14 Waarom lopen bèta s niet binnen? Nieuwe generatie brengt geluid in beeld. De wereld van de toekomst. Pasta in alle kleuren bij ZES

Transcriptie

1 11 6 februari 2014 jaargang 56 Tweewekelijks blad van de Technische Universiteit Eindhoven Voor het laatste nieuws: en volg tuecursor en 14 Waarom lopen bèta s niet binnen? Wie zorgt over twintig jaar voor schone energie of ontwerpt de hulpmiddelen waarmee miljoenen ouderen langer thuis kunnen wonen? Werkgevers in Nederland luiden de noodklok, maar waarom betalen ze technici dan niet beter? Nieuwe generatie brengt geluid in beeld De wereld van de toekomst Pasta in alle kleuren bij ZES Een passie voor geluid, maar ook helemaal op kunnen gaan in de stilte Robots leren van elkaar in RoboEarth Over leuke huisregels en dildo s, en dat aan tafel Check out our English section on pages 20-28

2 2 Vooraf 6 februari 2014 Nieuws 3 Meer nieuws vind je op Mooie meiden en mannen van de TU/e CURTOON Colofon Hoofdredacteur Han Konings Eindredacteur Brigit Span Redactie Judith van Gaal Tom Jeltes Wetenschap Norbine Schalij Freke Sens (stagiaire) Monique van de Ven Medewerkers Nicole Testerink Fotografie Rien Meulman Bart van Overbeeke Bart van Eijden Coverbeeld Bart van Overbeeke Opmaak Natasha Franc Vertalingen Annemarie van Limpt Aangesloten bij Hoger Onderwijs Persbureau Redactieraad prof.dr. Cees Midden (voorzitter) prof.dr. Marco de Baar Angela Stevens- van Gennip Thomas Reijnaerts (studentlid) Arold Roestenburg Anneliese Vermeulen-Adolfs (secretaris) Redactieadres TU/e, Laplace MB Eindhoven tel cursor@tue.nl Cursor online Druk Janssen/Pers, Gennep Advertenties Bureau Van Vliet BV tel Imagoproblemen Twee weken geleden was ik op deze plek robots al een beetje aan het bashen en deze keer ga ik het weer over ze hebben. Maar ik gebruik ze ditmaal als kapstok om een ontwikkeling aan te kaarten waar je de laatste tijd in de media steeds meer verhalen over ziet opduiken: technologie gaat er in extreme mate aan bijdragen dat er op allerlei plaatsen in de samenleving banen verdwijnen. En als ik het koor van doemdenkers mag geloven, verdwijnen die banen voorgoed en zijn er voor de ontslagen werknemers ook geen alternatieven meer voorhanden om elders nieuw emplooi te vinden. Robots nemen nu al op allerlei plekken mensen letterlijk het werk uit handen en de steeds verder doorgevoerde digitalisering en informatisering van de maatschappij zorgt dat veel bedrijven en instellingen leaner en meaner (lees: met twee man en een paardenkop) verder kunnen. Wat gaat dit op termijn (On)dankbaar Wat is er nu fijner dan een complimentje op zijn tijd? Een bedankje? Een schouderklopje? Heimelijk héérlijk. Ook op je werk is waardering voor je inzet fijn. Onbetaalbaar zullen sommigen zelfs zeggen. Maar als die waardering zich niet maandelijks vertaalt in een bijpassende bijdrage aan je banksaldo, kan ik me indenken dat dat knaagt. De spagaat van ingenieur Roos Flapper in een notendop. Met veel plezier staat de ontwerpster sinds een paar maanden voor de klas - Han Konings betekenen voor het imago van de ingenieur? Het oude beeld van de gezegende brenger van veiligheid, welvaart en voorspoed zou zomaar kunnen omslaan in dat van de knecht van het grootkapitaal. De kwade genius die de menselijke factor overbodig maakte. Of zullen ingenieurs uiteindelijk geprezen worden als de vormgevers van het aards paradijs, waarbij een werkweek van tien uur de standaard wordt? Moeten we ons nu wel eerst even door die zure appel van al die komende massaontslagen heen werken. Monique van de Ven gewaardeerd én ondergewaardeerd tegelijk. Op pagina 20 lees je over haar bevlogenheid én bedenkingen. Poll Is het goed als de TU/e actief op zoek gaat naar nog meer spraakmakende studentenprojecten, zoals zonneauto Stella? Daar vonden 112 mensen iets van. Een zeer ruime meerderheid (80,4 %) is voorstander van het zoeken naar meer projecten. Daarbij noemt de helft (42 %) als belangrijkste reden dat het onze echt getalenteerde studenten enorm stimuleert. Slechts 2,7 % wil dat ook de gemeente Eindhoven eraan meebetaalt vanwege de extra naamsbekendheid voor de stad. Een schamele 7,2 % vindt dat we er direct mee moeten stoppen, waarvan 5,4 % als reden de werkdruk noemt die nu al hoog genoeg is. Nu vragen we op De onvrede over het vollopen van MetaForum tijdens de tentamentijd met studerende buitenstaanders lijkt te groeien. Moeten we degenen die niet direct verbonden zijn aan de TU/e weren uit onze studietempel? Nieuwe microchirurgierobot is vijf keer preciezer dan mensenhand Maandag 3 februari Een robot waarmee chirurgen trillingsvrij en vijf keer preciezer kunnen opereren dan met de hand. Werktuigbouwkundige Raimondo Cau ontwikkelde een werkend prototype, waarop hij 5 februari op promoveerde. De robot is bedoeld voor microchirurgische hersteloperaties zoals borstreconstructies. Deze operaties zijn zo precies dat slechts een klein deel van de chirurgen ze kan uitvoeren. Lange wachttijden zijn het gevolg. Door de robot in te zetten bij operaties kunnen niet alleen wachtlijsten verkort worden, maar is ook het werk voor de arts minder zwaar en zijn nieuwe, meer nauwkeurige ingrepen mogelijk. In samenwerking met het Academisch Ziekenhuis Maastricht wordt het prototype verder ontwikkeld. Resultaten van de eerste klinische testen worden binnen een jaar verwacht. Zie ook pagina 8. Nieuwe bewegwijzering op de campus is dichtbij Vrijdag 31 januari De TU/e-campus wordt binnen enkele weken voorzien van een nieuwe, waarschijnlijk blauwe bewegwijzering. Deze moet ervoor zorgen dat voetgangers, fietsers en automobilisten gemakkelijker hun weg vinden op de campus. Eind 2013 bleek uit onderzoek dat studenten en medewerkers de huidige bewegwijzering erg rommelig vinden. Vervolgens is een team bestaande uit onder anderen landschapsarchitect Paul Achterberg, hoogleraren Christian Rapp en Bernard Colenbrander aan de slag gegaan met een nieuw ontwerp. Daarin komen zowel borden die in de richting van gebouwen verwijzen als borden bij de gebouwen zelf. Kubussen aan de rand van het terrein moeten fietsers en wandelaars naar de campus leiden. Nieuwe productiemethode voor papier blijkt ware doorbraak Donderdag 23 januari Papier produceren wordt stukken goedkoper en veel milieuvriendelijker. Die hoge verwachtingen worden uitgesproken door topbedrijven uit de papierindustrie naar aanleiding van een vinding van prof.dr.ir. Maaike Kroon, hoogleraar Separations Technology bij de faculteit Scheikundige Technologie. Kroon ontdekte hoe hout in de toekomst zowel energiezuiniger als milieuvriendelijker kan worden ontleed in onder meer cellulose. Dat is de grondstof voor papier. Vertegenwoordigers uit de papierindustrie spreken van een sensationele methode. Het is de bedoeling dat de TU/e met veertien Europese bedrijven een consortium opzet om een proeffabriek te gaan bouwen om cellulose te winnen volgens Kroons methode. Maandag 3 februari Een tegenhanger van het imago van lelijke nerds. Dat is de Facebookpagina Parels van de TUEindhoven volgens de oprichters, een groep mannelijke en vrouwelijke studenten van de faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences. Eind januari begonnen zij, geïnspireerd door Parels van KU Leuven, een soortgelijke pagina met daarop mannelijk en vrouwelijk schoon van de TU/e. Het idee is dat TU/e ers een mooie foto opsturen van henzelf of van iemand anders. Hoewel er tot nu toe vooral studenten op staan, zijn promovendi en medewerkers ook zeker welkom. Overigens bestaat er al een vergelijkbare Facebookpagina genaamd Parels van de TU/e. Paul Koenraad directeur Honors Academy Dinsdag 4 februari - Prof.dr. Paul Koenraad is benoemd tot wetenschappelijk directeur van de TU/e Honors Academy. De hoogleraar bij Technische Natuurkunde is per 1 januari in deze functie begonnen en richt zich op het verder uitbreiden en inrichten van de Honors Academy, die talentvolle studenten de mogelijkheid biedt een verdieping aan te brengen in de studie. De Academy heeft op dit moment zes tracks, die elk zijn gericht op één van de strategic areas of op een multidisciplinair onderzoeksdomein van de TU/e. De universiteit mikt op een grotere deelname aan de Honors Academy, minstens zeven procent van de tweedejaars studenten. Stukafest stuk groter dan vorig jaar Dinsdag 28 januari Het Studentenkamerfestival heeft dit jaar vijftien acts waaruit je je eigen programma kunt samenstellen. Vorig jaar was die keuze ruim minder met tien acts. Daarnaast heeft Stukafest dit jaar één optreden bij de opening van het festival in De Zwarte Doos en drie bij de afsluiting in de Effenaar. Er is een gevarieerd programma met dans, muziek, theater, cabaret, poëzie en beeldende kunst. Optredende acts zijn onder meer het duo the Food Code en de experimentele band Capcap cap. In de Jan Tooropstraat is een Mystery Room te vinden. Stukafest vindt dit jaar plaats op 18 februari. Kaarten zijn donderdag 13 februari van tot nog te verkrijgen in het Auditorium. Emiel Hensen krijgt Vici voor rol dragermateriaal katalyse Maandag 27 januari Prof.dr.ir. Emiel Hensen krijgt een Vici-subsidie van 1,5 miljoen euro van onderzoeksfinancier NWO. Hensen, hoogleraar Moleculaire Katalyse bij Scheikundige Technologie, gaat onderzoek doen naar reacties op het grensvlak tussen katalytische nanodeeltjes en het dragermateriaal waarop ze zitten. Hij focust op een aantal toepassingen, waaronder het splitsen van water in waterstof en zuurstof met behulp van zonlicht. Dat proces is een van de belangrijkste kandidaten om s werelds primaire duurzame energie bron te worden. De Vici-subsidie is de zwaarste subsidievorm van de NWO-Vernieuwingsimpuls, en is bedoeld voor gearriveerde toponderzoekers. Zie ook pagina 6. IJskoepelbouwers in het zonnetje gezet Dinsdag 28 januari De studenten die in januari in het Finse Juuka de grootste ijskoepel ooit bouwden zijn tijdens de huldiging op 28 januari lovend toegesproken door zowel het faculteitsbestuur van Bouwkunde als het College van Bestuur. Een giga-prestatie noemde rector Hans van Duijn het behalen van het wereldrecord. We hadden vorig jaar de voetbalrobots en het Solar Team Eindhoven en nu dan de grootste ijskoepel. Overigens kwam een dag na de huldiging een deel van de ijskoepel naar beneden. Er waren geen bezoekers op het moment dat dit gebeurde.

3 4 Gelinkt 6 februari 2014 Gelinkt 5 Nieuwe generatie brengt geluid in beeld De TU/e: dagelijks het tweede thuis van zo n tienduizend studenten en medewerkers. Een relatief kleine gemeenschap, met ontelbare banden tussen de leden - zakelijk en/of privé. In Gelinkt laten we steeds twee van hen aan het woord over hun relatie met elkaar en de universiteit. Een passie voor geluid, maar ook helemaal op kunnen gaan in de stilte. Dat kenmerkt de harde kern van de geluidsmannen aan de TU/e. Maarten Hornikx (UD Bouwkunde bij de Leerstoelgroep Building Acoustics, Laboratorium voor Akoestiek) en Rick Scholte (onderzoeker bij Werktuigbouwkunde en oprichter van Sorama) hebben elkaar gevonden bij de opzet van de nieuwe Bachelor College-leerlijn The Science of Sound and Music en zijn nog lang niet klaar met gezamenlijke plannen maken. Ze rolden beiden als toevallig in de akoestiek - de wereld van het geluid. Maarten Hornikx bleef na een stage in Zweden, waar hij geluid in steden onderzocht, steken in de geluidsgolven. Bij Rick Scholte was het een enthousiaste professor die hem de kant van het geluid op dreef. Eenmaal gegrepen door het vak proberen de jonge onderzoekers nu hun passie over te dragen op een nieuwe lichting studenten. Hornikx: Geluid is iets heel abstracts. Het is lastig precies te begrijpen wat er gebeurt en de perceptie van de mens speelt ook een belangrijke rol. Die combinatie -fysica en de maatschappelijke kant- vind ik heel interessant. In steden worden mensen steeds meer blootgesteld aan geluid. Druk verkeer, zoemende ventilatoren, het is soms letterlijk ziekmakend. Waardoor komt dat en wat kunnen we eraan doen? Het wordt nog al eens onderschat, maar geluid is een belang rijk gezondheidsaspect. Geluid heeft ook zijn positieve kanten, valt Scholte bij. Het is een nuttige informatiebron en kan mensen veel plezier brengen, bijvoorbeeld in de vorm van muziek. Maar ook hier geldt: het is goed geluid inzichtelijk te kunnen maken en met behulp van technologie het te vertalen naar een maatschappelijke toepassing. En dat is precies wat Scholte nu met zijn bedrijf Sorama doet. Hij ontwierp een speciale camera om geluid te kunnen visualiseren en zo producten geluidsarmer te maken. Tijdens mijn stage bij Philips spoorde ik de bron van storende geluiden op. Wekkerradio s, tandenborstels, MRI-scanners, ik heb ze allemaal voorbij zien komen. Nu krijg ik ook steeds meer vraag om geluidshinder in ruimtes op te sporen. Laatst was ik in het Concertgebouw -zoals ze zelf zeggen: silence is our core business- waar het zo stil mogelijk moet zijn om muzikanten optimaal een concert gebouw klinkt. We kunnen ons in Europa gaan onderscheiden door sound design te gaan omarmen. Voor Eindhoven -dat op lichtgebied al heel groot is- zou het bovendien een mooi uithangbord zijn om licht en geluid te combineren, merken de beide geluidsmannen op. Scholte: Tijdens GLOW zie je al dat beeld en geluid samen heel sterk zijn. Afgelopen editie hebben Sorama en het ILI met de installatie WAVES laten zien dat licht en geluid spectaculaire noviteiten kunnen opleveren. Ondertussen wordt er al stevig nagedacht over de volgende stap in de samenwerking: het oprichten van een geluidsinstituut. Wat we op de TU/e bij elkaar hebben, is heel mooi. ID doet aan sound design, bij IE&IS werken ze aan de perceptie van geluid, en ook op (werktuig)bouwkundig en fysisch niveau zijn we met geluid bezig - een perfecte mix als dat gaat samenwerken. Ook zijn er in een cirkel rond Eindhoven veel bedrijven die iets met akoestiek doen. Het is daarom heel krachtig als we op de TU/e een geluidscentrum neerzetten. Voor zowel de universitaire wereld als het bedrijfsleven is het dan direct duidelijk waar men kan aankloppen. We zijn nu bezig met een marktonderzoek, of we naast onderwijs en onderzoek ook op commercieel vlak iets kunnen betekenen. Het TU/e Innovation Lab ziet potentie in onze plannen. Heel goed, we laten steeds meer van ons horen. De volgende stap: een geluidsinstituut In de ban van geluid, toch waarderen ze misschien juist daarom des te meer de stilte. De kersverse vader Scholte - mijn zoontje houdt het aantal decibellen binnen de perken - is op zoek naar een nieuw huis en merkt dat hij heel kritisch is qua achtergrondgeluiden Je hoort trillingen van het ventilatiesysteem, het spoor dat aan een achtertuin grenst; mensen weten niet wat voor ellende dat kan gaan geven. Hornikx knikt bevestigend. Als akoesticus bent je je inderdaad veel bewuster van al het geluid om je heen. Hij houdt even stil. In Nederland vind je nergens een echt stille plek. In de vijf jaar dat ik in Zweden heb gewoond, waren die plekken makkelijker te vinden. Heerlijk: ik beschouw stilte als een groot goed. Het brengt rust, maar gelukkig hoef je niet altijd tot rust te komen... Interview Nicole Testerink Foto Bart van Overbeeke te kunnen laten geven. Maar waar ik veel werk met producten, is het Bouwkunde-onderdeel Laboratorium voor Akoestiek juist gespecialiseerd in (buiten)ruimtes. Dan ga je nieuwe toepassingen zien: wat als we onze geluidscamera koppelen met jullie modellen en kennis van ruimte? Zo suddert dat al een tijdje. Je gooit iets op tafel, het wordt er weer afgeveegd en soms komt het ineens tot samenwerken. Kartrekker Hornikx en Scholte troffen elkaar aan tafel bij de brainstorm over de nieuwe BC-leerlijn The Science of Sound and Music, die dit collegejaar van start is gegaan. Hornikx: In Zweden heb ik kennisgemaakt met de masteropleding Sound and Vibration, zoiets zou ik ook hier aan de TU/e graag zien. Het is mooi voor het veld als de onderzoekers en ingenieurs van de toekomst een gedeelde basis hebben, nu moeten we studenten nog vaak op allerlei gebieden bijschaven. Hij vervolgt: In The Science of Sound and Music geven we met vier faculteiten -ID, B, WTB en IE&ISeen beeld van hoe breed geluid is. Recent is ook W&I ingestapt en in de volgende editie ook EE. Naast het aanbieden van kennis willen we ook laten zien wat je er uiteindelijk mee kunt. De eerste studenten zijn positief over de vorm waarin we het gieten - gezamenlijk een project oppakken, quizvragen maken, een Sound Symposium samen met het bedrijfsleven. Het enige minpunt is dat het dit jaar een redelijke mission impossible is om veel studenten te trekken. Door een vervelende roostering kunnen studenten het lastig in hun schema inpassen. Maar we willen doorzetten, we zijn enthousiast en hebben zelf de overtuiging dat we kunnen doorgroeien. We kunnen ons onderscheiden door sound design te omarmen Met datzelfde enthousiasme werken Hornikx en Scholte, onderdeel van de harde kern geluidsmannen aan de TU/e, aan een bredere samenwerking. Er gebeurt hier op de campus heel wat op het gebied van akoestiek. De gedeelde interesse is er, maar voor onderzoekers blijft het vaak toch nog een hele stap om iets te ondernemen in het meest lokale netwerk. Er wordt nog teveel op eilandjes gewerkt. Wij willen het benaderen van eilandjes vereenvoudigen en daarom proberen we ons zichtbaarder te maken. Niet alleen letterlijk -het Laboratorium zit op een uithoek van de campusmaar ook door brainstormsessies en borrels te organiseren. Je merkt dat de nieuwe generatie onderzoekers niet bang is om toe te geven dat ze niet op elk gebied een specialist zijn. Het is ook een illusie dat je alles zelf op kunt lossen. In de akoestiek liggen veel uitdagingen, juist door samenwerking kunnen we stappen zetten. En als wij dat niet promoten, wie moet het dan doen? Volgens Scholte is geluid helaas nog te vaak een ondergeschoven kindje. Aan het visuele aspect wordt veel aandacht besteed, omdat mensen daar een directer verband mee hebben. Maar het akoestisch ontwerp is minstens zo belangrijk. Als je naar een film kijkt waarvan het geluid iets uit fase loopt, merk je meteen hoe belangrijk geluid is. Helaas zijn productdesigners daar nog veel te weinig mee bezig. Ook in de bouwwereld is dit het geval, bevestigt Hornikx. Architecten zijn in de weer met visuele software en maquettes, maar niemand die in het donker laat horen hoe een Maarten Hornikx Rick Scholte

4 6 Onderzoek 6 februari 2014 Onderzoek 7 De kracht van katalyse Samen met collega s uit Utrecht en Twente gaan Eindhovense katalyse-experts en procestechnologen op zoek naar nieuwe wegen om in onze behoefte aan brand- en grondstoffen te voorzien. Ze doen dit in het nieuwe Netherlands Center for Multiscale Catalytic Energy Conversion, waarvoor NWO een Zwaartekrachtsubsidie van 32 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld. Zonder katalysatoren zouden we niet kunnen leven. Onze spijs - ver tering kan namelijk niet zonder enzymen - complexe eiwitten die in ons spijsverteringskanaal helpen energie en bouwstoffen uit ons voedsel te halen. En enzymen voldoen prima aan de definitie van een katalysator: ze versnellen een reactie zonder dat ze hierbij zelf verbruikt worden. Toch is de term katalyse vooral bekend uit de chemie. Of een bepaalde stof tegen een aanvaardbare prijs kan worden geproduceerd, is vaak grotendeels afhankelijk van de beschikbaarheid van een goede katalysator: bij maar liefst negentig procent van alle chemische processen vormen katalysatoren een essentieel ingrediënt. En brandstoffen maken zonder katalysator lijkt al helemaal onmogelijk. De zoektocht naar het juiste moleculaire oliemannetje om een chemische reactie te smeren begint op het niveau van nanometers - de grootte van de katalytische moleculen zelf. Met wat kwantumchemie en een snelle computer kun je het gedrag nabootsen van potentiële katalytische materialen, zoals metaal(nano) deeltjes. Maar daarmee ben je er nog niet. Dat met behulp van een katalysator twee moleculen samen een nieuw molecuul kunnen vormen, of een groter molecuul juist in twee of meer delen gesplitst kan worden, wil nog niet zeggen dat de katalysator ook op industriële schaal efficiënt werkt. Dat laatste is het domein van de procestechnologen, In de groep van Emiel Hensen doen ze fotoelektrochemische experimenten voor een beter begrip van oppervlakteprocessen. Hoofddoel is het efficiënt splitsen van water met zonlicht. Tekst Tom Jeltes Foto s Bart van Overbeeke met hun analyses van gas-, en vloeistof- en deeltjesstromen in tientallen meters hoge reactoren. Aan de TU/e worden katalysatoren bestudeerd in de groep Molecular Catalysis van emeritus-hoogleraar Rutger van Santen en prof.dr.ir. Emiel Hensen, terwijl de procestechnologie het domein is van de groepen Chemical Reactor Engineering van prof.dr.ir. Jaap Schouten en Multi-phase Reactors van prof.dr.ir. Hans Kuipers. Om efficiëntere chemische processen te ontwikkelen, met name met de productie van duurzame energiedragers in het achterhoofd, moeten de werelden van de katalyse en procestechnologie bij elkaar worden gebracht, vertelt Hensen. Het zijn nu nog relatief gescheiden vakgebieden, omdat wij katalyse bestuderen op moleculair niveau en de daarbij horende korte tijdschalen, terwijl in reactoren veel grotere lengte- en tijdschalen een rol spelen. Het ultieme doel is nanodeeltjes en reactoren koppelen Het ultieme doel van het nieuwe Netherlands Center for Multiscale Catalytic Energy Conversion (MCEC), waarvoor NWO bijna 32 miljoen euro beschikbaar stelt, is dan ook om het gat te dichten tussen de nanodeeltjes van Hensen en de reactoren van Kuipers en zijn Onderzoek aan stromingsverschijnselen in een schaalmodel van een sproeidroger met Particle Image Velocimetry. collega s. Hans bestudeert hoe de chemische stoffen die met elkaar moeten reageren door de reactoren bewegen, noemt Hensen als voorbeeld. In zijn modellen wordt de chemische reactiviteit echter niet meegenomen, terwijl wij die reactiviteit op nanoschaal wel kunnen beschrijven, maar niet weten hoe dit op reactorschaal uitwerkt. Het is heel spannend om te proberen die twee dingen te koppelen. Voor Emiel Hensen zijn het goede tijden. Betekende de toekenning van de Zwaartekrachtsubsidie voor het Netherlands Center for Multiscale Catalytic Energy Conversion al een flinke impuls voor het onderzoek van de hoog leraar Moleculaire Katalyse, daar bovenop kreeg hij van NWO vorige week ook nog een prestigieuze Vici-subsidie van anderhalf miljoen euro. Met dat geld wil hij de komende vijf jaar de invloed onderzoeken van het dragermate riaal waarop katalytische nanodeeltjes vaak zijn bevestigd. Om in de reactor een zo groot mogelijk contactoppervlak te Behalve de TU/e zijn ook de Universiteit Twente en de Universiteit Utrecht in gelijke mate betrokken bij het nieuwe centrum, wat betekent dat elke universiteit de komende tien jaar ruim tien miljoen euro mag besteden. De Utrechters hebben zich gespecialiseerd in de tussenliggende lengteschalen, en in Twente zijn creëren tussen reagerende stoffen en de katalysator, wordt laatstgenoemde vaak in de vorm van nanodeeltjes aangebracht op een poreus dragermateriaal. De aanwezigheid van het dragermateriaal heeft in veel gevallen een aanzienlijke invloed op de werking van de katalysator. Die invloed kan negatief zijn, maar ook positief: soms vindt de reactie juist het best plaats op het grensvlak tussen dragermateriaal en nanodeeltje. Hensen zal zich vooral richten op de rol van dragermaterialen bij het zuiveren van uitlaatgassen en het splitsen van water met behulp van zonlicht. Vici van anderhalf miljoen voor Emiel Hensen ze sterk in de analyse van vloeistofstromingen en nanogestructureerde (katalytische) materialen. Samen hopen de aanvragers het hele spectrum, van atoom tot reactor, te bestrijken. Inzet op schone verwerking van fossiele bronnen, biomassa en zonnebrandstoffen Om de wereld ook de komende decennia van betaalbare grond- en brandstoffen te voorzien, zet het MCEC vooral in op de schone verwerking van fossiele bronnen, biomassa en zonnebrandstoffen. Een van de concrete doelstellingen van MCEC is om een zogeheten demonstrator te ontwikkelen waarmee solar fuels kunnen worden gemaakt. De komende decennia zullen we nog grotendeels afhankelijk zijn Sluitstuk Wie blind is, weet nooit of een deur open of dicht is. Dat idee klopt niet, leerde Bouwkundestudente Claire Laudij. Ze werkte tijdens haar eindproject samen met blinden die dit kunnen horen. Sommige blinde mensen zijn net vleermuizen: door bijvoorbeeld met hun tong te klakken en goed te luisteren naar de weerkaatsing van het geluid, weten ze waar ze zijn in een ruimte. Passief passen blinden die techniek altijd al toe, vertelt Bouwkundestudente Laudij. Ze horen bijvoorbeeld aan de voetstappen van anderen hoe groot een ruimte is. Maar actieve echolocalisatie door zelf geluid te maken, is relatief nieuw. Mensen leren horen of een muur van steen is of van hout, het is echt een vak apart. Om te meten hoe het verschijnsel werkt, zette Laudij drie blinde proefpersonen in een lege gymzaal. Meer proefpersonen vond ze niet, aangezien niet veel mensen de echolocalisatie-techniek goed beheersen. Op vier verschillende afstanden van de deur moesten ze raden of de deur open of dicht was, klakkend met hun tong. Op de achtergrond liet de studente ruis van fossiele bronnen, legt Kuipers uit. We moeten daarom blijven werken aan wat we schoon fossiel noemen. Daarna is volgens hem waarschijnlijk energie uit biomassa nodig tot we in staat zijn om vloeibare brandstoffen te maken met pure zonne-energie. Zowel voor het omzetten van biomassa in bruikbare brandstoffen als voor het opslaan van zonlicht in een zonne-brandstof moeten nog katalysatoren worden gevonden. Onder meer voor de zoektocht naar dergelijke katalysatoren (en naar een bijbehorende reactor om ook op industriële schaal zonlicht op te slaan in een zonnebrandstof) worden de komende tien jaren binnen MCEC maar liefst 64 promovendi ingezet. Meer dan twintig hiervan zullen in Eindhoven aan de slag gaan, een mooie steun in de rug voor de Strategic Area Energy. Het opleiden van wetenschappelijk talent is ook een nevendoelstelling van het nieuwe centrum, zegt Kuipers. We gaan een nieuwe generatie onderzoekers naar het front van de wetenschap brengen. En daar zullen we langer dan tien jaar de vruchten van plukken. (TJ) Blinden verkennen ruimtes met hun oren van verschillende geluidniveaus horen. Die achtergrondgeluiden bleken niet echt een eenduidige invloed te hebben op de resultaten, vertelt Laudij. De afstand tot de deur was wel een duidelijke factor: hoe verder de proefpersonen van een deur af stonden, des te meer moeite hadden ze om te horen of hij open was. Nog interessanter was dat de proefpersonen alle drie op een andere manier met hun tong bleken te klakken. Hoe hoger de piekfrequentie van dat geluid, des te duidelijker wordt het geluid weerkaatst. Daar moet nog meer onderzoek naar komen, vertelt de studente enthousiast. Hoe mensen hun hoofd houden, op welke manier ze klakken, beïnvloedt hun prestaties. Waarschijnlijk gaat een promovendus of een andere afstudeerder hiermee verder. De ervaringen die Laudij opdeed bij haar onderzoek naar de echolocalisatie-techniek, paste ze bovendien toe in een ontwerp van een school voor blinde kinderen. Daarbij keek ze vooral naar de manier waarop akoestiek de functie van een ruimte kan ondersteunen. In een gang wil je bijvoorbeeld Voorbeeld van Directe Numerieke Simulatie (DNS) aan dichte bellenzwermen met stijgende gasbellen (blauw) en stromingsveld in de vloeistof (groene en rode pijlen). (Proefschrift Ivo Roghair, TU/e, 2012). graag weten waar je bent, legt Laudij uit. Dan kunnen rechte, stenen muren zorgen voor een heldere akoestiek. In een atrium is het vooral belangrijk dat je de mensen naast je hoort praten. Dan liggen ronde vormen en vloerbedekking -die geluid meer Evgeny Pidko, Rutger van Santen en Emiel Hensen hebben laten zien hoe de omzetting van suiker in brandstoffen op moleculair niveau verloopt met behulp van dynamisch gevormde katalysatoren. Binnen het Zwaartekrachtprogramma zullen ze hierop voortbouwend nieuwe concepten ontwikkelen om biomassa om te zetten in chemicaliën en brandstoffen van de toekomst. In de rubriek Sluitstuk vertellen afstudeerders over hun afstudeeronderzoek. Wil je ook in deze rubriek, mail dan naar cursor@tue.nl. absorberen of verstrooien- meer voor de hand. Door beide projecten is de studente anders gaan luisteren naar haar omgeving. Ook de samenwerking met de blinden- en slechtziendenorganisaties Visio en Bartiméus Claire Laudij. Foto Bart van Overbeeke droeg daar veel aan bij. Omdat er niet veel onderzoek is gedaan naar de leefwereld van blinden, waren de mensen heel enthousiast. Het was dus een erg dankbare groep om voor te werken. En ik zelf begrijp nu veel beter hoe blinden in het leven staan. (EV)

5 8 Onderzoek 6 februari 2014 Onderzoek 9 4 brandende vragen Camille Carcouët Scheikundige Technologie Oppervlakken die zichzelf schoon houden Raimondo Cau Werktuigbouwkunde Robot voor microchirurgie 1 cover Je ziet een microchirurgische naald en draad. In werkelijkheid is de naald 100 µm in diameter en 5 mm lang. Deze wordt gebruikt voor het hechten van minuscule bloedvaatjes en zenuwen. 1 Wat zien we op de cover van je proefschrift? 2 feestjes Door moderne chirurgische technieken kunnen mensen die een stuk weefsel in hun lichaam missen (bijvoorbeeld nadat een tumor is weggehaald, bij aangeboren afwijkingen of na een ongeluk) geholpen worden door het ontbrekende weefsel te reconstrueren. Lichaams eigen huid, vet, spier of bot wordt weggehaald van een plek waar het te missen is, en getran splanteerd naar de plek waar het nodig is. Hiervoor moeten ook bloedvaten en zenuwen opnieuw verbonden worden. Vanwege de vereiste precisie (< 50 µm) is dit een ingreep waarvoor een zeer vaste hand en grote mate van concentratie nodig is. Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik een nieuw soort robot ontwikkeld (de Micro Surgical Robot (MSR), red.) speciaal voor microchirurgie. De robot stelt chirurgen in staat om makkelijker en nóg preciezer te werk te gaan. 2 3 onmisbaar De steun van mijn promotor Maarten Steinbuch en copromotor Nick Rosielle, prof. René van der Hulst van het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC), en het Equipment Prototype Center van de TU/e. Hoe leg je op feestjes uit waar je onderzoek over gaat? 4 samenleving Een reconstructie met behulp van lichaamseigen weefsel geeft een mooi en natuurlijk resultaat. Doordat de vraag naar dit soort ingrepen toeneemt, ontstaan lange wachtlijsten. Met behulp van de MSR kunnen deze wachtlijsten verkort worden. In de toekomst kunnen zelfs nóg preciezere ingrepen mogelijk worden. 1 cover 3 Welke persoon, techniek of apparaat is onmisbaar geweest voor je onderzoek? 4 Wat heeft de samenleving aan jouw werk? (Onder redactie van Tom Jeltes) Op de omslag van mijn proefschrift is een netwerk te zien van silicaframbozen, waarbij de rode vruchten zuurstof voorstellen en de gele vruchten siliciumatomen symboliseren. Ik heb de afgelopen vier jaren namelijk silicadeeltjes gemaakt met een framboos-achtige vorm. 2 feestjes Superhydrofobe oppervlakken, zoals lotusbladeren, zijn volledig waterafstotend. Omdat water simpelweg in de vorm van druppels van het oppervlak afrolt, en hierbij stofdeeltjes meeneemt, houden deze waterafstotende oppervlakken zichzelf schoon. Daarvoor moet het oppervlak echter wel ruw zijn - de framboosvormige deeltjes die we hier maken, zorgen voor de nodige ruwheid. 3 onmisbaar Om de nano-frambozen waar te nemen, was transmissie- en rasterelektronenmicroscopie nodig. En net zo belangrijk waren uiteraard de kennis en kunde van de experts met wie ik in dit project heb samengewerkt. 4 samenleving Omdat je ze niet schoon hoeft te maken, zijn superhydrofobe oppervlakken natuurlijk erg aantrekkelijk, en er is dan ook al veel onderzoek naar gedaan. Mijn werk levert meer informatie over hoe je de vereiste oppervlakteruwheid bereikt, zodat je in de niet zo verre toekomst wellicht nooit meer je ramen schoon hoeft te maken! Jarno Weemers Scheikundige Technologie Zeshoekige katalysatoren 1 cover De omslag van mijn proefschrift toont een verzameling hexagonale tegels in een honingraatachtig patroon. In mijn onderzoek heb ik gebruikgemaakt van katalysatoren die gebaseerd zijn op moleculen met een zeshoekige structuur. Het nieuwsgierige mannetje kijkt verwonderd naar de diversiteit aan kleuren en structuren op de tegels die symbool staan voor de verscheidenheid aan gebruikte katalysatoren en katalytische reacties. 2 feestjes Het hoofddoel van mijn onderzoek is de ontwikkeling van katalysatoren gebaseerd op cyclische fosforverbindingen en het aantonen van hun toepasbaarheid in homogene katalytische reacties. Deze fosforverbindingen bezitten unieke eigenschappen en de daarvan afgeleide katalysatoren zijn in staat reacties te versnellen en te sturen naar gewenste producten zonder daarbij zelf verbruikt te worden. Het is onder meer gelukt om kleine moleculen om te zetten naar veel complexere moleculen die als tussenproduct voor de farmaceutische industrie kunnen dienen, maar op zichzelf ook weer toepasbaar zijn als katalysator. 3 onmisbaar Om katalysatordeeltjes te kunnen bestuderen en reactieproducten te kunnen analyseren, zijn technieken zoals kernspinresonantie, röntgendiffractie en gas- en vloeistofchromatografie onmisbaar. Daarnaast heeft de geweldige sfeer in mijn inmiddels opgeheven vakgroep SKA/SKO veel bijgedragen aan de behaalde resultaten. 4 samenleving Ik hoop dat mijn verbindingen belangrijk kunnen zijn als artificiële fotosynthese-katalysator, bij het maken van organische light-emitting diodes (oleds) en bij de productie van tussenproducten voor de farmaceutische- en de geur- en smaakindustrie.

6 10 Universiteitsberichten 6 februari 2014 Mens & Mening 11 In memoriam TUssen de oren UNIVERSITEITS- BERICHTEN Cees du Bois Op 31 januari kregen we het droeve bericht dat Cees du Bois op 66-jarige leeftijd is overleden. Cees was een medewerker van de TU/e van het eerste uur, iemand die de stormachtige ontwikkelingen van ICT vanaf het prille begin heeft meegemaakt. In zijn lange TU/e-carrière van 39 jaar heeft hij diverse functies bekleed, van coördinator automatisering van het bureau van de hogeschool, hoofd Systeemhuis, tot informatiemanager. ALLE FACULTEITEN Keuzevak Filosofie (0FC15) Natuurfilosofie - reflectie op de aard van de werkelijkheid Docent: prof.dr. Palmyre Oomen, gasthoogleraar wijsbegeerte. Omschrijving: In dit college natuurfilosofie verkennen we filosofische vragen en thema s met betrekking tot de noties natuur en werkelijkheid en de ingrijpende veranderingen daarin onder invloed van de moderne wetenschap en techniek. Aan de orde komen begrippen als materie, informatie, dode en levende natuur, emergentie. We bespreken ook de mathematisering, mechanisering en informatisering van het wereldbeeld. En stellen vragen als: hoever reikt het begrip natuur? wat is de plaats van determinisme? van vrijheid? van techniek en cultuur? hoe is de mens wel/niet te zien als onderdeel van de natuur? Periode: Semester B (K3 en K4). Tijd: woensdags uur. Plaats: IPO-gebouw, zaal Voertaal: Nederlands. Instromen op 12 februari is nog mogelijk. Toegankelijk voor studenten van alle opleidingen, geen specifieke voorkennis vereist. Indien gewenst kan dit vak ook meetellen voor het Certificaat Filosofie van de TU/e. Inschrijving: via OASE, of via de docent. Voor meer informatie: zie OASE onder 0FC15, of neem contact op met de docent (E: p.m.f.oomen@tue.nl; T: ). MENS Bureau voor Promoties en Plechtigheden Promoties Donderdag 6 februari, 16:00 uur, CZ4: promotie I. Fischer Dipl.- Chem. (ST) Promotor(en): prof.dr. D.J. Broer Voorzitter: prof.dr.ir. J.C. Schouten Titel proefschrift: Fluorescent Self-Assembled Nanoparticles for Imaging and Sensing Applications Donderdag 6 februari, 16:00 uur, CZ5: promotie K.E. Bystrov MSc (TN) Promotor(en): prof.dr.ir. M.C.M. van de Sanden Voorzitter: prof.dr. H.J.H. Clercx Titel proefschrift: Erosion and morphology changes of graphite under high flux and low temperature plasma bombardment Maandag 10 februari, 16:00 uur, CZ4: promotie ir. J.J.M. Weemers (ST) Promotor(en): prof.dr. C. Müller en prof.dr. D. Vogt Voorzitter: prof.dr.ir. J.C. Schouten Titel proefschrift: Phosphininebased ligands Unique phosphorus heterocycles in homogeneous catalytic reactions Woensdag 12 februari, 16:00 uur, CZ4: promotie E. Russo MSc (W) Promotor(en): prof.dr. J.G.M. Kuerten en prof.dr.ir. J.J.H. Brouwers Voorzitter: prof.dr. L.P.H. de Goey Titel proefschrift: DNS of turbulent particle-laden channel flow with heat and mass transfer Donderdag 13 februari, 16:00 uur, CZ5: promotie J. Pello MSc (EE) Promotor(en): prof.dr.ir. M.K. Smit Voorzitter: prof.dr.ir. A.C.P.M. Backx Titel proefschrift: Building up a membrane photonics platform in Indium phosphide Maandag 17 februari, uur, CZ4: promotie ir. H.A.J.A. Meulenbroek (B) Promotor(en): prof.dr.ir. B. de Vries en prof.dr.ir. M.C.D.P. Weggeman Voorzitter: prof.ir. E.S.M. Nelissen Titel proefschrift: How to measure added value of CRE and building design Woensdag 19 februari, 16:00 uur, CZ4: promotie B.T. Szabó MSc (W&I) Promotor(en): prof.dr. J.H. van Zanten en prof.dr. A. van der Vaart Voorzitter: prof.dr. E.H.L. Aarts Titel proefschrift: Adaptation and confidence in nonparametric Bayes Woensdag 19 februari, 16:00 uur, CZ5: promotie drs. M.R. Popkema (IE & IS) Promotor(en): prof.dr. J.W. Schot Voorzitter: prof.dr. A.G.L. Romme Titel proefschrift: Tussen Techniek en Planning De opkomst van het vak Verkeerskunde in Nederland Ook een bericht plaatsen op deze pagina? Mail het bericht (maximaal 100 woorden) dan naar universiteitsberichten@tue.nl. Zijn functie bracht hem in contact met veel TU/e ers en zij herinneren zich een zeer kundige, aimabele en warme collega, die altijd de mens en ICT op de juiste manier met elkaar kon verbinden. Dat maakte hem tot de ideale informatiemanager, een van de eersten in universitair Nederland. Zijn sociale inslag bleek ook uit het lijsttrekkerschap in de jaren tachtig voor een geleding van de universiteitsraad. Cees was iemand met brede interesses, maar altijd zat daar wel een technische component bij. Een verwoed lezer, vooral van SF. Architectuur, maar dan vooral interesse in de techniek, tot en met de architectuur van zijn bijzondere huis in Mierlo. Muziek, maar dan wel elektronische, vernieuwende muziek. Cees was nog maar net met pensioen, vanaf juni Een moeilijke periode, want zijn vrouw Mariëtte was ernstig ziek en was kort daarvoor overleden. Al snel werd ook Cees ziek, maar desondanks behield hij lang zijn veerkrachtige optimisme. Wij wensen beide dochters Bregje en Saskia en de andere leden van de familie veel sterkte toe bij het verwerken van dit verlies. Namens de Dienst ICT, Fred Gaasendam Advertentie Keuzevak filosofie (0FC15) LAATSTE COLLEGEREEKS! Natuurfilosofie reflectie op de aard van de werkelijkheid Docent: prof. dr. Palmyre Oomen, gasthoogleraar wijsbegeerte De natuur waar wij zelf deel van uitmaken de natuur die het object (en product) is van de wetenschappen de natuur als de aard van de mens en de werkelijkheid In dit college natuurfilosofie verkennen we filosofische vragen en thema s met betrekking tot de noties natuur en werkelijkheid en de ingrijpende veranderingen daarin onder invloed van de moderne wetenschap en techniek. Aan de orde komen begrippen als materie, informatie, dode en levende natuur, emergentie. We bespreken ook de mathematisering, mechanisering en informatisering van het wereldbeeld. En stellen vragen als: hoever reikt het begrip natuur? wat is de plaats van determinisme? van vrijheid? van techniek en cultuur? hoe is de mens wel/niet te zien als onderdeel van de natuur? Wanneer : Semester B (kwartielen 3 en 4) woensdags uur instromen vanaf 12 februari is nog mogelijk Waar : IPO-gebouw, zaal 0.98 Studiepunten : 4 ECTS Voor wie : voor studenten van álle faculteiten geen specifieke voorkennis vereist Inschrijving : via OASE, of via de docent Indien gewenst kan dit vak ook meetellen voor het Certificaat Filosofie van de TU/e, zie Archieffoto Bart van Overbeeke Meer informatie op OASE: bij vakcode 0FC15, of via de docent: prof.dr. Palmyre Oomen, T: , E: p.m.f.oomen@tue.nl. MOOC s en SPOC s De TU/e begeeft zich in de wondere wereld van de MOOC s. De eerste is bijna in uitvoering, andere zijn in voorbereiding. Petje af voor de ontwikkelaars en docenten. Zij durven het aan te experimenteren met een nieuwe onderwijsvorm, die niet alleen een nieuwe didactiek van hen vraagt, maar vooral ook heel veel tijdsinvestering. Een experiment dat mogelijk eenmalig is, en waarvan op voorhand nog onduidelijk is hoe omvangrijk het zal zijn. Een experiment dat bovendien wetenschappelijk niet of nauwelijks onderzocht is. Waaróm doen we mee met de MOOC s? UR-podium Iedereen kent het wel: je bent te laat met aanmelden voor een tentamen. Een bezoekje aan de studentadministratie met je liefste puppy eyes is het enige dat rest. Met een beetje mazzel ziet de administratie je foutje door de vingers en schrijven ze je in voor het tentamen. Maar wat voor een student als een klein foutje voelt, kan TU-breed tot behoorlijke organisatorische problemen leiden. De indeling van zalen wordt namelijk gedaan aan de hand van aanmeldingen voor de tentamens. Maar niet alleen voor de tentamens gelden strikte aanmelddeadlines. Opvallend vind ik zelf dat het debat over waaróm we als TU/e mee willen (of moeten) in de MOOC s nog nauwelijks is gevoerd. Verliezen we anders marktaandeel? Is het dé manier om je te etaleren? Hoe passen MOOC s bij de onderwijsvisie die we pas hebben vastgesteld? Daar lijkt de keus immers meer te vallen op blended leren dan op puur online leren. Of helpen MOOC s ons juist beter na te denken over die blend? Zorgen MOOC s voor meer studentgericht onderwijs? Zorgen ze voor beter leergedrag? Ook voor alle vakken van het Bachelor College en een toenemend aantal vakken oude stijl gelden strikte aanmelddeadlines. Dit om te zorgen dat de -toch al beperktezaalcapaciteit optimaal benut kan worden. Eventueel gebruik van collegezalen in de avonduren kan hierdoor zo veel mogelijk beperkt worden. Veel studenten zijn echter niet op de hoogte van deze deadlines voor vakken. Waar studenten in het Bachelor College regelmatig herinneringen krijgen voor het aanmelden van vakken, geldt dit nog niet voor studenten oude In Cursor worden iedere twee weken studenten, docenten, labs, technische artefacten, de werkomgeving, het wetenschappelijk bedrijf, de campus, het onderwijs en websites onder een psychologische loep gelegd door de medewerkers van TU/e-opleiding Psychology & Technology, of -in dit geval- van de Eindhoven School of Education. Illustratie Sandor Paulus Zorgen ze voor de benodigde grotere aantallen studenten en engineers van de toekomst? Halen ze effectiever het beste uit onze studenten? Wanneer vinden we MOOC s eigenlijk succesvol, en wanneer hun rendementen acceptabel? Gaan we de werking en effecten van MOOC s eigenlijk ook vaststellen? In mijn ogen interessante vragen die om een antwoord en om discussie vragen. Die discussie heb ik tot nog toe gemist. Hopelijk doen we niet aan MOOC s omdat we bang zijn anders een hype te missen, omdat anderen dat nu eenmaal ook doen. Want dan is er nog wel meer nieuws onder de zon. Bent u bijvoorbeeld bekend met het fenomeen SPOC s? Dat staat voor Small (of: Specific), Private Online Course. Dat is het omgekeerde van een MOOC. De collega s in Delft en ook bij Harvard en MIT zijn er al mee bezig! Perry den Brok hoogleraar Onderwijskunde aan de Eindhoven School of Education Bewustwording of bestraffing? stijl. Deze studenten zijn in de veronderstelling dat je je nog prima kunt aanmelden voor een vak in de week van aanvang. Met de groeiende studentenaantallen is deze insteek niet meer mogelijk. Er zal dus een cultuuromslag nodig zijn. Om deze cultuuromslag te bewerkstelligen en hiermee studenten bewust te maken van het belang van het op tijd inschrijven voor vakken en tentamens, moeten volgens Groep-één studenten beter geïnformeerd worden over wanneer de deadlines zijn, én over de gevolgen. Studenten beter bewust maken van het belang van je op tijd aanmelden voor vakken is ons inziens een betere oplossing dan dreigen met straffen, zoals boetes voor te laat aanmelden zoals bij andere instellingen is gebeurd. Ruud Smedts, Groep-één cursor-tue indd :32

7 12 Focus 6 februari 2014 Focus 13 Tekst Gerard Verhoogt Foto s Rien Meulman Bij binnenkomst lijkt de Berging Bijzondere Chemicaliën (BBC) aan de Rondom op de TU/e-campus vooral op een magazijn: uiterst geordend en schoon. Het is de plek waar faculteiten zich kunnen ontdoen van chemisch afval, maar waar ook voorraden, emballage en lege toners worden opgeslagen. Maandelijks gaat van hieruit acht- tot tienduizend kilo chemisch afval naar Van Ganzewinkel. De administratie van afval Voorraad en opslag Scheikundige Technologie is de grootste klant bij de BBC. Er staan grote verpakkingen met brandbare oplosmiddelen in opslag, waar men aan de faculteit geen vergunning voor heeft. Als afval produceert ST bijvoorbeeld stoffen die brandbare gassen en -dampen vormen als ze met water in aanraking komen. Oplosmiddelen vormen de hoofdmoot met gemiddeld zo n 700 liter. De propanol, ethanol, aceton of methanol wordt gebruikt voor het reinigen en spoelen van laboratoriumapparatuur. Ze worden groot ingeslagen - in 5- of 10-literverpakking. Vroeger stonden er 200-liter vaten, van waaruit afgetapt werd in flessen en kannetjes, met alle risico s van dien. Ook afvalvaten van de labs, met handschoentjes, tissues of pipetpuntjes staan bij de BBC. Van de chemicaliën zoekt beheerder Harold Ronde uit welke stof in welke gevarenklasse zit, gelijksoortige (combinaties van) stoffen komen in één doos of bak. Want gesorteerd afval maakt de verwerking goedkoper. Gemiddeld kost het verwerken van al dit afval de TU/e acht- tot tienduizend euro per maand. Van Werktuigbouwkunde staan er vaatjes afgewerkte motorolie, van het Equipment & Prototype Center gebruikte boor- en snijolie, van de brandweer de voorraad schuimvormend middel. Onlangs is een dieseltank bij Ceres geleegd omdat er problemen waren. Die olie staat hier tijdelijk opgeslagen in twee tanks van 1000 liter. Veiligheid Veiligheid is alles bij het BBC, tot in de kleinste finesses. Het gebouw is onderverdeeld in brandwerende compartimenten, die het vuur minimaal één uur binnen houden. De deuren hebben een speciale naad in de zijkant: die zwelt op bij brand zodat het compartiment totaal afgesloten wordt. Er zijn kleinere compartimenten voor bijvoorbeeld brandbare vloeistoffen of (lege) spuitbussen. Om te voorkomen dat er vonken ontstaan is er speciale tl-verlichting die meteen aangaat, en een elektrische heftruck, die met een gasdetectiesysteem is uitgerust. Er zijn veel ontluchtingspunten, afzuigpijpen voor laaghangende dampen, douches, sprinklers, brandblussers, een fles Diphotérine voor als iemand chemische corrosieve stoffen op zijn lichaam krijgt en flesjes met oogspoelvloeistof. Als Ronde alleen de BBC ingaat, draagt hij een omvalpieper. Die geeft een signaal naar de Centrale Meldpost van de TU/e als hij -door dampen of wat dan ook- onderuit gaat. Een explosiemeter meet of er genoeg zuurstof in de ruimte is. Zo niet, dan gaat er een alarm af. In geval van brand wordt het verontreinigde bluswater via een intern rioleringssysteem apart opgevangen in een ondergronds bassin van 225 m 3. Eenzelfde volume is er voor het bluswater. Belangrijk is dat alles goed wordt gesorteerd. Logen en basen, die heftig reageren als ze met elkaar in contact komen, staan ver uit elkaar. Speciale aandacht krijgen bijvoorbeeld chloorhoudende oplosmiddelen. Die mogen bij de verwerker niet zomaar verbrand worden, dat geeft het uiterst giftige dioxine. Voor verbranding -dit gebeurt in Duitsland- is een filterinstallatie nodig die even groot is als het BBC. Administratie Momenteel zijn er zo n honderdvijftig verschillende afvalstromen. Die lijst wordt regelmatig uitgebreid en gedocumenteerd omdat er continue nieuwe stoffen of combinaties van stoffen bij komen. Alle in- en uitgaande stoffen worden nauwgezet geboekt: alle potjes, flesjes, tonnetjes worden in het GROSregistratiesysteem gezet. Van de geregistreerde chemicaliën wordt de chemische samenstelling genoteerd, de datum, het artikelnummer van de fabrikant, het gewicht, de gevarenklasse, naam van de besteller en waar het opgeslagen wordt, zodat die data altijd te achterhalen zijn bij eventuele brand of een ongeval. Het grootste deel van de stoffen in het BBC-gebouw zijn ingedeeld in een gevarenklasse. Er zijn er acht: 1 explosieve stoffen; 2 gassen, 3 brandbare vloeistoffen, 4 brandbare vaste stoffen, 5 oxiderende stoffen, 6 giftige stoffen, 7 radioactieve stoffen, 8 bijtende stoffen. Beheerder Harold Ronde nuanceert: Wat is gevaarlijk? Aceton is ook gevaarlijk als je je niet aan de regels houdt. Ik vind ziekenhuisafval het gevaarlijkst. Je weet niet waarmee gewerkt is: een dode rat, een door een organisme verontreinigde tissue? Dat vind ik gevaarlijker dan bijvoorbeeld zwavelzuur. Soms vind je bij renovaties een onduidelijk potje. Als dat er al lang staat en als het een slag- of stootgevoelige stof is zoals organische peroxides of picrinezuur, dan moet de Explosieven Opruimings Dienst het opruimen, met pantserwagen en al. Als zo n potje dichtzit, geeft het opendraaien van de dop al genoeg wrijving om het te laten ontploffen.

8 14 Uitgelicht 6 februari 2014 Uitgelicht 15 Waarom lopen bèta s nog steeds niet binnen? Salariëring technici Petra Vissers (HOP) Illustratie Bart van Overbeeke Wie laat over twintig jaar de treinen rijden? Wie zorgt voor schone energie of ontwerpt de hulpmiddelen waarmee miljoenen ouderen langer thuis kunnen wonen? Alleen nog maar Chinezen, als we de onheilstijdingen mogen geloven. Werkgevers in Nederland luiden de noodklok, maar waarom betalen ze technici dan niet beter? Afgestudeerden van de TU/e blijken in deze regio qua salariëring overigens wel een streepje voor te hebben (zie kader). Dat is niet zo verwonderlijk gezien de dichtheid aan bedrijven met een grote behoefte aan technisch geschoolden. Bedrijven waarschuwen in koor: Nederland heeft straks een groot probleem als de pubers van nu niet en masse voor een technische opleiding kiezen. Om het dreigende tekort af te wenden, moet de overheid diep in de buidel tasten. In het vorig jaar gesloten Techniekpact is onder meer afgesproken dat het kabinet zeshonderd miljoen euro reserveert voor bij- en omscholing van mensen met interesse in techniek. De onheilstijding is niet nieuw. Bedrijven klagen al jaren over een gebrek aan technisch geschoold personeel. Lonken naar de bèta s van de toekomst, kopte de Volkskrant in 1997 bijvoorbeeld. Maar was het probleem werkelijk zo groot als gedacht? Nee, concludeerde socioloog en hoogleraar Marc Vermeulen eind jaren negentig in het Volkskrantartikel. Want de lonen bleven laag: iedere middelbare scholier met economie in zijn pakket kent de wet van vraag en aanbod. Als bedrijven zo ontzettend graag technici in dienst willen nemen, moeten ze met meer geld over de brug komen, was zijn conclusie. Sinds 1997 is er wel wat veranderd, zegt Vermeulen, inmiddels werkzaam voor de TiasNimbas Business School, nu. De technieksector heeft de afgelopen jaren een beter aanzien gekregen, maar wat mij blijft fascineren is dat de lonen niet zo hoog zijn als je bij een schreeuwend tekort zou verwachten. Dat is volgens Vermeulen helemaal opvallend aangezien technici vaak in het bedrijfsleven werken, waar de lonen over het algemeen hoger liggen dan bij de overheid of in het onderwijs, en waar de lonen zich sneller kunnen aanpassen bij tekorten op de arbeidsmarkt. Vooropgesteld: een studie werktuigbouwkunde, civiele techniek of informatica is nog steeds een goede keus. De vooruitzichten zijn weliswaar minder rooskleurig dan twee jaar geleden, maar afgestudeerden vinden snel een baan en hebben in een vloek en een zucht een vast contract. Over het salaris valt ook niet te klagen. Pas-afgestudeerde technici met een hbo-diploma lijken meer profijt te hebben van hun opleiding. Het gemiddelde startsalaris van academici wordt gedrukt door promovendi, die minder verdienen dan veel leeftijdsgenoten. Wie echt wil binnenlopen, kan volgens cijfers uit de Keuzegids Universiteiten beter kiezen voor fiscaal recht, geneeskunde of international business. Een jonge scheikundige verdient minder dan een econoom, een wiskundige gemiddeld hetzelfde als een onderwijskundige. Salaris technici daalt meer dan gemiddeld Volgens Didier Fouarge, econoom bij het Maastrichtse Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), is het salaris van pas afgestudeerde technici de afgelopen jaren zelfs gedaald. Dat is gezien de economische crisis niet zo gek, maar wat vooral opvallend is: het salaris is meer dan gemiddeld gedaald. Fouarge: De lonen van technici zijn wel hoog, maar rijzen niet de pan uit. Toch laten onze prognoses zien dat in bepaalde segmenten in de techniek, bijvoorbeeld de werktuigbouwkunde en elektrotechniek, de vraag naar personeel groter is dan het aanbod. Als er echt een enorme schaarste zou zijn, zou dat in principe moeten resulteren in een hoger loon dan startende technici nu krijgen. Dat beaamt ook Maikel Volkerink van onderzoeksbureau SEO, dat elk jaar een rapport uitbrengt over de arbeidsmarkt voor recent afgestudeerden. Het salaris van technici is de afgelopen jaren niet extreem snel gestegen, aldus Volkerink. Dus in die zin zou ik niet kunnen zeggen dat er een tekort is. Maar wat bedrijven ervaren, kan erg afwijken van ramingen uit rapporten, benadrukt hij. Dat de lonen niet de pan uit rijzen, komt volgens Volkerink vooral doordat veel technologische bedrijven wereldwijd actief zijn. Ze kunnen het zich niet permitteren om de lonen omhoog te gooien, omdat hun producten dan te duur worden. Daar komt nog eens bij dat bedrijven voor technische vacatures ook buitenlands personeel kunnen werven. Volkerink: Bedrijven willen liever Nederlandse werknemers, maar hebben vaker dan niet-technische bedrijven de optie om personeel hier naartoe te halen. De ondernemersorganisatie voor de technologische industrie, FME-CWM, is het daar helemaal niet mee eens. Bedrijven zijn op zoek naar hoogwaardig technisch gekwalificeerd personeel, zegt directeur beleid Peter Bongaerts. Hoewel veel landen bezig zijn met een inhaalslag, komen de beste mensen nog steeds van Nederlandse universiteiten en hogescholen. Dat de startsalarissen van technici minder hoog zijn dat je zou verwachten, is volgens Bongaerts ook niet waar: Misschien zijn dit niet de salarissen die eerder in de financiële sector zijn uitgekeerd, maar ze zijn wel bovengemiddeld hoog en goed aan de maat. Bedrijven maken daar een eigen afweging in en zij betalen hun technici keurig. Het tekort aan personeel wordt volgens Bongaerts nog steeds veroorzaakt door een imagoprobleem. Steeds meer jongeren mogen dan wel kiezen voor een technische opleiding, maar eenmaal afgestudeerd blijkt een groot deel niet in de sector te gaan werken. Dat is iets wat we ons als brancheorganisatie zeker aantrekken, zegt Bongaerts. Het is volgens hem echter wel aan het kantelen. Studenten hebben steeds beter door dat je met een technisch diploma kunt werken aan het oplossen van allerlei maatschappelijke problemen. Klimaatverandering bijvoorbeeld is een onderwerp waar veel jongeren zich zorgen over maken. Maar de vraag is of imagoproblemen wel kunnen verklaren waarom zoveel afgestudeerden hun vak de rug toekeren. Bijna veertig procent van de jonge technici vindt een niet-technische baan in een niet-technische sector, volgens de laatste SEO-monitor technische arbeidsmarkt. Technici niet zomaar laten gaan Banken als de ING zien jonge bèta s en technici graag komen en hebben daar ook geld voor over: afgestudeerden van een technische opleiding hebben er volgens het ROA veel baat bij om van sector te wisselen. Dit geeft een extra dimensie aan de veel besproken tekorten aan (hoger opgeleide) technici, schrijven de onderzoekers. Dat mag voor de jonge afgestudeerden goed nieuws zijn -ze zijn gewild om hun analytische vaardigheden en kennis- maar het techniektekort wordt er niet kleiner van. André van der Leest van Metaalunie, Het Techniekpact In het voorjaar van 2013 maakten onderwijsinstellingen, werkgevers, werknemers en de overheid samen een serie afspraken om het voorspelde tekort van dertigduizend technici in 2020 te voorkomen. Dit werd bekend als het Techniekpact. Het is de bedoeling dat de komende jaren meer scholieren kiezen voor een technische opleiding, dat meer afgestudeerden ook daadwerkelijk in de techniek aan de slag gaan en dat technici daar hun hele leven blijven werken. De overheid stelt daarvoor miljoenen beschikbaar, onder andere om meer bètadocenten te werven en om samenwerkingsverbanden tussen onderwijsinstellingen en bedrijven mogelijk te maken. Bedrijven op hun beurt stellen bijvoorbeeld jaarlijks duizend beurzen ter beschikking aan jongeren die kiezen voor een technische opleiding. Grootverdieners wo Tandheelkunde Fiscaal recht Geneeskunde International business Fiscale economie Grootverdieners hbo Verloskunde Maritiem officier Chemische technologie Logistiek Werktuigbouw en voertuigtechniek Technici en bèta s wo Werktuigbouwkunde Informatica Electrical engineering Scheikunde Civiele techniek Natuurkunde Wiskunde Technici hbo Elektrotechniek Informatica Chemische technologie Civiele techniek Industrieel ontwerpen Technische informatica Bouwkunde Bruto maandloon euro euro euro euro euro Bruto maandloon euro euro euro euro euro Bruto maandloon euro euro euro euro euro euro euro Bruto maandloon euro euro euro euro euro euro euro Afstudeerders van de TU/e starten in een financieel gunstige regio Bij het TU/e CareerCenter kloppen steeds meer afgestudeerden aan voor de korte cursus die ze wegwijs maakt in de kunst van het onderhandelen over het salaris. Volgens Maartje van Amelsfort, medewerkster bij het CareerCenter, willen afgestudeerden ook graag dat er een keer wordt gekeken naar het contract dat hen is voorgelegd. En natuurlijk willen ze ook weten of hun startsalaris marktconform is, vertelt Van Amelsfort. Om te bepalen of dat zo is, baseert Van Amelsfort zich onder meer op het onderzoek dat het Technisch Weekblad (TW) sinds drie jaar hier jaarlijks naar uitvoert. In november 2013 bleek uit dit onderzoek, waar bijna vierduizend respondenten aan hadden deelgenomen, dat de ingenieurssalarissen met 1,9 procent waren gestegen, wat minder was dan de inflatie, die dat jaar uitkwam op 2,7 procent. In de drie jaren dat de enquête nu door TW is afgenomen, viel de salarisstijging voor het eerst lager uit dan de inflatie. Ook voor 2014 zijn de verwachtingen niet hooggespannen met een te verwachten salarisstijging van 1,5 procent. Volgens Van Amelsfort zijn de afgestudeerden van de TU/e doorgaans niet direct gefixeerd op het startsalaris, maar is de reden om te solliciteren op een bepaalde baan in eerste instantie inhoudelijk van aard. In de praktijk zien we ook dat ze banen die beter betalen toch soms laten schieten voor een baan waar ze echt een technische uitdaging in zien. Maar ook bij die banen is vaak nog wel ruimte om het salaris wat omhoog te krijgen. Daarin coachen we ze ook. Maar er is natuurlijk meer dan enkel dat startsalaris. Wij wijzen ze ook op de doorgroeimogelijkheden en vragen ze of ze graag in teamverband willen werken. Of zoeken ze een bedrijf waarvoor ze in het buitenland aan de slag kunnen gaan? Volgens Van Amelsfort is de regio rondom Eindhoven voor afstudeerders gunstig als het gaat om het startsalaris. Er bevinden zich hier veel grote bedrijven, zoals ASML, Philips of DAF, die altijd op zoek zijn naar hoogwaardig technisch geschoold personeel. Dat is de reden dat de starters hier met een iets beter salaris beginnen dan elders in Nederland. Maar ook dan blijft het vreemd dat de schaarste niet tot een verdere verhoging geleid heeft. Vergeleken met andere Europese landen zit Nederland volgens Van Amelsfort qua salariëring van technici echt in de achterhoede. Dat horen we ook geregeld van buitenlandse afgestudeerden waarvoor we bemiddelen. Daar staat echter tegenover dat de werkdruk in Nederland dikwijls niet zo absurd hoog is als in de ons omringende landen. Daar zijn die buitenlanders zich vaak ook wel van bewust. Zo vertelde iemand uit China me ooit dat hij hier wel tijd kon vrijmaken voor zijn grote passie: tennis. (HK) de ondernemersorganisatie voor middelgrote en kleine bedrijven in de metaalsector, vindt het heel mooi dat jonge technici de banen voor het uitkiezen hebben, maar bedrijven zouden hen niet zomaar moeten laten gaan. Dat is volgens hem niet alleen een kwestie van het imago verbeteren: De wijze waarop we in Nederland een salaris vaststellen doet geen recht aan wat mensen bijdragen. Veel bedrijven hebben het idee dat iemand die verantwoordelijk is voor een project van twaalf mensen meer geld moet verdienen dan iemand die verantwoordelijk is voor een project dat twaalf miljoen euro kost. Mij lijkt dat onterecht. Maar volgens Bongaerts van FME-CWM is het salaris van technici niet hun belangrijkste drijfveer. Zij vinden het gewoon heel erg interessant om hun vak te kunnen uitoefenen. Je moet niet alleen naar beloning kijken, er spelen ook veel andere factoren mee. Ook Van der Leest van Metaalunie weet niet of een hoger salaris de oplossing is voor het tekort: Technici zijn natuurlijk niet alleen geïnteresseerd in geld. Salaris is belangrijk, maar zeker niet doorslaggevend. Ze moeten ook een bepaalde passie hebben, iets doen waar hun hart ligt. Hoewel de lichten niet allemaal op groen staan, blijft een technische opleiding een goede keus, vat hoogleraar Marc Vermeulen het samen. De socioloog die in 1997 zei dat er van een tekort geen sprake Bron: C.H.O.I Keuzegids HBO 2014 / Keuzegids Universiteiten 2014 De tabellen uit de Keuzegidsen zijn gebaseerd op cijfers van het ROA was, is daar toch wat anders over gaan denken. Oppervlakkig gezien kun je zeggen: we hebben dat verhaal al zo vaak gehoord en we zijn nog steeds niet afgegleden tot het niveau van een ontwikkelingsland. Dus valt het allemaal reuze mee en moet je hier als overheid geen geld in steken. Aan de andere kant: technologie verwerft steeds meer een plek in elk aspect van ons leven, dus moeten we als maatschappij genoeg mensen opleiden die snappen wat die technologie inhoudt. Bovendien ziet de technische sector waar we het nu over hebben er heel anders uit dan die in We weten niet hoe Nederland er over nog eens vijftien jaar uitziet. Wat dat betreft zou je ook kunnen zeggen: better safe than sorry.

9 16 Uitgelicht 6 februari 2014 Uitgelicht 17 Samenwerkende onderzoekers laten robots van elkaar leren Voor steeds meer taken worden robots ingeschakeld of zijn er plannen daarvoor. Zo is er zorgrobot AMIGO die ziekenhuispersoneel kan ondersteunen of een helpende hand kan bieden in het huishouden. Tot nu toe worden dit soort robots per taak geprogrammeerd. Maar het gebruik van robots kan veel efficiënter wanneer zij van elkaar zouden kunnen leren, menen René van de Molengraft, universitair hoofddocent aan de faculteit Werktuigbouwkunde en tevens directeur van het robotvoetbalteam Tech United, en zijn Duitse collegaonderzoeker Oliver Zweigle van de Universität Stuttgart. Van de Molengraft: Als in de toekomst een personal robot net zo n gemeengoed wordt als de personal computer en je een robot iets kunt leren wat hij kan delen met andere robots, dan kan dat een behoorlijke impact hebben. Een idee waar we dus wat mee moesten. Hun gemeenschappelijke plan groeit uit tot een subsidievoorstel dat vervolgens gehonoreerd werd in het Europese samenwerkingsprogramma FP7. RoboEarth kan van start, met Van de Molengraft als projectleider. Het mag dan op papier makkelijk lijken -robots kennis met elkaar laten delen-, maar het kost een grote groep onderzoekers uiteindelijk vier jaar om een systeem te ontwerpen waarmee robots wereldwijd met elkaar verbonden kunnen worden. Kennis delen is niet uniek. Via internet doen mensen dagelijks niets anders. Maar voor robots ligt dat anders. De manier van kennis representeren moet ondubbelzinnig zijn, het moet kunnen worden opgeslagen en geherinterpreteerd worden - anders maakt een robot er een potje van. En uiteindelijk moet de robot op de juiste wijze handelen. Naar de losse componenten wordt al veel onderzoek gedaan, maar het combineren hiervan tot een nieuw systeem is nieuw en maakt Tekst Nicole Testerink Foto s Bart van Eijden Robots laten samenwerken via een eigen online platform om zo handelingen te vereenvoudigen en versnellen. Vier jaar geleden gingen de TU/e, Philips en vier buitenlandse technische universiteiten met deze doelstelling van start in een door de Europese Commissie gefinancierd project. En nu is er RoboEarth, een soort wikipedia voor robots. Tijdens de einddemonstratie in een ziekenhuissetting blijkt hoe succesvol de internationale aanpak werkt: samenwerkende onderzoekers laten robots samenwerken. RoboEarth spraakmakend. Vanuit verschillende kanten wordt kennis aangedragen om het concept vorm te geven. Elke partner in het project heeft een eigen stuk expertise, essentieel om het project te laten slagen. En doordat iedereen vanuit een ander perspectief naar de materie kijkt, kun je grotere stappen maken, zegt Zweigle, die zich samen met de Technische Universität München bezighoudt met kennisopslag. De groep van Van de Molengraft werkt aan kennisrepresentatie en het onderzoeken hoe ruimtes gemodelleerd kunnen worden. Dit is noodzakelijk om objecten vast te leggen en de robots in een ruimte te laten bewegen. De Universidad de Zaragoza is een grote speler op het gebied van perceptiesystemen en mapping: hoe neemt de robot iets waar? Hoe robots leren, wordt uitgezocht op de Eidgenössische Technische Hochschule Zürich. Daarnaast ontwikkelen ze de RoboEarth Cloud Engine, die gebruikt wordt voor het doorrekenen en interpreteren van informatie. Deze informatie komt uit een in Stuttgart ontworpen database waar van alles wordt opgeslagen: kennis voor navigatie, het uitvoeren van taken, objectherkenning en de nodige software componenten. Kortgezegd is project RoboEarth dus het creëren van een loop van robot naar deze database naar robot waardoor robots kennis kunnen hergebruiken en zo van elkaar kunnen leren. Het gaat erom wat zich ín de robot afspeelt En dan is het na jaren onderzoek zover: de lancering van de robotwikipedia. Voor de einddemonstratie van RoboEarth midden januari is de (inter)nationale media-aandacht Zorgrobot AMIGO. groot. In de nagebouwde ziekenhuiskamer -gescand door robot Ari- wil een patiënt iets te drinken. Zorgrobot AMIGO kan deze taak met behulp van Ari s informatie uitvoeren, en alhoewel het drinken op de grond belandt en er wat kleine storingen zijn, is de test een groot succes te noemen. Mensen willen op zo n dag natuurlijk bewegende robots zien, maar je moet je realiseren dat het hier om experimentele software gaat. In dit geval draait het om wat er zich ín de robot afspeelt, dat is voor ons veel spannender, legt Sjoerd van den Dries uit. Als promovendus bij Werktuigbouwkunde is hij al enkele jaren bezig met RoboEarth. We demonstreren een systeemontwerp bestaande uit geïntegreerde componenten waar we de afgelopen tijd met de diverse groepen aan gewerkt hebben. Het is nog geen product. In dit specifieke voorbeeld -serve a drink- zie je heel mooi hoe kennis gedeeld wordt. Dat klinkt eenvoudig, maar uiteindelijk moet zoiets vertaald worden naar voltages in motoren; je werkt op het allerkleinste niveau. We hebben moeten uitzoeken wat er nu precies robotspecifiek is en wat robotgeneriek. Van de Molengraft: We leveren nu een prototype, en het is nog helemaal geen productierijp systeem. We kunnen met dit prototype natuurlijk al veel meer dan vier jaar gelden, maar voordat we echt een product kunnen afleveren, zijn we zo weer tien jaar verder. In de tussentijd blijven er stappen gemaakt worden. We hebben aangetoond dat een systeem als RoboEarth noodzakelijk is om robots op een nuttige en veilige manier in te zetten, en we weten nu waar zo n systeem precies aan moet voldoen. De goede samenwerking tussen de verschillende partners is een van de succesfactoren van het project gebleken. Een geweldig multidisciplinair project, waar je elkaar naar een hoger level tilt door kennis te combineren, vertelt Gajan Mohanarajah, PhD in Zürich, enthousiast. Dat is echt iets waar we trots op mogen zijn. We hebben van elkaar kunnen leren en daardoor hebben we niet alleen een afgeronde architectuur en algoritmes kunnen leveren, maar er ook voor gezorgd dat de toepasbaarheid groter is. Om de samenwerking te promoten, werd het project onderverdeeld in werkpakketten in plaats van als partner los aan een component te werken. Van den Dries: Door verschillende vakgebieden samen te brengen, ontstaat een flow aan creativiteit. Wel is het belangrijk dat je elkaars taal spreekt - op technisch gebied. Daarnaast moet je constant met elkaar blijven afstemmen om te voorkomen dat de groepen elk een eigen richting uitgaan. Als promovendus kom je zo terecht in een warm bad: je krijgt meteen een plek in een groep internationale zeer ervaren onderzoekers, heel efficiënt qua kennisoverdracht en een boost voor je netwerk. Het vele heen-en-weerreizen wordt door alle partijen als heel nuttig gezien. We hebben een enorm aantal meetings en workshops achter de rug. De meest bijzondere bijeenkomsten waren de zogenoemde integratieworkshops, waar we met de hele groep op een plek afspraken om de losse onderdelen tot een systeem te integreren, zegt Zweigle. Het is ook noodzakelijk zulke momenten te creëren, vult Van den Dries aan. Telefonische besprekingen en zijn prima om even snel bij te praten of een specifiek probleem op te lossen, maar de discussies worden veel levendiger als je elkaar in levende lijve ontmoet. Sommige promovendi in het project hebben ook enkele maanden bij een partnergroep doorgebracht. Dit heeft de contacten zeker versterkt. Dat kan Van den Molengraft beamen. Door de vele meetings bouw je echt een team op, waardoor je uiteindelijk grotere stappen kunt maken. Het zijn wel flink wat vlieguren, maar de afstanden zijn goed te doen. Zo n Europees project is een schitterend vehikel om een groot stuk onderzoek gefinancierd te krijgen. Daarnaast draagt het organiseren van workshops en demonstraties enorm bij aan de zichtbaarheid van de groep. Natuurlijk hebben we dankzij bijvoorbeeld Robocup een groot wereldwijd netwerk, maar je merkt dat je door RoboEarth weer voor het voetlicht treedt. Hoe nu verder met RoboEarth Nu de champagneglazen geklonken hebben op de succesvolle afloop van het project is de vraag hoe het verder gaat. Wat vaststaat, is dat we deze ingeslagen weg vervolgen, zegt Van de Molengraft. We gaan nog zien op welke manier en met welke partners, zowel vanuit de universitaire wereld als uit het bedrijfsleven. In RoboEarth heeft Philips meegewerkt als industriële partner en het is goed zo n naam aan boord te hebben. Anderzijds is het voor bedrijven de manier om kennis te ontwikkelen. Steeds meer grote namen als Google zien in dat ze stappen in deze richting moeten gaan zetten om een vinger in de pap te houden. De bereidheid om in dergelijke projecten te stappen zal de komende tijd daarom toenemen. Daarnaast hebben we als TU/e binnen RoboEarth een coördinerende rol gehad wat voor extra profilering heeft gezorgd. We profiteren daar nu van bij nieuwe subsidieaanvragen. Mohanarajah: Er zijn nog geen directe plannen voor RoboEarth 2.0. Maar dankzij de langdurige samenwerking weten we wat we aan elkaar hebben en kunnen we elkaar snel vinden voor nieuwe Zorgrobots in actie. De robot maakt een beeld van de ruimte waarin ie zich bevindt. projecten - ook op de wat kleinere schaal. En daardoor acht Van de Molengraft de kans heel reëel dat er over vier jaar weer een grote demonstratie plaatsvindt. Wie weet in dezelfde ziekenhuissetting, met opnieuw een serverende AMIGO. Maar dan wel met veel meer robotcollega s en een flinke ziekenhuiszaal vol bedden. Want met RoboEarth als solide basis kan het heel snel gaan nu.

10 18 Student 6 februari 2014 Student 19 Clmn Jim Stolk student Industrial Design Conformeren kun je leren Waar de bibliotheek van het MetaForum de afgelopen twee weken piekte in bezoekers, was het Hoofdgebouw bijna uitgestorven. Terwijl praktisch iedereen zat te blokken voor de tentamens waren de meeste Industrial Design-studenten nergens te bekennen. Een bron van onbegrip, want het leek zo net alsof zij lekker vakantie aan het vieren waren. Niets is minder waar. Terwijl de tentamentypes hun leerstof stampten om per vak een handjevol ECTS binnen te schrapen, zaten ID ers thuis dag en nacht te schrijven aan hun reflecties, reports en uiteindelijk hun showcase. Alles wat ze het afgelopen semester gepresteerd hadden, werd verzameld en verwerkt tot een samenhangend verhaal. Hierop schreven ze ellenlange reflecties, vroegen feedback en maakten zich op voor het moment suprême: de assessormeeting. In dit half uur werd meestal meteen duidelijk of men dertig studiepunten in één klap mee naar huis nam, of met nul punten het semester over mocht doen. Dat zijn in ons onderwijssysteem immers de enige twee mogelijkheden. Het fenomeen van een lege faculteit Industrial Design zal echter niet heel lang meer voortduren. Waar oude stijl ID-studenten nog opgeleid werden om individueel en zelfstandig te werken, forceert het schoolse karakter van het Bachelor College dat ze steeds minder zelfgestuurd worden. De Industrial Designer die geen rooster nodig heeft om zijn dag efficiënt in te plannen, het soort dat vurig gewild is door het bedrijfsleven en ons tot de beste studie in z n soort in Nederland heeft gemaakt, wordt ingeruild voor een student die strak aan de lijn loopt en meer tijd in Calculus moet stoppen dan in het ontwikkelen van zijn ontwerpcompetenties. Gelukkig zit overal een zilveren randje aan: straks zitten de ID ers net als de rest van de TU/e netjes in MetaForum te blokken, zodat niemand meer twijfelt over wat ze nou precies doen tijdens de tentamenweken. Op vind je meer columns. De volgens de redactie beste column plaatsen we hier. TU es Bart van Eijden (26 jaar) is eerstejaars masterstudent Operations Management & Logistics. Sinds kort fotografeert hij voor Cursor. Foto Bart van Overbeeke Aanschuiven bij het Wat doe je het liefst in je vrije tijd? Het liefst reis ik zoveel mogelijk naar ongebruikelijke bestemmingen in het buitenland. Inmiddels ben ik in vijftig landen verdeeld over zes continenten geweest en heb ik via couchsurfing (een wereldwijd netwerk dat reizigers en locals koppelt, bijvoorbeeld voor een slaapplek of persoonlijke rondleiding door een stad, red.) veel unieke ervaringen opgedaan. Wat moet je als student in Eindhoven zeker hebben gedaan? Ruil een keer je passieve aanwezigheid in de collegebanken in voor een actieve rol in een vereniging, stichting of project. Probeer daar nieuwe ideeën uit en druk zo je stempel op het studentenleven in Eindhoven. Als je jezelf een keer kon -laten- teleporteren, waar zou je dan naartoe gaan? Een willekeurig vergeten dorpje in de bergen van Noord-Korea, ver buiten de gebieden waar toeristen mogen komen. De overheid van Noord-Korea staat georganiseerde rondleidingen toe, maar deze zijn strikt van de werkelijkheid afgeschermd en tonen een zeer vertekend beeld van het leven onder het regime van Kim Jong-un. Wat zou je nooit weggooien? Ik ben freelance fotograaf, dus mijn back-up harde schijf. Wat zou je na je bachelor of master willen gaan doen? Een derde wereldreis zou mooi zijn. Met wie zou je graag een biertje willen drinken? Een verloren liefde. Zij een wijntje en ik een biertje. Wat durf je absoluut niet? Ik heb eens bloed afgestaan en dat was geen succes. Ik trok helemaal wit weg en het werd bijna zwart voor mijn ogen. Ik heb veel respect voor degenen die dit regelmatig vrijwillig doen. Pasta groen Xander Koolen, zevendejaars Werktuigbouwkunde, maakt pasta groen voor twaalf personen. ZES kent ook pasta rood (met tomatensaus en gehakt), pasta blauw ( met blauwe kaas) en pasta geel (met spek, room en ei). Snijd gram kipfilet in stukjes en bak die in olie in twee pannen. Zet ondertussen twee pannen water op en kook daarin gram spaghetti. Bij de kip doe je vier zakken champignongroentemix à 400 gram. Als dit doorbakken is, doe je er drie bakjes crème fraîche door en drie potjes pesto. Groene! Optioneel is ander groen spul, zoals olijven. Pasta en saus apart serveren. De vraag Wat durf je absoluut niet? wil Bart graag vervangen door iets positievers: Wat is de beste beslissing in je leven geweest?. (MvdV) Wat is dat voor een huis? In hartje centrum, boven lunchroom Zoet en Zout, verhuurt uitvaartmaatschappij Dela al vier decennia veertien kamers aan vereniging Het zesde genot. Dat is een -hiervoor speciaal opgerichte- ondervereniging van Zweefvliegclub Eindhovense Studenten (ZES). Huurders hoeven geen lid van ZES te zijn, het geeft ze wel vijftig euro korting op de huur, die toch al erg laag is: 23 vierkante meter voor 270 euro op een AAA-locatie, zeg nou zelf. Is er een goede verstandhouding met de onderburen? Momenteel wel. Hooguit hebben de ZES ers wat geluidsoverlast als de lunchroom om een uur s nachts wordt schoongemaakt. Het is wel eens anders geweest, getuige een ingelijste boze brief uit Daarin een klacht over het breken van een raam doordat een hifibox naar beneden is gegooid, waardoor een van de neonletters van de lichtreclame is beschadigd. Maar die vlegels wonen hier niet meer, stelt Nienke van Hoof (masterfase Finance Tilburg University) gerust. Waarom ruikt het hier zo naar vuilnis? In het trappenhuis, en verderop in de gangen, worden de vuilniszakken bewaard tot ze op straat mogen. Het zijn er nu erg veel omdat degene die verantwoordelijk is voor het buitenzetten een keer oversloeg vanwege een uitvaart. Per week komen er zo n acht zakken vuilnis bij. Is er wel een goed poetsrooster? Er is een heel goed rooster! Iedere bewoner heeft iedere week een taak. Die voert hij of zij uit tussen zaterdag en dinsdag. Taak niet uitgevoerd betekent 7 of 14 euro boete. Op woensdag kan een ander -zonder overleg- een openstaande taak overnemen en daarvoor het geld opstrijken. Philip Arends (masterfase Mechanical Engineering) noemt het een goed uurloon. Vervelendste taak is volgens Casper Miltenburg (derdejaars Technische Bedrijfskunde) het schoonmaken van toilet 1. Daar komen veel bezoekers en het is de eerste wc die je tegenkomt waar je kunt kotsen als je zat thuiskomt. Theedoeken is de fijnste taak, zegt Yva Visscher (afgestudeerd Toegepaste Psychologie Fontys). Het is alleen verzamelen, wassen, opvouwen en op de juiste plek leggen. Waarom hebben we het opeens over dildo s? De vraag was: wat is de leukste huisregel? Daarop kwam het antwoord: alles wat aan je deur wordt vastgeplakt, moet blijven hangen. De rest kun je zelf invullen. Maar je snapt dat degene die de dildo aan de deur kreeg, deze regel aan haar laars lapte. Waar het ding trouwens gebleven is, weet niemand. En hoe is het in Santiago? Studenten van de TU/e gaan steeds vaker voor hun studie naar het buitenland. Voor stage of voor het verrichten van onderzoek, omdat het verplicht is of omdat ze het leuk vinden. Cursorlezers kunnen iedere twee weken over de schouder van een TU/e-student in het buitenland meekijken. Dit is al de negentiende en laatste week van mijn stage bij het Cerro Calán observatorium in Santiago, Chili. Ik werk daar aan een nieuw type antenne waarin microscopische draadjes worden gebruikt om te zenden en ontvangen op millimetergolflengtes. De locatie van het lab -op een berg aan de rand van de stad met uitzicht op het Andesgebergte- is prachtig. Ik geniet volop van het heerlijke weer (het is hier zomer!), het leven in een metropool en alle andere prachtige dingen die dit land te bieden heeft. In de weekenden is zowel binnen als buiten de stad genoeg te zien en doen, en ik heb al diverse tripjes gemaakt. Bestemmingen waren onder meer Valparaíso, de culturele hoofdstad, en de Elqui-vallei waar Pisco (de nationale drank) wordt geproduceerd. Verder is het noorden van Chili dé plek om sterren te kijken: de Atacamawoestijn heeft de helderste luchten van het zuidelijk halfrond. Dat maakt het een wereldlocatie voor astronomie en zodoende zijn hier talloze observatoria. Ik had dankzij een collega het voorrecht om een kijkje achter de schermen te mogen nemen bij ALMA, s werelds meest geavanceerde radiotelescoop. Op de foto zie je mij bij slechts drie van de 66 schotelantennes die dit waanzinnige instrument vormen. Al was mijn leven in Nederland absoluut niet saai, het is toch heerlijk verfrissend om er een paar maanden tussenuit te zijn. Vijf maanden is ook lang genoeg om in een ander land fatsoenlijk de cultuur te beleven, iets van de taal te leren en vrienden te maken. Ik vind het helemaal niet erg om binnenkort weer in Eindhoven te zijn, maar tegelijkertijd word ik allesbehalve vrolijk als ik eraan denk dat ik Chili ga verlaten. Maar eerst nog even een maandje rondreizen! Interview Norbine Schalij Foto s Bart van Overbeeke Wil jij ook met je culinaire huisgenoten in deze rubriek? Mail dan naar cursor@tue.nl Rick van Kemenade masterstudent Electrical Engineering Vind jij het ook leuk om een bijdrage te leveren aan deze rubriek en ben jij dit collegejaar in het buitenland? Stuur dan een mailtje naar cursor@tue.nl. Lees alle buitenlandervaringen online op

11 20 Mens 6 februari 2014 Roos Flapper Onderwijs is zo dankbaar, maar ook zo ondergewaardeerd Maandag 10, dinsdag 11 en woensdag 12 februari, uur, Filmhuis De Zwarte Doos, TU/e-campus Bro s before Ho s Een politiek incorrecte romcom, dat kun je de makers van New Kids wel toevertrouwen. De broers Max (Haars) en Jules (Arends) sluiten een pact om nooit een relatie aan te gaan met een vrouw. Dat lukt ze tot Anna (Hoeks) op het toneel verschijnt. Voertaal: Nederlands Entree: Studenten 3,50 euro, anderen 7,50 euro Donderdag 13 februari, uur, Gaslab TU/e-campus Cursor collects all events at TU/e and Eindhoven so you don t have to. Symposiums, films, athletic and academic events, and parties: you can find them all at You can notify us of new events through our website, please send an to cursor@tue.nl if you want to do so. Cursor Magazine will here publish a selection of upcoming happenings. Avond van de Vriendschap Realiseer je dat de helft van de échte vrienden die je op dit moment hebt, over zeven jaar niet meer tot je intieme vriendengroep behoort. Veel vriendschappen ontstaan niet na een lange zoektocht, maar hebben te maken met omgevingsfactoren, de sociale groep waarin je je beweegt. Beetje toevallig dus. Dit blijkt uit onderzoek van socioloog dr. Gerald Mollenhorst (UU) die onderzoek doet naar sociale netwerken. Hij is deze avond in het Gaslab te gast en verzorgt het theoretische deel van de avond. Daarna gaan we onder leiding van theatermaker/creator Lucas DeMan hard aan het werk om zelf te ervaren hoe het is om vrienden te maken en vrienden te verliezen. Bereid je voor op een geweldig avontuur en Thursday 13 February, h, Filmzaal De Zwarte Doos, TU/e-campus EnergyDays The impact of renewables on the electricity system een avond die je niet makkelijk zult vergeten. Na afloop ben je veel ervaringen en, als alles volgens plan verloopt, een aantal vrienden rijker. Mogelijk ben je er onderweg ook een paar kwijt geraakt. Stel verder geen vragen maar kom! Entree: Studenten gratis, anderen betalen 5 euro European countries and the EU have been aiming to green our electricity system. Due to a variety of policies, the installed capacity in wind and solar has increased substantially in the last few years, in particular in Germany. This poses several challenges for the existing electricity networks and markets. Overproduction of electricity on specific moments has put the traditional power plants under pressure. On certain sunny and windy days, electricity even can get a negative price. Due to the many inter-linkages between the electricity networks in Europe, the impact of this is not limited to Germany, but can be felt all over Europe. The question is how to deal with these developments. Zondag 16 februari, uur, Frits Philips Muziekgebouw, Jan van Lieshoutstraat 3, Eindhoven Entrance fee: The admission is free. Please register via: energy@tue.nl. Concert Verrassende Ontmoetingen door Auletes Of ze alsjeblíeft het onderwijs in wilde gaan, was de kernachtige feedback na haar laatste selectieronde voor het traineeprogramma Eerst de Klas. Een mooie opsteker, nog voordat ze zelfs ook maar ooit bijles had gegeven. Maar Roos Flapper (afgelopen zomer afgestudeerd bij Industrial Design) is er open over: een baan in het onderwijs is misschien best denkbaar en vooral dánkbaar - maar tegelijkertijd ook danig ondergewaardeerd. Nee, ze droomde als meisje zeker niet van een baan als juf, bekent de 27-jarige TU/e-alumna. Tandarts wilde ze ooit worden - of kaakchirurg. Maar fijn-motorisch ben ik niet de sterkste. De combinatie van gezondheid en technologie trok wel en bracht haar bij de TU/e-opleiding Biomedische Technologie, waar ze na een half jaar weer afhaakte: Als ik ergens het nut van inzie, ben ik hartstikke gemotiveerd en doe ik keihard mijn best. Maar bij BMT vroeg ik me vaak af: Hóe kan ik dit toepassen?. In februari 2007 stapte ze over naar Industrial Design - haar beste keuze ooit, stelt Roos. Vooral het aanspreken van de menselijke zintuigen hield -en houdt- haar als ID er bezig. Ze tikt op haar ipad. We hebben tegenwoordig vooral héél veel schermpjes om ons heen, het zijn allemaal audiovisuele prikkels. Met bijvoorbeeld haptische prikkels wordt weinig gedaan, terwijl ik de tast zo n belangrijk zintuiglijk onderdeel vind. Dit vertaalde zich onder meer in de haptische armband -die ze ontwikkelde voor haar masterafstudeerproject- die warmte signalen afgeeft bijvoorbeeld wanneer iemand zijn medicijnen moet innemen. Al voor haar afstuderen solliciteerde ze naar promotieplaatsen en oriënteerde ze zich op het bedrijfsleven - maar de mogelijkheden lagen niet voor het oprapen. Bij bedrijven merkte ik dat mensen best onder de indruk en geïnteresseerd waren, maar dat ze vaak niet goed wisten wat ze met Industrial Design kunnen of hoe ze dat moeten vertalen naar een functie. Daar schrok ik van. Een derde ijzer in het vuur was Eerst de Klas, een traineeprogramma voor excellente academici waarvoor ze eerder al eens bij de Eindhoven School of Education was geweest. Deelnemers volgen onder meer een opleiding tot docent in het voortgezet onderwijs, gaan direct ook als leraar aan de slag en nemen deel aan een leiderschapsprogramma. Was bij haar eerste bezoek nog niet echt duidelijk of je met ID als opleiding wel genoeg vakinhoudelijke kennis hebt om les te kunnen geven - bij haar terugkomst een jaar later was daar het nieuwe vak Onderzoek & Ontwerpen. Roos: Ik dacht: wauw, dít is ID, maar dan op de middelbare school! Het traineeship zou haar vooral voor twee jaar zekerheid geven, verklaart ze haar aanvankelijke interesse. Ook zou ze hiermee onder meer een tweedegraads lesbevoegdheid wiskunde kunnen halen, waarmee ze mag lesgeven in de onderbouw. Daar kan ik in elk geval de rest van mijn leven op terugvallen; wiskundedocenten zijn altijd wel ergens nodig. Krijg ik wel verkocht dat ik leraar ben? Sinds afgelopen zomer is ze de eerste Eindhovense ID er in het landelijke traineeprogramma. Hiervoor staat ze drie dagen per week voor de klas aan het Venlose Valuascollege, waar ze Wiskunde en Onderzoek & Ontwerpen geeft aan brugklassers en Algemene Natuurwetenschappen bijbrengt aan 4-vwo ers. Op woensdag zit ze zelf in de schoolbanken aan de TU/e, waar ze bij de Eindhoven School of Education vakken als vakdidactiek en onderwijskunde volgt. De vrijdagen staan in het teken van het leiderschapsprogramma, waarvoor ze onder meer presentaties en trainingen bij bedrijven volgt. Haar debuut als docent herinnert ze zich nog goed: op een donderdagochtend, Algemene Natuurwetenschappen, met als gehoor een 4-vwo-klas. 32 paar ogen die haar verwachtingsvol aankeken - en dat met een vak dat bij de meeste scholieren nou niet bepaald favoriet is. Heel spannend. Vooral: nemen ze me serieus? Krijg ik wel verkocht dat ik leraar ben? Want je stáát daar wel, maar je hebt de bagage nog helemaal niet. De lerares in haar is inmiddels aardig opgebloeid, zegt ze. Consequent zijn, duidelijk zijn in je verwachtingen en doen wat je gezegd hebt, zijn enkele van de nadrukkelijke lessen die ze leerde. Ook vind ik het belangrijk dat een leerling zich door mij gezíen en gewaardeerd kan voelen. Ik probeer in de gaten te houden wat er speelt, ook bij individuele leerlingen. Maar de allergrootste les, stelt de ontwerpster, is dat het ontzettend dankbaar werk is. Het is heel dankbaar om erbij te mogen zijn als leerlingen bijvoorbeeld bepaalde dingen beseffen. Ook heb ik mezelf beter leren kennen en bijvoorbeeld geleerd wat me energie geeft en wat me energie kost. En je leert een bepaalde verantwoordelijkheid dragen die je tijdens je studie niet geleerd krijgt. De keerzijde, vindt de ID-alumna, is dat je keihard moet werken. Van onderwijspersoneel wordt zó veel gevraagd. Je bent nooit klaar; ik maakte op een gegeven moment zestig uur per week. Ik moet minder hoge eisen aan mezelf stellen. Lachend: En efficiënter leren nakijken. Ondanks haar leraarschap voelt ze zich nog altijd bovenal ontwerper, stelt Roos. Ik heb nog steeds zóveel ideeën voor ontwerpen. En nu ik in het onderwijs zit, worden dat er alleen maar méér. Bovendien, zo denkt ze, zijn de groeimogelijkheden bij bedrijven toch wat talrijker dan in het onderwijs. De overheid wil meer universitair geschoolde docenten, vooral in de bovenbouw. Maar financieel wordt het niet heel aantrekkelijk gemaakt; dat maakt het ergens heel ondankbaar, ondanks de waardering van veel leerlingen. Met een ingenieursdiploma moet ik toch echt wel méér kunnen verdienen. Toch zou ze het Eerst de Klasprogramma zeker aan anderen aanraden, ik zou ook graag zien dat meer ID ers het vak Onderzoek & Ontwerpen gaan geven. Daar naast kunnen ID ers als geen ander meedenken over hoe het onderwijs beter kan. Ontwerpen, onderwijzen, een beetje van beide - qua toekomst is Roos er zeker nog niet uit. Variatie staat in haar ideale arbeidsplaatje voorop. Het zou in elk geval leuk zijn als ik ergens een verschil kan maken. Tekst Monique van de Ven Foto Bart van Eijden Op 16 februari geeft harmonieorkest Auletes, ondervereniging van de studentenmuziekvereniging Quadrivium, een concert in het Frits Philips Muziekgebouw. U bent van harte uitgenodigd om vanaf 14:15 te luisteren naar muziek van Gustav Holst, Gustav Mahler en opdrachtmuziek van Jeff Hamburg. Wilt u graag in de hogere sferen komen? Auletes leidt u vanaf de hemel via het zonnestelsel naar de Kosmos. U kunt kaarten met korting reserveren op onze website. activiteiten/2014/verrassende-ontmoetingen Entree: (met korting) 12,50 euro, besteld via Quadrivium (www. studentenmuziek.nl) Maandag 17, dinsdag 18, woensdag 19 februari, uur, Filmhuis De Zwarte Doos, TU/e-campus Poetins Olympische droom Dinsdag 18 februari, uur, diverse studentenkamers in Eindhoven Stukafest Trek je beste sokken aan, spring op de fiets en laat je verrassen tijdens Stukafest. Knusse studentenkamers worden omgebouwd tot minipodia met muziek, dans, theater, fotografie en nog veel meer. Tickets: De Olympische Winterspelen vinden dit keer in het Russische Sotsji plaats. Deze documentaire toont hoe alles en iedereen heeft moeten wijken om van dit prestigeproject van Poetin een succes te maken. Entree: Studenten 3,50 euro, anderen 7,50 euro Maandag 17 februari, uur. Blauwe Zaal Auditorium Laat je stem horen! In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen (19 maart) gaan de zes grootste Eindhovense partijen en het publiek in debat over onderwerpen die jou als student aan gaan. Wonen, uitgaan, bereikbaarheid, het verenigingsleven... ofwel, de toekomst van Eindhoven Studentenstad. In samenwerking met het E.S.C., SSRE & Demos. Reserveren via Entree: gratis Tuesday February 18th, h, Auditorium, TU/e-campus Symposium IEEE: Advancing Healthcare Our society faces numerous challenges in the field of healthcare. These include an ageing population, a growing number of people with lifestyle-related issues like obesity, diabetes and other chronic diseases, as well as rapidly rising staff shortages. These challenges require new products and services in the healthcare industry. Technology will play a crucial role in addressing those challenges. Already, a lot of research is conducted at TU/e and in industry to overcome these difficulties. This symposium will give a stage to both today s technological research and long-term dreams for healthcare. Event language: English Entrance fee: 5-30 euro