Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)

Transcriptie

1 Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)

2

3 NEDERLANDSE SAMENVATTING 195 H et belangrijkste doel van deze dissertatie was het onderzoeken van de rol die afbeeldingen van ogen kunnen spelen in het regelen of stimuleren van prosociaal gedrag. Een van de meest invloedrijke studies naar het effect van dergelijke oogafbeeldingen is een veldexperiment door Bateson, Nettle en Roberts (2006). Zij vonden dat een plaatje van twee ogen boven een doosje voor een vrijwillige bijdrage voor melk in de koffieruimte van een universiteit zorgde voor bijna drie keer zoveel donaties dan een plaatje van bloemen. Dit wekte veel interesse bij wetenschappers zowel als beleidsmakers: als een afbeelding van ogen menselijk gedrag kan sturen, dan zou het aanbrengen van dergelijke afbeeldingen een krachtige en kosteneffectieve interventie kunnen zijn voor het stimuleren van sociaal gewenst en normconform gedrag, zowel in het lab als in de echte wereld (bijvoorbeeld ten aanzien van donaties, recycling of het reduceren van zwerfafval). Oogafbeeldingen zouden dan kunnen worden ingezet om mensen een subtiel zetje een social nudge in de richting van prosociale beslissingen te geven (zie Thaler & Sunstein, 2008). Een mogelijke verklaring voor dit effect is dat de ogen op de afbeelding het gevoel zouden kunnen opwekken dat men in de gaten wordt gehouden, de psychologie van reputatie activerend (d.w.z., wat anderen van mij vinden). Op zijn beurt kan dit weer leiden tot prosociaal reputatiemanagement. Hoewel verscheidene studies hebben laten zien dat oogafbeeldingen inderdaad een krachtige aansporing tot prosociaal gedrag kunnen vormen, is er tegelijkertijd groeiend bewijs dat dit effect eigenlijk verwaarloosbaar is, of op zijn best afhangt van andere factoren (voor meta-analyses, zie Nettle et al., 2013; Northover, Pedersen, Cohen, & Andrews, in druk; Sparks &

4 196 NEDERLANDSE SAMENVATTING Barclay, 2013). Deze tegenstrijdige bevindingen in de literatuur hebben gezorgd voor een grote belangstelling voor de vraag of en onder welke omstandigheden afbeeldingen van ogen prosociaal gedrag kunnen stimuleren. Deze dissertatie draagt bij aan het beantwoorden van die vraag door te onderzoeken (a) wat het aan ogen is dat mensen hun gedrag doet veranderen, (b) wat voor prosociaal gedrag er wordt gestimuleerd door het zien van ogen en (c) of oogafbeeldingen prosocialiteit beter voorspellen dan andere determinanten van prosociaal gedrag. Meer specifiek, hoofdstuk 3 kijkt naar wat het aan ogen is dat mensen hun gedrag doet veranderen door te testen of het uitmaakt of ogen je aankijken voor de mate waarin men anderen wil helpen. Hoofdstukken 2, 3 en 4 vergroten onze kennis over welk prosociaal gedrag kan worden beïnvloed door oogafbeeldingen, door zich te richten op respectievelijk milieuvriendelijk gedrag, hulpgedrag en donaties bij rampen. Hoofdstuk 4 onderzoekt daarnaast of oogafbeeldingen prosocialiteit beter kunnen voorspellen dan andere factoren door het effect van zulke afbeeldingen af te zetten tegen dat van een aantal specifieke prosociale persoonlijkheidstrekken en sociaal-demografische variabelen. Hieronder geven we een overzicht van de belangrijkste resultaten van de drie empirische hoofdstukken. Overzicht van Empirische Bevindingen Hoofdstuk 2: Vlinders met Oogvlekken Hoofdstuk 2 beoogde uit te zoeken of oog-achtige stimuli kunnen worden ingezet in de strijd voor natuurbehoud. Onderzoek suggereert dat gezichtspatronen op objecten of andere entiteiten de aantrekkelijkheid daarvan kunnen verhogen, alsmede de

5 NEDERLANDSE SAMENVATTING 197 empathische betrokkenheid en zelfs prosociaal gedrag. Voor dit hoofdstuk richtten we ons specifiek op oogpatronen die van nature voorkomen, namelijk oogvlekken: verschillende dierlijke soorten, waaronder vlinders, hebben markeringen ontwikkeld die op ogen lijken en daarom oogvlekken worden genoemd. We onderzochten of de simpele aanwezigheid van oogvlekken op vlindervleugels (a) ervoor kan zorgen dat men een vlindersoort aantrekkelijker vindt en (b) de attitudes en gedragingen ten aanzien van het beschermen van de vlindersoort kan beïnvloeden. Studies demonstreerden dat vlinders met oogvlekken inderdaad significant aantrekkelijker werden gevonden. Verder lieten studies 2.1, 2.2 en 2.4 zien dat zulke oogvlekken ook zorgden voor een meer positieve houding ten aanzien van de bescherming van een vlindersoort. Een belangrijke toevoeging in studie 2.2. is dat dit effect werd gemedieerd door de aantrekkelijkheid van de vlinder. Wat betreft het effect van oogvlekken op eigenlijk gedrag vonden we gemengd bewijs: hoewel oogvlekken niet bijdroegen aan een hogere bijdrage voor natuurbehoud in het algemeen, liet studie 2.4 wel zien dat deelnemers die een donatie wilden doen om een vlinder te redden vaker de voorkeur gaven aan een vlinder met oogvlekken dan aan een vlinder zonder oogvlekken of met andere patronen. Al bij al wijzen deze resultaten op de rol van waardering en (empathische) betrokkenheid in het effect van oogafbeeldingen: we lieten zien dat oogvlekken mensen gevoeliger kunnen maken voor natuurbehoud omdat dieren met zulke markeringen aantrekkelijker worden gevonden.

6 198 NEDERLANDSE SAMENVATTING Hoofdstuk 3: Ogen Wijd Open Hoofdstuk 3 had tot doel om uit te zoeken welk aspect van ogen mensen hun gedrag doet veranderen. Een kritische factor daarin zou kunnen zijn dat ogen je aan moeten kijken om prosociaal gedrag te stimuleren. Studies keken naar de impact die ogen op hulpgedrag kunnen hebben die je wel of niet aankijken. In random toegewezen condities zagen de deelnemers een afbeelding van kijkende ogen (i.e., ogen met een directe blik), niet-kijkende ogen (i.e., gesloten ogen in studie 3.1 en met afgewende blik in studie 3.2 en 3.3) of een plaatje met bloemen (controleconditie). Na blootstelling aan deze stimuli besloten de deelnemers om een andere deelnemer te helpen of niet door middel van het uitvoeren van een saaie cognitieve taak. Onafhankelijk beschouwd gaven de drie studies wisselende resultaten te zien; maar uit een gecombineerde analyse bleek dat het belangrijk is dat ogen je aankijken bij het maken van beslissingen in deze context. Afbeeldingen van kijkende ogen leidden namelijk tot een significant grotere neiging om hulp te bieden ten opzichte van afbeeldingen van niet-kijkende ogen (i.e., gesloten ogen of afgewende blik) of bloemen. Deze resultaten doen vermoeden dat ogen die je aankijken een sterkere reminder voor reputatie opleveren dan een meer algemene proxy voor sociale aanwezigheid (e.g., ogen in het algemeen). We concluderen dat ogen met aandacht de sluier van anonimiteit oplichten, wat prosociaal gedrag waarschijnlijker maakt.

7 NEDERLANDSE SAMENVATTING 199 Hoofdstuk 4: Persoonlijkheid Geeft de Doorslag bij Donaties na Rampen In hoofdstuk 4 testten we de voorspellingskracht van oogafbeeldingen door het effect van zulke afbeeldingen te vergelijken met enkele krachtige voorspellers van prosocialiteit. Ons richtend op donaties na natuurrampen, een relatief onderbelichte vorm van prosociaal gedrag, keken we naar het effect van oogafbeeldingen op donaties ten behoeve van de slachtoffers van de tyfoon Haiyan, die in november 2013 de Filippijnen teisterde. We hanteerden daarbij een meervoudige benadering van rampendonaties waarin we drie verschillende mogelijke voorspellende factoren combineerden: (a) prosociale persoonlijkheidstrekken (i.e., individuele verschillen in sociale waardeoriëntatie en social mindfulness, of SVO en SoMi), (b) sociaal-demografische variabelen en (c) reputatiecues (i.e., oogafbeeldingen). In studie 4.1 besloten deelnemers of ze al dan niet tijd wilden besteden aan een taak om fondsen te werven om de slachtoffers van de tyfoon te helpen. De resultaten lieten zien dat SVO en SoMi, gevolgd door opleidingsniveau en politieke ideologie, het meest prominent waren in het voorspellen van of er gedoneerd werd of niet. Verder bleken SVO, SoMi en religiositeit verband te houden met hoeveel er werd gedoneerd. We suggereren dan ook dat bij verzoeken tot urgente hulp, zoals een hulpoproep na een natuurramp, het zien van ogen minder bijdraagt aan de motivatie om hulp te bieden dan persoonlijkheid (en bepaalde sociaal-demografische factoren).

8 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Tot Slot Om beter zicht te krijgen op het effect van oogafbeeldingen wijst deze dissertatie tot slot op de volgende conclusies, die we op dit moment eerder als tentatief dan als definitief willen aanmerken. Ten eerste moeten ogen je aankijken om prosocialiteit te versterken: alleen wanneer ogen aandacht hebben kunnen ze mensen doen handelen op sociaal wenselijke wijze. Ten tweede is het naast reputatie waarschijnlijk dat het zien van ogen ook andere mechanismen activeert, zoals waardering: onder bepaalde omstandigheden kan de aantrekkelijkheid van oog-achtige patronen het effect van oogafbeeldingen op prosocialiteit verklaren. Ten derde vormen oogafbeeldingen een potentieel krachtige interventie voor het promoten van het soort prosociaal gedrag dat relatief norm-gebonden is of weinig kosten met zich meebrengt (e.g., zorg of hulp voor natuurbehoud en milieu). Toch zijn oogafbeeldingen minder werkzaam bij het stimuleren van andere vormen van prosocialiteit die relatief minder norm-gebonden zijn of hogere kosten met zich meebrengen (e.g., donaties na natuurrampen). Ten vierde zijn oogafbeeldingen mogelijk minder van belang voor prosociale acties met hoge kosten (zoals het helpen van een outgroup ver weg) dan andere sleutelvariabelen als prosociale persoonlijkheidstrekken (en bepaalde sociaal-demografische variabelen). In deze context is vooral de relatief sterke bijdrage van een nieuw construct, social mindfulness, noemenswaardig. Het is mogelijk dat onder bepaalde (wellicht urgente) omstandigheden andere variabelen de primaire drijvende kracht zijn, vooral wanneer het niet de eigenlijke reputatie is die op het spel staat conceptueel, en in het meeste onderzoek,

9 NEDERLANDSE SAMENVATTING 201 dienen oogafbeeldingen als een symbolische herinnering aan reputatie. Het doel van deze dissertatie was om verschillende kritische aspecten van het effect van oogafbeeldingen te belichten die tot nu weinig zijn onderzocht of minder worden begrepen. Wij hopen dat onze bevindingen onderzoekers zullen inspireren om nadere studie te doen naar de omstandigheden waaronder afbeeldingen van ogen wel of niet van belang zijn, en verdere exploratie stimuleren van dit controversiële maar fascinerende fenomeen.