Centrale examens in 2009 voor vwo, havo, vmbo en vavo (Maartmededeling)

Transcriptie

1 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Voorgezet onderwijs Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Informatie CFI/ICO vo bve Centrale examens in 2009 voor vwo, havo, vmbo en vavo Bestemd voor scholen voor voortgezet onderwijs; instellingen voor beroepsonderwijs en educatie; de staatsexamencommissie. inwerkingtreding n.v.t. Geldigheidsduur n.v.t. Juridische grondslag n.v.t. Officiële publicatie n.v.t. Relatie tot eerdere publicaties hangt samen met de Septembermededeling van 23 september 2008 met kenmerk CEVO / 23

2 Algemeen Deze mededeling gaat over de centrale examens in vwo, havo en vmbo in Voor deze examens is ook van belang de publicatie CEVO , van 23 september 2008, gepubliceerd op van CFI, Agentschap van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, verder aangeduid als: Septembermededeling. De voorzitter van de CEVO, drs. H.W. Laan Inhoud 1. Speciale aandachtspunten 1.0 Maartmededeling en Examenblad.nl 1.1 Aanlevering schoolexamencijfers en examenresultaten aan de IB-Groep 1.2 Rooster 1.3 Computerexamens 1.4 Bekendmaking correctievoorschriften 1.5 Aanwijzing gecommitteerde en tweede correctie 1.6 Uitslagbepaling havo/vwo 1.7 Beroepsgerichte examens vmbo 1.8 Protocollen VO-Raad 1.9 Grootschrift/spraaksynthese en geheimhouding 1.10 Spelling in het centraal examen 1.11 Hulpmiddelen adressen 2. Tijdschema centraal examen Ontvangst examenbescheiden 3.1 Ontvangst examenopgaven 3.2 Correctievoorschriften 3.3 Materiaal van Cito 3.4 Errata CSE 4. Nadere mededelingen over examenopgaven en correctievoorschriften 4.1 Aantallen examenopgaven 2e tijdvak 4.2 Bijbestellen van examenopgaven 4.3 Uitwerkbijlagen 5. Aangewezen vakken tweede tijdvak 5.1 De aangewezen vakken 5.2 Tijd en plaats aangewezen vakken 5.3 Aanmelding aangewezen vakken 5.4 Gang van zaken aangewezen vakken 5.5 Toezending resultaten aangewezen vakken 6. De tweede correctie 2 / 23

3 7. Normering en cijferbepaling 7.1 Inzending deelscores aan Cito, 1e tijdvak (WOLF) 7.2 Inzending 2e tijdvak 7.3 Schaallengte 7.4 Onder- en bovengrenzen van N 7.5 Bekendmaking normering 7.6 Vaststelling van het c.e.-cijfer 8. Mededelingen per vak voor 2009 havo/vwo 9. Mededelingen per vak voor 2009 vmbo 9.1 Algemene vakken vmbo 9.2 Beroepsgerichte vakken vmbo 10. Contactadressen bij de examens 10.1 Helpdesk examens, CFI, ICO/VO 10.2 IB-Groep Examendiensten 10.3 IB-Groep Informatiepunt Onderwijs (IPO) 10.4 Examenlijn CEVO 10.5 Ict-examenhelpdesk 10.6 Cito 10.7 Staatsexamencommissie 10.8 Inspectie voortgezet onderwijs 1. Speciale aandachtspunten 1.0 Maartmededeling en Examenblad.nl Voor de tekst in de Maartmededeling is in de publicatie op van CFI, Agentschap van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, gestreefd naar beknoptheid. Eerder gepubliceerde opmerkingen, bijvoorbeeld in de Maartmededeling 2008 of in de laatste Septembermededeling, worden in deze Maartmededeling niet steeds herhaald. De Maartmededeling op Examenblad.nl ( is ruimer voorzien van (verwijzingen naar) informatie uit eerdere mededelingen die ook voor het examen 2009 van belang is, en soms van nadere toelichtingen die in de tekst op ontbreken. Waar in de tekst verwezen wordt naar publicaties op Examenblad.nl ( worden die publicaties in het algemeen het snelst gevonden door daar naar Maartmededeling te zoeken en door te klikken. 1.1 Aanlevering schoolexamencijfers en examenresultaten aan de IB-Groep Naar aanleiding van ervaringen bij het examen in voorgaande jaren wordt het volgende, wellicht ten overvloede, onder de aandacht van scholen gebracht: Drie werkdagen vóór de aanvang van het eerste tijdvak van het centraal examen moeten de schoolexamencijfers zijn vastgesteld en in BRON zijn ingevoerd. Wijziging achteraf is niet mogelijk. Het is daarom van groot belang dat de school een goede, zorgvuldige en verifieerbare procedure heeft voor het definitief vaststellen van de schoolexamencijfers. Het kan bij havo (bezemkandidaten) en vwo voorkomen dat een kandidaat aan het centraal examen deelneemt met een heelvak (bijvoorbeeld Frans 1,2), terwijl hij ook 3 / 23

4 met het deelvak zonder centraal examen voldoet aan alle eisen ten aanzien van studielast en invulling van het profiel. In dat geval kan, wanneer een kandidaat met het heelvak is afgewezen, ook een uitslag worden vastgesteld met het deelvak. Dit is echter alleen mogelijk indien het cijfer voor het deelvak voor aanvang van het eerste tijdvak is vastgesteld en geregistreerd. De aanlevering van schoolexamencijfers (in 2009 uiterlijk op woensdag 13 mei) moet geschieden aan de Informatie Beheer Groep, door middel van het onderwijsnummer via de beveiligde site van de IB-Groep ( De IB-Groep heeft daarvoor de scholen het stappenplan voor de gegevensuitwisseling gestuurd. De aanlevering van de examenresultaten wordt zo spoedig mogelijk, maar in ieder geval binnen 14 dagen, na de vaststelling van de definitieve uitslag door het bevoegd gezag elektronisch naar de IB-Groep gestuurd. Dit geschiedt eveneens door middel van het onderwijsnummer via de beveiligde site van de IB-Groep ( De IB- Groep informeert scholen ruim op tijd over de te volgen procedure. Bij de digitale centrale examens algemene vakken in de basisberoepsgerichte leerweg (BB) geldt: Per vak en per kandidaat moet het cijfer van het schoolexamen drie dagen voor de start van het digitaal centraal examen BB zijn doorgegeven aan BRON bij de IB- Groep. Zie activiteit nr. 21 van de Activiteitenplanning Digitale centrale examens algemene vakken BB 2009 ( 1.2 Rooster e tijdvak Rooster papieren examens algemene vakken basisberoepsgerichte leerweg Het rooster voor de papieren examens algemene vakken basisberoepsgerichte leerweg is opgenomen in de Septembermededeling. Tevens is dit toegevoegd aan het 1e tijdvak rooster in bijlage 1 bij de regeling Rooster voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2009 op Examenblad.nl Centraal examen nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase havo Dit jaar is er voor het eerst voor havo één centraal examen voor de vakken kunst (algemeen) kunst (beeldende vormgeving), kunst (muziek), kunst (drama), kunst (dans). Naast het in het rooster vermelde tijdstip 19 mei 9.00 uur is er een extra zitting op 15 mei 9.00 uur. Meer informatie over de nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase staat in de informatiebrochure die ook raadpleegbaar is in de digitale versie van deze Maartmededeling op Examenblad.nl. Russisch havo In het Rooster voor de centrale examens van de eindexamens en de staatsexamens vwo, havo en vmbo in 2009, bijlage 1, staat op 29 mei 2009 op de ochtend Russisch havo naast Fries ingeroosterd. De tijdsduur van het centraal examen Fries is 3 uur, eindtijd uur. De tijdsduur voor Russisch is 2,5 uur. Ten onrechte mist de toevoeging (11.30) 4 / 23

5 van de eindtijd Russisch in het ochtendrooster bij havo. In de bijlage bij de regeling op Examenblad.nl is deze eindtijd toegevoegd in het rooster e tijdvak Zoals ook in de Septembermededeling betreffende de centrale examens van 2009 vermeld, wordt het definitieve rooster voor het tweede tijdvak gepubliceerd in deze mededeling. In de digitale versie van deze Maartmededeling op Examenblad.nl ( kunt u door middel van doorklikken de roosters 2e tijdvak per schoolsoort (en leerweg) inzien en printen. 1.3 Computerexamens Digitale centrale examens algemene vakken BB Dit jaar neemt ongeveer 90% van de vmbo-scholen de centrale BB-examens af op de computer met het toetsprogramma ExamenTester. De gang van zaken is gedetailleerd beschreven in de Activiteitenplanning Digitale centrale examens algemene vakken BB 2009 ( / Beeldschermexamens). Frans BB Frans BB wordt ook dit jaar op de computer met het toetsprogramma Examentester geëxamineerd. Frans KB Ook dit examen wordt op de computer afgenomen met het toetsprogramma Examentester. Bij Frans KB vindt naast de eerste ook de tweede correctie op de computer plaats De gang van zaken is gedetailleerd beschreven in de Activiteitenplanning voor KB Frans ( / Beeldschermexamens). Duits KB Dit jaar neemt ongeveer 50% van de vmbo-scholen het examen Duits KB af op de computer met het toetsprogramma ExamenTester. De tweede correctie vindt bij de computerexamens voor Duits KB ook op papier plaats. De gang van zaken is gedetailleerd beschreven in de Activiteitenplanning voor Duits KB digitaal ( / Beeldschermexamens). Compex Compex is voor geen enkel vak verplicht. 5 / 23

6 Centraal examen nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase havo Dit jaar is er voor het eerst voor havo één centraal examen voor de vakken kunst (algemeen) kunst (beeldende vormgeving), kunst (muziek), kunst (drama), kunst (dans). Dit examen wordt op de computer afgenomen, waarbij de antwoorden op papier worden geschreven en de correctie op papier wordt gedaan. Een klein aantal scholen neemt het examen af in het toetsprogramma ExamenTester. Muziek, dans, drama vmbo GT Deze examens worden op de computer afgenomen, waarbij de antwoorden op papier worden geschreven en de correctie op papier wordt gedaan. Een klein aantal scholen neemt het examen muziek af in het toetsprogramma ExamenTester. 1.4 Bekendmaking correctievoorschriften Net als in 2008, worden ook in 2009 de correctievoorschriften van de schriftelijke examens uitsluitend digitaal ter beschikking gesteld. Publicatie correctievoorschriften examens 2009 eerste tijdvak, op de datum van afname Ochtendzittingen: Vmbo om uur Havo/vwo om uur (ook bij examens die om uur zijn afgelopen) Middagzittingen: Vmbo om uur Havo/vwo om uur (ook bij examens die om uur zijn afgelopen De examens BB die om uur beginnen, vallen onder de middagzittingen Publicatie correctievoorschriften examens 2009 tweede tijdvak Ochtendzittingen: Vmbo en havo/vwo vanaf uur Middagzittingen: Vmbo om uur, havo/vwo om uur De correctievoorschriften van de examens die als aangewezen vak worden afgenomen onder verantwoordelijkheid van de staatsexamencommissie, worden niet gepubliceerd. NB 1, CKV2 Het correctievoorschrift CKV2 vwo wordt aan de deelnemende scholen op papier verzonden met de opgaven. NB2, nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase havo De examens en correctievoorschriften van de zittingen van het centraal examen in de kunstvakken (kunst (algemeen), kunst (beeldende vormgeving), kunst (muziek), kunst 6 / 23

7 (drama), kunst (dans)) in de vernieuwde tweede fase havo (15 mei en 19 mei) worden gepubliceerd op 19 mei om uur (na afloop van eventuele door middel van quarantaine uitgestelde zitting op de middag). NB 3, papieren examens algemene vakken BB De correctievoorschriften van de papieren examens algemene vakken BB worden de deelnemende scholen op het opgegeven adres toegezonden (zie 1.12). Omdat deze correctievoorschriften niet onmiddellijk na het afnamemoment worden gepubliceerd, is de corrector die snel aan de slag wil, van de zending per afhankelijk. 1.5 Aanwijzingsprocedure gecommitteerde en tweede correctie I.5.1 Aanwijzingsprocedure gecommitteerde Voortvloeiende uit de wijzigingen op het Eindexamenbesluit kan het bevoegd gezag zelf de gecommitteerde(n) aanwijzen. De Informatie Beheer Groep blijft verantwoordelijk voor de koppeling van de scholen ten behoeve van de tweede correctie van het examenwerk en zal de scholen daarover informeren per brief. Deze brief (per schoolsoort/leerweg) wordt in week 13 (23 t/m 27 maart 2009) verzonden. Vervolgens wijst het bevoegd gezag volgens artikel 36 van het Eindexamenbesluit, op basis van de door de Informatie Beheer Groep verstrekte informatie, de gecommitteerde(n) aan. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen waarvoor zij de tweede correctie verrichten. I.5.2 Voorschriften tweede correctie Tevens is het Eindexamenbesluit aangepast ter vergroting van de kwaliteit van de tweede correctie, waarbij de rol van het bevoegd gezag versterkt is. Aanvullingen op de correctievoorschriften behelzen: de tweede corrector voegt een door hem opgestelde en ondertekende verklaring omtrent de verrichte correctie bij het gecorrigeerde werk; deze verklaring wordt mede ondertekend door zijn bevoegd gezag; aanpassing van de procedure die moet worden gevolgd als de eerste en tweede corrector niet tot overeenstemming kunnen komen bij het vaststellen van de score (Eindexamenbesluit artikel 42). Overeind blijft het principe dat eerste en tweede corrector overeen kunnen komen de scores, zoals door beiden vastgesteld, te middelen. Zie ook 1.8 protocollen. 1.6 Uitslagbepaling havo/vwo In 2009 wordt voor het eerst voor havo het centraal examen volgens de vernieuwde tweede fase afgenomen. Daarbij geldt de uitslagbepaling als opgenomen in het huidige Eindexamenbesluit, zoals dat is aangepast ten behoeve van de vernieuwde tweede fase. Bij het eindexamen in 2009 voor bezemkandidaten havo en alle vwo kandidaten (profielen volgens het oude programma) geldt de oude uitslagbepaling zoals tot 31 juli 2007 in het 7 / 23

8 Eindexamenbesluit was opgenomen. Zie ook: Examenblad.nl>2009>algemeen>eindexamenbesluit). Op Examenblad is een onderwerp opgenomen over de uitslagbepaling bij het eindexamen, waarin de nieuwe en oude uitslagbepaling worden behandeld. Dit onderwerp is ook bereikbaar op deze plaats in de digitale versie van de Maartmededeling. 1.7 Beroepsgerichte examens vmbo Cspe s en normering In het correctievoorschrift bij een cspe is een voorlopige omzettingstabel van score naar cijfer opgenomen. In 2009 wordt net als in 2008 en 2007 voorlopig uitgegaan van N = 0,0. Naast de in het correctievoorschrift gepresenteerde omzettingstabel biedt Cito de mogelijkheid om op te bekijken welk effect een andere N-term zou hebben op de omzetting van score naar cijfer. Hierbij kunt u zelf een N-term invoeren. Alleen met behulp van de definitieve N-term kan een score worden omgezet in een c.e.-cijfer. Aan de omzettingstabellen die u met behulp van het instrument op samenstelt kunnen derhalve geen rechten worden ontleend. De definitieve normeringstermen voor de examens in de beroepsgerichte programma s zijn op woensdag 10 juni 2009 om uur bekend. Het cijfer voor deze examens kan niet eerder aan kandidaten worden meegedeeld Aandachtspunten bij de cspe s Aandachtspunten: bij de afname van het cspe met betrekking tot geheimhouding van de opgaven bij herkansing van het cspe zijn opgenomen in de digitale versie van de meest recente Septembermededeling op Examenblad.nl ( Minitoetsen cspe's De digitale minitoetsen bij de cspe's worden in 2009 afgenomen met MiniTester Het programma voor digitale minitoetsen dat in 2008 is gebruikt, is niet meer bruikbaar. 2. Voor het oefenen met digitale minitoetsen kunnen leerlingen gebruik maken van voorbeeldminitoetsen (uit de cspe's van 2008) op de cd-rom bij de eerste zending cspe's vanuit Cito. Deze eerste zending is op 26 januari aan de scholen gestuurd t.a.v. de examensecretaris. Als u uw leerlingen met papieren minitoetsen uit voorgaande jaren wilt laten oefenen vindt u daarvan PDF's op 3. MiniTester 2.7 kan niet op een stand-alone PC geïnstalleerd worden. Indien uw school in 2009 nog gebruik wil maken van papieren minitoetsen, dient u PDF bestanden te printen van de cd-rom die u medio maart van Cito ontvangt. Papieren 8 / 23

9 minitoetsen maken derhalve geen deel uit van de zending praktische examens in leerlingenaantallen vanuit de IB-Groep. Voor vakspecifieke informatie zie Protocollen VO-Raad Door de VO-Raad zijn protocollen vastgesteld, die deels ook betrekking kunnen hebben op de handelwijze van scholen bij het centraal examen, zoals bijvoorbeeld de tweede correctie, waarin opgenomen een voorbeeld voor een verklaring (zie 1.5 van deze Maartmededeling). De bedoeling van deze protocollen is zorgdragen voor adequate vastlegging op schoolniveau van zaken die niet centraal zijn geregeld. Het gebruik van protocollen is niet verplicht, maar wordt van harte aanbevolen. Zie In de correctievoorschriften geeft de CEVO aan dat de regelgeving geen voorschriften bevat over het vermelden van punten en onvolkomenheden op het werk. In de protocollen van de VO-Raad worden op dit punt wel keuzes gemaakt. Scholen en docenten vragen zich af of de protocollen niet in strijd zijn met de CEVOregels. Dat zijn zij zeker niet. De CEVO geeft aan dat er vanuit de overheid geen regels zijn. Binnen de ruimte die dat biedt, maakt de VO-raad, als handreiking aan de scholen, een keuze die voor de scholen geen voorschrift is. 1.9 Grootschrift/spraaksynthese en geheimhouding Richtlijnen voor hanteren van de envelop met op CD-ROM een PDF-bestand van het examen en aanwijzing voor scholen die als audio een Daisy-CD hebben besteld, vindt u in de toelichting die is opgenomen in de digitale versie van de maartmededeling op Examenblad.nl ( Spelling in het centraal examen Spelling wordt beoordeeld bij alle centrale examens Nederlands en bij Engels GL/TL. Naar aanleiding van vragen hierover: a. Bij Nederlands geldt in 2009 alleen de officiële spelling van b. Bij gebruik van de computer als schrijfgereedschap hoeft de spellingcontrole niet te worden uitgeschakeld (NB: een digitaal woordenboek is niet toegestaan). c. De eisen ten aanzien van spelling gelden onverkort voor kandidaten met een leesbeperking (dyslexie). De school kan wel overwegen de kandidaat bij het examen een computer met spellingscontrole ter beschikking te stellen: dat is een toegestaan hulpmiddel. Bij sommige ernstige leesbeperkingen en/of combinatie met een motorische beperking is het toetsenbord van de computer als invoermiddel niet bruikbaar. Indien de school een kandidaat heeft waarvoor dat geldt, kan de school contact opnemen met de inspectie. 9 / 23

10 1.11 Hulpmiddelen BINAS en Biodata kleurenblinde kandidaten De toegestane edities van BINAS (vmbo, havo en vwo) en Biodata (havo en vwo) bevatten afbeeldingen in kleur. Voor kleurenblinde kandidaten kan het soms lastig of onmogelijk zijn om uit de kleurenafbeeldingen de gewenste informatie te halen. Daartoe geldt de volgende regel. Als een kandidaat de kleuren niet kan onderscheiden, dan kan een toezichthouder behulpzaam zijn. Deze kan het volgende doen: de kandidaat noemt een kleur, waarop de kandidaat aanwijst welke delen van de figuur de door de kandidaat genoemde kleur hebben. Of de kandidaat wijst een gebied/lijn aan waarvan hij de kleur wil weten, de toezichthouder noemt de kleur. Deze methode wordt standaard zo toegepast bij aardrijkskunde (havo en vwo), met rijk en functioneel kleurgebruik in de atlas. Bij aardrijkskunde voegt de inspectie de aanwijzing toe dat het aanbeveling verdient om de kandidaat afzonderlijk te plaatsen en daarmee hinder voor andere kandidaten te voorkomen. Bij BINAS en Biodata blijken kleurproblemen vrij zeldzaam te zijn, bij veel afbeeldingen is het voldoende dat de kandidaat verschillen ziet en hoeft hij niet kleuren te herkennen. Bovendien weet de kandidaat door het intensieve gebruik van BINAS en Biodata bij de voorbereiding op het examen of en in welke mate hij dit probleem redelijkerwijze kan verwachten. Het apart plaatsen van de kandidaten is vanwege de geringe kans/omvang niet nodig Woordenboek gebruik De Inspectie heeft geconstateerd dat scholen vragen hebben over wat ten aanzien van woordenboek gebruik mogelijk en toegestaan is. Deze informatie is opgenomen in de Regeling Hulpmiddelen 2009 te raadplegen op Examenblad.nl adressen In de examenperiode wordt gebruik gemaakt van om de scholen steeds zo snel mogelijk te kunnen informeren. Ook worden diverse examenstukken dit jaar niet op papier maar per toegestuurd. Deze berichten worden gestuurd naar het officiële adres dat de school aan de IBgroep heeft doorgegeven. De informatie is bedoeld voor de examensecretaris en de betrokken docenten. Zie voor een nadere toelichting NB 1, papieren examens algemene vakken BB De correctievoorschriften van de papieren examens algemene vakken BB worden de deelnemende scholen op het opgegeven adres toegezonden (zie 1.12). Omdat deze 10 / 23

11 correctievoorschriften niet onmiddellijk na het afnamemoment worden gepubliceerd, is de corrector die snel aan de slag wil, van de zending per afhankelijk. N.B. 2, aflevering examenopgaven De berichten ontvangst examenopgaven worden vanaf dit jaar ook naar bovenvermelde adressen verzonden (zie 3.1) 2. Tijdschema centraal examen 2009 Het tijdschema van werkzaamheden is gepubliceerd in de Septembermededeling over de centrale examens In de digitale versie van de Maartmededeling op Examenblad.nl ( is het tijdschema door doorklikken te raadplegen. Herkansen cspe GL In het Tijdschema van werkzaamheden in de Septembermededeling is bij 10 juni vermeld ''start tweede tijdvak cspe BB, KB en GL''. Voor het cspe GL is dat niet juist. De herkansing van het cspe GL kan beginnen op 17 juni. De herkansing van het cspe GL kan immers pas plaatsvinden als de uitslag bekend is. Dit omdat, anders dan bij BB en KB, er geen afzonderlijke herkansingsregeling is voor het beroepsgerichte vak. 3. Ontvangst examenbescheiden 3.1 Ontvangst examenopgaven U ontvangt op het opgegeven adres (zie 1.12) ± half april voor het 1e tijdvak en eind mei voor het 2e tijdvak, bericht op welk van onderstaande dagen u de opgaven ontvangt: 1e tijdvak: 6, 7, of 8 mei. 2e tijdvak: 8, 9, of 10 juni. Brinks Waardetransport levert de examenpakketten af tussen 8.30 uur en uur. Bij ontvangst van de pakketten moet een afleverdocument worden getekend. Op dit document staat een referentienummer. Dit referentienummer moet worden gebruikt bij problemen rondom de bestelling. Degene die de pakketten in ontvangst neemt, moet aan Brinks een geldig legitimatiebewijs tonen. De pakketten bevatten de verzegelde enveloppen met examenopgaven. De volgende handelingen moeten worden verricht: de pakketten (niet de enveloppen!) direct na ontvangst openen; de op de etiketten vermelde aantallen opgaven vergelijken met de aantallen die vermeld zijn op het eerder ontvangen terugmeldingsformulier. Op de etiketten is tevens vermeld hoeveel bijlagen, indien van toepassing, zich in de enveloppen bevinden; 11 / 23

12 na te gaan of alle enveloppen met examenopgaven aanwezig zijn die de school nodig heeft; de enveloppen ongeopend opbergen op een absoluut veilige plaats. Ontbreekt een pakket of envelop, neem dan direct contact op met Examendiensten, telefoon Vermeld dan altijd referentienummer en de doosnummers die ontbreken. Bij (ver)late bestellingwijzigingen (verkeerd vak besteld) ontvangt de school in de reguliere bestelling eveneens het verkeerd bestelde vak. De examenpakketten staan namelijk al gereed voor verzending. Betreffende enveloppen moeten ongeopend opgeborgen worden op een absoluut veilige plaats tot na afloop van de betreffende examens. Als pakketten of enveloppen beschadigd zijn, of een verzegeling verbroken is, moet dit onmiddellijk worden gemeld aan de accountmedewerker van het inspectiekantoor of aan de contactinspecteur van uw school. Een envelop mag onder geen beding eerder geopend worden dan op het op de envelop aangegeven moment. Indien er in het 2e tijdvak voor een vak geen kandidaat is, mag de desbetreffende examenenvelop niet eerder geopend worden dan na afloop van de examenzitting van het 2e tijdvak. Voor CKV2 vwo is de procedure De opgaven en cd-rom's worden per aangetekende post door TNT-post afgeleverd: Eerste afnamemoment (8 april) aflevering op 18 maart Tweede afnamemoment (22 april) aflevering op 9 april Het pakket bevat naast de (papieren) opgaven ook een cd-rom per kandidaat. Het correctievoorschrift CKV2 vwo wordt aan de deelnemende scholen op papier verzonden met de opgaven (zie ook 1.4). 3.2 Correctievoorschriften De correctievoorschriften van de schriftelijke examens worden uitsluitend digitaal ter beschikking gesteld. (zie onderdeel 1.4 van deze mededeling). Voor de cspe s bevat de tweede zending (medio maart vanuit Cito) per praktijkexamen twee (papieren) exemplaren van het correctievoorschrift (zie Septembermededeling III.4.2). 3.3 Materiaal van Cito Ten behoeve van het inzenden van deelscores naar Cito ontvangen de scholen in de week van 16 tot 20 maart de benodigde materialen voor installatie van het programma WOLF en het instrueren van de docenten. 12 / 23

13 3.4 Errata CSE De errata op de opgaven voor het eerste tijdvak worden (op papier) door de scholen ontvangen op 13 of 14 mei, die voor het tweede tijdvak op 9 of 10 juni. Een erratum op een opgave moet aan het begin van de examenzitting aan de kandidaten worden bekendgemaakt. Op Examenblad.nl wordt op 8 mei bekend gemaakt bij welke examens errata op de opgaven zijn vastgesteld. Errata op de correctievoorschriften, en aanvullingen op het correctievoorschrift na afname van het examen, worden alleen digitaal verzonden; zie ook 1.11 van deze mededeling. Na afloop van de examenzitting worden ze ook geplaatst op Examenblad.nl ( en 4. Nadere mededelingen over examenopgaven 4.1 Aantallen examenopgaven 2e tijdvak Voor het 2e tijdvak worden de aantallen examenopgaven volgens volgend overzicht bepaald. Dit geldt voor alle vormen van onderwijs: (zie ook N.B. 1 en 2) Aantal kandidaten eerste tijdvak Aantal opgaven tweede tijdvak Meer dan N.B. 1 Als het aantal voor het tweede tijdvak te verwachten kandidaten groter is dan het op grond van deze tabel te leveren aantal, dan kunnen de extra opgaven per via examens@ib-groep.nl worden besteld bij de IB-Groep, afdeling Examendiensten. Hiervoor zijn de volgende gegevens nodig: naam, afleveradres, BRIN-nummer, telefoonnummer, naam van de examensecretaris van de school, schoolsoort, vakcodes, vakomschrijving en de extra te ontvangen aantallen per vak. Hierover dus niet de inspectie benaderen! N.B. 2 De opgaven voor het 2e tijdvak bij de vakken, afgenomen door de staatsexamencommissie worden niet toegezonden, ook niet na afloop van het examen. 13 / 23

14 4.2 Bijbestellen van examenopgaven Als blijkt dat het aantal ontvangen eindexamenopgaven niet toereikend is, dan kunt u de extra te ontvangen opgaven per bestellen bij de IB-Groep, afd Examendiensten. (examens@ib-groep.nl ). Hiervoor zijn de volgende gegevens nodig: naam, afleveradres, BRINnummer, telefoonnummer, naam van de examensecretaris van de school, schoolsoort, vakcodes, vakomschrijving en de extra te ontvangen aantallen per vak. U dient dus hierover niet uw inspecteur te benaderen. De nabestellingen worden vanaf 12 mei per koerier geleverd. De school (examensecretaris) wordt ± een half uur voor de aflevering gebeld. 4.3 Uitwerkbijlagen Voor sommige vakken treft u in de enveloppen met opgaven ook bijlagen aan waarop de kandidaten opgaven moeten uitwerken. Indien meer uitwerkbijlagen nodig zijn dan er in de enveloppe zitten, kunnen op school extra kopieën worden gemaakt. 5. Aangewezen vakken tweede tijdvak 5.1 De aangewezen vakken De minister kan vakken aanwijzen waarvan het examen in het tweede tijdvak wordt afgenomen door de staatsexamencommissie. In 2009 zijn de volgende vakken aangewezen: a. in vmbo BB de vakken: Spaans, Turks, Arabisch; in vmbo BB *: Frans, Duits, Spaans, Turks, Arabisch, maatschappijleer II, nask 1, biologie, aardrijkskunde, geschiedenis en economie. b. in vmbo KB de vakken: Frans, Spaans, Turks, Arabisch, maatschappijleer II; c. in vmbo GL: beroepsgerichte vakken (alleen met c.s.e.): transport en logistiek, voertuigentechniek, plantenteelt, groene ruimte, bloembinden en -schikken, dierhouderij & verzorging, verwerking agrarische producten, landbouw-breed; d. in vmbo GL/TL de vakken: Spaans, Turks, Arabisch, Fries, maatschappijleer II, muziek, dans, drama; e. in havo (vernieuwde tweede fase) de vakken: Fries, Russisch, Spaans, Turks, Arabisch, maatschappijwetenschappen, filosofie, tehatex in havo (oude profiel programma) de bezemexamen vakken: Fries 1 en 1,2, Spaans 1,2, Russisch 1,2, Turks 1,2, Arabisch 1,2, wiskunde A1,2, wiskunde B1, wiskunde B1,2, natuurkunde 1, aardrijkskunde (oude profiel programma), economie 1, maatschappijleer, filosofie, tehatex en muziek; f. in vwo de vakken: Fries, Latijn, Grieks, Spaans, Russisch, Turks, Arabisch, economie 1, filosofie, maatschappijleer, muziek en tehatex. * Alleen voor scholen die niet meedoen met de flexibele en digitale c.e. s. 14 / 23

15 5.2 Tijd en plaats aangewezen vakken Het examen is op vrijdag 26 juni in de plaatsen Groningen, Zwolle, Arnhem, Amsterdam, Schiedam, Roosendaal en Eindhoven. Aanvangstijdstippen: ochtendzittingen uur middagzittingen uur De kandidaten dienen een half uur voor de aanvang aanwezig te zijn. Frans-BB (zie 5.1*), Frans-KB, dans (TL) en drama (TL) worden afgenomen met behulp van de computer in het regiokantoor van de IB-Groep te Utrecht, aanvang: uur. 5.3 Aanmelding aangewezen vakken Kandidaten moeten uiterlijk op maandag 22 juni, uur door de school zijn aangemeld. Nadere informatie over de aanmeldingsprocedure ontvangt de school in de maand mei van de Informatie Beheer Groep afdeling Examendiensten. 5.4 Gang van zaken aangewezen vakken Kandidaten dienen een half uur voor aanvang van het examen aanwezig te zijn. Zij dienen zich te kunnen legitimeren. Als de kandidaat niet over een geldig legitimatiebewijs beschikt, kan de legitimatie ook plaatsvinden door een functionaris van de school die de kandidaat vergezelt. Indien de kandidaat een toegestaan hulpmiddel wenst te gebruiken, bijvoorbeeld een woordenboek, moet hij het zelf meenemen. Reis- en eventuele verblijfskosten zijn voor eigen rekening. Na vaststelling van de uitslag is anders dan bij op school gemaakte examens inzage in het gemaakte werk niet mogelijk. Wel kan de kandidaat schriftelijk verzoeken om een mondelinge toelichting door de staatsexamencommissie. 5.5 Toezending resultaten aangewezen vakken De vastgestelde cijfers staan uiterlijk woensdag 1 juli, uur op de beveiligde site van de IB-Groep (ook wel genoemd "de beveiligde site"). Deze site wordt ook gebruikt voor de communicatie met BRON. De gegevens op de beveiligde site kunnen geraadpleegd worden door de contactpersonen van uw instelling met de rol examensecretaris die in het bezit zijn van een token (+ toegangsnaam en wachtwoord). Nadere instructie ontvangt de school in mei van de Informatie Beheer Groep/afdeling Examendiensten. De scholen ontvangen de cijfers van hun kandidaten tevens per post in week 27. De directeur en secretaris van het eindexamen stellen waar van toepassing- de uitslag vast. Diploma, cijferlijst en certificaat worden uitgereikt door de school. 15 / 23

16 6. De tweede correctie De koppeling van de scholen voor de uitvoering van de tweede correctie wordt verricht door de IB-Groep. Nadat de koppeling per brief bekend is gemaakt aan de scholen in week 13 (23 t/m 27 maart 2009), wijst het bevoegd gezag van de school de gecommitteerden zelf aan. Deze aanwijzing maakt het bevoegd gezag bekend aan die scholen waarvoor zij de tweede correctie verzorgen. Bij problemen met de pooling van de tweede correctie contact opnemen met Examendiensten, telefoon Normering en cijferbepaling 7.1 Inzending deelscores aan Cito, 1e tijdvak (WOLF) De normering van de examens wordt mede gebaseerd op door kandidaten behaalde scores. Scholen leveren hiervoor via het programma WOLF gegevens aan. Het is verplicht om per examen de deelscores in te zenden van een vastgesteld aantal kandidaten. Het gevraagde aantal kandidaten per examen staat vermeld in het correctievoorschrift en wordt ook vermeld in de informatie die u van Cito ontvangt. Zijn er minder kandidaten dan het gevraagde aantal, zend dan de deelscores van alle kandidaten in. Zijn er meer kandidaten dan het gevraagde aantal, zend dan de gegevens in van de alfabetisch eerste kandidaten tot het gevraagde aantal bereikt is. De uiterste inzenddata staan per examen vermeld in het correctievoorschrift en worden ook vermeld in het tijdschema van werkzaamheden voor de eindexamens in hoofdstuk IV van de septembermededeling. Bevraging van docenten naar oordeel over examens Dit jaar vindt er een proef plaats met een bevraging van docenten naar hun oordeel over de afgenomen examens in het eerste tijdvak. De proef wordt uitgevoerd bij de volgende zes vakken: biologie vwo, engels vwo, aardrijkskunde havo, Nederlands gl/tl, nask-1 gl/tl en geschiedenis gl/tl. De proef bestaat uit twee onderdelen: 1. Een korte vragenlijst van vier meerkeuzevragen. Deze vragenlijst is opgenomen aan het einde van het programma WOLF. Docenten kunnen de vragen beantwoorden ná de invulling van de deelscores. 2. Een uitgebreidere digitale vragenlijst die toegezonden wordt na de normering. Deze vragenlijst heeft een geschatte invultijd van tien minuten. Het doel van de proef is om na te gaan of via een systematische bevraging van docenten informatie verkregen kan worden over de kwaliteit van de afgenomen examens. De informatie over de kwaliteit kan een rol spelen bij de evaluatie en de verdere ontwikkeling van de examens. Al naar gelang de uitkomsten van de proef kan besloten worden de bevraging in 2010 op grotere schaal uit te voeren. 16 / 23

17 7.2 Inzending 2e tijdvak Het is verplicht de deelscores in te zenden van alle kandidaten vmbo algemene vakken, havo en vwo. De uiterste datum voor inzending in het 2e tijdvak is vrijdag 26 juni. 7.3 Schaallengte De lengtes van de scoreschalen centraal (schriftelijk) examen worden opgenomen in de mededelingen over de cijferbepaling die na de normering aan de scholen worden toegezonden. (zie 7.5). 7.4 Onder- en bovengrenzen van N Sinds 2006 heeft de normeringsterm N bij alle centrale examentoetsen een ondergrens van 0,0. Van de bovengrens van 2,0 kan bij onvolkomenheden in het examen worden afgeweken. 7.5 Bekendmaking normering Eerste tijdvak Op woensdag 10 juni worden de normen voor de voor de beroepsgerichte programma's vmbo bekend gemaakt, op woensdag 17 juni die voor de algemene vakken vmbo en op donderdag 18 juni die voor de examens havo en vwo. Het tijdstip van bekendmaking is telkens uur. De officiële bekendmaking is op Examenblad.nl ( tegelijkertijd worden dezelfde gegevens ook op gepubliceerd. Per vak wordt de normeringsterm N gepubliceerd en de bijbehorende tabel voor de omzetting van score naar cijfer. Uitsluitend in de gepubliceerde tabellen staan de juiste c.e. cijfers die bij iedere behaalde score moeten worden toegekend. Tevens wordt aan de scholen op de genoemde tijdstippen een bericht verstuurd met het internetadres vanwaar de mededeling over de normering en de omzettingstabellen kunnen worden gedownload Met deze gegevens zijn alle c.e.-cijfers en uitslagen te bepalen. Bij de digitale centrale examens algemene vakken BB vraagt de omzetting van score naar cijfer op 17 juni om bijzondere aandacht van de examensecretaris. Zie 1.3. Tweede tijdvak De definitieve normering wordt op dezelfde manier bekend gemaakt als die in het eerste tijdvak, en wel voor alle schooltypen op woensdag 1 juli om uur. 17 / 23

18 7.6 Vaststelling van het c.e.-cijfer Scholen stellen zelf het c.e.-cijfer vast volgens de daarvoor geldende regels voor omzetting van score naar cijfer. Voor deze regels wordt verwezen naar de Maartmededeling van Bij de aangewezen vakken krijgen de scholen het resultaat als score en cijfer toegezonden. Er hoeft daarbij geen omzetting van score naar cijfer meer plaats te vinden. 8. Mededelingen per vak voor 2009 havo/vwo Inhoudelijke mededelingen zijn gegeven in de Septembermededeling over het examen De documenten waarnaar verwezen wordt staan alle op Examenblad.nl. Er zijn nog steeds signalen dat niet alle examinatoren bekend zijn met deze syllabi waarin de examenstof voor havo in de vernieuwde tweede fase gespecificeerd wordt. Het verdient aanbeveling deze syllabi onder de aandacht van de docenten/examinatoren te brengen. 8.1 Nederlands Zie voor spellingsbeoordeling deze Maartmededeling onder Moderne vreemde talen Bij de examens havo en vwo wordt voor ieder afzonderlijk examen (dus per taal en per schooltype) op een model van een antwoordblad geplaatst. Tijdstip van plaatsing: eerste tijdvak 8 mei, tweede tijdvak 12 juni. Scholen zijn vrij om van deze model-antwoordbladen gebruik te maken. 8.3 Wiskunde In de vernieuwde tweede fase is de formulekaart als hulpmiddel bij de centrale examens wiskunde niet langer toegestaan. Voor 2009 betekent dit: a. voor de centrale examens wiskunde A en wiskunde B havo in de vernieuwde tweede fase is de formulekaart niet toegestaan; b. voor de bezemexamens volgens de oude profiel programma s wiskunde A1,2, wiskunde B1 en wiskunde B1,2 is de formule kaart toegestaan; c. bij alle wiskunde vakken vwo 2009 is de formulekaart toegestaan. 18 / 23

19 8.4 Natuurkunde, scheikunde, biologie De uitgever van Binas heeft errata op internet geplaatst. Deze zijn raadpleegbaar op: De informatie is eveneens raadpleegbaar via een doorlink in de digitale versie van de Maartmededeling op Examenblad.nl. 8.5 Project Moderne Natuurkunde vwo Voor het project Moderne Natuurkunde is de formulekaart PMN bij de opgave voor het centraal examen gevoegd. 8.6 Nieuwe kunstvakken in de vernieuwde tweede fase havo De nieuwe kunst vakken havo in de vernieuwde tweede fase, kunst (algemeen), kunst (beeldende vormgeving), kunst (muziek), kunst (drama), kunst (dans), hebben alle hetzelfde centraal examen. Over deze kunstvakken plaatst de CEVO op Examenblad.nl eind maart een informatiebrochure, die mede naar aanleiding van de informatiebijeenkomst voor examensecretarissen op 3 februari jl. is samengesteld. In bepaalde situaties vraagt de aanlevering van de examengegevens in BROn voor deze vakken bijzondere aandacht. In de digitale versie van deze Maartmededeling op Examenblad.nl kunt u doorklikken naar een document met meer informatie hierover. 9. Mededelingen per vak voor 2009 vmbo Inhoudelijke mededelingen zijn gegeven in de Septembermededeling over het examen Deze mededelingen per vak staan, met de syllabi, in de digitale versie van de Septembermededeling (paragrafen III.3.3 en III.5) op Er zijn nog steeds signalen dat niet alle examinatoren bekend zijn met deze syllabi waarin de examenstof gespecificeerd wordt. Het verdient aanbeveling deze syllabi onder de aandacht van de docenten/examinatoren te brengen. Leeswijzer globale examenprogramma's Eventuele onduidelijkheid naar aanleiding van de layout van de globale examenprogramma's over wat wel en niet tot de centraal examenstof behoort, wordt hier uitgelegd. Zie voor de uitleg de leeswijzer globale examenprogramma's in de Maartmededeling op Examenblad.nl ( 19 / 23

20 9.1 Algemene vakken vmbo Nederlands Zie voor spellingsbeoordeling deze Maartmededeling onder Moderne vreemde talen Door scholen worden vragen gesteld over in het centraal examen getoetste vaardigheden. Er verandert ten opzichte van 2007 en 2008 niets. Volledigheidshalve is dit in het volgende overzicht weergegeven: BB papier: uitsluitend leesvaardigheid BB- digitaal: lees-, kijk/luister-, schrijfvaardigheid KB papier: uitsluitend leesvaardigheid KB- digitaal (Frans, en pilot Duits): lees-, kijk/luister-, schrijfvaardigheid GL/TL papier (Engels): lees-, schrijfvaardigheid; overige moderne vreemde talen alleen leesvaardigheid Nask 1, nask 2 De uitgever van Binas heeft errata op internet geplaatst. Deze zijn raadpleegbaar op: De informatie is eveneens raadpleegbaar via een doorlink in de digitale versie van de Maartmededeling op Examenblad.nl. 9.2 Beroepsgerichte vakken vmbo Bouwtechniek timmeren In de bijlage in de digitale versie van de Maartmededeling op Examenblad.nl is nadere informatie opgenomen over hergebruik van materialen Nieuwe beroepsgerichte vakken In 2009 worden proefexamens afgenomen voor de volgende nieuwe beroepsgerichte vakken: Technologie in de gemengde leerweg, Techniek-breed, ICT-route, SDV (Sport, dienstverlening en veiligheid) en Intersectoraal. Deze proefexamens worden aangeduid met de term 'schriftelijk én praktisch examen' (spe). Met uitzondering van SDV zijn er spe's voor de gemengde leerweg. Daarbij geldt dat er één uniform spe GL voor Technologie in de GL, ict-route en intersectoraal. Het spe GL techniek-breed is identiek aan het cspe GL voor 'de MEI-vakken' (metaal-, elektro- en installatietechniek, metalektro en instalektro). 20 / 23

21 Gedetailleerde informatie is bekend gemaakt via paragraaf III.5 van de digitale versie van de meest recente Septembermededeling op Contactadressen bij de examens Waar voor wat in het kort: wet- en regelgeving: helpdesk van CFI, ICO-VO (10.1) pooling tweede correctie en bestelling opgaven: Examendiensten IB-Groep (10.2) vragen m.b.t. levering van de examengegevens: IPO, IB-Groep (10.3) bij vermoede onvolkomenheden in opgaven en correctievoorschriften: CEVO- Examenlijn (10.4) problemen met installatie en/of werking software bij de afname van examens (Ictexamenhelpdesk) (10.5) verstrekken afnamegegevens via WOLF: Cito (10.6) aangewezen vakken 2e tijdvak: staatsexamencommissie (10.7) afname of afwikkeling van de examens: inspectie (10.8) Kandidaten kunnen met opmerkingen terecht bij het LAKS. Kandidaten die één van bovenstaande instellingen met hun vragen benaderen worden in het algemeen doorverwezen naar het LAKS. Cito is niet de instantie die moet worden benaderd bij vermoede fouten in opgaven. Daarvoor neemt u contact op met de CEVO-Examenlijn (10.4) Helpdesk examens, CFI, ICO/VO Voor vragen over wet- en regelgeving met betrekking tot eindexamens Postbus 606, 2700 ML Zoetermeer tel: , fax: ico@cfi.nl 10.2 IB-Groep Examendiensten Postbus 30158, 9700 LK Groningen: problemen met examenopgaven, pooling en waardepapieren: tel: of examens@ib-groep.nl IB-Groep Informatiepunt Onderwijs (IPO) Vragen m.b.t. levering van de examengegevens: ipo@ib-groep.nl of telefoonnummer (050) / 23

22 10.4 Examenlijn CEVO Bij vermoede onvolkomenheden in examenopgave of correctievoorschrift Postbus 8128, 3503 RC Utrecht tel.: Ict-examenhelpdesk Er is er een ICT-examenhelpdesk ingericht voor problemen m.b.t. de installatie en de werking van de software die bij de examenafnames ingezet wordt. Informatie over de bereikbaarheid en openingstijden van deze helpdesk vindt u op compex.cito.nl (Kies: Ict-examenhelpdesk). Telefoonnummer: U kunt ook een sturen naar: ictexamenhelpdesk@cito.nl 10.6 Cito Bij problemen met WOLF Postbus 1034, 6801 MG Arnhem tel.: wolf@cito.nl 10.7 Staatsexamencommissie Opgave kandidaten aangewezen vakken 2e tijdvak (zie 5.3) Informatie: examens@ib-groep.nl Inspectie voortgezet onderwijs De school meldt op het juiste tijdstip aan de eigen inspectie de wettelijk vereiste informatie, bij voorbeeld pta. Via de elektronisch verschafte meldingsformulieren meldt de school een aangepaste wijze van examineren op grond van artikel 55 (voor aanvang schoolexamen) spreiding examen over twee jaar (art. 59) en maatregelen genomen op grond van artikel 5 van het eindexamenbesluit (ook bij het schoolexamen) Als bij het centraal examen op een school een afwijking dreigt van de normale gang van zaken voorafgaand aan, tijdens of in de afwikkeling van een examenzitting, dient de school dit probleem in eerste instantie zelf op te lossen. Een dergelijk probleem en de voorgenomen of reeds uitgevoerde oplossing dienen te worden gemeld aan de Inspectie, via een van de hieronder genoemde telefoonnummers. Het nummer geeft toegang tot de 22 / 23

23 voor uw district genoemde inhoudelijk medewerker, of een aangewezen vervanger. Geef daarbij duidelijk aan dat het om een examenzaak gaat en dat u de genoemde medewerker wilt spreken, of eventueel het nummer wilt hebben van de aangewezen vervanger. Het 06-nummer geeft in noodgevallen een directe verbinding met de inspecteurs die belast zijn met examenzaken. Scholen die vallen onder het Inspectiekantoor Groningen: mw. I. Oomkens, tel Zwolle: mw. J. Nijrolder, tel Utrecht: mw. M. Appel, tel Zoetermeer: mw. T. Keune, tel Haarlem: mw T. Keune Eindhoven: mw. P. Krol, tel Breda: mw. M. van Lookeren, tel Inspecteurs belast met het toezicht op de examens mw. P. van der Lingen de heer drs. A.A.M Renders / 23