Archeologienota Beveren Beukenhoflaan

Transcriptie

1 Rapporten All-Archeo bvba 621 Archeologienota Beveren Beukenhoflaan Natasja Reyns en Ruth Ferket Temse 2017

2 2 Beveren Beukenhoflaan Colofon Rapporten van het archeologisch onderzoeksbureau All-Archeo bvba Erkend archeoloog: All-Archeo bvba, OE/ERK/Archeoloog/2015/00018 Auteurs: Natasja Reyns en Ruth Ferket All-Archeo bvba Laagstraat TEMSE Wettelijk depot nummer D/2017/12.807/173 All-Archeo bvba Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en /of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever. All-Archeo bvba aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

3 Beveren Beukenhoflaan 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Verslag resultaten bureauonderzoek Administratieve gegevens Archeologische voorkennis Onderzoeksopdracht Vraagstelling en randvoorwaarden Beschrijving geplande werken Werkwijze Assessmentrapport Landschappelijke ligging van het onderzochte gebied Historische beschrijving van het onderzochte gebied Het onderzochte gebied in zijn archeologisch kader Interpretatie van het onderzochte gebied en synthese Afweging noodzaak verder vooronderzoek Samenvatting Bibliografie Publicaties Websites Bijlagen Archeologische periodes Plannenlijst Fotolijst... 27

4 4 Beveren Beukenhoflaan 1 Inleiding De archeologienota werd opgemaakt naar aanleiding van de aanvraag van een verkavelingsvergunning waarbij de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 3000 m² of meer bedraagt en waarbij de percelen helemaal buiten de archeologische zones liggen, opgenomen in de vastgestelde inventaris van archeologische zones, 1 zoals bepaald in artikel van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli Het onderzoeksgebied valt niet binnen een beschermde archeologische site, noch binnen een gebied waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt. 2 Alle coördinaten die weergegeven worden, zijn uitgedrukt in Lambert 72, tenzij anders vermeld. De uitvoering van vooronderzoek zonder ingreep in de bodem gaat steeds de uitvoering van vooronderzoek met ingreep in de bodem vooraf. Het doel van een archeologisch vooronderzoek wordt immers met een minimum aan destructie van het archeologisch erfgoed bereikt

5 Beveren Beukenhoflaan 5 2 Verslag resultaten bureauonderzoek Het doel van de archeologische bureaustudie is de aanwezigheid, aard en bewaringsomstandigheden van de archeologische monumenten te kunnen inschatten, de landschappelijke opbouw van het gebied te kennen, om de impact van de werken op het aanwezige archeologische erfgoed in te schatten en daaruit concrete aanbevelingen te formuleren voor de verdere prospectiestrategie. 2.1 Administratieve gegevens Projectcode: 2017K143 Erkend archeoloog: All-Archeo bvba, OE/ERK/Archeoloog/2015/00018 Locatie (provincie, gemeente, deelgemeente, adres, toponiem): Oost-Vlaanderen, Beveren, Beveren, Beukenhoflaan, Viergemeet Bounding box x/y Lambert 72 coördinaten: , , , , Kadastraal plan: Figuur 1: Kadasterplan met aanduiding van het onderzoeksgebied in rood (

6 6 Beveren Beukenhoflaan Kadastrale percelen: Beveren-Waas, Afdeling 1, sectie B, nummers 470a², 470b², 470c², 470d², 470e², 470f², 470g², 470h², 470k², 470x en 470z Beveren-Waas, Afdeling 2, sectie D, nummers 278y en 278z Oppervlakte onderzoeksgebied: ca m² Topografische kaart: Figuur 2: Topografische kaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Begin- en einddatum uitvoering onderzoek: 23/11/ /12/2017 Relevante termen uit de thesauri bij de Inventaris Onroerend Erfgoed: bureauonderzoek, steentijd, ijzertijd, Romeinse tijd, middeleeuwen, nieuwe tijd, nieuwste tijd, akkerland, grasland Verstoorde zones: niet van toepassing. 2.2 Archeologische voorkennis Er is geen concrete archeologische voorkennis met betrekking tot het onderzoeksgebied.

7 Beveren Beukenhoflaan Onderzoeksopdracht Vraagstelling en randvoorwaarden Naar aanleiding van de geplande werken ter hoogte van het onderzoeksterrein werd een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd. Hierbij staat de vraag centraal wat de impact zal zijn van de geplande werken op het archeologisch bodemarchief. Op basis daarvan wordt een afweging gemaakt of verder archeologisch onderzoek met ingreep in de bodem nodig is. Volgende onderzoeksvragen worden behandeld: - Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologisch potentieel van het terrein? - Wat is de landschapshistoriek en de gebruiksevolutie van het terrein? - Wat is de impact van de geplande werken? Randvoorwaarden: Een deel van het onderzoeksgebied valt buiten de verkaveling (Figuur 3). Het gaat om de bestaande toegangsweg aan de oostzijde van het onderzoeksgebied naar de achterliggende school (perceel 470X). De oppervlakte van de verkaveling bedraagt ca m². Figuur 3: Aanduiding van de zone die wordt verkaveld (magenta) binnen het onderzoeksgebied (rood) geprojecteerd op het GRB (

8 Figuur 4: Verkavelingsontwerp (Landmeterskantoor Smet)

9 2.3.2 Beschrijving geplande werken Op het terrein zal een verkaveling gerealiseerd worden, bestaande uit 10 loten voor eengezinswoningen (Figuur 4). De aanleg van woningen betekent vermoedelijk een verstoring van ca. 80 cm diepte. De woningen mogen echter onderkelderd worden. Dit betekent plaatselijk een grotere verstoringsdiepte. De locatie van bijvoorbeeld vorstranden, regenwaterputten en huisaansluitingen, die de verstoringsdiepte van de eengezinswoningen overschrijden, liggen in het kader van de verkaveling nog niet vast. Ook zijn er indirecte factoren zoals compactie bij de werfingrepen, die een invloed op het aanwezige bodemarchief hebben Werkwijze Het bureauonderzoek heeft betrekking op een zone die gekenmerkt wordt door een lage densiteit aan bebouwing in het verleden. Daarom wordt bijzondere aandacht besteed aan de landschappelijke opbouw en het landgebruik van het gebied. Voor het bureauonderzoek zijn de aardkundige gegevens online opgezocht via en De geomorfologische kaart is niet beschikbaar voor het onderzoeksgebied. Het historisch kaartmateriaal is gegeorefereerd geraadpleegd op Het belangrijkste beschikbare historisch kaartmateriaal werd geraadpleegd om de gebruiksgeschiedenis van het onderzoeksgebied van de laatste eeuwen zo goed mogelijk te kennen. Met de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden ( ), de Atlas der Buurtwegen (1841) en de Atlas cadastral parcellaire de la Belgique van Popp ( ) worden drie momentopnames bekeken, voorafgaand aan de stafkaarten. De informatie afkomstig uit historisch kaartmateriaal kan een impact hebben op de inschatting van de kwaliteit van het eventueel aanwezige oudere bodemarchief. Beschikbare stafkaarten en luchtfoto's van het onderzoeksterrein werden geraadpleegd op en op Ze worden enkel weergegeven in voorliggende studie wanneer ze een relevante bijdrage kunnen leveren aan de onderzoeksvragen met betrekking tot de landschapshistoriek, de gebruiksgeschiedenis van het terrein of de evolutie van de historische bebouwing. In het kader van de vraagstelling rond het archeologisch potentieel van het terrein werden de Centrale Archeologische Inventaris en de landschapsatlas geraadpleegd. De Centrale Archeologische Inventaris is een inventaris van tot nog toe gekende archeologische vindplaatsen. Vanwege het specifieke karakter van het archeologisch erfgoed dat voor ons verborgen zit in de ondergrond, is het onmogelijk om op basis van de Centrale Archeologische Inventaris met zekerheid uitspraken te doen over de aan- of afwezigheid van archeologische sporen. Ook de Erfgoedbank Waasland werd geraadpleegd. 2.4 Assessmentrapport Landschappelijke ligging van het onderzochte gebied Het onderzoeksgebied is gelegen ten noorden van het centrum van Beveren, tussen de Beukenhoflaan in het noorden, de Kallobaan in het oosten en de Kasteeldreef in het westen (Figuur 5). Volgens het gewestplan is het terrein gelegen in woongebieden. Hydrografisch behoort het tot het Beneden-Scheldebekken. Ten oosten is de Meersenbeek gesitueerd. Ten zuidwesten stroomt de Meerminnendambeek en ten westen de Donkvijver. Ten noordwesten en ten noorden zijn enkele naamloze waterlopen en de Melselebeek te vinden (Figuur 7).

10 10 Beveren Beukenhoflaan Figuur 5: Luchtfoto van 2017 met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 6: Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II, DTM 1m, met aanduiding van het onderzoeksgebied

11 Beveren Beukenhoflaan 11 Figuur 7: Hydrografische kaart met aanduiding van het onderzoeksgebied en Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II, DTM 1m ( Figuur 8: Hoogteverloop van noordwest naar zuidoost ( Geomorfologisch is Beveren gesitueerd op de Wase Cuesta. In het noorden wordt de cuesta op een hoogte van 4 m TAW begrenst door poldergebied. Op de cuesta worden hoogtes tot ongeveer 30 m TAW bereikt. De hoogtelijnen lopen grotendeels van zuidwest naar noordoost. De Wase Cuesta wordt bepaald door een steil zuidelijk cuestafront en een zwakhellende noord-noordoostelijke rug. 3 Het was voornamelijk tijdens het quartair dat het landschap zijn huidige uitzicht verkreeg. Vooral tijdens de koude perioden vond een sterke erosie plaats en een belangrijke uitschuring van de tertiaire lagen door rivieren. Zo ontstond een laag, zwak golvend heuvellandschap. 4 Het onderzoeksgebied bevindt zich op de noordelijke flank van de Wase Cuesta (Figuur 6). Het terrein kent een hoogte van 9,8 tot 10,5 m TAW (Figuur 8). 3 Adams et al. 2002, 7 4 Thoen 1989, 15

12 12 Beveren Beukenhoflaan Figuur 9: Tertiaire geologische ondergrond met aanduiding van het onderzoeksgebied ( De tertiaire ondergrond (Figuur 9) bestaat uit de Formatie van Lillo. Deze wordt gekenmerkt door groen tot grijsbruin fijn zand, dat weinig glauconiethoudend is en dat schelpen aan de basis bevat. 5 De quartairgeologische kaart (Figuur 10) geeft aan dat in het onderzoeksgebied eolische afzettingen van het Weichseliaan (Laat-Pleistoceen) en mogelijk Vroeg-Holoceen voorkomen, en/of hellingafzettingen van het Quartair. Ten noordoosten zijn er tevens oudere fluviatiele afzettingen van het Weichseliaan (Laat-Pleistoceen) en jongere fluviatiele afzettingen van het Holoceen en mogelijk Tardiglaciaal (Laat-Weichseliaan) aanwezig. Deze situeren zich ter hoogte van de vallei van de Meersenbeek en zijn gearceerd weergegeven op de kaart

13 Beveren Beukenhoflaan 13 Figuur 10: Quartairgeologische kaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 11: Legende bij de quartairgeologische kaart (

14 14 Beveren Beukenhoflaan Figuur 12: Bodemkaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( De bodemkaart (Figuur 12) toont dat binnen het onderzoeksgebied een droge zandbodem zonder profiel (Zbp) te verwachten is. Het uiterste zuidwesten van het terrein wordt gesitueerd in een bebouwde zone (OB). Ten noorden en ten zuiden geeft de bodemkaart sterk vergraven gronden (OT) aan. Ten noordoosten is er een matig droge zandbodem zonder profiel, met een sterke antropogene invloed (Zcp(o)). Ten oosten en ten zuidoosten treffen we een droge zandbodem (Zbb) en een droge lemig zandbodem (Sbb) met structuur B horizont aan. Ten slotte geeft de bodemkaart ten westen, ten noordwesten en ten noordoosten een matig droge (Zcm) en een droge (Zbm en Zbm(g)) zandbodem met dikke antropogene humus A horizont aan. Bodemtype Zbm(g) wordt gekenmerkt door een dikke antropogene humus A horizont met grijsachtige kleur. 7 Het onderzoeksgebied wordt volgens de bodemgebruikskaart grotendeels ingenomen door akkerland. Verder zijn er op de kaart gras, struiken, bomen en verhardingen te bemerken (Figuur 13). Dit beeld komt overeen met het beeld dat we zien op een recente luchtfoto (Figuur 5). Volgens de potentiële bodemerosiekaart is de erosiegevoeligheid binnen het onderzoeksgebied verwaarloosbaar (Figuur 14). 7

15 Beveren Beukenhoflaan 15 Figuur 13: Bodemgebruikskaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 14: Potentiële bodemerosiekaart met aanduiding van het onderzoeksgebied ( met groen: verwaarloosbaar

16 16 Beveren Beukenhoflaan Historische beschrijving van het onderzochte gebied De dorpskern van Beveren is ontstaan rond een dries, ter hoogte van het marktplein. Beveren is gelegen langs de vroegere Romeinse heirbaan tussen Rijsel en Antwerpen. Het is de hoofdplaats van het voormalige Land van Beveren, dat bestond uit de parochies Beveren, Verrebroek, Kieldrecht, Doel en Kallo, enclaves in Sint-Niklaas, Lokeren, Waasmunster, Belsele en Haasdonk, en de heerlijkheden Pumbeek, Paddeschoot, Arschoot en Zombeke. Het centrum van het Land van Beveren werd gevormd door het kasteel van Beveren, een waterburcht ten noorden van de gemeente, die gesloopt werd in de 17 de eeuw. Van het kasteel rest enkel nog een motte, de zogenaamde "Singelberg. Het kasteel lag in poldergebied, dat regelmatig overstroomde. Hierdoor werd de ontwikkeling van Beveren geremd tot in de 16 de eeuw. Aan het begin van de 16 de eeuw kwam er een octrooi met de toestemming om een wekelijkse markt te organiseren, waarmee de bloei van de gemeente werd ingezet. 8 Op de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgemaakt op initiatief van graaf de Ferraris ( ), is te zien dat het onderzoeksgebied in gebruik is als akkerland (Figuur 15). Ten zuidoosten en ten zuidwesten situeren zich enkele gebouwen, net buiten het onderzoeksgebied. Ten noorden is een site met walgracht aangegeven en ten zuiden zijn tuinen te bemerken. De voorlopers van de Kasteeldreef en de Kallobaan zijn reeds aanwezig. De Beukenhoflaan was nog niet aangelegd. Het onderzoeksgebied bevindt zich ten noorden van de historische dorpskern van Beveren, op vrij korte afstand ervan. Figuur 15: Kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden met aanduiding van het onderzoeksgebied ( 8 Agentschap Onroerend Erfgoed 2017: Beveren [online], (geraadpleegd op 24 november 2017)

17 Beveren Beukenhoflaan 17 Figuur 16: Atlas der Buurtwegen met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 17: Atlas cadastral parcellaire de la Belgique van Popp met aanduiding van het onderzoeksgebied (

18 18 Beveren Beukenhoflaan Op de Atlas der Buurtwegen (1841) en de Atlas cadastral parcellaire de la Belgique van Popp ( ) is te zien dat de Beukenhoflaan is aangelegd (Figuur 16 en Figuur 17). Ten zuidoosten en ten zuidwesten is bebouwing te zien. De walgrachtsite ten noorden is nog steeds aanwezig. Het onderzoeksgebied zelf bleef onbebouwd. Vermoedelijk was het terrein nog steeds in gebruik als akkerland. De Popp-kaart geeft aan dat er een waterloop over het terrein liep. Figuur 18: Topografische kaart van Beveren-Waas uit 1903 met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Een topografische kaart van Beveren-Waas uit 1903 geeft aan dat de noordelijke helft van het onderzoeksterrein uit bos bestond (Figuur 18). Op een topografische kaart van het Ministerie van Openbare Werken en Wederopbouw ( ) is de site met walgracht in het noorden verdwenen (Figuur 19). In de omgeving is de bebouwing uitgebreid. Een luchtfoto uit 1971 (Figuur 20) toont dat de noordelijke helft van het terrein in gebruik is als grasland en de zuidelijke als akkerland. Op een luchtfoto uit (Figuur 21) bestaat het hele terrein uit grasland en zijn er enkele bomen. In de omgeving is de bebouwing verder toegenomen. Op een recente luchtfoto zijn de meeste bomen verdwenen en is er een verharde weg in het oosten van het onderzoeksgebied aangelegd. Ook ten zuiden van het terrein zijn er gebouwen en verhardingen gekomen (Figuur 5).

19 Beveren Beukenhoflaan 19 Figuur 19: Topografische kaart van het Ministerie van Openbare Werken en Wederopbouw met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Figuur 20: Luchtfoto uit 1971 met aanduiding van het onderzoeksgebied (

20 20 Beveren Beukenhoflaan Figuur 21: Luchtfoto uit met aanduiding van het onderzoeksgebied ( Het onderzochte gebied in zijn archeologisch kader De Centrale Archeologische Inventaris (CAI) vermeldt een aantal locaties in de omgeving van het onderzoeksgebied waar archeologische resten gekend zijn (Figuur 22). De in de nabijheid gelegen archeologische waarden en de locaties met een gelijkaardige landschappelijke ligging worden besproken. Ze zijn het relevantste om het archeologisch potentieel van het terrein in te schatten. In de directe omgeving van het onderzoeksgebied werden ter hoogte van de Sint Maarten Bovenschool (CAI ID [ten noordwesten van CAI ID 39061]) sporen uit de late ijzertijd opgegraven. Het gaat om drie waterputten met aardewerk en een kleinere kuil. Ook werden er muurresten, een greppel en een bakstenen kelder van het voormalig Wilhelmietenklooster (CAI ID 39061) gevonden. Deze dateren uit de nieuwe tijd. Het Wilhelmietenklooster bestond al sinds de late middeleeuwen (1461) en werd afgeschaft in In de 18 de -19 de eeuw werd het klooster afgebroken. Vanaf 1881 werd het bezet door de congregatie van O.L.V. Presentatie. Het materiaal van het oude klooster werd gerecupereerd voor de bouw van een groot herenhuis (het huidige klooster). Ook werden er schoolgebouwen opgetrokken. Van het oorspronkelijke klooster is enkel het traptorentje van de kerk bewaard gebleven. Onder het huidige kloosterpand zouden de graven van monniken aanwezig zijn. 9 De site met walgracht langs de Kallobaan (CAI ID 39139), die reeds op de Ferrariskaart te zien is (zie hoger), bevindt zich ten noorden van het onderzoeksgebied en kan eveneens in de late middeleeuwen geplaats worden Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Sint Maarten Bovenschool (geraadpleegd op 24 november 2017); Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 39061, Wilhelmietenklooster (geraadpleegd op 24 november 2017); Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Klooster der wilhelmieten [online], (geraadpleegd op 24 november 2017) 10 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 39139, Kallobaan I (geraadpleegd op 24 november 2017)

21 Beveren Beukenhoflaan 21 Figuur 22: Overzichtskaart Centrale Archeologische Inventaris met aanduiding van het onderzoeksgebied ( weergegeven op het DHM In de iets ruimere omgeving gaan de vondsten terug tot de steentijd. Ter hoogte van de Grote Markt en de Kasteeldreef (CAI ID [op kaart bij CAI ID 39054]) werd lithisch materiaal uit het mesolithicum gevonden. Verder is er een vondstenconcentratie van aardewerk uit de ijzertijd aangetroffen. Uit de midden-romeinse tijd zijn een brandrestengraf en dakpannen gevonden. Op deze locatie bevindt zich een deels romaanse, deels gotische en deels neogotische pseudobasiliek, de Sint-Martinus parochiekerk (CAI ID 39054). Oorspronkelijk was dit een driebeukige romaanse kruiskerk uit de 11 de -12 de eeuw. De oudste vermelding dateert uit In de loop van de 15 de eeuw of iets later werd de romaanse kerk gesloopt en vervangen door een gotische kerk. Uit de volle middeleeuwen zijn een onverhard wegtracé en een vlakgraf aangetroffen. Het graf behoort tot een begraafplaats. De begraafplaats werd ommuurd in de 13 de eeuw. In het midden van de 19 de eeuw is het kerkhof verplaatst. Uit de late middeleeuwen werd er een gewelfde grafkelder met vier kisten ontdekt. In de 15 de -16 de eeuw bevond er zich een wachthuis aan de westzijde van de kerk. Het wachthuis werd voor het eerst vermeld in 1571 en werd in de 17 de eeuw afgebroken. Ten slotte zijn er nog 18 de -eeuwse grafkelders aangetroffen Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 39037, Grote Markt en Kasteeldreef (geraadpleegd op 24 november 2017); Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Parochiekerk Sint-Martinus [online], (geraadpleegd op 24 november 2017); Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 39054, Sint-Martinus parochiekerk (geraadpleegd op 24 november 2017)

22 22 Beveren Beukenhoflaan Ook ter hoogte van het Viergemeet (CAI ID ) werden resten uit verschillende periodes gevonden. Er is onder meer sprake van lithisch materiaal uit de steentijd, waaronder een losse vondst van een spitskling in vuursteen uit het midden-neolithicum. Uit de vroege ijzertijd dateert een grafstructuur en uit de midden-ijzertijd zijn dan weer sporen van bewoning gevonden. De bewoningssporen bestaan uit spiekers, kuilen, een greppel en een waterput. De kapdatum van het gebruikte hout werd vastgesteld op 560/559 en 557/556 voor Chr. Uit de volle middeleeuwen zijn eveneens bewoningssporen aangetroffen. Het zijn sporen van een hoofdgebouw, een bijgebouw, vier waterkuilen, een afvalkuil en enkele greppels. De sporen behoorden vermoedelijk tot twee verschillende erven. Tot slot werden nog enkele greppels en kuilen uit de nieuwe tijd en de fundering van een brug over een gegraven waterloop uit de 19 de eeuw aangetroffen. 12 Andere vondsten in de omgeving kunnen in de middeleeuwen gesitueerd worden. Langs de Meerminnendam (CAI ID ) werden paalkuilen, kuilen, een waterkuil en een systeem van grachten en greppels uit de volle middeleeuwen gevonden. Er werden twee erven onderscheiden, met hoofd- en bijgebouwen, die van elkaar gescheiden worden door grachten (CAI ID [op kaart bij ]). Ze kunnen tussen de 12 de en de vroege 13 de eeuw gesitueerd worden. Ten oosten en ten noorden van een van de erven strekt zich een landbouwgrond uit, die afgewaterd wordt door een reeks greppels. De vele oversnijdingen tonen aan dat er op verschillende tijdstippen binnen de exploitatie van dit land nieuwe greppels werden aangelegd om het geheel af te wateren of af te bakenen. Verder waren er nog andere middeleeuwse (paal)kuilen en greppels, waaronder een mogelijke perceelsgreppel, en twee (post)middeleeuwse kuilen aanwezig. Twee grachten dateren uit de nieuwe tijd. Enkele greppels, (paal)kuilen en een gracht zijn van onbepaalde datum. 13 Verder zijn er in de omgeving nog enkele sites met walgracht gelokaliseerd. Het Hof ter Welle of "Oud Geestelijk Hof (CAI ID 31839) dateert uit de late middeleeuwen. Het was de zetel van de heerlijkheid Ter Welle. De site bestond uit een opper- en neerhof, een brede ovalen omwalling en (deels gedempte) gracht, met verschillende houten paaltjes aan de binnenkant. Een ophoging in het zuiden dateert uit de 18 de eeuw. Het Kretenborch (CAI ID 39072) was een behuisde hofstede uit de 16 de -17 de eeuw. De eerste vermelding dateert uit In de 18 de eeuw werd het vervangen door het kleine Bosdamkasteel. 14 Ten slotte zijn er in de omgeving nog enkele resten van onbepaalde datering gevonden. Ter hoogte van de Sportzone (CAI ID ) zijn enkele gedempte grachten aangetroffen die ten vroegste uit de middeleeuwen dateren. Daarnaast waren er ook enkele geïsoleerde kuiltjes aanwezig, zonder dateerbaar materiaal. In de Vrasenestraat (CAI ID 39036) werd bij een toevalsvondst een volledige molensteen en een fragment van een molensteen aangetroffen in een recente puinlaag. 15 Andere gekende archeologische waarden in de omgeving van het onderzoeksgebied bevinden zich al op vrij grote afstand ten opzichte van het onderzoeksgebied of kennen een verschillende landschappelijke ligging. Ze zijn weinig relevant om het archeologisch potentieel van het terrein in te schatten. Daarom worden ze hier niet nader toegelicht. 12 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Viergemeet (geraadpleegd op 24 november 2017) 13 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Meerminnendam I (geraadpleegd op 24 november 2017); Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Meerminnendam (geraadpleegd op 24 november 2017) 14 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 31839, Hof ter Welle (geraadpleegd op 24 november 2017); Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Kasteeldomein Hof ter Welle [online], (geraadpleegd op 24 november 2017); Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 39072, Kretenborch (geraadpleegd op 24 november 2017); Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Kasteel Bosdam [online], (geraadpleegd op 24 november 2017) 15 Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID , Sportzone (geraadpleegd op 24 november 2017); Centrale Archeologische Inventaris, CAI ID 39036, Vrasenestraat I (geraadpleegd op 24 november 2017)

23 Beveren Beukenhoflaan Interpretatie van het onderzochte gebied en synthese Na uitvoering van het bureauonderzoek kunnen de onderzoeksvragen die vooropgesteld werden, beantwoord worden. Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologisch potentieel van het terrein? Wat is de landschapshistoriek en de gebruiksevolutie van het terrein? Het onderzoeksgebied is op enige afstand van waterlopen gelegen. Verder geeft de bodemkaart aan dat op het terrein sprake is van een droge zandbodem zonder profiel. Historische kaarten geven aan dat het terrein lang in gebruik was als akkerland. Al deze elementen samen wijzen op een eerder laag potentieel voor de aanwezigheid van een goed bewaarde steentijd artefactensite binnen het onderzoeksgebied. Het potentieel op de aanwezigheid van een steentijd artefactensite wordt laag ingeschat op basis van de landschappelijke ligging. Indien echter toch een steentijd artefactensite op het terrein aanwezig zou geweest zijn, verwachten we dat deze als gevolg van landbouwactiviteiten opgenomen is in de ploeglaag en dus verstoord is. Dit ligt anders ten aanzien van gekende archeologische waarden uit andere periodes. Het onderzoeksgebied bevindt zich op vrij korte afstand ten noorden van de historische kern van Beveren. Gekende archeologische waarden in de omgeving dateren onder meer uit de ijzertijd, de Romeinse tijd en de middeleeuwen. Het gaat zowel om sporen van bewoning als van begraving. Met betrekking tot deze periodes is er met name een archeologische verwachting voor het onderzoeksgebied. Historische kaarten en luchtfoto s geven aan dat het terrein zoals reeds gezegd lang in gebruik was als akkerland en als grasland. Dit geeft aan dat er geen grootschalige verstoringen te verwachten zijn voor het terrein. Wat is de impact van de geplande werken? Binnen een groot deel van het onderzoeksgebied worden werken gepland (ca m²). De voornaamste werken omvatten de bouw van woningen. Van verschillende bodemingrepen ligt de precieze verstoringsdiepte niet vast. Ook dient in acht genomen te worden dat de geplande werken compactie van de bodem zullen veroorzaken buiten de zones waar de eigenlijke werken voorzien worden. Dit doet besluiten dat binnen het volledige onderzoeksgebied het bodemarchief bedreigd is Afweging noodzaak verder vooronderzoek Het bureauonderzoek toont aan dat het onderzoeksgebied archeologisch potentieel kent. Er is met name een archeologische verwachting naar sporen van bewoning en van begraving uit de metaaltijden tot de middeleeuwen. Daaruit volgt dat bijkomend archeologisch vooronderzoek nodig is. Geofysisch onderzoek is niet aangewezen omdat dit geen gegevens over de chronologie van de eventueel gedetecteerde fenomenen kan opleveren. Veldkartering is niet mogelijk binnen het onderzoeksgebied, omdat het volledige terrein in gebruik is als grasland. Landschappelijk booronderzoek is niet relevant. Op basis van het bureauonderzoek is de bewaringstoestand van de bodem en het potentieel op steentijd artefactensites reeds goed in te schatten. Er wordt met name verwacht dat archeologische sporen nog aanwezig kunnen zijn op het terrein, maar een eventueel aanwezige steentijd artefactensite is wellicht opgenomen in de ploeglaag als gevolg van landbouwactiviteiten. Wel dient een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd te worden om na te gaan of binnen het onderzoeksgebied relevante archeologische sporen aanwezig zijn. Deze onderzoekstechniek biedt daarvoor voldoende ruimtelijk inzicht en is geschikt omdat een site zonder complexe verticale stratigrafie verwacht wordt.

24 24 Beveren Beukenhoflaan 3 Samenvatting Het bureauonderzoek toont aan dat het onderzoeksgebied archeologisch potentieel kent. Er is met name een archeologische verwachting naar sporen van bewoning en van begraving uit de metaaltijden tot de middeleeuwen. Daaruit volgt dat bijkomend archeologisch vooronderzoek nodig is. Op basis van het landgebruik van het terrein blijken geen grootschalige verstoringen van het bodemarchief te verwachten. Het terrein is sinds de 18 de eeuw in gebruik als akkerland en als grasland.

25 Beveren Beukenhoflaan 25 4 Bibliografie 4.1 Publicaties Adams R./S. Vermeire/G. De Moor/P. Jacobs/S. Louwye/T. Polfliet, 2002: Toelichting bij de Quartairgeologische kaart. Kaartblad 15 Antwerpen, Gent. Thoen, H. (ed.), 1989: Temse en de Schelde van ijstijd tot Romeinen, Brussel 4.2 Websites Cartesius (2017) Centrale Archeologische Inventaris (2017) Databank ondergrond Vlaanderen (2017) Erfgoedbank Waasland (2017) Geoportaal Onroerend Erfgoed (2017) Geopunt Vlaanderen (2017) Inventaris Onroerend Erfgoed (2017) Onderzoeksbalans Onroerend Erfgoed Vlaanderen (2017)

26 26 Beveren Beukenhoflaan 5 Bijlagen 5.1 Archeologische periodes 5.2 Plannenlijst Plannenlijst bureauonderzoek: projectcode 2017K143 Plannummeschaawijze Aanmaak- Aanmaak- Type Onderwerp Datum 1 Kadasterplan Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 23/11/ Topografische kaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 23/11/ Overzichtsplan Zone geplande werken 1:1 Digitaal 11/12/ Bouwplan Ontwerpplan 1:1 Digitaal 11/12/ Hoogtemodel Digitaal hoogtemodel terrein en 1:1 Digitaal 23/11/2017 omgeving 6 Hydrografische Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 23/11/2017 kaart 7 Doorsnede Terreinverloop 1:1 Digitaal 23/11/ Tertiaire Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 23/11/2017 geologische kaart 9 Quartairgeologische Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 24/11/2017 kaart 11 Bodemkaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 23/11/ Bodemgebruikskaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 24/11/ Bodemerosiekaart Locatie onderzoeksgebied 1:1 Digitaal 23/11/ Historische kaart Kabinetskaart van de Oostenrijkse 1:1 Digitaal 23/11/2017 Nederlanden 15 Historische kaart Atlas der Buurtwegen 1:1 Digitaal 23/11/ Historische kaart Atlas cadastral parcellaire de la 1:1 Digitaal 23/11/2017 Belgique van Popp 17 Topografische kaart Beveren-Waas :1 Digitaal 23/11/ Topografische kaart Ministerie van Openbare Werken en 1:1 Digitaal 23/11/2017 Wederopbouw 19 CAI-kaart CAI vondstlocaties 1:1 Digitaal 23/11/2017

27 Beveren Beukenhoflaan Fotolijst Fotolijst bureauonderzoek: projectcode 2017K143 ID Type Onderwerp Vervaardiging Datum F1 Luchtfoto Toestand terrein 2017 Digitaal 23/11/2017 F2 Luchtfoto Toestand terrein 1971 Digitaal 23/11/2017 F3 Luchtfoto Toestand terrein Digitaal 23/11/2017