ANFITEATRO NOTIZIE 87 EERSTE KWARTAAL 2015 VERSLAG ACTIVITEITEN ACTIVITEITENKALENDER CULTUURKALENDER ALGEMENE INFORMATIE

Transcriptie

1 België-Belgique P.B Sint Niklaas 3/ NOTIZIE 87 EERSTE KWARTAAL 2015 ANFITEATRO AMICI DELLA CULTURA ITALIANA Italiaanse producten, vers en gourmet. Wijnen, antipasti, kazen, pasta, olijfolie, aceto, dolci, koffie, pesto, kruiden, Geschenkmanden op maat. Kom eens langs, voel en proef Italië! La Mela-Italian shop Lange Dreef Rijmenam 0494/ Op vertoon van deze advertentie geven wij een korting van 10% op uw aankopen. VERSLAG ACTIVITEITEN ACTIVITEITENKALENDER CULTUURKALENDER ALGEMENE INFORMATIE VERANTWOORDELIJKE UITGEVER & AFZENDER: KARIN TAVERNIER PRINS KARELSTRAAT 14 B 9100 SINT-NIKLAAS TEL secretariaat@anfiteatro.be MAART 2015 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT AFGIFTEKANTOOR SINT NIKLAAS 1 ERKENNING: P303621

2 ANFITEATRO Voorzitter Romain Van Hautekerke Secretariaat Karin Tavernier Penningmeester Karel Van Landeghem Bestuursleden Lode Corveleyn André en Betsy De Haeck-Neckers Willy De Lange Toon De Meyer Gijs den Dubbelden 09/ Modest Figeys 03/ Geert en Marc Lehembre-Jottier Brigitte Van Kogelenberg Chris en Marc Van Meerssche-Jonkers Kris Werts Danielle en Achille Ziccardi-Van Gael NOTIZIE Gratis toegestuurd aan de leden Lid worden kost slechts 10 EUR voor één jaar. Een volgend lid uit hetzelfde gezin betaalt 4 EUR Nieuwe leden kunnen hun lidgeld storten op rekening van Anfiteatro : conto IBAN : BE BIC : KREDBEBB REDACTIE Anne-Marie Neckebroeck Karin Tavernier Romain Van Hautekerke Brigitte Van Kogelenberg Achille Ziccardi Linda Crivits Opmaak: B. Van Kogelenberg DE CASTRO Hendrik Heymanplein, Sint-Niklaas Tel.03/ Ruime keuze Italiaanse vleeswaren boekhandel Stationsstraat 68, 9100 Sint-Niklaas Tel oneindigeverhaal@skynet SLAGERIJ MAES VLEESHOUWERSSTRAAT SINAAI Tel: SLAGERIJ MET ITALIAANSE SPECIALITEITEN

3 BRICIOLE tasten als zij in Verona het balkon van Julia willen zien. Dat meldt het Italiaanse agentschap Ansa. De plaatselijke overheid wil een bedrag van 2,5 euro heffen voor wie toegang wil tot het binnenplein, waar zich het balkon en een beeld van de heldin van Shakespeare's tragische roman 'Romeo and Juliet' bevindt. Zowel Romeo als Julia is een fictief karakter, maar dat verhindert stelletjes uit de hele wereld niet om het balkon te bezoeken waarmee de beroemde liefdesdialoog tussen de Montague en de Capulet wordt geassociëerd. Jaarlijks verdringen zich anderhalf miljoen bezoekers onder het balkon. De woning van Julia, een museum dat de bezoeker de mogelijkheid geeft om op haar balkon te gaan staan, was al langer niet meer gratis: dat bezoek kost zes euro. In Julia's Huis worden ook bruiloften georganiseerd. Het standbeeld van Julia is dan weer belangrijk voor vrijgezellen. De legende wil dat, wie haar in haar balkonnetje knijpt, snel "de ware" vindt. (Belga/MS) Un nuovo presidente in Italia: evviva la cucina italiana. Il matterello (in alcune zone detto mattarello) è un attrezzo utilizzato in cucina per distendere ed assottigliare gli impasti solidi in genere. La versione più tradizionale è costituita da un semplice cilindro in legno di 5-8 cm di diametro e lungo cm. Esistono matterelli in marmo, acciaio, alluminio o materiale plastico antiaderente. La parola è un diminutivo di mattero, che in passato era un'arma celtica, simile ad una picca o ad un giavellotto. Sergio Mattarella (Palermo, 23 luglio 1941) è un politico italiano, dodicesimo presidente della Repubblica Italiana. Deputato dal 1983 al 2008, prima per la Democrazia Cristiana e poi per il Partito Popolare Italiano e la Margherita, e più volte ministro, dal 2011 è giudice costituzionale di nomina parlamentare. È stato eletto presidente della Repubblica Italiana il 31 gennaio 2015 al quarto scrutinio, con 665 voti. Ed ora avanti... Nuovo scioglilingua: Mattarella non maneggia momentaneamente il matterello, nemmeno il manganello... (da ripetere 3 volte) Cultuur voor de amici della cultura italiana. spot.html IN PRIMO PIANO Als inleiding voor nummer 87 brengen we u graag een gedeelte van de speech die onze voorzitter bracht op de avond van ons jubileumconcert: Dames en Heren, leden en sympathisanten van Anfiteatro, cari soci, carissimi amici, ( ) Waarlijk vanavond is het officiële startschot van ons herdenkingsjaar: 25 jaar Anfiteatro. Om heel juist te zijn vieren we ons zilveren jubileum pas in De allereerst brief werd verzonden op 30 april 1990 naar een aantal leerlingen en oud-leerlingen van het toenmalige LBC en CMO: de 2 enige avondscholen waar in Sint-Niklaas Italiaans werd geleerd. De aangeschrevenen werden uitgenodigd om samen te komen in de zaal Nectar in de Driekoningenstraat. (Ik weet niet of de zaal nog bestaat maar zo ja, dan wordt het dringend tijd er een arduinen of een carrara-marmeren gedenksteen aan te brengen!! ) Op die eerste bijeenkomst waren wij reeds met een 100- tal geïnteresseerden. Als we in de archieven duiken vinden we een tweede rondschrijven op met reeds een oproep om deel te nemen aan een eerste werkvergadering. Dat was de geboorte van Anfiteatro. Zo was de wagen aan het bollen en, beste toehoorders, hij bolt nog, reeds 25 jaar lang. Als je even wegmijmert bij die 25 jaar overvalt je een gevoel van nostalgie en sentiment. Nostalgie voelde ik toen ik enkele weken geleden van onze zolder kwam met de eerste map waarin mijn Anfiteatrodocumenten zitten (gedurende gans die tijd zorgvuldig bijgehouden hoewel mijn huisgenoten er soms een andere mening op nahouden). Het is een groene, versleten en verschenen map met in rode stift ANFITHEATRO met TH! (Het begon al met een lapsus.) Zoals in een archiefstuk in het museum zit de map vol met papiertjes en documenten: notities, verslagen, vergeelde krantenartikels, omzendbrieven, telefoonnummers, faxen (met perforaties aan de zijkant en op thermisch papier), restaurantkaartjes - van verdwenen en nog bestaande huizen -, ledenlijsten, prijslijsten, enz Dat was het nostalgische moment. Sentimenteel word je als je begint te bladeren en te lezen: zoveel naïeve, idealistische inzet van zo velen en van zo vele uren. Maar is een zeker gehalte aan naïef enthousiasme niet nodig in het vrijwilligerswerk, of het nu op het culturele of het sociale terrein is? Sentimenteel word je ook als je denkt aan de talrijke mensen die langer of korter mee aan de wagen duwden en die afhaakten of verdwenen zijn. Wij begroeten hier vanavond mensen van het eerste uur, maar wij betreuren evengoed hen die aan de wieg stonden van Anfiteatro en nu spijtig genoeg verdwenen zijn. 48 1

4 IN PRIMO PIANO Maar ja, een vereniging heeft een organische structuur, ze is dynamisch: leden komen erbij, leden verdwijnen, maar zolang de kritische massa groot genoeg blijft, kunnen we de toekomst hoopvol tegemoet zien. Onlangs sprak de Europese Raadsvoorzitter over: de onvermijdelijke nostalgie die de grote etappen van het leven begeleidt. We gaan niet beweren dat Anfiteatro radicale wendingen aan ons leven gegeven heeft, maar toch ben ik overtuigd dat die 25 jaar sporen nalaat, sporen door de ontmoeting met mensen, door de realisaties, door de plannen al dan niet gerealiseerd, door de kameraadschappelijke avonden, door de aanwezigheid op manifestaties, door de concerten, door de lezingen, door de proeverijen, door de gespreksavonden, door de talloze vergaderingen, door, door,... Ik zou nog ver en lang kunnen doorgaan. Maar genoeg gemijmerd, laat ons kijken naar het nu en het komende. Anfiteatro is met zijn 25 jaar een grand old lady die gekoesterd wordt door haar talrijke leden. In tijden dat het verenigingsleven dikwijls aan bloedarmoede lijdt, mogen wij niet klagen. Onze opdracht - als bestuur - is met één luisterend oor naar de wensen van onze leden en met één vooruitziend oog naar de toekomst de verdere koers uit te stippelen, met in het achterhoofd de wetenschap dat vroeg of laat de fakkel moet worden doorgegeven. Met deze bedenkingen en ontboezemingen heb ik getracht het verleden van Anfiteatro - waar toch dikwijls een flard dromerij over hangt - te verbinden met een toekomst waaraan we met dezelfde inzet, zoals in het verleden, zullen en moeten werken De voltallige ploeg van Anfiteatro belooft het u. (Dit klinkt bijna politiek. ) Geachte aanwezigen, wij beginnen zo dadelijk aan het 2de deel van ons concert, waar Karin jullie zal doorheen loodsen met de nodige begeleiding en informatieve teksten. Nadien wacht er - hoe kan het ook anders - een verrassing, een drankje, een hapje en een gezellige babbel, waar Anfiteatro wel sterk in is: een glas Italiaanse wijn en de ideeën bruisen op, de gesprekken ontspinnen zich en op de klok wordt niet meer gelet. ( ) Wij rekenen erop jullie talrijk op onze komende jubileumactiviteiten te mogen begroeten. Romain Van Hautekerke Werkten verder mee Betsy Neckers,, Herman Cole, Gijs Dendubbelden, Frans Denissen, Monique Jacqmain, Linda Crivits, Anne-Marie Neckebroeck, Magda van den Bosch, Romain Van Hautekerke, Kris Werts, Marleen Willems BRICIOLE linguistiche anche svapare, il produrre la nuvola di fumo delle e-cigarette (le sigarette elettroniche). Il dizionario racconta l Italia della crisi, del Redditest (software che l'agenzia delle Entrate mette a disposizione dei contribuenti perché possano autovalutare, la congruenza del reddito dichiarato con i beni posseduti e i servizi fruiti) e della spesa spalmabile. Nuove figure come il collocatario (la persona presso la quale qualcuno è collocato. Nelle separazioni di coniugi con un figlio minorenne, il genitore con il quale il figlio abita prevalentemente). E modi di dire: empatizzare, svirgolata sfoltitura. Nuove attività come videoreporter, doula (donna che svolge una funzione di sostegno psicologico e pratico a una puerpera durante la gravidanza, il parto e nei primi mesi di vita del bambino), lo scouting e il wedding planner (l organizzatore dei matrimoni). Ma non mancano anche neologismi sulle nuove paure: la eterofobia (l avversione, ostilità per tutto ciò che è altro, diverso, alternativo) e la nomofobia (timore ossessivo di non poter disporre del telefono cellulare). Lo Zingarelli 2015 contiene inoltre 55 definizioni d autore : da Giorgio Armani a Carlo Verdone, 55 riflessioni, piccole narrazioni, o ricordi personali, su altrettante voci del vocabolario, scritte da personalità della cultura, dello spettacolo e del costume. Punti di vista originali sul significato di una parola. Così alla voce cantautore si trova il commento di Francesco Guccini; lo scrittore Claudio Magris ha raccontato la sua frontiera ; lo psicanalista Massimo Recalcati la parola figlio. Nello Zingarelli 2015 sono segnalate anche oltre 3 mila parole da salvare : come coriaceo, ingente, onere, perorare il cui uso diviene sempre meno frequente perché si privilegiano sinonimi più comuni ma meno espressivi; 964 sfumature di significato; locuzioni e frasi idiomatiche. Lo Zingarelli 2015 è anche in versione digitale che contiene tra l altro: l Enciclopedia Zanichelli, aggiornata all aprile 2014; il dizionario delle lingua italiana Tommaseo Bellini ( ); l Analizzatore morfologico che fornisce l analisi grammaticale delle forme coniugate dei verbi e delle forme flesse di sostantivi, aggettivi, pronomi. Zin om naar de Marche te reizen? Le Marche non ti abbandonano mai. GiG8OHMHtt6oAKBC2FVPKdsIByJ6Zn Voor wie WO I nog niet moe is. En er is ook deze: NOVITA a questo link può trovare il sito internet ufficiale del Veneto con tutte le informazioni sulle iniziative per il centenario della Grande Guerra: Voortaan betalen voor Julia s balkonnetje. Toeristen zullen binnenkort in de zakken moeten 2 47

5 BRICIOLE Rome lanceert bustickets die twee dagen geldig zijn. Vervoersmaatschappij Atac pakt nog eens uit met een nieuw businessplan. Dat is ook nodig, want de toestand bij het bedrijf is ronduit rampzalig. Atac bouwde het voorbije decennium een schuldenberg op van 1,7 miljard euro. Geen enkel businessplan kon het oplopen van de schulden indijken. Daarom nog maar eens een nieuwe poging. Het nieuwe plan mikt op de inkomsten die een aanpassing van het huidige ticketsysteem moet opleveren. De nieuwe maatregelen treden op 1 januari 2015 in werking. Het gewone ticket van 1,5 euro (BIT), waarmee je in Rome gedurende 100 minuten de bus op kan, een metrorit kan doen en de regionale trein nemen, blijft gewoon bestaan. Het dagticket van 24 uur (BIG) blijft eveneens in gebruik maar zal 7 euro kosten in plaats van 6 euro vandaag.daarnaast komt er nu ook een biljet dat je twee dagen kan gebruiken. Voor die 48 uur betaal je 12,50 euro. Het driedaagse biljet (BTI), met een geldigheid van 72 uur, kost nu 18 euro (tegenover 16,50 euro). Door de mogelijkheden inzake de geldigheidstermijn van de biljetten te verruimen wil Atac meer toeristen op de bus en metro krijgen. De prijsverhoging moet tevens de inkomsten doen toenemen was een bijzonder moeilijk jaar voor de olijfboeren in Europa. Door de extreme weersomstandigheden werd in Italië 37% minder olijfolie geproduceerd in vergelijking met De streken rond Umbrië en Toscane hadden de grootste problemen met een daling van 45%. In Sicilië zijn ze er nog relatief goed vanaf gekomen met een daling van 22%. Het gebrek aan olie zal ongetwijfeld de verleiding groter maken bij de producenten om blends (mengelingen) op de markt te brengen. Dat is een slechte zaak voor de consument. De schaarste op de markt zorgt bovendien voor een onvermijdelijke prijsstijging. Lingua : Nello Zingarelli entra il selfie e lo svapare. Tra le oltre 144mila voci e 380mila significati dell edizione 2015 ecco quindi il selfie, l autoscatto col cellulare, la foto scattata a sé stessi o in gruppo con uno smartphone o una webcam, ormai un rituale più che una moda, che si svolge ovunque. Ci sono passati tutti dalle rockstar che dal palco si immortalano di fronte al pubblico, al presidente Obama e first lady fino ai selfie del premier Renzi. Ma tra le novità CHE COSA FAREMO? Maart was een drukke maand. Met de Paasvakantie houden we april wat rustiger 21 april: I Medici door Catherine Dupres In het kader van Portretten en Archipel. Meer dan drie eeuwen waren ze de machtigste familie in Florence en Toscane, brachten 3 pausen en 2 koninginnen voort, maar waren vooral de grote beschermheren van kunsten, cultuur en wetenschappen. We hebben het natuurlijk over de Medici die ons uitgebreid worden voorgesteld door historica Catherine Dupres met aandacht voor de rol die de Medici eveneens gespeeld hebben in onze contreien. 26 april: aanbod voor een beperkte groep Anfiteatroleden! De Rore in Ronse! Volzet. 31 mei: vrijhouden in je agenda: alle info doen we je later uit de doeken. Quattro chiacchiere, onze woensdagse praatnamiddagen onder leiding van native speaker Achille Ziccardi op 8, 15, 22, 29 april, 13,20 en 27 mei, telkens van 14 tot 16 u. Bijdrage in de onkosten: 45 euro, leden betalen slechts 35 euro. Aanmelden via mail bij bvankogelenberg@gmail.com Deelnamegeld storten voor de start van de reeks. INHOUD In primo piano: Woord (je) van de voorzitter n.a.v. start jubileumjaar Che cosa faremo? Che cos abbiamo fatto? Mr Gwyn Nieuwjaarsreceptie Siena a Bozar Pasolini Storia Penelope va alla guerra (1) I tre giorni della merla Don Camillo Eritrea Genobelde Italianen (1) Viaggiare Napels zien: deel 2 Mantova Goedkoop en trendy hotel in Venetië Vacanze fai da te Stampa Il caffè sospeso a Napoli talia vs Italy Quei menu esotici bocciati dagli scolari italiani Da Vedere Matera Il Capitale Umano Da leggere: La Superba 'Il grande racconto del viaggio in Italia'. Briciole 46 3

6 CHE COS ABBIAMO FATTO? MR. GWYN door ALESSANDRO BARICCO De auteur : Alessandro Baricco Geboren in Turijn (25 januari 1958) studeerde filosofie en schreef zijn eerste roman in Na zijn afstuderen werkt hij als muziekcriticus en als freelance redacteur bij de Italiaanse uitgever Einaudi. Zijn eerste publicatie was een studie over het muziektheater van Rossini. In zijn romans probeert hij een techniek toe te passen die afwijkt van de literaire traditie en aansluit bij de vertelwijze van de moderne film. Zijn werk is bekroond met vele prijzen : Oceaan van een zee won de Premio Viareggio, Land van glas won de Prix Médicis étranger en Zijde werd in 1998 uitgeroepen tot Booksellers International Book of the Year. De novelle Novecento werd in 1998 verfilmd door Giuseppe Tornatore. De inhoud Mr Gwyn, voluit Jasper Gwyn, is een gevierd auteur wanneer hij op een dag, tot de opperste verbazing van zijn literair agent, in een krantenartikel aankondigt te stoppen met het schrijven van fictie. Het besluit dat ook voor hemzelf onverwacht komt, lucht hem aanvankelijk op, maar na een tijd constateert hij dat hij de handeling van het schrijven mist. In plaats van naar zijn vorig beroep terug te gaan kiest hij ervoor kopiist te worden, niet van documenten maar van mensen, hij gaat mensen overschrijv e n. Hoe hij dat zal doen weet hij niet, maar hij heeft wel een precies idee over de omstandigheden waarin hij wil werken. Hij huurt een open ruimte met een hoog plafond, een planken vloer en waterleidingen die een ratelend geluid voortbrengen. Hij bestelt bij een bevriend componist een muziekstuk van zestig uur dat permanent wordt afgespeeld. Hij laat gloeilampjes maken die slechte 30 uur branden en dan uitdoven. De assistente van zijn agent, Rebecca, is de eerste persoon die hij overschrijft. Na een onwennig begin past ze zich aan en verwacht van Gwyn een bepaalde tegemoetkoming. Nadien wordt ze zijn personal assistent en helpt ze hem met het zoeken en regelen van de verschillende DA LEGGERE IL GRANDE RACCONTO DEL VIAGGIO IN ITALIA Itinerari di ieri per viaggiatori di oggi. Brilli racconta il viaggio in Italia Nei secoli passati l Italia è stata meta di un incessante pellegrinaggio culturale. Il Grand Tour, consuetudine delle classi colte europee, trovava infatti il suo culmine nel Belpaese, in omaggio al quale diventava il viaggio in Italia, tema che è oggetto del libro di Attilio Brilli Il grande racconto del viaggio in Italia, pubblicato dalla casa editrice Il Mulino. Come in concreto si svolgeva ce lo racconta la messe di diari, memorie, guide, epistolari a cui il libro attinge, restituendoci, grazie ad annotazioni, l esperienza viva di uomini e donne d ingegno, di nobili, di artisti, di poeti, di studenti e di quanti si dettero con entusiasmo alla scoperta della penisola. Ripercorriamo gli itinerari più battuti, sperimentiamo l equipaggiamento e i mezzi di trasporto, riviviamo gli incidenti e le avventure, ma anche i sogni di quei primi turisti. (Bron: Il Botteghino, anno XIII 12 gennaio 2015 N. 202) Ik lees een boek Wie leest er mee Cari lettori, Progetto Colibretto, het elektronisch lees-initiatief laat weer van zich horen. Deze maal met een boek van Silvia Avallone, met name: Marina Bellezza, na Acciao (Staal) de tweede titel van de schrijfster uit Biella in het Noorden van Italië, waar we onze lees-tanden zullen in zetten. Wie graag meeleest stuurt een bevestigende mail naar ondergetekende en ontvangt op regelmatige tijdstippen een uitgebreide woordenlijst. Het lees-initiatief is volkomen gratis. Het enige wat je moet doen is je eigen exemplaar van het boek aankopen. Buona lettura! A presto? Dany Corneillie PC Dany.Corneillie@gmail.com 4 45

7 DA LEGGERE luisteraars dag na dag op wilde, stoere verhalen. Uiteindelijk bezwijkt hij aan zijn zoveelste gin-tonic, en na zijn dood blijkt dat hij zowat zijn hele levensloop bij elkaar had gefantaseerd. Dit verhaal kan eigenlijk op zichzelf worden gelezen, evenals het grappige relaas van de vergeefse pogingen van de ik-persoon om het gebouw van een schouwburg in Genua te kopen zijn verbeten gevecht met de beruchte Italiaanse bureaucratie levert uiteindelijk niets op. Tegenover al deze uiterst lezenswaardige hoofdstukken staat een lang verhaal over een (ingebeelde?) liefdesaffaire van de schrijver met het mooiste meisje van Genua, een verhaal dat steeds weer onderbroken wordt door nogal gore anekdotes over zijn seksleven. Het begint al in het eerste hoofdstuk, waarin de ik-persoon op straat een afgerukt vrouwenbeen vindt, het mee naar huis neemt en het gebruikt om er zijn erotische fantasieën op uit te werken, waarna hij een plek in de buurt van de stad zoekt vanwaar hij het been in de zee kan gooien om ervan verlost te zijn. In het laatste hoofdstuk van het boek blijkt dan dat het in werkelijkheid om een mannenbeen ging, en als boetedoening laat de ik-persoon zich tot travestiet omturnen. Nu ben ik niet overdreven preuts ingesteld, en ik heb geen bezwaar tegen de vele expliciet erotische bladzijden in de boeken van romanschrijvers als Tom Lanoye en Louis Van Dievel, waarin allerhande lichaamssappen bij manier van spreken bij beken vloeien, maar in deze roman lijken dergelijke passussen mij overbodig ze voegen niets toe aan de m.i. zeer geslaagde centrale verhaallijn. Bijgevolg is er bij mijn beoordeling van deze roman bij uitstek sprake van gemengde gevoelens Monique Jacqmain CHE COS ABBIAMO FATTO? andere kandidaten. Bespreking Via zijn filosofische opleiding denkt Baricco na over hoe we onszelf en de anderen percipieren. Sommigen spreken van een sprookjesachtige sfeer; ons Anfiteatro-Davidsfondsgezelschap situeerde het werk meer in het magisch-realisme (H. Lampo, G.G. Marquez ) In Knack (2014) verschenen verschillende intervieuws van Jos Geysels en Ann Peuteman met bekende Vlamingen en de vraag werd hen telkens gesteld - zoals Mr Gwyn in zijn krantenartikel in het begin van het boek - : welke 52 punten zal je zeker nooit meer doen in je volgende leven. Het is geen gemakkelijk boek en de twee uur durende dialoog, discussie was heel relevant. De reacties waren navenant: ik ga het boek herlezen, nu begrijp ik veel meer dan na mijn eerste lezing, enz. Tout commence par une interruption van Paul Valéry is het leidthema vooraan in het boek. We zouden het vrij kunnen vertalen als: alle einde is een nieuw begin. De duim met lettertekens op de kaft bood ook heel wat stof tot discussie: een duim met ribbles zijn unieke printen voor elk individu; met een fingerprint kan je een slot openen, enz. Eens te meer bewees deze avond dat samen praten over een boek - moeilijk of eenvoudig - zeer verrijkend is voor alle partijen. Er zijn steeds details die je ontgaan, er zijn steeds verbanden die je niet ziet of die je niet kent en in een open gesprek komt dat tot uiting. Een aanrader voor liefhebbers van Italiaanse literatuur, gelezen en besproken in het Nederlands. Romano December

8 CHE COS ABBIAMO FATTO? Nieuwjaarsreceptie Anfiteatro... met verdwenen jas... Jasses dachten wij! Onze jas foetsie. We trokken dus met een elegant,kort, maar te klein jasje naar huis dat helemaal alleen treurig was blijven hangen. Maar nauwelijks thuis, tegen middernacht, bleek dat de dader (v) al getraceerd, geïdentificeerd, gecontacteerd, gearrest -nee net niet- was. Ze was waarschijnlijk nog onder de indruk van het bruisende feest dat ze in de bittere kou moest verlaten en ze gaf blijk van goede smaak. Het netwerk van Anfiteatro werkte op volle toeren, al was het midden in de nacht en Facebook, Twitter stonden roodgloeiend. Interpol had hiervan nog iets kunnen opsteken. Maar jas intussen weer thuis aan het vertrouwde haakje en dossier gesloten. Alarmfase rood terug naar AF. Iedereen bedankt en tot ziens. Marlene&Gijs DA LEGGERE La Superba Ilja Leonard Pfeiffer De Superba uit de titel slaat op de stad Genua en heeft een dubbele betekenis: enerzijds de prachtige en anderzijds de trotse, ongenaakbare stad. Met deze roman won Ilja Leonard Pfeiffer de Libris Literatuurprijs Het boek kreeg in Nederland enorm veel lovende kritieken, en desondanks is mijn oordeel net zo dubbel als de titel. Eigenlijk beschouw ik het als twee verhalen, waarvan het ene heel mooi is en het andere niet, en om de zaak nog ingewikkelder te maken wisselen beide verhaallijnen elkaar af. De hoofdstukken waarin Genua zich ongenaakbaar opstelt gaan over Afrikaanse immigranten, inzonderheid de Marokkaanse rozenverkoper Rashid en de Senegalese bootvluchteling Djibi, die veel geld van hun families hebben geleend om de overtocht naar Europa te bekostigen en in de brieven aan die families de indruk proberen te wekken dat zij in een soort Eldorado zijn terechtgekomen, terwijl zij in werkelijkheid in overbevolkte en door ratten geplaagde krotten leven, en nauwelijks genoeg verdienen om in hun onderhoud te voorzien. Over de schandalige praktijken van mensensmokkelaars die aan behoeftige Afrikanen de overtocht naar Europa als een droom voorstellen en ze dan midden in de Middellandse zee aan hun lot overlaten is al veel geschreven, maar niet over de teleurstelling van migranten die veilig en wel Europa bereiken en er in grote armoede verzeilen. Pfeiffer schetst een beeld van de armste wijken van Genua en van hun bewoners inclusief de hoeren die er de kost verdienen een beeld dat door een criticus terecht is vergeleken met de sfeer in sommige films van Fellini. Anderzijds zijn er in deze roman ook leuke hoofdstukken te vinden, bijvoorbeeld die over Don, een chronisch dronken Engelsman die zichzelf voordoet als een ex-heldhaftige officier en ex-professor aan een universiteit; vanop het terras van een café in het centrum van Genua vergast hij een trouwe groep 6 43

9 STAMPA Quei menu esotici bocciati dagli scolari italiani Falliti gli esperimenti orientali e arabi nelle mense di Milano, ora è lite sui piatti danesi a Roma CHE COS ABBIAMO FATTO? SCHILDERIJEN UIT SIENA ARS NARRANDI UIT DE GOTIEK. Deze tentoonstelling in BOZAR ( tot 18/1/2015 ) is opgebouwd rond vier sleutelwoorden: KUNST SIENA EUROPA GOTIEK. KUNST: er worden een 60-tal schilderijen op paneel en doek uit de Pinacoteca Nazionale di Siena en de Musée des Beaux-Arts de Rouen tentoongesteld in een chronologische en vergelijkende volgorde. Sarebbe bastato ricordare come era andata a Milano: migliaia di piatti finiti nella spazzatura durante la «giornata mondiale della cucina vegetariana». Un anno fa. Gli 80 mila frequentatori delle mense scolastiche non avevano gradito il menu vegano con grano saraceno e crema di zucchine e zucca, insalatina di tofu con salsa di soia e muffin alle carote. Milano Ristorazione aveva dovuto ridimensionare le nuove iniziative, e oggi, alla peggio, agli studenti può capitare il misto di finocchi e insalata, ma tanto poi arrivano pizza e budino al cacao. Insomma, si può fare. Non sta andando meglio a «Viva l Europa», il progetto voluto dall assessore romano Alassandra Cattoi per «far conoscere agli studenti la cultura gastronomica di tanti Paesi diversi e aumentare la consapevolezza di appartenenza dell Italia all Europa». L idea non sta raccogliendo il favore di mamme e bambini. Soltanto capricci? Forse. Eppure ci vuole una bella dose di ottimismo a pensare di far digerire (prima dei pasti) ai genitori le Æggekage danesi (uova strapazzate, patate e pancetta), i Würstel tedeschi con patate, lo Stamppot olandese (patate, salsiccia e carote) o il Fish & chips inglese (pesce e patate fritte). Vero che nell offerta scolastica ci sono pure la paella valenciana, il croque-monsieur francese, il bigos polacco e, del resto, la geografia si impara anche in cucina. Ma una efficace educazione alimentare deve poter contare su papille gustative collaborative: operazione non facile, come insegna Alain Ducasse, lo chef pluristellato che ha addirittura scritto una guida culinaria per piccolissimi ( Ducasse bebè. 100 ricette semplici, sane e buone dai 6 mesi ai 3 anni, Ippocampo). I piatti stranieri, con alterne fortune, hanno già debuttato nelle nostre mense, complice una popolazione studentesca sempre più multietnica. Milano ha testato pollo alle mandorle, riso alla cantonese, samosa indiani, falafel e tortillas e cous cous (respinto con perdite). C è poi stato lo scatto campanilista: a Roma è tornato l abbacchio e a Cremona, nel 2009, un neoassessore leghista ha restaurato l orgoglio locale a colpi di polenta. Da qualche tempo va di moda il piatto unico. Ma neppure così va bene. A Bologna un mese fa i rappresentanti dei genitori han protestato perché le tagliatelle al ragù non bastano. Non ci resta che Masterchef. Elvira Serra SIENA: de stad in Zuid-Toscane op de Via Francigena ( van Canterbury naar Rome en verder naar het Heilig Land) werd de dochter van de weg genoemd en genoot niet alleen economisch maar ook artistiek van een uitwisseling tussen noord en zuid. EUROPA: de ontwikkeling van de gotiek en renaissance - op een eigenzinnige manier in vergelijking met bv. Firenze - had zijn weerklank in andere kunstcentra in Italië en verder in Europa. Bovendien is Italië momenteel voorzitter van de Raad van de Europese Unie. GOTIEK: in de tentoonstelling zien we de evolutie van een statisch Byzantijnse icoon van een Christus Pantocrator naar vroeg renaissance-afbeeldingen van heiligen en personen in eigentijdse kledij, omhangen met juwelen en met menselijke trekken. Hierbij sluit ook het tweede deel van de titel aan: ars narrandi. We evolueren naar een kunst die verhalen vertelt, die kleine details weergeeft, die het dagelijkse leven op de achtergrond tot leven brengt, kortom een menselijk aspect. Met deze rijke themata is het relatief eenvoudig een verhaal van meer dan 2 uur te brengen, wat onze uitmuntende gids die zondagnamiddag dan ook deed. Ze had meer dan voldoende bagage om daar bovenop nog een historische en kunsthistorische achtergrond bij te schilderen van de vroege middeleeuwen. Het verhaal van de Welfen en Ghibellijnen bijvoorbeeld werd nog eens overgedaan: de Ghibellijnen was een middeleeuwse politieke stroming in Zuid-Duitsland en Noord-Italië die zich verzette tegen de wereldlijke macht van de paus. Ghibellini is een Italiaanse vervorming van Waiblingen, de naam van het familieslot van de Hohenstau- 42 7

10 CHE COS ABBIAMO FATTO? fen. Het waren deze vorsten - de Duitse keizers - die het opnamen tegen de paus. Het begon allemaal met Hendrik IV tegen paus Gregorius VII rond het dispuut van de lekeninvestigatie (de keizer vond dat de paus geen inspraak moest hebben in lekenzaken, in burgelijke benoemingen). Het is ook het verhaal van de excommunicatie van de Duitse keizer (1077) die nadien op pelgrimstocht naar Canossa moest vertrekken. De Welfen daarentegen waren een vanouds Frankisch adellijk geslacht (de Guelfi) en zij waren wel voorstander van de pauselijke macht en inmenging. De spanning tussen beide politieke partijen vertaalde zich in de tweestrijd tussen Siena, Pisa, Pistoia die ghibellijns waren en Firenze, Lucca die whelfs waren. STAMPA che ha perso dieci punti di Pil in sette anni. Abbiamo raccolto un po' di storie, questa domenica, muovendoci lungo la linea di confine che separa Italy dall'italia. Ne abbiamo parlato con imprenditori che sono riusciti a vendere le qualità italiane all'estero e abbiamo provato a vivere autarchico, in Italia, per una giornata. Abbiamo provato a raccontare storie di imprese che vanno dalla polvere agli altari, e viceversa, al cambiare dei costumi e delle abitudini d'acquisto. Abbiamo raccontato cosa accade nelle grandi città che si riempiono e cosa nei piccoli borghi che si svuotano. Ne abbiamo discusso con giovani ricercatori che se ne sono andati all'estero e con un grande vecchio che c'è sempre stato e che abbiamo avuto l'ardire di proporre, per gioco, come prossimo Presidente della Repubblica. «L Italia è piena di potenzialità, gente in gamba, aziende che lavorano benissimo. Il problema è che c è molta intelligenza individuale ma manca intelligenza di sistema», ci ha detto Piero Angela. E forse la forbice da chiudere, la grande differenza tra Italy e Italia, sta tutta in questa frase. Bron: "L'inchiesta" Dit was een historische achtergrondtekening. Kunsthistorisch werden we ook heel wat wijzer : - Moeder en kind: door de houding van de hand van de moeder konden we tederheid dan wel afstandelijkheid aflezen. (Je moet het maar zien.) - Jezus afgebeeld met een puttertje (een soort meesje ): dit symboliseert de tederheid van het leven maar voorspelt tegelijk het lijdensverhaal. - Een annunciatie waar de engel een olijftak vast heeft (een lelie, symbool van zuiverheid kon niet, want dat was de bloem van Firenze!) - Christus met klimoptakken rond zijn hoofd, verwijst naar onsterfelijkheid. - Op paneeltjes waar hel en verdoemenis stond afgebeeld zag men krassen: de middeleeuwers konden hun woede niet bedwingen bij zoveel ellende en krasten dan maar op het kunstwerk! Rechtzetting In Notizie 86 p. 36 (artikel over Claudia Cardinale) is de tekst afgebroken. In Il Gattopardo, gebaseerd op de gelijknamige roman van de Italiaanse schrijver Giuseppe Tomasi di Lampedusa, speelt ze de rol van de ambitieuze erfgename Angelica. Haar rauwe stem verraadt haar niet aristocratische afkomst. Haar tegenspelers zijn Alain Delon en Burt Lancaster. Nog steeds vindt ze acteren fantastisch. Ik heb verschillende levens geleefd. Niet enkel het mijne, dixit Cardinale. Terwijl haar Life Achievement Awards zich overal ter wereld blijven ophopen, zet La Cardinale haar acteercarrière verder in kleine artistieke producties. 8 41

11 STAMPA Parole chiave: ITALIA / MADE IN ITALY Quanto sono diverse l'italia che viviamo e quella da cartolina che vendiamo al mondo CHE COS ABBIAMO FATTO? Geen gemakkelijke tentoonstelling, zeker niet hip en trendy maar de uiterst bekwame gids en een zeer geinteresseerd publiek maakte van deze uitstap een juweeltje. Door de dreigende treinstaking van s anderendaags kwam de kerstsfeer in de stad minder aan bod. Volgend jaar zoeken we een gelijkaardige formule. Romano December È come se fossero due paesi diversi. C'è Italy, il paese delle bellezze naturali e artistiche, dei siti Unesco, dei centri storici da cartolina e dei piccoli borghi antichi. E c'è l'italia della cementificazione selvaggia, delle periferie che esplodono e della desertificazione delle aree marginali, a meno che non vengano ripopolate da profughi o rifugiati. C'è Italy, il paese del made in... di lusso e da esportazione, della qualità, dell'eleganza e dello stile. E c'è l'italia, che i suoi marchi li ha venduti all'estero e che compra tecnologia americana, arredamento svedese, automobili tedesche, elettrodomestici coreani, abbigliamento cinese. C'è Italy, coi suoi presidi slow food, i suoi prodotti a denominazioni di origine controllata, le sue tradizioni alimentare sedimentate nei luoghi. E c'è l'italia che mangia fast e etnico e che ha sostituito la moka con le cialde. C'è Italy, il paese che vuole diventare moderno, che sogna scuole anglosassoni, riforme tedesche e sistemi sociali scandinavi, convinta del potere taumaturgico del pensiero magico riformatore, che basti decidere velocemente per velocizzare tutto quanto. E c'è l'italia, in cui una maggioranza di giovani, precari, disoccupati, incapienti e migranti assiste esausto al solito scontro tra industriali e lavoratori dipendenti, tra governo e sindacati. È dura capire in che paese si vive, quando realtà e rappresentazione sono così distanti, quando l'italia che vendiamo è così diversa da quella che compriamo, quando il made in Italy, che si dice sia il marchio più noto al mondo dopo Visa e Coca Cola, è riferito a un paese che non consuma più italiano e 8 maart was gewijd aan de Italiaanse vrouw in de eerste wereldoorlog. Wie er niet bij was of verder wil grasduinen, kan hier terecht:

12 CHE COS ABBIAMO FATTO? PIER PAOLO PASOLINI Wie was de meest beroemde en controversiële Italiaanse dichter, schrijver, cineast, intellectueel, kunstenaar en atheïst Pier Paolo Pasolini? Over zijn laatste dagen maakte Abel Ferrera, de al even controversiële Amerikaanse regisseur, de uitstekende caleidoscopische biopic PASOLINI. Marxist Pier Paolo Pasolini ( ) was de zoon van een fascistische legerofficier en een onderwijzeres. Het gezin woonde op het platteland in Friuli. Al vrij jong kwam hij in opstand tegen de opvattingen van zijn vader. Meer uit emotionele en culturele redenen dan vanuit een sterk politiek bewustzijn werd hij marxist. In 1939 ging hij studeren aan de Universiteit van Bologna. Twee jaar later publiceerde hij zijn eerste gedichtenbundel Poesie a Casarsa. Tijdens de aan de gang zijnde Tweede Wereldoorlog ging hij bij het leger. Toen hij later door de Duitsers krijgsgevangen werd genomen en wist te ontsnappen werd hij lid van de Communistische Partij. Een tijdlang gaf hij les tot hij er in 1949 openlijk voor uitkwam homoseksueel te zijn. Als hij - zonder dat er schuld werd bewezen - betrapt werd met een van zijn leerlingen, wordt hij ontslagen. Samen met zijn moeder (zijn vader was inmiddels overleden) verlaat hij Friuli en komen ze berooid in Rome aan, waar ze in een troosteloze 10 STAMPA IL CAFFÈ SOSPESO A NAPOLI Il caffè sospeso è un'antica tradizione del popolo napoletano che dopo anni di assenza sta tornando di nuovo in auge, forse per colpa della crisi! Cos'è il caffè sospeso? E' quando una persona paga un caffè ad una persona che non se lo può permettere, indirettamente però: ordina due caffè; uno lo prende e l'altro lo lascia appunto sospeso. Quando una persona indigente passa al bar e chiede se c'è un caffè sospeso, il barista glielo prepara in quanto offerto dal cliente generoso. La storia del caffè sospeso è nata in alcuni bar di Napoli nel secondo dopoguerra. In un momento così difficile chi aveva di più aiutava chi aveva di meno, anche con un semplice espresso. Era diventata oramai un usanza napoletana, un modo per esprimere solidarietà tra cittadini in un tempo difficile. Negli ultimi anni era diventato difficile trovare un caffè sospeso. Ma ora, sicuramente a causa alla crisi economica, è tornato più forte di prima; questo perché non sono più solo i bar napoletani a promuovere l iniziativa. Tanti hanno parlato di quest'ottima abitudine: lo scrittore partenopeo Luciano De Crescenzo ha dedicato proprio un libro dal titolo appunto "Il caffè sospeso". Per lo scrittore lasciare un caffè sospeso è come offrire un caffè al resto del mondo. La pratica del caffè sospeso ha preso piede un po in tutta italia ed anche in alcuni bar all'estero. Si è creata una vera e propria rete del caffè sospeso ed è stata anche istituita la giornata del caffè sospeso 10 Dicembre. Quindi ogni tanto se potete permettere, offrite anche voi un caffè al resto del mondo: lasciate un caffè sospeso! Of lees je dit liever in inglese? com/2014/12/25/world/europe/naples-suspended-coffee. html?_r=2 39

13 DA VEDERE Il Capitale Umano Verfilming van de Amerikaanse roman van Stephen Amidon. We zijn in Italië in de buurt van het Comomeer. Een blik op een steenrijke familie. De camera kijkt neer op een feestje dat is afgelopen. Het doet me denken aan La Grande Bellezza. In plaats dat een schrijver het middelpunt van de film is, spelen hier twee families de hoofdrol. En dan natuurlijk de persoon waar alles mee begint en eindigt: een fietser die van de baan wordt gereden door een voortvluchtige chauffeur. Wie heeft het gedaan? Dan zien we de film in vier fasen, telkens vanuit het oogpunt van vier belangrijke figuren uit de families. Wie reed de fietser aan en vooral: hoeveel is het leven van het slachtoffer waard? Terug naar het begin. Makelaar Dino ziet een investering in de zaakjes van de steenrijke Giovanni wel zitten, maar moet er wel stiekem een lening voor afsluiten. Hij gaat wekelijks met de heer des huizes tennissen en vindt het zeker niet onaangenaam dat zijn dochter Serena en zoonlief van Giovanni het samen goed kunnen vinden. Maar de beleggingen zijn niet veel meer waard; tussen de zoon en de dochter gaat het niet goed meer en Giovanni wil zelfs niet meer tennissen. Heeft zoon Massimiliano zelfs misschien iets te maken met het fietsongeval? De ontknoping onthoud ik u, voor het geval u de film nog wenst te zien. Dan is er nog de vrouw van Giovanni: mooi maar ongelukkig. Haar drang om een oud theater op te knappen geeft haar weer een doel in het leven. Maar ook dat lijkt in duigen te vallen. Geld is een obsessie voor deze twee families, maar op het einde van de film is er maar één ding belangrijk: de whodunnit en wat is het leven van de fietser waard. Je komt beide te weten. Magda van den Bosch. CHE COS ABBIAMO FATTO? buitenwijk van Rome gingen wonen. Later zullen de personages uit die tijd telkens weer opduiken in zijn spraakmakende romans uit de jaren vijftig Ragazzi di vita, Una vita violenta en later de film Accattone. Verschillende jobs zoals onder meer het verkopen van boeken langs de Tiber en manusje-van-alles spelen in de Cinecittà-studio s waren hem niet te min. Als scenarist werkte hij voor o.a. Franco Rossi en Federico Fellini. In 1961 debuuteerde hij als regisseur met Accattone (hierboven reeds vermeld). Dit drama, gesproken in het stedelijke dialect, is gebaseerd op zijn eigen roman Ragazzi di vita (1956) en portretteert een pooier uit Rome wiens prostituee in de boeien wordt geslagen. De neorealistische pakkende film Mamma Roma, met Anna Magnani in de hoofdrol, ondersteund met de muziek van Vivaldi, volgt een jaar later. En in 1963 regisseerde hij La ricotta, het derde deel van een vierluik dat luistert naar de naam Ro.Go.Pa.G., naar de namen van de vier regisseurs: Roberto Rossellini, Jean-Luc Godard, Pasolini en Ugo Gregoretti. Il vangelo secondo Matteo Bekendheid verwierf hij met Il vangelo secondo Matteo (1964), gedraaid met niet-professionele acteurs (onder wie zijn moeder als de maagd Maria). Deze opmerkelijke film, gezien vanuit een communistisch-rooms-katholiek oogpunt, over het kruisigen van Jezus door de Romeinen, werd alom geprezen, zelfs door de kerk. Pasolini s eigen Jezusfilm, waarin hij het personage van Jezus als een soort vakbondsleider avant la lettre opvoerde die het opnam voor de minstbedeelden, luidde een verandering in van louter proletarische thema s die tegen de bourgeoisie gericht waren, naar een marxistische analyse van bijbelse en mythische onderwerpen. Omstreden films volgen elkaar op. De bekendste: Edipo Re (1967, over Oedipus), Teorema (1968,), Medea (1969) met operadiva Maria Callas als de bekende Griekse antiheldin Medea, Il Decameron (1971 over de Decamerone van Boccaccio), The Canterbury Tales (1972) en Il fiore delle mille e una notte (1974). Zijn filmtestament, vol wreedheid en pessimisme, is Salò o le centoventi giornate di Sodoma (1975), een losjes op Marquis de Sades gebaseerde afrekening met het fascistische oorlogsverleden van Italië en de perversie van de macht overladen met seksuele martelingen en vernederingen. Wie vermoordde Pasolini? In de nacht van 1 op 2 november 1975, drie maanden voor de release van Salò, werd Pasolini dood teruggevonden op het strand van het kuststadje Ostia. Zijn lijk was deels verbrand, zijn teelballen bewerkt met een koevoet en zijn botten gebroken nadat hij verschillende keren overreden was door zijn eigen auto. Giuseppe Pelosi, een zeventienjarige prostitué, bekende de gruwelijke feiten en kreeg daarvoor

14 CHE COS ABBIAMO FATTO? jaar cel. In 2005 trok hij zijn bekentenis in. Was het een homofobe afrekening? Werd Pasolini om politieke redenen vermoord? Het gerechtelijk dossier bleef sindsdien geopend. Ondanks de steun van belangrijke auteurs en regisseurs, die de stelling van een georganiseerde moord steunen, blijft het tot op heden een onopgeloste zaak. Toen Pasolini stierf vond iedereen in Italië hem een walgelijk persoon, maar nu wordt hij vereerd als een martelaar, dixit Grimaldi, cineast van Nerolio. Uitstekende caleidoscopische biopic Nadat cultregisseur Abel Ferrara (bekend van o.a. Bad Lieutenant, The funeral) de omstreden film Welcome to New York, losjes gebaseerd op het schandaal van Dominique Strauss-Kahn, uitbracht, presenteert hij nu Pasolini. In tegenstelling tot films als Nerolio, Pasolini: An Italian Crime en Whoever says the truth shall die waarin de vraag wordt gesteld welk dubieus complot er achter de moord van de schandaalfilmer Pasolini schuilt, is Ferrara meer geïnteresseerd in de Italiaanse provocateur zelf. Met name in zijn artistieke en intellectuele erfenis. Of zoals Pasolini het in het begin van de biopic zelf formuleert: Choqueren is een recht, gechoqueerd worden een genot. En weigeren om gechoqueerd te raken is een moraliserende houding. In de Italiaanse krant La Repubblica zei Ferrara : Ik ben geen detective en het kan me niet schelen wie hem heeft vermoord. Ik heb een film gemaakt over zijn persoonlijke tragedie en het verlies van een genie, van een poëet, van een kunstenaar. Wat we te zien krijgen zijn scènes uit het privéleven van Pasolini. Hoe hij interviews geeft aan de pers, een bezoek brengt aan zijn oude moeder die hem liefdevol Pierutti noemt, hoe hij s nachts het decadente nachtleven van Rome induikt en ook hoe hij het huiveringwekkende Salò afwerkt. Ook Ninetto Davoli (66), Pasolini s lievelingsacteur en grootste liefde, duikt samen met zijn zoontje op. De rol van Pasolini wordt verbluffend vertolkt door de Amerikaanse topacteur Willem Dafoe (Platoon, The last temptation of Christ). Linda Crivits DA VEDERE MATERA Matera, de Zuid-Italiaanse stad die op de Werelderfgoedlijst van UNESCO prijkt en in 2019 Culturele Hoofdstad van Europa wordt, stond opnieuw in de kijker. Er werden namelijk opnames gemaakt van Ben-Hur, geen remake, maar een nieuwe film, gebaseerd op de roman uit 1880 van Lew Wallace, Ben- Hur: a Tale of the Christ. Het is het verhaal over de onmogelijke vriendschap tussen de Joodse prins Judah Ben-Hur en de Romeinse legerleider Messala. De roman werd reeds vijfmaal verfilmd. De bekendste versie uit 1959, in een regie van William Wyler, met in de hoofdrollen Charlton Heston en Stephen Boyd, werd bekroond met elf Oscars. De regie is nu in handen van de Russisch-Kazachse film- en reclameregisseur Timur Bekmambetov. Voor het scenario tekent John Ridley, bekend van 12 Years a slave. Bekmambetov koos voor Matera vanwege de beroemde oude grotwoningen, de Sassi, in het historische centrum van de stad. In deze setting werden al vaker films opgenomen zoals o.m. The passion of the Christ van en met Mel Gibson en Il Vangelo secondo Matteo van Pier Paolo Pasolini. Matera moet het Jeruzalem van tweeduizend jaar geleden voorstellen, de tijd van Jezus Christus. Dit zijn de scènes in het begin van de film. Voor de hoofdrollen werd een beroep gedaan op topacteurs Jack Huston (The Boardwalk Empire), Toby Kebbell(Koba uit Dawn of the Planet of the Apes) en Morgan Freeman. Veel inwoners uit de stad zijn figurant. In november 2014 werden duizend mensen uitgekozen voor de rol van Romeinse soldaat. De opnames duurden een maand, daarna werd er verder gefilmd in de Cinecittà studio s in Rome waar ook de oude film werd opgenomen. Eind februari 2016 gaat de nieuwe film in première. (lc) 12 37

15 VIAGGIARE Overview.aspx), Royal Caribbean( NCL( it.ncl.eu/promozioni/)) si trovano spesso prezzi stracciati con sconti fino al 60%, a patto di prenotare mesi prima e di evitare l'estate. I prezzi più vantaggiosi L'opzione a basso budget per antonomasia è il campeggio. Ma se preferite dormire in un letto vero, esiste una pletora di siti che setacciano tutti o quasi gli hotel della destinazione prescelta, con un'ampia gamma di filtri (posizione, tipologia di alloggio, eccetera) per individuare quello più adatto alle vostre esigenze. In linea di massima i prezzi sono vantaggiosi, e anzi spesso s incappa in offerte da acquolina in bocca che consentono di concedersi alberghi di fascia superiore o b&b di classe alla stessa cifra di un due stelle in zona stazione. Da consultare anche... Hotels.com e Booking.com. In alternativa: Venere, Trivago, ancora Expedia ed edreams; vendono anche pacchetti viaggio a tariffe concorrenziali, così come Lastminute.com. Per gli ostelli provate hostels.com, per i bed&breakfast bbplanet, bed-and-breakast.it, il quasi omonimo bedandbreakfast.it. E fate sempre un giretto su Tripadvisor per leggere i commenti sulla sistemazione che state per prenotare. Per una soluzione ancora più elastica, tira molto airbnb, che rastrella il mondo a caccia di letti di qualunque tipo (di solito stanze o appartamenti). Per l'affitto di case vacanza consigliamo Homelidays, utile specialmente se siete con la famiglia o un gruppo di amici. STORIA Onder onze rubriek storia brengen we in 4 afleveringen het artikel van Angelo Nataloni PENELOPE VA ALLA GUERRA: (1) OVVERO LA PARTECIPAZIONE DELLE DONNE ALLA GRANDE GUERRA di Angelo Nataloni Fig. 1 Antica rappresentazione di Penelope simbolo della donna che resta a casa in attesa Tra il maggio 1915 e il novembre 1918, milioni di uomini in armi vissero, combatterono e morirono nelle trincee della Grande Guerra. Ma non fu l unico esercito impegnato. Un altro più silente combatté una guerra diversa, sicuramente meno cruente, Per finire... In genere, più si setacciano gli hotel a ridosso della data di arrivo, più si trovano offerte vantaggiose (cercano di smerciare le stanze vuote), ma occhio: per mete con scarsa dotazione di sistemazioni, o per quelle prese d'assalto dalle folle 365 giorni l'anno, meglio muoversi con un po' di anticipo anche a costo di rimetterci qualche euro. ma ugualmente faticosa e logorante in quel grande campo di battaglia che fu il fronte interno: l esercito delle donne. La famosa Penelope di Ulisse rimase a casa mentre il marito guerreggiava a Troia (Fig. 1). Le moderne Penelopi saranno invece chiamate ad un esperienza differente e spesso più tragica. Ma com era la donna di inizio novecento? Per definirla sinteticamente decido di usare l acronimo K.K.K. che non sta per Ku Klux Klan, ma per un meno aggressivo Küche, Kinder, Kirche ovvero Cucina, bambini, chiesa, così come comunemente si diceva in Germania di quei tempi. Nel 1915 anche donna italiana vive nei limiti imposti dalla regola perfettamente sintetizzata dal detto 36 13

16 STORIA tedesco. La società patriarcale (il dominio assoluto del maschio) resiste con tenacia ai mutamenti dei rapporti sociali ed umani non soltanto nel mondo contadino, ma anche nella germogliante società industriale. Sebbene il mondo corra l'apartheid femminile continua. Sono ai margini della società non potendo ancora esprimere la loro opinione quando ci sono le consultazioni elettorali. Nel 1912 Giovanni Giolitti è riuscito a imporre il suffragio universale, ma dalla legge ha escluso le donne. Possono votare soltanto gli uomini dai trent'anni in su, anche se analfabeti. Ma che sia chiaro, Giolitti non è contro le donne, esprime semplicemente l'atteggiamento del Paese e dice: Una donna, pur se diplomata o laureata, non può capire le cose della politica". Persino Filippo Turati, apostolo del socialismo, tentenna nel 1910,quando l'adolescente movimento femminista spinge il partito a sostenere il riconoscimento del diritto di voto a tutto il popolo italiano donne comprese: ha dei dubbi e scrive: "temo che l'irrompere nell'arengo politico delle masse proletarie femminili dalla coscienza politica e di classe ancora così pigra possa portare a un peggioramento della situazione e ad un arresto di sviluppo nell'evoluzione democratica e sociale. Il 900 ci mette molto a spuntare. Lo fa il 28 giugno 1914 quando tre pistolettate dell irredentista Gavrilo Princip uccidono in un solo giorno l Arciduca ereditario d Austria, sua moglie e l Ottocento. In pochi mese prima l Europa e poi il mondo sprofondano nella guerra più grande che si sia mai vista. Ma come sappiamo l Italia, per un anno, resta alla finestra. Nel frattempo Interventisti e Neutralisti si scontrano sempre più ferocemente. E anche le donne si dividono. Quelle dell'alta borghesia sono entusiaste della guerra: primo perché la loro classe vede nell'esito del conflitto forti vantaggi economici derivanti dall'apertura di nuovi mercati; secondo perché, nella maggioranza dei casi, i loro mariti alla guerra, quella vera, non ci andranno in quanto tecnici, dirigenti, industriali, nobili, politici o alti ufficiali. Viceversa le donne dei ceti inferiori, casalinghe mogli di operai, contadine, mondine sono assolutamente restie all ipotesi di un conflitto perché sono donne normali, equilibrate, rese adulte dalla lotta quotidiana per sopravvivere in una realtà fatta di cibo scarso, di case umide e miserabili, di lavoro sfiancante. Sanno che la guerra non è come dicono i futuristi "la grande festa della giovinezza, della virilità, dell'energia fisica, il bagno di sangue che rigenera la stirpe", ma soltanto un orrido macello che si lascia dietro croci, mutilati e storpi abbandonati alla pietà pubblica, orfani, vedove e miseria che si somma alla precedente. Quando cominciano a tuonare i cannoni gli uomini partono per il fronte e centinaia di migliaia di donne restano a casa con nidiate di figli. Ma la macchina VIAGGIARE contare che viaggiare in treno è più comodo e in 7 ore si va da stazione a stazione dritti in centro città. Rimanendo alle principali destinazioni in Italia, non si può più fare grosso affidamento su regionali e Inter- City, ormai specie in via di estinzione. I nuovi re della foresta sono le Frecce di Trenitalia e gli Italo, che ti portano da Roma a Milano in 3 ore o poco più. Velocissimi, ma non sono certo regalati, a meno di prenotare con largo anticipo: i prezzi allora si fanno assai appetitosi, come i 35 euro di Italo per la tratta MI-RO. Entrambi i siti inoltre propongono offerte particolari, ad esempio la formula A/R weekend di Trenitalia. In quanto ai traghetti... Per i traghetti nel Mediterraneo le indicazioni sono bene o male le stesse valide per gli aerei, sebbene qui viga la regola 'chi prima arriva meglio alloggia': prima sbrigate la pratica del biglietto, meglio è. Opodo, edreams e Lastminute.com hanno una sezione apposita (Expedia no); ci sono anche Traghetti.com, Traghetti.it e Traghettionline.com. Su questi siti potete trovare anche promozioni e offerte. Come sempre fate il raffronto con il sito ufficiale delle compagnia di navigazione, un accorgimento che, a parità di tariffe, vi fa risparmiare i diritti di prenotazione. Le principali che coprono i collegamenti con la Sardegna e le altre isole italiane, il Nordafrica, la Spagna, la Croazia e la Grecia sono Tirrenia, Moby, Grandi Navi Veloci, Corsica Ferries, Snav, Grimaldi Lines, Minoan Lines. VACANZE FAI DA TE Siete alla ricerca di una crociera? Se siete invece in cerca di una crociera, sui siti delle principali agenzie di viaggio online (sempre quelle: edreams e soci) e sulle pagine delle compagnie (come Costa Crociere( offerte-vacanze-crociere/economiche-tasse-incluse. html), MSC(

17 VIAGGIARE questione di ricalcolo delle tariffe in base ad arcani algoritmi. Ricordate che le singole tratte costano in proporzione molto di più del viaggio andata-ritorno. Le compagnie low cost sono appunto la prima opzione per risparmiare; attenzione però alle commissioni sulla carta di credito, alle tasse e ad altre spese extra aggiunte all'ultimo passaggio, giusto prima di concludere l'acquisto. Ryan Air e Easyjet dominano la scena, ma ci sono anche Blu Express, Air One, Volotea, Vueling, eccetera. Non escludete a priori nemmeno le compagnie più 'chic' (tipo British Airways, Lufthansa e pure Alitalia), che spesso praticano prezzi ribassati e propongono interessanti pacchetti volo più albergo. Fate sempre un raffronto Alcuni siti svolgono per voi una ricerca comparata selezionando tra le varie offerte disponibili, come per esempio le agenzie di viaggio online edreams, Expedia, Opodo. Molto comodi, senza dubbio, ma non fermatevi qui e fatesempreunraffronto con le pagine delle compagnie aeree: potreste trovare qualche bella sorpresa. E di solito noi preferiamo, a parità di prezzo, acquistare direttamentesuisitiufficiali, senza intermediari, per evitare possibili disavventure con i servizi clienti. Un'avvertenza: alcune compagnie caricano sulla carta di credito il doppio del prezzo del volo, senza preavviso, come sgradevole metodo di conferma della solvibilità (ci è successo con Alitalia). I soldi extra non vengono effettivamente addebitati, ma risultano comunque 'spesi' sulla carta; sono depennati dopo qualche settimana, ma lo scherzetto potrebbe rovinarvi la vacanza se avete una disponibilità economica limitata. Con una carta prepagata il problema non si pone. E perché no un viaggio in treno? Nei tempi antichi i giovani poveri e belli attraversavano l'europa in treno con l'interrail. Anche per i viaggi singoli verso mete estere il treno può rivelarsi un'ottima soluzione. Un esempio: avendo un buon margine per prenotare, sul sito Voyages-sncf.com si trovano biglietti Milano-Parigi a 45 euro a tratta, in seconda classe o a volte anche in prima. Può sembrare che in aereo si spenda meno, ma tenete presente che al prezzo del volo bisogna aggiungere i mezzi da/ per l'aeroporto, che fanno impennare il totale. Senza STORIA produttiva del Paese ha bisogno. I posti di molti contadini ed operai lasciati vuoti devono essere coperti da chi è resta e non sarà mai chiamato al fronte: le donne. Ed allora di colpo reggimenti di donne, lasciata la cucina, vanno a lavorare. Un momento molto importante per la storia sociale del nostro Paese: da "angelo del focolare domestico" a membro attivo dell'economia e della società produttiva. E proprio le piccole donne del popolo che rifiutavano la guerra, abituate però fin da sempre a lottare, si buttano con coraggio a risolvere le enormi difficoltà che la guerra crea sul fronte interno, vale a dire nei campi, nelle fabbriche, nel settore dei servizi. Migliaia e migliaia di donne diventano campanare, tassiste, cancelliere di tribunale, telegrafiste, cantoniere, barbieri, postine, boscaiole, impiegate amministrative, direttrici d'orchestra, tranviere e tanto altro ancora. Senza contare le occupazioni tradizionali nelle scuole o negli ospedali nonché il superlavoro domestico che sempre si accompagna a tutte le altre attività. Durante la guerra, in Italia, così come negli altri paesi belligeranti, le donne sostituiranno gli uomini in ogni settore della produzione e dell'economia: alla fine della guerra, nel novembre del 1918, il 75% della produzione italiana sarà in mani femminili. Tuttavia, a parità di lavoro, le donne italiane, diversamente da quelle inglesi, francesi o tedesche, continueranno ad essere pagate meno degli uomini e ad essere guardate con sospetto e ostilità per aver invaso campi tradizionalmente maschili. Con lo scoppiare delle ostilità molte femministe che inizialmente non avevano appoggiato l entrata in guerra cominciano invece ad impegnarsi in attività di supporto al conflitto. L orgoglio e la soddisfazione che provano nel sentirsi per la prima volta socialmente utili e soprattutto la consapevolezza che la guerra possa rivelarsi un opportunità, fanno loro dimenticare i primi istinti neutralisti. Alcune donne appartenenti ai movimenti femministi si spingeranno oltre, supportando apertamente il conflitto con attività di informazione politica, propaganda e iniziative patriottiche fino addirittura a chiedere al governo di rendere obbligatoria la mobilitazione sul fronte interno per le donne dai 14 ai 48 anni che ricevette però un netta riposta negativa. Ma questa è un altra storia, semmai parallela, ma fuori argomento, almeno rispetto a quelli affrontati da quest articolo; anche se un accenno era dovuto. La Grande Guerra allora può anche essere letta come una piccola, grande storia di donne. Una storia di contraddizioni e ambiguità, una storia variegata di contadine, di operaie, di impiegate, ma anche di prostitute, di manovalanza al fronte in prima linea o di crocerossine. Un elenco questo redatto con il semplice criterio di avvicinamento al fronte. Una storia di 34 15

18 STORIA emancipazione femminile che non si esaurirà nel 18. Per meglio comprendere però queste tante storie che cambieranno profondamente la dimensione della donna, vale la pena entrare un po più nel dettaglio di ognuna di esse, magari con qualche numero esemplificativo a supporto. Segue VIAGGIARE Vacanze fai da te. Come risparmiare con internet. una panoramica di consigli e accorgimenti per confezionare la vostra vacanza, dagli spostamenti all'alloggio, senza massacrare il conto in banca Se siete tipi da villaggio vacanze o da viaggio organizzato, vi basta andare in agenzia e la settimana a Sharm è sistemata. Chi ama il fai da te, invece, e ha a disposizione un budget limitato, può contare su un alleato magico al limite del sovrannaturale: Internet. Banale? Certo che sì, a patto però di sapere come muoversi. Avete le ferie, ovvio. Se però vi è concesso un margine decisionale e riuscite a evitare luglio e agosto, il vostro portafoglio ringrazierà sentitamente. Non serve nemmeno dirlo, che in alta stagione i prezzi subiscono un'impennata da brivido rispetto agli altri mesi dell'anno. Idem per le vacanze comandate: Natale, Pasqua e i vari ponti si attaccano come sanguisughe ai vostri risparmi. Per l'acquisto dei biglietti, sia che si tratti di un viaggio lungo o solo di una toccata mordi e fuggi, l'ideale sarebbe puntare sui giorni infrasettimanali, da lunedì a venerdì (meglio ancora martedì-giovedì); nel weekend i costi aumentano, fosse anche solo per dispetto. Non scordate che nell'altro emisfero le stagioni sono invertite e così pure l'afflusso di turisti: per esempio, in Argentina a dicembre e gennaio siamo nel cuore dell'estate, e dovete aspettarvi una densità di viaggiatori assai maggiore che negli altri mesi dell'anno. Fate bene i calcoli: novembre o febbraio potrebbero rivelarsi soluzioni vincenti, se sognate di andare da quelle parti. La combinazione Internet compagnie low cost ha rimpicciolito il mondo come una decina di anni fa non ci saremmo nemmeno immaginati: volare a Londra per andare a vedere l'arsenal o un concerto degli Snow Patrol a volte costa meno di un Milano-Bologna in treno. Con pazienza e un pizzico di abilità nel destreggiarsi tra i siti delle compagnie e le agenzie di viaggio online, si possono strappare tariffe onestissime. E magari si riesce pure a volare decentemente (Easyjet è ok, Lufthansa è meglio). Evitare di prenotare a pochi giorni della partenza In generale meglio evitare di cercare un volo a pochi giorni dalla partenza; prenotare con anticipo eccessivo però non è garanzia automatica di trovare le tariffe migliori. Indicativamente, un buon margine è sulle tre/quattrosettimane. Una curiosità da non prendere come oro colato: pare che i giorni migliori per prenotare siano il martedì e il mercoledì, per una 16 33

19 VIAGGIARE Goedkoop en trendy hotel in Venetië? Het kan. Een hotelkamer met eigen badkamer op vijf minuten varen van het San Marcoplein in Venetië en dat voor een prijs vanaf 22,50 euro per persoon? Dat is wat het Generator biedt. Waar? Venetië in Italië. Waarom? Carnaval van 31 januari tot 17 februari 2015, maar het feest kent zijn hoogtepunt vanaf 7 februari, in het bijzonder de laatste dagen. Het extravagante carnavalsfeest bestaat al sinds 1296 en staat bekend om de maskers en prachtige kostuums. De maskers waren oorspronkelijk bedoeld om anonimiteit tijdens het wilde feest te garanderen. Nu zijn de maskers hét handelsmerk van Venetië. Wat valt er te beleven? Talloze optochten, gemaskerde bals, concerten en optredens van straatartiesten en een grote finale met een knallend vuurwerk boven het San Marcoplein. Hotel Generator Hostel: een hotelkamer met eigen badkamer op vijf minuten varen van het San Marcoplein in Venetië en dat voor een prijs vanaf 22,50 euro per persoon? Dat is wat het Generator biedt. Het kan zelfs nog goedkoper wanneer u genoegen neemt met een bed in een slaapzaal, eventueel eentje enkel voor vrouwen, met gedeelde badkamer. Dan betaalt u slechts 16 euro. De missie van de Generator (er zijn er 9 in 8 Europese steden) is het opnieuw tot leven brengen van oude gebouwen. Daar zijn ze met de Generator op het eilandje Giudecca, tegenover het San Marcoplein, uitstekend in geslaagd. Een 19e-eeuws graanwarenhuis werd met behoud van authentieke elementen zoals de bakstenen muur, houten balken en vloeren, omgevormd tot een hip, eclectisch en knus hotel. Het resultaat is een ratjetoe van oud en nieuw, modern en klassiek: op antieke vloerkleden staan moderne poefs met trendy prints en tussen barokke stoelen voor een open haard in renaissancestijl staan een biljarttafel en barkrukken. Maar het is een warme ambiance waar iedereen, jong en oud, zich thuis zal voelen. Niet alleen de kamers, ook het ontbijt (4,50 euro), dineren (zoals pasta met pesto voor 6 euro) en drankjes (espresso voor 1 euro en een cocktail voor 5 euro) zijn spotgoedkoop. Houd ook de Hotdeals op de website in de gaten voor nog extra kortingen. Nuttige links : Het carnaval Toeristische Dienst van Venetië Adres : Generator Venetië, Fondamenta Zitelle 86, Venetië, tel: html?utm_source=newsletter-05/01/2015&utm_medium= &utm_ campaign=newsletter-rnbwkreis 32 STORIA I 3 giorni della merla De 3 dagen van het wijfje merel, een oud Italiaans sprookje De 3 dagen van het wijfje van de merel zijn volgens de traditie de laatste 3 dagen van januari, 29, 30, 31 ofwel de 2 laatste dagen van januari en de eerste dag van februari. Traditiegetrouw zouden ze de 3 koudste dagen van het jaar moeten zijn. Er zijn 2 versies van de legende over de dagen van het wijfje merel. Eerste versie: "Once upon a time" was er in Milaan een zeer strenge winter. De sneeuw viel met pakken en overdekte de hele stad, de straten en de parken. Onder de goot van een gebouw bij Porta Nuova, een van de antieke poorten van de stad, hing het nest van een merelgezin, die in die tijd sneeuwwitte pluimen hadden. Er was mama merel, papa merel en 3 kleine mereltjes die na de zomer werden geboren. Zij hadden het koud en waren hongerig. Het was moeilijk om enkele broodkruimels te vinden, want de weinige kruimels die uit de tafels van de mensen naar de grond vielen werden onmiddellijk door de vallende sneeuw bedekt. Na enkele dagen nam papa merel een beslissing en zei tegen zijn vrouw: "Hier is er niets om te eten, als het zo verder gaat zullen we allemaal van honger en kou sterven. Ik heb een idee, ik zal jou helpen ons nest tot op het dak van het gebouw te verhuizen, naast die schouwpijp, zo zullen jullie het niet koud hebben terwijl ik eten ga zoeken. Ik ga nu zoeken waar er nog geen sneeuw ligt". Zo gebeurde het. Het nest werd naast de schouwpijp gezet en papa merel vloog weg. Mama merel en de mereltjes bleven in het nest zitten en konden zich onder elkaar verwarmen ook dankzij de rook die uit de schouw kwam. 17

20 STORIA 3 dagen later kwam papa merel terug en kon zijn gezin bijna niet herkennen! De zwarte rook die uit de schouwpijp kwam had al de pluimen van de vogeltjes zwart gekleurd! Gelukkig werd na die dag de winter minder streng en de merels konden voldoende voedsel vinden om tot de lente te overleven. Maar vanaf die dag worden alle merels met zwarte pluimen geboren en, ter herinnering aan dat gezinnetje witte merels die zwart waren geworden, worden de laatste 3 dagen van januari "de 3 dagen van het wijfje merel" genoemd. Tweede versie: Een wijfje merel met prachtige witte pluimen werd altijd door januari gepest. Het was net of deze maand niets anders deed dan afwachten tot zij uit haar nest zou komen om voedsel te zoeken, om dan kou en ijs te ontketenen. Doodmoe van die achtervolging, stapelde de vogel op een keer proviand genoeg op voor een hele maand en sloot zich op in haar nest. Daar bleef ze, verscholen, voor de hele maand januari, die toen maar 28 dagen duurde. Op de laatste dag van de maand kwam het wijfje merel, die dacht de stoute januari te hebben belazerd, uit haar nest en begon te zingen om hem te pesten. Januari was woedend en vroeg februari om 3 dagen te mogen lenen. Hij kreeg ze en hij ontketende sneeuwstormen, wind, ijs en regen. Maar het wijfje merel verstopte zich in een schouwpijp in afwachting dat de stormen zouden voorbijgaan. Na de 5 dagen toen de storm over was kwam de vogel uit de schouwpijp maar, door het roet, waren al haar pluimen zwart geworden. Zodoende bleef zij voorgoed zwart en sindsdien worden alle merels zwart geboren. Zoals in alle legendes bestaat er hier ook een bodem van waarheid: in de Romeinse kalender bestond januari net uit 29 dagen. Altijd volgens de legende : indien de dagen van de merel koud zijn zal de lente mild zijn; zijn ze warm dan zal de lente op zich laten wachten. Achille Ziccardi (met dank aan Internet...) VIAGGIARE en is versierd met vele fresco s van Mantegna. Spijtig genoeg zijn niet alle ruimtes te bezichtigen: een hoognodige restauratie is aan de gang na de zware aardbeving van Er zijn ook 15 tuinen te bewonderen, verbonden door vele cortili. Het Palazzo Ducale is heden ten dage ingericht als museum, een groot complex waaraan zowat 500 jaar gewerkt werd (van de 13de tot de 18de eeuw). Een paleis, zo groot als een stad m²! Op de Piazza delle Erbe is het aangenaam toeven onder de arcades, meestal ingenomen door restaurants en bars. Men kan er het dertiende-eeuwse Palazzo del Podestà, het Palazzo della Ragione (twaalfde-eeuws) en de romaanse Rotonda di San Lorenzo uit de elfde eeuw, gewild door Matilde di Canossa, bewonderen. De Torre dell Orologio is van Het Palazzo Te ( ) nu Museo Civico - Galleria d Arte Moderna, ligt iets minder centraal. Het is een viervleugelig complex met een vierkante binnenhof. De gevels aan de buitenzijde zijn opmerkelijk strak gehouden. Het interieur van het paleis is echter rijkelijk gedecoreerd, vooral met mythologische taferelen. Mantova is te situeren in één van de vruchtbaarste regio s van de pianura Padana. Het is, ondanks de hoge historische waarde, toch een vrij rustige stad, zonder busladingen toeristen en de daarbij behorende menu turistico. De fiets is ook hier, zoals in vele vlakke Italiaanse steden, aan een stevige opmars bezig. Grote delen van de stad zijn trouwens autoluw en dat helpt natuurlijk Het is een prettige stad in Lombardije, op mensenmaat ( inwoners!), waar men heerlijk kan eten! Een juweeltje om te ontdekken! Op de officiële site van de toeristische dienst zijn wandelingen en uitstappen volgens een bepaald thema terug te vinden, zoals o.a. de stad van Virgilio, de stad van Rigoletto, de bouwwerken van de Mantegna familie, de historische bezienswaardigheden, enz. Voor de liefhebbers van de Italiaanse meren: Peschiera (Gardameer) is nog geen 60 km. ver! Kris Werts 18 31