Liturgie Kerstnachtdienst

Transcriptie

1 Liturgie Kerstnachtdienst Nicolaïkerk Utrecht U is heden de Heiland geboren, namelijk Christus, de Here, in de stad van David (Lucas 2:11) 24 december uur Voorganger M.m.v. Organist ds. Dirk Neven Cappella di San Nicolai, vocale solisten en de Nicolaïcantorij o.l.v. Ko Zwanenburg Berry van Berkum

2

3 Met medewerking van: Vocale solisten: Anne-Marieke Evers, alt Henk Gunneman, tenor Erks Jan Dekker, bas Capella di San Nicolai: Mariëtte Holtrop, viool 1 Noortje Zanen, viool 2 Kees Koelmans, altviool Gadze Heeres, cello Jan Hollestelle, contrabas Mario Topper, hobo 1 Marta Blawat, hobo 2 Gerdien Romeijn, traverso 1 Remko van der Vegt, traverso 2 Sanne Vos, fagot Reijer Dorresteijn, trompet 1 Thomas Lowe, trompet 2 Gerard Serrano, trompet 3 Maarten van der Valk, pauken Berry van Berkum, orgel Nicolaïcantorij Ko Zwanenburg, cantor Berry van Berkum, orgel Pagina 3

4 Voorbereiding Klokgelui Vanaf het moment dat de kaarsen aangestoken worden, is er stilte tot inkeer. Aan het begin van de dienst klinkt de gregoriaanse antifoon voor de Kerstnacht: Dominus dixit ad me. De eerste notatie van deze muziek stamt al uit de negende eeuw! Ook in de Nicolaïkerk heeft deze antifoon door de eeuwen heen met Kerst geklonken. Cantorij Introïtus (gemeente gaat staan) Antifoon Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Psalm 2:7 Hij sprak tot mij: Jij bent mijn zoon, ik heb je vandaag verwekt. Vers Quare fremuerunt gentes: et populi meditati sunt inania? Psalm 2: 1 Waartoe leidt het woeden van de volken, het rumoer van de naties? Antifoon Vers Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum, et adversus Christum eius. Psalm 2: 2 De koningen van de aarde komen in verzet, de wereldmachten spannen samen tegen de HEER en zijn gezalfde. Antifoon Pagina 4

5 Groet V. De Heer zij met u! G. Ook met u zij de Heer! Bemoediging V. Onze hulp is in de Naam van de Heer G. die hemel en aarde gemaakt heeft. Drempelgebed Zingen Kom tot ons, de wereld wacht (lied 433 nieuwe Liedboek) t. Martin Luther / v. Jan Willem Schulte Nordholt m. Erfurt Kind dat uit uw kamer klein als des hemels zonneschijn op de aarde wordt gesteld, gaat uw weg zoals een held. 3. Gij daalt van de Vader neer tot de Vader keert Gij weer, die de hel zijt doorgegaan en hemelwaarts opgestaan. Pagina 5

6 (gemeente gaat zitten) 4. Uw kribbe blinkt in de nacht met een ongekende pracht. Het geloof leeft in dat licht waarvoor al het duister zwicht. 5. Lof zij God in t hemelrijk, Vader, Zoon en Geest gelijk, nu en overal altijd, nu en tot in eeuwigheid. Kyrie Na het daarom zingen wij: (1 e keer cantorij, 2 e keer allen) Gloria Eer zij God in onze dagen (lied 487 nieuwe Liedboek) Van gloria in excelsis t. Willem Barnard m. Frans volkslied Les anges dan nos campagnes Pagina 6

7 2. Eer zij God die onze Vader en die onze koning is. Eer zij God die op de aarde naar ons toe gekomen is. Gloria in excelsis Deo. Dienst van het Woord Gebed bij de opening van de Schrift Lezing Oude Testament Jesaja 9: 1-6 (vert. NBG 51) Het volk dat in donkerheid wandelt, ziet een groot licht; over hen die wonen in een land van diepe duisternis, straalt een licht. Gij hebt het volk vermenigvuldigd, zijn vreugde groot gemaakt; het verheugt zich voor uw aangezicht als met de vreugde bij de oogst, zoals men juicht bij het verdelen van de buit. Want het juk dat het drukte, en de stang op zijn schouder, de roede van zijn drijver, hebt Gij verbroken als op Midjansdag. Want elke schoen die dreunend stampt, en elke mantel, in bloed gewenteld, zal verbrand worden, een prooi van het vuur. Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven, en de heerschappij rust op zijn schouder en men noemt hem Wonderbare Raadsman, Sterke God, Eeuwige Vader, Vredevorst. Groot zal de heerschappij zijn en eindeloos de vrede op de troon van David en over zijn koninkrijk, doordat hij het sticht en grondvest met recht en gerechtigheid, van nu aan tot in eeuwigheid. De ijver van de Here der heerscharen zal dit doen. Pagina 7

8 Zingen Er is een roos ontloken (lied 473 nieuwe Liedboek) t. Jan Wit, vrij naar Es ist ein Ros entsprungen m. Michael Praetorius 2. Die roos van ons verlangen, dat uitverkoren zaad, is door een maagd ontvangen uit Gods verborgen raad. Maria was bereid, toen Gabriël haar groette in t midden van de tijd. 3. Die bloem van Gods behagen heeft, naar Jesaja sprak, de winterkou verdragen als allerdorste tak. O roos als bloed zo rood, God komt zijn volk bezoeken in t midden van de dood. Pagina 8

9 Lezing Nieuwe Testament Titus 2: (vertaling NBG 51) Want de genade Gods is verschenen, heilbrengend voor alle mensen, om ons op te voeden, zodat wij, de goddeloosheid en wereldse begeerten verzakende, bezadigd, rechtvaardig en godvruchtig in deze wereld leven, verwachtende de zalige hoop en de verschijning der heerlijkheid van onze grote God en Heiland, Christus Jezus, die Zich voor ons heeft gegeven om ons vrij te maken van alle ongerechtigheid, en voor Zich te reinigen een eigen volk, volijverig in goede werken. Zingen Geboren in een stal (op de wijze van het lied van Hans Mudde) m. Jaap Dragt 2. Getogen als een kind, een Zoon van Israël, was Hij van meet af aan ons aller metgezel. 4. Gestorven aan een kruis, door iedereen gesmaad, heeft Hij ten toon gespreid hoe ver vergeving gaat. 3. Gehoorzaam aan Gods Woord, een ware Zoon der Wet, heeft Hij zich metterdaad voor armen ingezet. 5. Verrezen uit de dood in heerlijkheid en pracht heeft Hij al laten zien wat eens de wereld wacht. Pagina 9

10 Het Kerstevangelie Lucas 2: 1-20 (vertaling NBG 51) De geboorte van Jezus En het geschiedde in die dagen, dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus, dat het gehele rijk moest worden ingeschreven. Deze inschrijving had voor het eerst plaats, toen Quirinius het bewind over Syrië voerde. En zij gingen allen op reis om zich te laten inschrijven, ieder naar zijn eigen stad. Ook Jozef trok op van Galilea, uit de stad Nazaret, naar Judea, naar de stad van David, die Betlehem heet, omdat hij uit het huis en het geslacht van David was, om zich te laten inschrijven met Maria, zijn ondertrouwde vrouw, welke zwanger was. En het geschiedde, toen zij daar waren, dat de dagen vervuld werden, dat zij baren zou, en zij baarde haar eerstgeboren zoon en wikkelde Hem in doeken en legde Hem in een kribbe, omdat voor hen geen plaats was in de herberg. De herders En er waren herders in diezelfde landstreek, die zich ophielden in het veld en des nachts de wacht hielden over hun kudde. En opeens stond een engel des Heren bij hen en de heerlijkheid des Heren omstraalde hen, en zij vreesden met grote vreze. En de engel zeide tot hen: Weest niet bevreesd, want zie, ik verkondig u grote blijdschap, die heel het volk zal ten deel vallen: U is heden de Heiland geboren, namelijk Christus, de Here, in de stad van David. En dit zij u het teken: Gij zult een kind vinden in doeken gewikkeld en liggende in een kribbe. En plotseling was er bij de engel een grote hemelse legermacht, die God loofde, zeggende: Ere zij God in den hoge, en vrede op aarde bij mensen des welbehagens. En het geschiedde, toen de engelen van hen heengevaren waren naar de hemel, dat de herders tot elkander spraken: Laten wij dan naar Betlehem gaan om te zien hetgeen geschied is en ons door de Here is bekendgemaakt. En zij gingen haastig en vonden Maria en Jozef, en het kind liggende in de kribbe. En toen zij het gezien hadden, maakten zij bekend hetgeen tot hen gesproken was over dit kind. En allen, die ervan hoorden, verbaasden zich over hetgeen door de herders tot hen gezegd werd. Doch Maria bewaarde al deze woorden, die overwegende in haar hart. En de herders keerden terug, God lovende en prijzende om alles wat zij hadden gehoord en gezien, gelijk het hun gezegd was. Pagina 10

11 Zingen Loof God, gij christenen, maak Hem groot (lied 474 nieuwe Liedboek) t. Nikolaus Herman / v. C.B. Burger m. Nikolaus Herman 2. Hij daalt uit s Vaders schoot terneer op aard om kind te zijn, een kindje arm en naakt en teer al in een kribje klein, al in een kribje klein. 3. Verzakende zijn macht en recht, verkiest Hij zich een stal, neemt de gedaante aan van een knecht, de Schepper van het al, de Schepper van het al. 4. Hij ruilt met ons op vreemde wijs: Hij neemt ons vlees en bloed en geeft ons in zijns Vaders huis zijn eigen overvloed, zijn eigen overvloed. Pagina 11

12 Verkondiging 6. En nu ontsluit Hij weer de poort van t schone paradijs. De cherub staat er niet meer voor. God zij lof, eer en prijs! God zij lof, eer en prijs! Muziek Cantate Jauchzet, frohlocket! Auf, preiset die Tage BWV 248 (uit het Weihnachtsoratorium) J.S. Bach ( ) Het Weihnachtsoratorium van J.S. Bach bestaat uit zes cantates. Deze cantates schreef Bach voor de Kerstkring: Eerste, Tweede en Derde Kerstdag, Nieuwjaarsdag, de zondag na Nieuwjaar en het feest van Driekoningen (6 januari). Het werk is in 1734 ontstaan. Dat bewijst de datering op het originele handschrift en de bewaard gebleven eerste druk. Die eerste druk geeft ook uitsluitsel over de plaats en tijd waar het werk werd uitgevoerd. Deel 1 werd tijdens de ochtenddienst in de Nicolaikirche en in de middag tijdens de vesper in de Thomaskirche in Leipzig uitgevoerd. Bach was in deze beide kerken verantwoordelijk voor de kerkmuziek. Nu klinkt de eerste cantate, geschreven voor Eerste Kerstdag. Pagina 12

13 Feestelijk klinkt het eerste deel uit de cantate. De pauken en trompetten vergroten de feestvreugde. Deze instrumentatie gebruikte Bach vaak bij plechtige gelegenheden ter ere van een vorst of vorstin. 1. Koor Jauchzet, frohlocket! auf, preiset die Tage, Rühmet, was heute der Höchste getan! Lasset das Zagen, verbannet die Klage, Stimmet voll Jauchzen und Fröhlichkeit an! Dienet dem Höchsten mit herrlichen Chören, Lasst uns den Namen des Herrschers verehren! Juicht nu en jubelt! Komt, prijst deze dagen. Roemt wat heden d'allerhoogste heeft gedaan Weest niet bevreesd en staakt uw klagen. Heft nu uw lofzang vol vrolijkheid aan! Dient de Allerhoogste met luisterrijke koren. Laat ons de naam van de Koning vereren. De tenor vertelt zingend (reciteert) gedeelten uit het Kerstevangelie, begeleid door de cellist en de organist met enkele akkoorden. 2. Recitatief (tenor) Evangelist (Lukas 2: 1 en 3-6) Es begab sich aber zu der Zeit, dass En het geschiedde in die dagen, dat er een ein Gebot von dem Kaiser Augusto bevel uitging van keizer Augustus, dat in ausging, dass alle Welt geschätzet het gehele rijk een volkstelling moest worden würde. Und jedermann ging, dass er gehouden. En allen gingen op reis om zich in sich schätzen ließe, ein jeglicher in te laten schrijven, ieder naar zijn eigen stad. seine Stadt. Da machte sich auch auf Ook Jozef vertrok van Galilea, uit de stad Joseph aus Galiläa, aus der Stadt Nazaret, naar het Joodse land, naar de stad Nazareth, in das jüdische Land zur van David, die Bethlehem heet, omdat hij Stadt David, die da heißet Bethlehem; uit het huis en het geslacht van David was, darum, dass er von dem Hause und om zich te laten inschrijven met Maria zijn Geschlechte David war: auf dass er ondertrouwde vrouw, die zwanger was. En sich schätzen ließe mit Maria, seinem toen zij daar waren, kwam de tijd dat zij vertrauten Weibe, die war schwanger. baren zou. Und als sie daselbst waren, kam die Zeit, dass sie gebären sollte. Het lijkt hier of Maria zelf gaat zingen. Zij introduceert de metafoor van de bruidegom Jezus met zijn bruid Sion. Sion is de berg waarop de tempel in Jeruzalem gebouwd is. De naam Sion verwijst eveneens naar het volk van God en zijn gemeente. De relatie God-volk is als bruidegom-bruid. Pagina 13

14 3. Recitatief (alt) Nun wird mein liebster Bräutigam, Nun wird der Held aus Davids Stamm Zum Trost, zum Heil der Erden Einmal geboren werden. Nun wird der Stern aus Jakob scheinen, Sein Strahl bricht schon hervor. Auf, Zion, und verlasse nun das Weinen, Dein Wohl steigt hoch empor! Nu zal mijn liefste bruidegom, nu zal de held uit Davids stam tot troost, tot heil der mensen weldra geboren worden. Nu zal de ster uit Jacob schijnen, zijn straal breekt nu reeds door. Kom, Sion, staakt het wenen, uw heil is thans verzekerd! Sion wordt aangespoord zich voor te bereiden om Jezus, de mooiste! en de liefste! te ontvangen. 4. Aria (alt) Bereite dich, Zion, mit zärtlichen Trieben, Den Schönsten, den Liebsten bald bei dir zu sehn! Deine Wangen Müssen heut viel schöner prangen, Eile, den Bräutigam sehnlichst zu lieben! Bereid u, o Sion, om met teder verlangen de schoonste, de liefste spoedig bij u te zien. Uw aangezicht moet heden veel blijer stralen. Haast u de bruidegom vol verlangen lief te hebben. Na deze oproep vraagt de gemeente zich af hóe zij Hem zal ontvangen. Bach verwijst naar het offer van Jezus voor de zonde van de wereld. Hij gebruikt hier de melodie van het lijdenskoraal uit de Matthäus Passion O Haupt vol Blut und Wunden. De komst van Jezus wordt meteen in het teken van Zijn lijden gezet. 5. Koraal (koor en gemeente) Wie soll ich dich empfangen Und wie begegn' ich dir? O aller Welt Verlangen, O meiner Seelen Zier! O Jesu, Jesu, setze Mir selbst die Fackel bei, Damit, was dich ergötze, Mir kund und wissend sei! Hoe zal ik U ontvangen, En hoe ontmoet ik U? Der wereld hoogst verlangen, des harten heiligst goed? Oh Jezus, Jezus, draag de fakkel in onze duisternis, opdat wat U behage, mij klaar en zeker is. Pagina 14

15 Een expressieve verklanking van de geboorte van Jezus. Opvallend zijn de mineurakkoorden bij het woord kribbe. De vernedering wordt zo uitgebeeld. 6. Recitatief (tenor) Evangelist Und sie gebar ihren ersten Sohn und En zij baarde haar eerste zoon en wikkelde wickelte ihn in Windeln und legte ihn Hem in doeken en legde Hem in een kribbe, in eine Krippen, denn sie hatten sonst omdat voor hen geen ruimte was in de keinen Raum in der Herberge. herberg. De sopranen, begeleid door de liefelijke oboes d amore, zingen een koraalmelodie. Deze melodie wordt steeds onderbroken door de bas, die de voorafgaande tekst van commentaar voorziet en mediteert over de liefde van Jezus. 7. Koraal (sopranen), recitatief (bas) (s) Er ist auf Erden kommen arm, (b) Wer will die Liebe recht erhöhn, Die unser Heiland vor uns hegt? (s) Dass er unser sich erbarm, (b) Ja, wer vermag es einzusehen, Wie ihn der Menschen Leid bewegt? (s) Und in dem Himmel mache reich, (b) Des Höchsten Sohn kömmt in die Welt, Weil ihm ihr Heil so wohl gefällt, (s) Und seinen lieben Engeln gleich. (b) So will er selbst als Mensch geboren werden. (s) Kyrieleis! Hij is arm op aarde gekomen, Wie kan de liefde op waarde schatten die onze Heiland voor ons voelt.? opdat Hij zich over ons erbarme, Ja wie vermag het te doorgronden, hoe Hem het leed van mensen treft? en ons in de hemel rijk maakt, Des Hoogsten Zoon komt op aarde, daar Hem haar heil zozeer ter harte gaat; en aan zijn lieve engelen gelijk. daarom wil Hij zelf als mens geboren worden. Kyrieleis! Pagina 15

16 In deze aria wordt Jezus als zoon van de Allerhoogste, een koning, bezongen. Accentverschuivingen binnen het ritme (syncopen) geven de aria een opgewekt karakter. Alleen rond het woord kribbe gebruikt Bach mineurakkoorden. 8. Aria (bas) Großer Herr, o starker König, Liebster Heiland, o wie wenig Achtest du der Erden Pracht! Der die ganze Welt erhält, Ihre Pracht und Zier erschaffen, Muss in harten Krippen schlafen. Grote Heer, o sterke Koning, lieve Heiland, o hoe gering acht Gij de aardse pracht! Hij, die de ganse wereld onderhoudt, haar pracht en rijkdom heeft geschapen, moet in een harde kribbe slapen. Bach gebruikt hier de bekende melodie van het Lutherlied Vom Himmel hoch, da komm ich her. Opvallend is het contrast van de ingetogen muziek van het koor met de uitbundige muziek van de trompetten en pauken. Dit laatste refereert aan het feestelijke openingskoor. 9. Koraal Ach mein herzliebes Jesulein, Mach dir ein rein sanft Bettelein, Zu ruhn in meines Herzens Schrein, Dass ich nimmer vergesse dein! Ach, Jezuskind, zo teer bemind, maak dat Gij in mij een rustplaats vindt; Maak in mijn hart een plaats gereed, opdat ik nimmer U vergeet! Moment van stilte en bezinning Dienst van de gaven en de gebeden Inzameling van de gaven 1. Kerk in Actie Kinderen in de knel 2. Deurcollecte voor Muziekfonds ad 1) ad 2) Kinderen zijn kwetsbaar. Juist zij hebben anderen nodig die voor hen opkomen en helpen waar dat kan. Kerk in Actie wil die helpende hand bieden. Voor straatkinderen, kinderen in noodhulpsituaties of in voormalige conflictgebieden. Kerk in Actie zet zich in voor een dak boven hun hoofd, veilige en rechtmatige werkomstandigheden, goed onderwijs en voldoende eten en schoon drinkwater. Kerk in Actie ondersteunt hiervoor lokale organisaties in het buitenland die voor de kleinsten uit de samenleving opkomen. De deurcollecte is voor het Muziekfonds. Met uw bijdrage kan de muziek blijven klinken in de Nicolaïkerk! Overmaken kan ook, op rek.nr. NL14 INGB t.n.v. Wijkgemeente Nicolaïkerk o.v.v. Muziekfonds. Pagina 16

17 Orgelspel Puer nobis nascitur N. Lebegue ( ) Gebed over de gaven Dankgebed en voorbeden Na het daarom bidden wij: Heer, onze God, wij bidden U: verhoor ons! Stil gebed en gezamenlijk Onze Vader Onze Vader die in de hemel zijt, Uw naam worde geheiligd, Uw koninkrijk kome. Uw wil geschiede, op aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood. En vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaars vergeven. En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het koninkrijk en de kracht e n de heerlijkheid in eeuwigheid. Amen. Pagina 17

18 (gemeente gaat staan) Slotlied Midden in de winternacht (lied 486 nieuwe Liedboek) verzen 1, 2 en 4 t. Harry Prerien m. kerstlied uit Catalonië Quand Jésus naquit à Noël Pagina 18

19 2. Vrede was het overal, / wilde dieren kwamen bij de schapen in de stal / en zij speelden samen. Elke vogel zingt zijn lied, / herders waarom speelt gij niet? Laat de citers slaan, / blaas de fluiten aan, laat de bel, laat de trom, laat de beltrom horen: Christus is geboren! 4. Zie, reeds staat de morgenster / stralend in het duister, want de dag is niet meer ver, / bode van de luister die ons weldra op zal gaan; / herders blaas uw fluiten aan, laat de bel, bim-bam, / laat de trom, rom-rom, kere om, kere om, laat de beltrom horen: Christus is geboren! Wegzending en zegen Allen (gesproken) Amen (gemeente gaat zitten) Uitleidende muziek Openingskoor deel VI van het Weihnachtsoratorium, BWV 248 (J.S. Bach) Herr, wenn die stolzen Feinde schnauben De thematiek van Psalm 2, gezongen aan het begin van deze dienst, komt in dit deel terug. De koningen van de aarde (Psalm 2: 2) komen in verzet, de wereldmachten spannen samen tegen de HEER en zijn gezalfde. Bach laat horen dat uiteindelijk deze machten het niet voor het zeggen hebben. Herr, wenn die stolzen Feinde schnauben, So gib, dass wir im festen Glauben Nach deiner Macht und Hülfe sehn'! Wir wollen dir allein vertrauen, So können wir den scharfen Klauen Des Feindes unversehrt entgehn. Heer, als de trotse vijanden snuiven, zorg er dan voor, dat wij in een vast geloof verlangen naar uw macht en hulp! Wij willen alleen U vertrouwen, zo kunnen wij aan de scherpe klauwen van de vijand ongeschonden ontkomen. Pagina 19

20 Agenda Nicolaïkerk Woensdag 25 december Eerste Kerstdag, uur Voorganger: ds. Dirk Neven Organisten: Berry van Berkum en Ko Zwanenburg Trompettisten: Carl Daleboudt en Jorrit van der Kooij Zondag 28 december kerkdienst, uur Voorganger: ds. Hans Baart, organist: Ko Zwanenburg Woensdag 31 december Oudejaarsdag, vesper, uur Voorganger: René Kil, organist: Ko Zwanenburg Zondag 4 januari kerkdienst, uur Voorganger: ds. Elly Bakker, organist: Ko Zwanenburg Zondag 4 januari orgelvesper, uur Voorganger: ds. Hans Koops m.m.v. leden van de Vespercantorij o.l.v. Ko Zwanenburg Organist: Berry van Berkum Muziek: Psalm 24 Anthonie van Noordt ( ) Zondag 11 januari kerkdienst, uur Voorganger: ds. Dirk Neven, organist: Ko Zwanenburg Feestelijke dienst met bediening van de heilige doop Zondag 11 januari cantatevesper, uur Voorganger: ds. Idelette Otten Vespercantorij o.l.v. Ko Zwanenburg m.m.v. Cappella di San Nicolai en vocale solisten Organist: Berry van Berkum Muziek: Cantate Was mein Gott will, das g scheh allzeit BWV 111, J.S. Bach en Magnificat van Marc-Antoine Charpentier Voor meer info: en Muziek in de Klaaskerk, het programma voor , is aan te vragen per info@nicolaiconcerten.nl Opmaak liturgie: Margriet van Dijk-Meijer Kerstbloemdecoraties in de kerk: Lourens Wijma