Archeologienota Tisselt (Willebroek) Nedcargo

Transcriptie

1 Rapporten All-Archeo bvba 447 Archeologienota Tisselt (Willebroek) Nedcargo Natasja Reyns en Vincent Smet Temse 2017

2 2 Tisselt Nedcargo Colofon Rapporten van het archeologisch onderzoeksbureau All-Archeo bvba All-Archeo bvba Laagstraat TEMSE Wettelijk depot nummer D/2017/12.807/77 All-Archeo bvba Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en /of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever. All-Archeo bvba aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

3 Tisselt Nedcargo 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Verslag resultaten bureauonderzoek Administratieve gegevens Archeologische voorkennis Onderzoeksopdracht Vraagstelling en randvoorwaarden Beschrijving geplande werken Werkwijze Assessmentrapport Landschappelijke ligging van het onderzochte gebied Historische beschrijving van het onderzochte gebied Het onderzochte gebied in zijn archeologisch kader Interpretatie van het onderzochte gebied en synthese Afweging noodzaak verder vooronderzoek Samenvatting gericht op een gespecialiseerd publiek Samenvatting gericht op een niet gespecialiseerd publiek Bibliografie Publicaties Websites Bijlagen Archeologische periodes Plannenlijst Fotolijst... 25

4 4 Tisselt Nedcargo 1 Inleiding De archeologienota werd opgemaakt naar aanleiding van de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning waarbij de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 3000 m² of meer bedraagt en waarbij de percelen helemaal buiten de archeologische zones liggen, opgenomen in de vastgestelde inventaris van archeologische zones, 1 zoals bepaald in artikel van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli Het onderzoeksgebied valt niet binnen een beschermde archeologische site, noch binnen een gebied waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt. 2 Het onderzoeksgebied is op het gewestplan aangegeven als agrarische gebieden (0900). Er kan geen gebruik gemaakt worden van de uitzonderingsregel voor ingrepen in de bodem die minder dan 5000 m² beslaan en die gelegen zijn buiten woongebied of recreatiegebied, omdat de ingreep in de bodem meer dan 5000 m² beslaat. Alle coördinaten die weergegeven worden, zijn uitgedrukt in Lambert 72, tenzij anders vermeld. De uitvoering van vooronderzoek zonder ingreep in de bodem gaat steeds de uitvoering van vooronderzoek met ingreep in de bodem vooraf. Het doel van een archeologisch vooronderzoek wordt immers met een minimum aan destructie van het archeologisch erfgoed bereikt

5 Tisselt Nedcargo 5 2 Verslag resultaten bureauonderzoek Het doel van de archeologische bureaustudie is de aanwezigheid, aard en bewaringsomstandigheden van de archeologische monumenten te kunnen inschatten, de landschappelijke opbouw van het gebied te kennen, om de impact van de werken op het aanwezige archeologische erfgoed in te schatten en daaruit concrete aanbevelingen te formuleren voor de verdere prospectiestrategie. 2.1 Administratieve gegevens Projectcode: Erkend archeoloog: All-Archeo bvba, OE/ERK/Archeoloog/2015/00018 Locatie (provincie, gemeente, deelgemeente, adres, toponiem): Antwerpen, Willebroek, Tisselt, Schoondonkweg, Het Schoondonck Bounding box x/y Lambert 72 coördinaten: , , , , Kadastraal plan: Figuur 1: Kadasterplan met aanduiding van het onderzoeksgebied in rood ( Kadastrale percelen: Willebroek, Tisselt, afdeling 5, sectie B, nummers 290b, 292l, 296c, 297h, 297k, 297l, 297m, 298c, 301l en sectie C, nummer 548r

6 6 Tisselt Nedcargo Oppervlakte onderzoeksgebied: ca m² Topografische kaart: Figuur 2: Topografische kaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Begin- en einddatum uitvoering onderzoek: 03/01/ /01/2017 Relevante termen uit de thesauri bij de Inventaris Onroerend Erfgoed: bureauonderzoek, ijzertijd, Romeinse tijd, late middeleeuwen, nieuwe tijd, nieuwste tijd, Wereldoorlog I, akkerland Verstoorde zones: de archeologienota heeft betrekking op een werf in uitvoering. De bodemingrepen hebben reeds plaatsgevonden. 2.2 Archeologische voorkennis Niet van toepassing. 2.3 Onderzoeksopdracht Vraagstelling en randvoorwaarden Naar aanleiding van de geplande werken op het onderzoeksterrein werd een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd. Hierbij staat de vraag centraal wat de impact zal zijn van de geplande werken op het archeologisch bodemarchief. Op basis daarvan wordt een afweging gemaakt of verder archeologisch onderzoek met ingreep in de bodem nodig is.

7 Tisselt Nedcargo 7 Volgende onderzoeksvragen worden behandeld: - Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologisch potentieel van het terrein? - Wat is de landschapshistoriek en de gebruiksevolutie van het terrein? - Wat is de impact van de geplande werken? Randvoorwaarden: de archeologienota heeft betrekking op een werf in uitvoering. De bodemingrepen hebben reeds plaatsgevonden Beschrijving geplande werken Op het terrein wordt een industriebouw voorzien (Figuur 3 en Figuur 4). De plannen voorzien de bouw van een magazijnbouw en kantoorgebouw met de nodige nutsvoorzieningen, laad- en loskades en parkeerplaatsen. Het volledige terrein wordt verhard. De magazijnbouw en het kantoorgebouw kennen een verstoringsdiepte van ca. 60 cm onder het maaiveld. Onder het massief zitten nog funderingspalen. De precieze diepte daarvan ligt nog niet vast en is afhankelijk van het stabiliteitsonderzoek. Figuur 3: Typedoorsnede industriebouw (MG Real Estate)

8 Figuur 4: Inplantingsplan (MG Real Estate)

9 2.3.3 Werkwijze Het bureauonderzoek heeft betrekking op een zone die gekenmerkt wordt door een lage densiteit aan bebouwing in het verleden. Daarom wordt bijzondere aandacht besteed aan de landschappelijke opbouw en het landgebruik van het gebied. Aangezien reeds een bureauonderzoek uitgevoerd werd voor het volledige bedrijventerrein De Hulst, 3 werd dit rapport gebruikt als de voornaamste bron. Het hier uitgevoerde bureauonderzoek spitst zich specifiek toe op het onderzoeksgebied en vervolledigt of voegt waar mogelijk nieuwe elementen toe, ten opzichte van het eerder uitgevoerde bureauonderzoek. Voor het bureauonderzoek zijn de aardkundige gegevens online opgezocht via en De geomorfologische kaart en de bodemerosiekaart zijn niet beschikbaar voor het onderzoeksgebied. Het historisch kaartmateriaal is gegeorefereerd geraadpleegd op Het belangrijkste beschikbare historisch kaartmateriaal werd geraadpleegd om de gebruiksgeschiedenis van het onderzoeksgebied van de laatste eeuwen zo goed mogelijk te kennen. Met de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, de Atlas der Buurtwegen en de Popp kaart worden drie momentopnames bekeken, namelijk , 1841 en , voorafgaand aan de stafkaarten. Beschikbare stafkaarten en luchtfoto's van het onderzoeksterrein werden geraadpleegd op en op Ze worden enkel weergegeven in voorliggende studie wanneer ze een relevante bijdrage kunnen leveren aan de onderzoeksvragen met betrekking tot de landschapshistoriek, de gebruiksgeschiedenis van het terrein of de evolutie van de historische bebouwing. In het kader van de vraagstelling rond het archeologisch potentieel van het terrein werden de Centrale Archeologische Inventaris en de landschapsatlas geraadpleegd. De Centrale Archeologische Inventaris is een inventaris van tot nog toe gekende archeologische vindplaatsen. Vanwege het specifieke karakter van het archeologisch erfgoed dat voor ons verborgen zit in de ondergrond, is het onmogelijk om op basis van de Centrale Archeologische Inventaris met zekerheid uitspraken te doen over de aan- of afwezigheid van archeologische sporen. 2.4 Assessmentrapport Landschappelijke ligging van het onderzochte gebied Het onderzoeksgebied is gelegen binnen het bedrijventerrein De Hulst (Figuur 5) en bevindt zich ten westen van de Schoondonkweg en ten noorden van de Koning Boudewijnlaan. Op een luchtfoto uit 2015 is het terrein duidelijk verhard en er zijn loodsen aanwezig. Volgens het gewestplan is het terrein gelegen in een zone voor milieubelastende industrieën. Het onderzoeksgebied maakt deel uit van het Beneden-Scheldebekken. In het zuidoosten stroomt een naamloze waterloop die uitkomt in de Zwarte Beek ten oosten van het onderzoeksterrein. Ten westen bevindt zich het kanaal Brussel- Rupel, dat werd aangelegd tussen 1550 en Nog verder ten westen bevindt zich de Birrebeek. 3 De Smaele/Vervoort/Pieters Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Klein-Willebroek, Inventaris Onroerend Erfgoed [online], (geraadpleegd op 16 september 2016).

10 10 Tisselt Nedcargo Figuur 5: Luchtfoto van 2015 met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 6: Hydrografische kaart met aanduiding van het onderzoeksgebied (

11 Tisselt Nedcargo 11 Figuur 7: Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II, DTM 1m, met aanduiding van het onderzoeksgebied Figuur 8: Hoogteverloop van west naar oost ( Het onderzoeksgebied maakt deel uit van een voormalige industriebouw. Deze industriebouw is nog duidelijk te zien op het digitale terreinmodel. In functie daarvan werd het terrein namelijk opgehoogd. Het is duidelijk hoger gelegen dan de gronden ten oosten van het onderzoeksgebied. Binnen het onderzoeksgebied varieert de hoogte van 6,7 m TAW in het zuiden van het terrein tot 9,4 m TAW in het noordwesten. Op ruimer landschappelijk vlak is het onderzoeksgebied te situeren in de oostelijke uitloper van de Vlaamse Vallei. Dit fossiele stroombekken van de Schelde raakte definitief opgevuld tijdens de laatste ijstijd. De ondergrond wordt gekenmerkt door afgezette riviersedimenten. Hierin hebben zich in de laatste ijstijd nieuwe rivieren en beken ingesneden. In het Noorden grenst het onderzoeksgebied aan een dergelijk beekdal (Figuur 10). De vroeg-holocene dalen zijn vervolgens gedeeltelijk opgevuld met jong alluvium. 5 Het onderzoeksgebied is bijgevolg te situeren in een gradiëntzone, die gekenmerkt wordt door de overgang van natte naar droge gronden. Deze locaties hebben een verhoogd archeologisch potentieel. 6 5 Bogemans 1996, De Smaele/Vervoort/Pieters 2012, 15

12 12 Tisselt Nedcargo Figuur 9: Tertiaire geologische ondergrond met aanduiding van het onderzoeksgebied ( met roze: lid van Bassevelde, magenta: Lid van Watervliet, donkerroze: Lid van Ruisbroek en oranje: Lid van Buisputten De tertiaire ondergrond van het onderzoeksgebied (Figuur 9) bestaat in het zuiden uit het Lid van Bassevelde. Dit wordt gekenmerkt door donkergrijs fijn zand tot zand dat silthoudend en glauconiettot glimmerhoudend is. 7 In het noorden van het terrein is dat het Lid van Watervliet, dat bestaat uit donkergroene klei die zandhoudend is. Verder ten noordoosten wordt het Lid van Ruisbroek aangegeven. Dit wordt gekenmerkt door licht groengrijs tot grijsbruin zand dat sterk fossielhoudend is en soms grote oesterschelpen bevat. Verder ten zuiden bevindt zich het Lid van Buisputten. Het bestaat uit donkergrijs fijn zand dat glauconiet en glimmerhoudend is. 8 De quartairgeologische kaart (Figuur 10) geeft aan dat in het onderzoeksgebied eolische afzettingen van het Weichseliaan (Laat-Pleistoceen), of mogelijk Vroeg-Holoceen te verwachten zijn en/of hellingsafzettingen van het quartair. Deze karteereenheden kunnen echter afwezig zijn. Daaronder bevinden zich oudere fluviatiele afzettingen van het Weichseliaan (Laat-Pleistoceen), die in het westen en centraal op het terrein eveneens afwezig kunnen zijn. Hier bevinden zich namelijk jonger fluviatiele afzettingen van het Holoceen en mogelijk Tardiglaciaal (Laat-Weichseliaan). 9 Daaruit blijkt dat een groot deel van het onderzoeksgebied te situeren is in de vallei van de Birrebeek, waar oudere sedimenten mogelijk geërodeerd zijn en door de beek jongere sedimenten terug afgezet zijn

13 Tisselt Nedcargo 13 Figuur 10: Quartairgeologische kaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 11: Legende bij de quartairgeologische kaart De bodemkaart (Figuur 12) toont dat het onderzoeksterrein grotendeels gekenmerkt wordt door een natte lichte zandleembodem zonder profiel (Pep). In het noordoosten is een matig natte licht zandleembodem met duidelijk ijzer en/of humus B horizont (Pdg) aanwezig. In het uiterste zuidoosten is een mattig natte licht zandleembodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B horizont (Pdc) te verwachten. In het noordwesten bevinden zich verder nog een uiterst natte zandleembodem zonder profiel (Lgp) en kunstmatig opgehoogde gronden (ON) die te relateren zijn aan de aanleg van het kanaal. De matig natte tot uiterst natte bodemeigenschappen van het terrein vallen duidelijk op in de beschrijving.

14 14 Tisselt Nedcargo Figuur 12: Bodemkaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 13: Bodemgebruikskaart met aanduiding van het onderzoeksgebied (

15 Tisselt Nedcargo 15 Het terrein is op de bodemgebruikskaart grotendeels aangegeven als verhard. Een beperkt deel is aangegeven als gebouwen of bomen en gras (Figuur 13) Historische beschrijving van het onderzochte gebied Willebroek was in het verleden een moerassig broekgebied. Aanvankelijk zou het behoord hebben tot het Karolingische domein van Cornelimunster met Puurs als centrum. Willebroek moet reeds voor het einde van de 11de eeuw ingedijkt zijn. Dit wordt ondersteund door het bestaan van een parochie in de 12de eeuw. De aanleg van een kanaal in betekende een enorme economische stimulans. Door het kanaal werd Willebroek bovendien een strategisch versterkt bolwerk, dat een rol speelde in de godsdiensttroebelingen van de 16de eeuw en de Brabantse omwentelingen, alsook de Boerenkrijg gedurende de 18de eeuw. De verregaande industrialisatie van Willebroek begon in 1860 en zorgde voor een enorme demografische groei. 10 Figuur 14: Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Op de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden uit (Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.) is het onderzoeksgebied weergegeven als akkerland. Het kanaal ten westen is duidelijk te zien. In de nabije omgeving bevindt zich geen bebouwing. De Atlas der Buurtwegen uit 1841 (Figuur 15) en de Atlas cadastrale parcellaire de la Belgique van Popp uit (Figuur 16) tonen geen vermeldingswaardige veranderingen in het landgebruik. 10 Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Willebroek, Inventaris Onroerend Erfgoed [online], (geraadpleegd op 17 september 2016).

16 16 Tisselt Nedcargo Figuur 15: Atlas der Buurtwegen met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 16: Atlas cadastrale parcellaire de la Belgique met aanduiding van het onderzoeksgebied (

17 Tisselt Nedcargo 17 Figuur 17: Luchtfoto uit 1971 met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 18: Luchtfoto uit met aanduiding van het onderzoeksgebied (

18 18 Tisselt Nedcargo Luchtfoto s uit 1971 (Figuur 17) en uit (Figuur 18) tonen dat het noordwesten van het onderzoeksgebied reeds in gebruik was als industriegebied. De rest van het terrein blijkt te bestaan uit bos en uit grasland Het onderzochte gebied in zijn archeologisch kader In de buurt van het onderzoeksgebied zijn enkele gekende archeologische waarden gelegen. Ze kunnen inzicht bieden in het archeologisch potentieel van het onderzoeksgebied. We bespreken eerst de resultaten van het archeologisch onderzoek dat plaatsvond ten oosten van het onderzoeksgebied, in het kader van het bedrijvenpark De Hulst. Daarna bespreken we de gekende archeologische waarden die op een grotere afstand van het onderzoeksgebied gelegen zijn. Deze bespreken we zo veel als mogelijk chronologisch. Figuur 19: Situeren van de aangelegde proefsleuven en de belangrijkste opgravingszone ten opzichte van het onderzoeksgebied (onderkaart De Smaele 2013, 59 en opgravingsplan Dierckx/Reyns/Bruggeman in voorbereiding) In het kader van de aanleg van het bedrijventerrein de Hulst werd onderzoek uitgevoerd ten oosten van het onderzoeksgebied. Het onderzochte terrein is ruimer dan de zones die aangeduid worden als CAI ID , en Aan de hand van een booronderzoek bleek sprake van een 11 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , De Hulst zone 4 WP20 (geraadpleegd op 4 januari 2017)

19 Tisselt Nedcargo 19 A/C-bodemopbouw en een A/B/C-bodemopbouw. 14 Verder werd ook een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. 15 Dit leverde sporen op uit de ijzertijd, de Romeinse periode, de nieuwe tijd en de nieuwste tijd. In bepaalde zones werd het proefsleuvenonderzoek nog gevolgd door een opgraving. 16 Ten noordoosten van het onderzoeksgebied werd een zone opgegraven. Dat leverde twee Romeinse woonstalhuizen en enkele spiekers op. Verder werd een Romeins grafveld aangetroffen, bestaande uit brandrestengraven. Uit de Eerste Wereldoorlog werden verschillende loopgraven geregistreerd. 17 De loopgraven kunnen gerelateerd worden aan de Belgische linies ten tijde van de belegering van Antwerpen in Figuur 20: Situering van het bedrijventerrein De Hulst (lichtrood) op een kaart uit 1914, met aanduiding van de Belgische linie in donkerrood (De Smaele et al. 2012b, 30, fig. 26) Aansluitend op het onderzoeksgebied werden net ten oosten ervan een aantal proefsleuven gegraven. De resultaten ervan kunnen een indicatie geven van het archeologisch potentieel van het onderzoeksgebied. In het zuiden sluiten werkputten 7-18 aan op het onderzoeksgebied en in het noorden zijn werkputten relevant. Werkputten 7-18 leverden voornamelijk greppels op, evenals enkele rechthoekige en ronde tot ovale kuilen met een donkergrijze vulling. Op basis van vondsten worden de sporen in de nieuwe tot nieuwste tijd gedateerd. 19 Ter hoogte van werkputten werden geen relevante archeologische sporen vastgesteld. Het gaat om enkele recente 12 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , De Hulst Paarse zone (geraadpleegd op 4 januari 2017) 13 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , De Hulst Zone bos (geraadpleegd op 4 januari 2017) 14 De Smaele/Vervoort/Pieters 2012, De Smaele et al. 2012a; De Smaele De Smaele et al. 2012b; Dierckx/Reyns/Bruggeman in voorbereiding 17 Dierckx/Reyns/Bruggeman in voorbereiding 18 De Smaele et al. 2012b, 4, De Smaele et al. 2012a, 48

20 20 Tisselt Nedcargo greppels en verschillende natuurlijke sporen. 20 De resultaten van het proefsleuvenonderzoek gaven voor beide zones geen aanleiding tot het adviseren van bijkomende archeologische maatregelen. Figuur 21: Overzichtskaart Centrale Archeologische Inventaris met aanduiding van het onderzoeksgebied ( De oudste vondst in de ruimere omgeving van het onderzoeksgebied gevonden is een geweerkei of een neolithisch artefact dat werd gevonden ter hoogte van de Buurtweg 12 (CAI ID ). Over de precieze interpretatie bestaat discussie. 21 Uit de metaaltijden zijn ten westen van het onderzoeksgebied, aan de Akkerlaan 22 (CAI ID ) sporen gevonden van palen, kuilen en greppels, een vierpostenspieker en een tweebeukige gebouwplattegrond. Verder werden er sporen gevonden van palen en kuilen uit de Romeinse tijd. Ten oosten werd ter hoogte van CAI ID een losse vondst van munten uit de volle middeleeuwen gedaan. De Molen van Blaasveld 24 (CAI ID ) dateert uit de 17de eeuw en bevindt zich ten oosten van het onderzoeksgebied. Ten noordoosten is een 18de-eeuws omgracht lusthof aanwezig, het Kasteel van Blaasveld (CAI ID ). Dit werd in de 20ste eeuw vervangen door een landhuis. 25 Ter hoogte van de Kleine Heide (CAI ID ) bevond zich een 18de-eeuwse alleenstaande hoeve, de Vijverhoeve. 26 Hier vlakbij, aan de Bezelaerstraat I (CAI ID ) 27 is een losse vondst van een 10- tal musketkogels aangetroffen. Ze worden toegeschreven aan de zogenaamde boerenkrijg. Een vijftal 19de-eeuwse munten zijn in relatie gebracht met een 10-daagse veldtocht in Niet ver ten noordoosten van het onderzoeksgebied bevindt zich een 18de-eeuwse site met walgracht, het 20 De Smaele 2013, Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Buurtweg 23 (geraadpleegd op 4 januari 2017) 22 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Akkerlaan-Breendonkstraat (geraadpleegd op 4 januari 2017) 23 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Hertsveld (geraadpleegd op 4 januari 2017) 24 Centrale Archeologische Inventaris CAI ID , Molen van Blaasveld/ Hof van Breedam (geraadpleegd op 4 januari 2017) 25 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Kasteel van Blaasveld (geraadpleegd op 5 januari 2017) 26 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Vijverhoeve (geraadpleegd op 5 januari 2017) 27 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Bezelaerstraat I (geraadpleegd op 5 januari 2017)

21 Tisselt Nedcargo 21 Kasteel ten Berg 28 (CAI ID ). Het werd verwoest in 1914 en heropgebouwd in De Meerhoeve is een 18de-eeuwse site met walgracht (CAI ID ), 29 op enige afstand ten noordwesten van het onderzoeksgebied. De Schoorhoeve (CAI ID ) 30 is een alleenstaande hoeve uit de 18de eeuw, ten zuidwesten van het onderzoeksgebied. Daar vlakbij is in de 18de eeuw de windmolen van Tisselt (CAI ID ) 31 te situeren. Verder bevindt zich ten zuidoosten, op enige afstand van het onderzoeksgebied, de 18de-eeuwse Hoeve Aubois (CAI ID ). 32 Het fort van Breendonk 33 (CAI ID ) is op enige afstand ten noordwesten te situeren. Het fort werd gebouwd in als onderdeel van de hoofdweerstandsstelling rond Antwerpen. Het was in 1940 het hoofdkwartier van het Belgische leger en werd door de Duitse bezetter ingericht als concentratie- en doorvoerkamp. Ter hoogte van de eerder vermelde Bezelaerstraat I 34 (CAI ID ) zijn ook een honderdtal schrapnelkogels aangetroffen uit de Eerste Wereldoorlog. Dergelijke kogels, tezamen met twee ontstekingen van bommen of granaten zijn ook aangetroffen in de Schotelveldstraat (CAI ID ) Interpretatie van het onderzochte gebied en synthese Na uitvoering van het bureauonderzoek kunnen de onderzoeksvragen die vooropgesteld werden, beantwoord worden. Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologisch potentieel van het terrein? De belangrijkste bron voor een inschatting van het archeologisch potentieel van het terrein zijn het landschappelijk booronderzoek, de proefsleuvenonderzoeken en de opgravingen die plaatsvonden op de zone van het bedrijventerrein De Hulst dat zich ten oosten van het onderzoeksgebied bevindt. De zones die aansluiten op het onderzoeksgebied leverden op basis van deze onderzoeken geen relevante sporen op. Dat gegeven wijst op een laag archeologisch potentieel voor het onderzoeksgebied. Dat wordt ondersteund door de gegevens afkomstig van de bodemkaart. Ze tonen voor het onderzoeksgebied een bodem met natte tot zeer natte eigenschappen. Enkel in het noordoosten en het uiterste zuidoosten is sprake van matig natte bodemeigenschappen. Deze zones werden echter net ten oosten en aansluitend op het onderzoeksgebied onderzocht aan de hand van proefsleuven en leverden geen relevante archeologische sporen op. Bijgevolg is voor het volledige onderzoeksgebied sprake van een laag archeologisch potentieel. Wat is de landschapshistoriek en de gebruiksevolutie van het terrein? Aan de hand van historische kaarten en luchtfoto s zijn we geïnformeerd over de landschapshistoriek en de gebruiksevolutie van het terrein. Het terrein blijkt minstens vanaf de 18de eeuw in gebruik te zijn geweest als akkerland. In de nabije omgeving is geen bewoning te zien. Dit blijft het geval tot de 20ste eeuw, wanneer het noordwesten van het terrein in gebruik genomen wordt als industriegebied. De rest van het terrein blijkt dan ingenomen te worden door bos en door grasland. Later werd ook de rest van het onderzoeksgebied in gebruik genomen als industriegebied. De loodsen die er opgericht werden, zijn intussen gesloopt. 28 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Kasteel ten Berg (geraadpleegd op 5 januari 2017) 29 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Meerhoeve (geraadpleegd op 5 januari 2017) 30 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Schoorhoeve (geraadpleegd op 5 januari 2017) 31 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Windmolen van Tisselt (geraadpleegd op 5 januari 2017) 32 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Hoeve Aubois (geraadpleegd op 5 januari 2017) 33 Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Fort van Breendonk, Inventaris Onroerend Erfgoed [online], (geraadpleegd op 5 januari 2017). 34 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Bezelaerstraat I (geraadpleegd op 5 januari 2017) 35 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Schotelveldstraat (geraadpleegd op 5 januari 2017)

22 22 Tisselt Nedcargo Figuur 22: Syntheseplan Wat is de impact van de geplande werken? De geplande werken voorzien in de aanleg van een industriebouw, bestaande uit een magazijnbouw en een kantoorgebouw, met de nodige nutsvoorzieningen, laad- en loskades en parkeerplaatsen. Het volledige terrein wordt verhard. De magazijnbouw en het kantoorgebouw kennen een verstoringsdiepte van ca. 60 cm onder het maaiveld. Onder het massief zitten nog funderingspalen. De precieze diepte daarvan ligt nog niet vast en is afhankelijk van het stabiliteitsonderzoek. De inzet van zware machines betekenen bovendien compactie van de grond. Daaruit volgt dat de geplande werken een verstoring van het volledige bodemarchief binnen het onderzoeksgebied betekenen Afweging noodzaak verder vooronderzoek Het bureauonderzoek toont aan dat het onderzoeksgebied een laag archeologisch potentieel kent. De belangrijkste bronnen hiervoor zijn de verschillende uitgevoerde archeologische onderzoeken op de terreinen ten oosten van het onderzoeksgebied en de natte bodemeigenschappen die aangegeven worden op de bodemkaart. De eerder vermelde archeologische onderzoeken ten oosten van het onderzoeksgebied leverden geen relevante archeologische sporen op in de zones die aansluiten op het onderzoeksgebied. Verder toonden ze aan dat in de omgeving archeologische sporen aanwezig zijn op de hoger gelegen, drogere delen van het onderzoeksgebied. Gezien het lage archeologische potentieel van het onderzoeksgebied wordt ook verwacht dat het potentieel op kennisvermeerdering in geval van bijkomend archeologisch vooronderzoek laag is. Te laag om de kosten van dit bijkomend archeologisch vooronderzoek te rechtvaardigen. Bovendien heeft de archeologienota betrekking op een werf in uitvoering. De bodemingrepen hebben reeds plaatsgevonden. Op basis van het uitgevoerde onderzoek worden daarom geen bijkomende archeologische maatregelen nodig geacht.

23 Tisselt Nedcargo Samenvatting gericht op een gespecialiseerd publiek Op basis van het uitgevoerde bureauonderzoek kan besloten worden dat het onderzoeksgebied een laag archeologisch potentieel kent. De archeologische onderzoeken die ten oosten van het terrein uitgevoerd werden, leverden geen relevante archeologische waarden op in de zone die aansluit op het onderzoeksgebied. Uit deze onderzoeken bleek ook dat relevante archeologische waarden voornamelijk te vinden zijn op de hoger gelegen, drogere delen in het landschap. Uit de bodemkaart blijkt echter dat in het onderzoeksgebied sprake is van natte tot zeer natte bodemeigenschappen. Enkel in het noordoosten en het uiterste zuidoosten van het terrein is sprake van een matig natte bodem. We kunnen besluiten dat het potentieel op kennisvermeerdering van bijkomend archeologisch vooronderzoek binnen het onderzoeksgebied erg laag is. Bovendien heeft de archeologienota betrekking op een werf in uitvoering. De bodemingrepen hebben reeds plaatsgevonden. Omwille daarvan worden geen bijkomende archeologische maatregelen nodig geacht Samenvatting gericht op een niet gespecialiseerd publiek Het onderzoeksgebied blijkt slechts een laag archeologisch potentieel te kennen. Dit is gebaseerd op de resultaten van reeds uitgevoerde archeologische onderzoeken net ten oosten van het terrein en op de natte bodemeigenschappen die te verwachten zijn op basis van de gegevens op de bodemkaart. We kunnen besluiten dat het potentieel op kennisvermeerdering van bijkomend archeologisch vooronderzoek binnen het onderzoeksgebied erg laag is. Bovendien heeft de archeologienota betrekking op een werf in uitvoering. De bodemingrepen hebben reeds plaatsgevonden. Omwille daarvan worden geen bijkomende archeologische maatregelen nodig geacht.

24 24 Tisselt Nedcargo 3 Bibliografie 3.1 Publicaties Bogemans, F., 1996: Toelichting bij de Quartairgeologische kaart. Kaartblad 23 Mechelen, Brussel. De Smaele, B., 2013: Leven en strijden op de droge donk. Archeologisch vooronderzoek op de site De Hulst te Willebroek (prov. Antw.), (Archeo Rapport 30), Gent. De Smaele, B./R. Vervoort/H. Pieters/J. Coenaerts/F. De Kreyger, 2012: Archeologisch vooronderzoek op de site De Hulst te Willebroek (prov. Antw.). Wegkoffer en zone T5/A, (Archeo Rapport 18), Gent. De Smaele, B./H. Pieters/F. De Kreyger/J. Coenaerts/S. Genbrugge, 2012: Een vlakdekkende archeologische opgraving te Willebroek De Hulst (Antwerpen), (Archeo Rapport 29), Gent. De Smaele, B./R. Vervoort/H. Pieters, 2012: Op verkenning in de vallei van de Zwarte Beek. Resultaten van het desktoponderzoek en de boorcampagne De Hulst te Willberoek (prov. Antwerpen), (Archeo Rapport 26), Gent. Dierckx, L./N. Reyns/J. Bruggeman, in voorbereiding: Archeologische opgraving Tisselt (Willebroek), Ten Bergstraat. Bedrijvenpark De Hulst, (Rapporten All-Archeo bvba 182), Temse. 3.2 Websites Cartesius (2017) Centrale Archeologische Inventaris (2017) Databank ondergrond Vlaanderen (2017) Geoportaal Onroerend Erfgoed (2017) Geopunt Vlaanderen (2017) Inventaris Onroerend Erfgoed (2016) Onderzoeksbalans Onroerend Erfgoed Vlaanderen (2017)

25 Tisselt Nedcargo 25 4 Bijlagen 4.1 Archeologische periodes 4.2 Plannenlijst Plannenlijst bureauonderzoek: projectcode Plannummeschaawijze Aanmaak- Aanmaak- Type Onderwerp Datum 1 Kadasterplan Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/ Topografische kaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/ Bouwplan Typedoorsnede 1:1 Digitaal 04/01/ Bouwplan Ontwerpplan 1:1 Digitaal 04/01/ Hydrografische Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/2017 kaart 6 Hoogtemodel Digitaal hoogtemodel terrein en 1:1 Digitaal 04/01/2017 omgeving 7 Doorsnede Terreinverloop 1:1 Digitaal 04/01/ Tertiaire Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/2017 geologische kaart 9 Quartairgeologische Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/2017 kaart 10 Bodemkaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/ Bodemgebruikskaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 04/01/ Historische kaart Kabinetskaart van de Oostenrijkse 1:1 Digitaal 04/01/2017 Nederlanden 13 Historische kaart Atlas der Buurtwegen 1:1 Digitaal 04/01/ Historische kaart Atlas cadastrale parcellaire de la 1:1 Digitaal 04/01/2017 Belgique 15 Overzichtskaart Situering van de aangelegde 1:1 Digitaal 06/01/2017 proefsleuven en de belangrijkste opgravingszone ten opzichte van het onderzoeksgebied 16 Historische kaart Belgische linie 1:1 Digitaal 04/01/ CAI-kaart CAI vondstlocaties 1:1 Digitaal 04/01/ Syntheseplan Synthese van het bureauonderzoek 1:1 Digitaal 04/01/ Fotolijst Fotolijst bureauonderzoek: projectcode ID Type Onderwerp Vervaardiging Datum F1 Luchtfoto Toestand terrein 2015 Digitaal 04/01/2017

26 26 Tisselt Nedcargo ID Type Onderwerp Vervaardiging Datum F2 Luchtfoto Toestand terrein 1971 Digitaal 04/01/2017 F3 Luchtfoto Toestand terrein Digitaal 04/01/2017