Brussel. Brussel-Stad Brüsel Anspachlaan Brussel La boutique Tintin Heuvelstraat Brussel Smurf Store Grasmarkt Brussel Het B-Gevaar Greepstraat Brussel Tropismes Koningsgalerij Brussel Het huis van het Stripverhaal Keizerinlaan Brussel Huberty-Breyne Bodenbroekstraat 8A 1000 Brussel Little Nemo Maurice Lemonnierlaan Brussel Le Fantôme Espagnol Maurice Lemonnierlaan Brussel Multi-Jeunesse Anspachlaan Brussel Le Dépôt Zuidstraat Brussel Multi BD Anspachlaan Brussel Utopia Zuidstraat Brussel Dong Co Zuidstraat Brussel Hors Série Zuidstraat Brussel Jeu de Bulles Vossenplein Brussel Etterbeek Filigranes Kunstlaan Etterbeek Sint-Gillis Librairie The Skull Waterloosesteenweg Sint-Gillis Bédémania Waterloosesteenweg Sint-Gillis Forbidden Zone Taminesstraat Sint-Gillis 40

41 Elsene Naamse Poort Librairie Durango Atheneumstraat Elsene Le Dépot Elsensesteenweg Elsene Espace BD Fernand Cocqplein Elsene Flagey Eugène Flageyplein Elsene Jette Paradise BD Jettelaan Jette Book Center Henri Werriestraat Jette Objectif BD Jettelaan Jette B. ANDERE BOEKHANDELS LE WOLF Deze boekhandel is voornamelijk op jongeren afgestemd. Naast de boekhandel zijn er ook een bibliotheek en een cafetaria. Strips vormen een deel van het assortiment. Violetstraat 18/20, 1000 Brussel Tel.: +32 (0) BOEKHANDEL SLUMBERLAND STRIPMUSEUM Albums, figuurtjes, ansichtkaarten, gezelschapsspelen en andere merchandisingproducten evenals talrijke voorwerpen met opgedrukte stripfiguren. Zandstraat 20, 1000 Brussel Tel.: + 32 (0) HUIS VAN HET STRIPVERHAAL Het Huis van het Stripverhaal, dat in 2005 open ging, biedt een ruime keuze aan strips in het Nederlands, Frans, Engels, Duits en Spaans aan. Geïnteresseerden vinden er Kuifje-albums in 50 verschillende talen en dialecten. En natuurlijk ook speciale uitgaven, informatie over auteurs en naslagwerken, comics, manga s, graphic novels, poppetjes, beeldjes, posters, zeefdrukken, knuffels, prentkaarten, speelkaarten legpuzzels en zó veel meer. Voor elk wat wils! Keizerinlaan 1, 1000 Brussel KUIFJE BOETIEK De draak uit De Blauwe Lotus heet geïnteresseerde Kuifje-fans al op de drempel van de winkel welkom. Al wie gek is op reporter Kuifje, zou hier wel eens het noorden kunnen verliezen: albums, beeldjes, t-shirts en andere kledingstukken, affiches, sleutelhangers,... Alles staat hier in het teken van Kuifje, Bobbie, Haddock, Zonnebloem en zelfs Castafiore. Heuvelstraat BRU - SMURFENBOETIEK De winkel rond de blauwe figuurtjes werd vlak naast het MOOF (Museum of Original Figurines) geopend door de dochter van Peyo, tekenaar van de Smurfen. De rekken zijn uitsluitend gevuld met exclusieve smurfenproducten, -gadgets, -albums en -artikelen. Horta Galerij, Grasmarktstraat Brussel 41

42 5. STRIPRESTAURANTS BRASSERIE HORTA- IN HET STRIPVERHAAL MUSEM (sporadisch geopend) Het Belgisch Stripcentrum, onmisbaar rendez-vous van fantasie, verbeelding en schoonheid, omvat ook een brasserie met een authentieke Brusselse atmosfeer. Zowel liefhebbers van stripverhalen als van art nouveau komen hier aan hun trekken. De brasserie verwent zowel de ogen als de smaakpapillen. Zandstraat 20, 1000 Brussel BAR DESSINÉ-RADISSON BLU Maak een rondreis door het Belgische stripverhaal in Bar Dessiné, onder het genot van een single malt whisky, een havanasigaar of een exquise cocktail. Originele en unieke afbeeldingen versieren de bar waar u ook lichte maaltijden en Brusselse specialiteiten kunt bestellen. Wolvengracht 47, 1000 Brussel COOK & BOOK Cook & Book is een uniek concept: een restaurant waar gasten de keuze krijgen om zich in een van de 9 bibliotheken met elk een andere sfeer te nestelen. Van strips tot reizen, van muziek tot schone kunsten, van jeugdliteratuur tot romans. Cook & Book organiseert ook heel wat evenementen en signeersessies. Vrijetijdsplein 1, 1200 Brussel HET GOUDBLOMMEKE IN PAPIER Hergé kwam vaak in deze bruine kroeg met zijn roemrijk verleden om er een lekkere geuze te drinken. Hier vergaderden in de jaren 1950 de boegbeelden van het Belgische surrealisme onder leiding van René Magritte, maar het was ook de favoriete stek van Pierre Alechinsky en Jacques Brel. Ook vandaag is het café nog een artistieke en literaire ontmoetingsplaats. Sinds mei 2011 is de binnenkoer van het Goudblommeke in Papier versierd met een stripmuur van de tekenaars De Marck en De Wulf (Stam en Pilou). Cellebroersstraat 53/55, 1000 Brussel FILIGRANES Filigranes ligt tussen de Wetstraat en de Belliardstraat. Deze grote boekhandel heeft alle genres en auteurs! Ideaal ook voor wie houdt van een pauze tussen de boeken, want midden in de winkel vind je een klein café en een wijnbar. Kunstlaan 39-42, 1000 Brussel 42

43 7. NUTTIGE CONTACTEN VISITBRUSSELS Koningsstraat Brussel Tel.: + 32 (0) info@visitbrussels.be PRESS OFFICERS: Martha Meeze : m.meeze@visit.brussels Pierre Massart : p.massart@visit.brussels Gary Divito : g.divito@visit.brussels Catherine Renard: c.renard@visit.brussels Gaetan Peffer: g.peffer@visit.brussels ENKELE UITGEVERIJEN EN RECHTHEBBENDEN DARGAUD-LOMBARD S.A / Paul-Henri Spaaklaan 7, 1060 Brussel T. : +32 (0) info@lelombard.be EDITIONS DUPUIS Rue Destrée, 52, 6001 Marcinelle T.: +32 (0) infos@dupuis.com STANDAARD UITGEVERIJ Mechelsesteenweg 203, 2018 Antwerpen T.: +32 (0) info@standaarduitgeverij.be STUDIOS HERGÉ MOULINSART Louizalaan 162, BTE 7, 1050 Brussel T. : +32 (0) info@tintin.com / info@moulinsart.be INTERNATIONAL MERCHANDISING, PROMOTION & SERVICES S.A. (Smurfen) Rue du Cerf 85, 1332 Genval T. : +32 (0) imps@smurf.com MEER INFO OVER COMIC STRIP IN BRUSSEL : FOTOTHEEK: *OM DE COPYRIGHTS TE RESPECTEREN, GELIEVE HET FORMAAT VAN DE BEELDEN VAN DE FRESCO S NIET TE VERANDEREN visit.brussels-2017 FOTOS: E.Danhier JP. LEjeune M.Vanhulst CBBD/D. Fouss MOOF OPT/Ricardo de la Riva P.Moers