Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen

Transcriptie

1 FACULTEIT FARMACEUTISCHE WETENSCHAPPEN Vakgroep Geneesmiddelenleer Academiejaar Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen Julie SEYNAEVE Eerste Master in de Farmaceutische Zorg Promotor Dr. S. Timmers Commissarissen Dr. K. Boussery Dr. E. Mehuys

2

3 FACULTEIT FARMACEUTISCHE WETENSCHAPPEN Vakgroep Geneesmiddelenleer Academiejaar Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen Julie SEYNAEVE Eerste Master in de Farmaceutische Zorg Promotor Dr. S. Timmers Commissarissen Dr. K. Boussery Dr. E. Mehuys

4 AUTEURSRECHT De auteur en de promotor geven de toelating deze masterproef voor consultatie beschikbaar te stellen en delen ervan te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting uitdrukkelijk de bron te vermelden bij het aanhalen van de resultaten uit deze masterproef. 21 mei 2010 Promotor Dr. Sofie Timmers Auteur Julie Seynaeve

5 DANKWOORD Het maken van een masterproef lukt niet op je eentje en zonder hulp van bepaalde personen was ik zeker en vast niet geraakt waar ik nu geraakt ben. Daarom zou ik een woordje van dank willen richten aan enkele personen. Allereerst zou ik mijn promotor, Dr. Apr. Sofie Timmers, willen bedanken. Ze zette me op het juiste pad om de masterproef aan te vatten en zorgde ervoor dat ik op dit juiste pad bleef. Ook voor vragen konden we altijd bij haar terecht. Ik zou haar willen bedanken voor het nalezen van mijn masterproef en de tips hieromtrent. Ik bedank de Commisarissen Dr. Apr. Koen Boussery en Dr. Apr. Els Mehuys. Mijn medestudenten Charlotte D Haen en Julie Martens zou ik willen bedanken voor de goede samenwerking tijdens het maken van deze masterproef. Tijdens de verschillende consensusvergaderingen dienden we tot eensgezindheid te komen en daar zijn we goed in geslaagd. Een woord van dank gaat uit naar mevr. Viviane Azou voor het gesprek over de werking van het CLB en Dr. Lapeere, Dr. Vander Stichele, Dr. Spriet, Dr. Kamoen, Dr. Sabbe en Dr. Weert voor de verbetering van de casussen en het advies omtrent het onderwerp. Alle apothekers die meewerkten aan het onderzoek verdienen ook een bedanking, want zonder hen was er geen data om in deze masterproef te verwerken. Als laatste zou ik Yves Spriet en Matthias Vandenbussche willen bedanken voor het nalezen van deze masterproef, mijn zus en vrienden voor de morele steun en mijn ouders die mij de kans gaven om deze studies aan te vatten.

6 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE AUTEURSRECHT DANKWOORD INHOUDSOPGAVE LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN 1. INLEIDING DE VERANDERENDE ROL VAN DE APOTHEKER Rol van de apotheker bij over-the-counter-producten (OTC-producten) DE LUIS, VRIEND OF VIJAND? De hoofdluis: niet enig in zijn soort De hoofdluis De mythes doorprikt Luizen, een probleem van alle tijden! OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIE Permethrine Malathion Bio-allethrine of depallethrine en d-phenothrine Dimethicon Nat-kam methode Tea tree Quassia Amara Kokosolie en anijsolie Isopropylmyristaat Combinatiepreparaten... 15

7 Repellents EVIDENTIE VOOR DE VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN DE REDEN VAN DEZE STUDIE OBJECTIEVEN PROBLEEMSTELLING DOELSTELLING WERKWIJZE METHODEN MARKTONDERZOEK OVER BESCHIKBARE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN IN BELGIE LITERATUURONDERZOEK IN VERBAND MET DE BEHANDELING VAN LUIZEN OPSTELLEN VAN PATIENTCASUSSEN OPSTELLEN INFORMED CONSENT BEZOEK AAN DE OFFICINA-APOTHEKEN VERWERKING VAN DE RESULTATEN RESULTATEN: BESPREKING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN OP EVIDENTIE GEBASEERDE STANDAARD Detectie Behandeling Algemeen advies Preventie en repellents EIGEN RESULTATEN Algemene informatie De behandelingen... 31

8 4.3. GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN Algemene informatie De behandelingen DISCUSSIE ALGEMEEN DISCUSSIE IN VERBAND MET DE RESULTATEN Eigen resultaten (25 apotheken) Gezamenlijke resultaten (75 apotheken) LUIZEN: ANDERS BEKEKEN CONCLUSIE AFZONDERLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 25 APOTHEKEN GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN LITERATUURLIJST BIJLAGE 1: LEVENSCYCLUS VAN DE LUIS... 1 BIJLAGE 2: VERSLAG VAN GESPREK MET VERSCHILLENDE ARTSEN (ADVIES OVER CASUSSEN)... 2 BIJLAGE 3: ONDERZOEKSVRAGEN BIJLAGE 4: VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIË BIJLAGE 5: VERSLAG CONCENSUSVERGADERING BIJLAGE 6: TEMPLATE GEGEVENS BIJLAGE 7: LIJST MET TE CONTACTEREN SPECIALISTEN BIJLAGE 8: INFORMED CONSENT BIJLAGE 9: OVERZICHT GEGEVENS (75 APOTHEKERS)... 21

9 LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN BCFI CLB IPSA KOVAG OCMW OTC PGFO SSMG Belgisch centrum voor farmacotherapeutische informatie centra voor leerlingenbegeleiding instituut voor permanente studie voor apothekers Koninklijk Oost-Vlaamse apothekersgild openbare centra voor maatschappelijk welzijn over the counter. Dit zijn geneesmiddelen of andere producten die afgeleverd kunnen worden door de apotheker zonder voorschrift. probleem gestuurd farmaceutisch onderricht société scientifique de médecine générale

10 1.INLEIDING 1. INLEIDING 1.1. DE VERANDERENDE ROL VAN DE APOTHEKER Het wordt langzaam maar zeker een feit dat de rol van de officina-apotheker alsmaar meer aan het veranderen is. Waar de officina-apotheker vroeger vooral instond voor de magistrale bereidingen, is het afleveren van geneesmiddelen nu ook een belangrijk onderdeel van hun taak geworden. Het is net hier dat het schoentje wringt bij bepaalde mensen. Ze stellen zich de vraag of bepaalde geneesmiddelen, waar niet veel advies bij wordt gegeven, dan ook niet gewoon in de supermarkt kunnen worden verkocht. Een voorbeeld van het wantrouwen in de officina-apotheker is te vinden in een artikel van Test- Aankoop. Er werd een onderzoek uitgevoerd op bij 101 apothekers naar de farmaceutische zorg bij de behandeling van diarree bij baby s. Er werd slechts in 30% van de gevallen rehydratatievloeistof meegegeven, alhoewel geweten is dat dit belangrijk is bij baby s. Het is de taak van de apotheker om zich nu, op het moment van deze veranderingen, te bewijzen. Ze moeten aantonen dat ze hun functie waardig zijn en dat hun taak als apotheker een meerwaarde biedt voor de samenleving ( Een nieuwe term die de laatste tijd meer en meer in opmars is, is farmaceutische zorg. Deze term houdt zeer sterk verband met het goed vervullen van de taak van een apotheker. Sinds het koninklijk besluit van 21 januari 2009, kreeg de term farmaceutische zorg eindelijk zijn vaste vorm. Dit koninklijk besluit beschrijft de term als volgt. De farmaceutische zorg vormt het grondbeginsel voor de uitoefening van het beroep van apotheker waarbij patiënt en gemeenschap centraal staan in alle aspecten van het beroep. Een doeltreffende toepassing van dit grondbeginsel is bepalend voor het belang en de waarde van de rol van apotheker. Het heeft tot doel de gezondheid te bevorderen en ziektes te voorkomen, alsook medicamenteuze behandelingen op te starten, op te volgen en te evalueren teneinde de doeltreffendheid en de veiligheid ervan te garanderen. Farmaceutische zorg is erop gericht de levenskwaliteit van de patiënt met betrekking tot zijn gezondheid te optimaliseren en zo positieve therapeutische resultaten te bereiken tegen een realistische kostprijs ( 1

11 1.INLEIDING Ook de opleiding Farmaceutische Wetenschappen pikt in op deze veranderingen. Vakken zoals probleem gestuurd farmaceutisch onderricht (PGFO), communicatievaardigheden en alle opdrachten tijdens de stage in de tweede Master moeten helpen om de studenten klaar te stomen voor de werkelijkheid in en buiten de apotheek Rol van de apotheker bij over-the-counter-producten (OTC-producten) Voor de apothekers is een speciale rol weggelegd bij het afleveren van OTCproducten. Bij deze producten is de apotheker de eerste hulpverlener en is er meestal geen bezoek aan een arts of andere zorgverlener aan vooraf gegaan. De apotheker wordt verondersteld WHAM-vragen te stellen aan de patiënt. WHAM staat voor wie (voor wie is het advies bedoeld?), hoe lang (Hoe lang heeft de patiënt reeds last van de aandoening?), actie (Werden er reeds andere acties ondernomen?) en medicatie (Wordt er andere medicatie genomen?) (KNMP & WINA, 2008). Verder kunnen aanvullende vragen gesteld worden, zodat een gepast advies per patiënt en per behandeling kan gegeven worden en er dus aan goede farmaceutische zorg kan worden gedaan. Uitleg over posologie, hulp bij applicatiemethodes, bijwerkingen en eventueel werkingsmechanisme zijn voorbeelden van advies die kan verleend worden bij OTC-producten. De aflevering van een OTC-product mag dus zeker en vast niet onderschat worden DE LUIS, VRIEND OF VIJAND? De kleine beestjes zijn niet erg geliefd bij de mens. Alhoewel ze meestal onschuldig zijn, raken de meeste mensen er liefst zo snel mogelijk van af. De link met een gebrekkige hygiëne is snel gemaakt, maar of dit terecht is, wordt verder in dit hoofdstuk besproken De hoofdluis: niet enig in zijn soort Er bestaan drie soorten luizen: de hoofdluis, de schaamluis en de kledingluis. Schaamluizen of Phthirius pubis komen voor op elk harig deel van het lichaam behalve het hoofd. Schaamhaar, wenkbrauwen, wimpers en borsthaar zijn zeer geliefd door deze luizen ( Ze worden, naast seksueel contact, overgebracht via beddengoed, kleding en handdoeken. Net zoals de andere luizen zuigen ze bloed uit het lichaam van de besmette persoon, wat voor hevige jeuk zorgt. Schaamluizen zijn op zich ongevaarlijk, maar 2

12 1.INLEIDING kunnen door overmatig krabben kleine wondjes veroorzaken. De kledingluis, lichaamsluis of Pediculosis humanus corporis leeft als een parasiet op het lichaam of in de kledij van mensen. In tegenstelling tot de hoofdluis zou een besmetting met de kledingluis toch een gevolg kunnen zijn van gebrek aan persoonlijke hygiëne. Ze verspreiden zich door direct contact met een besmet persoon of door gezamenlijk gebruik van textiel. Kledingluizen kunnen ziektes overbrengen zoals vlektyfus, wat niet het geval is bij hoofdluizen en schaamluizen ( Een samenvatting van deze informatie is terug te vinden in TABEL 1.1. In deze masterproef beperken we ons tot de hoofdluis en laten we de schaamluis en de kledingluis buiten beschouwing. TABEL 1.1: SOORTEN LUIZEN ( wetenschappelijke benaming overbrengen van ziektes gelinkt aan hygiëne hoofdluizen Pediculus humanus capitis onwaarschijnlijk neen schaamluizen Phthirius pubis onwaarschijnlijk neen kledingluizen Pediculus humanus corporis eventueel eventueel De hoofdluis Met een lengte van 3 à 4 mm, is de volwassen hoofdluis of Pediculus humanus capitis niet groot. De vrouwelijke luizen zijn meestal iets groter dan de mannelijke luizen. Vooral wanneer de vrouwtjes eitjes dragen, is het onderscheid met de mannetjes duidelijk. Samen met de schaamluis en de kledingluis, behoort de hoofdluis tot de orde van de Anoplura, de zuigende luizen genaamd (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Het zijn ectoparasieten die zich voeden met bloed dat ze opzuigen uit hun gastheer. Ectoparasieten zijn parasieten die op het oppervlak of de huid van andere dieren leven ( FIGUUR 1.1: RECHTS EEN VROUWTJESLUIS EN LINKS EEN MANNETJESLUIS (LAPEERE & VANDER STICHELE, 2004). Luizen zijn ongevleugelde insecten die bruin, grijs of enigszins doorzichtig gekleurd zijn. Soms is er bij de insecten een rode kleur te zien die te wijten is aan het bloed dat werd opgezogen. Het achterlijf is peervormig, verdikt en duidelijk gesegmenteerd. De kop bevat ogen, twee antennes, een zuigbuis en is goed te herkennen aan de drie poten aan elke zijde 3

13 1.INLEIDING van het kopje. Op het einde van elke poot staan goed ontwikkelde grijpklauwtjes die dienen om zich vast te hechten aan de haren ( 1 ). Eenmaal een vrouwelijke luis bevrucht is door een mannetje, legt ze ongeveer zes eitjes per dag. De eitjes worden zeer dicht tegen de hoofdhuid gelegd en een soort sneldrogende lijm, geproduceerd door het vrouwtje, zorgt ervoor dat het eitje stevig vastzit aan de haarschacht. De schaal rond het eitje wordt een neet genoemd. De eitjes ontwikkelen zich tot larves met behulp van lichaamswarmte van de mens. Daarom zijn neten vooral te vinden op warme plaatsen: achter de oren en in de nek. Op het einde van de neet zit een soort deksel (het operculum) waarlangs de larve ademt en uitbreekt als ze volgroeid is. Neten zijn te herkennen als kleine schilfertjes op het hoofd. Hun kleur kan variëren van bleek en doorzichtig tot donker (Lapeere & Vander Stichele, 2004). FIGUUR 1.2: AFBEELDING VAN EEN NEET MET EEN LARVE IN (LAPEERE & VANDER STICHELE, 2004). Het uitbreken van de larve gebeurt zeven à tien dagen nadat het eitje werd gelegd. Op dat moment is de larve gegroeid tot een nimf in stadium één. Na negen à veertien dagen komt de nimf in stadium twee. Tijdens elk stadium groeit de nimf, wordt het exoskelet (buitenste skelet) te klein en wordt het afgeworpen. Nadat de nimf ook een stadium drie heeft doorgemaakt en het exoskelet voor de derde maal is afgeworpen, wordt de nimf een volwassen luis. Dit gebeurt tussen dag dertien en tweeëntwintig. Deze volwassen luis kan na vierentwintig uur opnieuw paren en indien het om een vrouwelijke luis gaat, kan ze opnieuw eitjes leggen. De cyclus kan herbeginnen. Samengevat worden de eitjes in twee weken omgevormd tot volwassen luizen die opnieuw eitjes kunnen leggen (bijlage 1: levenscyclus van de luis)(lapeere & Vander Stichele, 2004). Volwassen luizen overleven, als ze zich kunnen voeden met bloed, ongeveer drieëntwintig tot dertig dagen. Luizen die verwijderd worden van de gastheer overleven maximum twee dagen. Ze sterven sneller bij zeer hoge of zeer lage temperatuur en bij een lage luchtvochtigheid. Ook de eitjes hebben, zoals reeds vermeld, een warme temperatuur nodig om te ontwikkelen (Lapeere & Vander Stichele, 2004). 4

14 1.INLEIDING De mythes doorprikt Soms wordt verteld dat luizen kunnen springen van persoon naar persoon of van de ene naar de andere jas of muts aan de kapstokjes in school. Niets is minder waar. Luizen hebben geen vleugels en kunnen helemaal niet vliegen of springen. Luizen bewegen zich enkel voort door middel van kruipen of lopen tussen, langs en over de haren heen (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Hoofdluizen zijn gastheerspecifiek en kunnen niet worden overgeërfd via huisdieren. Dit wil zeggen dat luizen die leven op dieren enkel van dier op dier worden overgedragen en deze die leven op mensen enkel worden overgedragen van mens op mens. Een besmetting met luizen ontstaat in de eerste plaats doordat luizen van het ene hoofd naar het andere lopen tijdens een lang durend contact tussen twee hoofden. De hoofdluis kan wel worden overgedragen op materialen zoals beddengoed en mutsen, maar zullen daar, zoals eerder gezegd, niet langer dan twee dagen overleven omdat ze zich niet kunnen voeden met bloed. In het zwembad is het niet uit te sluiten dat een luis loskomt van de haardos en in het water terechtkomt. Het dragen van een badmuts kan reeds voorkomen dat een op het water drijvende luis een nieuw hoofd besmet (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Slechts één op vijf kinderen met luizen heeft jeuk. Er wordt vaak gedacht dat de jeuk ontstaat doordat de beestjes zich verplaatsen over de hoofdhuid. Ook dit is een fabeltje. Luizen voeden zich vijf tot zes keer per dag met het bloed van hun gastheer. Bij elke steek van een luis komt de gastheer in contact met het speeksel van die luis. Immunologische reacties van het lichaam tegen dat speeksel en de faeces van de hoofdluis zijn de oorzaak van de jeuk. De immunologische reactie komt meestal niet onmiddellijk op gang, waardoor het vaak een tijdje duurt eer er symptomen opgemerkt worden (KNMP & WINA, 2008; Lapeere & Vander Stichele, 2004; Lescrinier, 2009). Het instituut voor permanente studie voor apothekers (IPSA), hield in 2009 een avondles over taboeklachten in de apotheek (Lescrinier, 2009). Het feit dat luizen één van de onderwerpen was, bewijst dat het hebben van luizen nog steeds niet echt sociaal aanvaard is in onze maatschappij. Een oorzaak voor deze taboe zou kunnen zijn dat luizen 5

15 1.INLEIDING vaak nog verkeerdelijk gerelateerd worden aan een gebrek aan persoonlijke hygiëne. Luizen komen voor in alle lagen van de bevolking en maken geen onderscheid tussen onhygiënische haren of een netjes gewassen haardos. Ook de lengte van het haar speelt helemaal geen rol. De haren korter knippen heeft dus geen nut om een besmetting met luizen te voorkomen (Lapeere & Vander Stichele, 2004; Lescrinier, 2009). Ziektes worden meestal niet overgedragen via hoofdluizen. De jeuk die ontstaat bij een luizenbesmetting kan wel aanleiding geven tot krabben, met wondjes als gevolg. Door een bacteriële besmetting van de wondjes, kunnen ze ontstoken raken en moet dit goed opgevolgd worden (bdel-ghaffar et al., 2010; Lapeere & Vander Stichele, 2004). TABEL 1.2: SAMENVATTING: DE MYTHES DOORPRIKT. Mythe Feit Feit Mythe Mythe Luizen kunnen springen en vliegen. Luizen zijn gastheerspecifiek. Jeuk ontstaat doordat luizen bloed opzuigen. Luizen komen vaker voor bij mensen met een gebrekkige lichaamshygiëne. Luizen kunnen ernstige ziektes overbrengen Luizen, een probleem van alle tijden! Meer dan honderd jaar geleden werden luizen reeds behandeld met natuurlijke pyrethrines en lindaan werd gebruikt sinds de tweede wereldoorlog. Dit bewijst dat luizen sinds lange tijd een probleem vormen (Vander Stichele et al., 1995). Hoofdluizen zijn niet enkel een probleem van alle tijden, maar ook van alle streken. In TABEL 1.3 staat de prevalentie van luizen in 2004 van enkele landen beschreven. Ook het diagnostisch criterium en de inspectie methode zijn vervat in de tabel omdat deze items zeer belangrijk zijn bij het bepalen van een prevalentie. Het diagnostisch criterium kan verschillend zijn en op die manier de prevalentie sterk beïnvloeden. Wanneer de diagnose enkel gesteld wordt bij aanwezigheid van levende luizen, dan zal de prevalentie lager zijn dan wanneer ook de neten een teken zijn van actieve infestatie of voorbije infestatie. De inspectiemethode zal de nauwkeurigheid van de diagnose beïnvloeden en is daarom ook opgenomen in de tabel (Lapeere & Vander Stichele, 2004). 6

16 1.INLEIDING TABEL 1.3: PREVALENTIE VAN HOOFDLUIZEN IN VERSCHILLENDE LANDEN (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Prevalentie Land (aantal gescreende kinderen) Diagnostisch criterium Inspectiemethode 11.2% Israël (3079) luizen detectiekam 28.3% Verenigd Koninkrijk (909) luizen detectiekam 3.6% USA (1729) luizen visueel 21.0% Australië (735) luizen of levensvatbare neten detectiekam 5.8% Korea (7495) luizen of levensvatbare neten visueel 13.4% Noord Jordanië (2519) luizen, nymfen of neten visueel 81.5% Argentinië luizen of neten (dood of levend) niet vermeld 35% Centraal Brazilië (884) luizen of neten (dood of levend) visueel 8.9% België (6257) luizen nat-kam test 1.3. OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIE In dit gedeelte wordt een opsomming gemaakt van de verschillende OTC-producten die in 2010 op de markt zijn in België. We behandelen enkel de OTC-producten omdat hiervoor geen arts tussenkomt. De beslissing ligt bij de apotheker en/of de patiënt. De verschillende behandelingen kunnen ingedeeld worden in drie grote groepen nl. de insecticiden, de alternatieve behandelingen en de combinatiepreparaten. Een schema van de deze OTC-behandelingen is terug te vinden in FIGUUR 1.3 ( BCFI, 2009). luizenbehandeling insecticiden alternatieve behandelingen combinatiepreparaten pyrethroïden organofosfaat nat-kam methode permethrine malathion dimethicone bioallethrine / depallethrine kokosolie en anijsolie d-phenothrine tea tree quassia amara isopropylmyristaat FIGUUR 1.3: SCHEMA VAN DE VERSCHILLENDE OTC-BEHANDELINGEN TEGEN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIË ( BCFI, 2009; GESPREKKEN MET APOTHEKERS). 7

17 1.INLEIDING Naast de verschillende behandelingen voor luizen, zijn er heel wat repellents (afstootmiddelen) tegen luizen op de markt in België. Deze worden erna kort afzonderlijk besproken Permethrine Permethrine is een synthetisch pyrethrine dat gebruikt wordt in combinatie met of zonder piperonyl butoxide. Piperonyl butoxide is op zich geen bestrijdingsmiddel, maar zou de werking van permethrine versterken doordat het de afbraak ervan remt (Nayak, 2010). Producten: TABEL 1.4: PRODUCTEN MET PERMETHRINE ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( Permethrine met piperonyl butoxide zonder piperonyl butoxide 1% KILL&N mousse 1,50% KILL&N mousse PLUS 1% NIX 1% ROBIN PLUS SHAMPOO 1% SHAMPOUX SHAMPOO 1% SHAMPOUX VAPO Werkingsmechanisme: Permethrine beïnvloedt de spanningsgevoelige natriumkanalen van het zenuwcelmembraan. Hierdoor worden de electrochemische polarisatiemechanismen verstoord, met onomkeerbare verlamming en de dood als gevolg ( 1 ; Lapeere & Vander Stichele, 2004; Shafer et al., 2008). Gebruik: Het product goed schudden en een voldoende hoeveelheid op het hoofd aanbrengen. Daarna het product tien minuten laten inwerken en terug uitspoelen na de behandeling. Contact met ogen en slijmvliezen vermijden en het product niet inslikken. Het spoelen van de haren met azijnwater na de behandeling wordt afgeraden omdat dit het permethrine zou inactiveren ( 2 ). Eigenschappen: Permethrine heeft ongeveer twee weken residuele activiteit doordat het bindt met het keratine van het haar. Deze eigenschap zou er voor kunnen zorgen dat nymfen gedood worden van zodra ze uit de neet komen (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Resistentie: Luizen kunnen resistent worden voor Permethrine. Genmutatie en metabole afbraak zouden hiervan de oorzaak kunnen zijn (Burgess et al., 2010). 8

18 1.INLEIDING Contra-indicaties: Bij kinderen jonger dan zes maand en overgevoeligheid is permethrine gecontraïndiceerd. Ook bij zwangerschap of borstvoeding wordt permethrine best niet als zelfzorg geadviseerd. Indien alcohol verwerkt wordt in de formulatie, zijn ook astmapatiënten gecontraïndiceerd (KNMP & WINA, 2008). Bijwerkingen: Bijwerkingen als huiduitslag, jeuk, een prikkend of brandend gevoel en allergische reacties kunnen optreden, maar zijn zeer zeldzaam. Ernstige bijwerkingen werden tot nu toe nog niet gemeld (KNMP & WINA, 2008; Lapeere & Vander Stichele, 2004) Malathion Malathion is een organofosfaat dat geformuleerd wordt samen met alcohol. Alcohol zou de penetratie van malathion in de luizen versterken. Producten: TABEL 1.5 PRODUCTEN MET MALATHION ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( malathion met alcohol 5 mg PRIODERM LOTION (100 ml) 500 mg RADIKAL ANTIPARASIETEN LOTION (100 ml) Werkingsmechanisme: Dankzij de remming van cholinesterase heeft malathion een luizendodende werking (KNMP & WINA, 2008). Gebruik: Het product moet worden aangebracht op droge haren en goed worden ingemasseerd. Na twaalf uur inwerken en natuurlijk drogen, mogen de haren terug gewassen worden met een neutrale shampoo. Zwemmen na de behandeling wordt afgeraden, want chloorwater zou malathion onwerkzaam maken (KNMP & WINA, 2008). Eigenschappen: Malathion wordt op alcoholische basis verwerkt. Hierdoor wordt het product ontvlambaar. Producten op basis van malathion hebben geen aangename geur (KNMP & WINA, 2008). Malathion zou een residuele activiteit hebben doordat het bindt aan zwavel-atomen in het haar (Burkhart, 2004; Lapeere & Vander Stichele, 2004). Het product moet koel bewaard worden (publieke bijsluiter Prioderm, Meda pharma N.V., 2007). Resistentie: Luizen kunnen resistentie ontwikkelen voor producten op basis van malathion. De resistentie zou een gevolg kunnen zijn van het veelvuldig gebruik de laatste twintig jaar, variatie in de formulaties of misbruik van het product (Burkhart, 2004). De resistentie zou 9

19 1.INLEIDING wel minder voorkomen dan bij permethrine. De reden hiervoor zou kunnen zijn dat permethrine een frequenter gebruikt product is dan malathion (KNMP & WINA, 2008). Contra-indicaties: Malathion is gecontraïndiceerd bij gekende overgevoeligheid voor malathion en bij kinderen jonger dan zes maanden. Tijdens zwangerschap en borstvoeding wordt het product best niet geadviseerd als zelfzorg. Indien alcohol aanwezig is in de formulatie zijn ook astmapatiënten gecontraïndiceerd (Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008). Bijwerkingen: Overgevoeligheidsreacties en een tijdelijke toename van hoofdroos kunnen als bijwerkingen optreden. Andere bijwerkingen van malathion zijn voornamelijk roodheid van de huid en het oogbindvlies en een prikkend gevoel op de hoofdhuid (Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008) Bio-allethrine of depallethrine en d-phenothrine Naast permethrine, hebben ook deze pyrethroïden een antiluizen-werking. Piperonyl butoxide zou hun effect versterken door de afbraak te verhinderen (Burkhart, 2004). Producten: TABEL 1.6: PRODUCTEN MET PYRETHROIDEN ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( pyrethroïden met piperonyl butoxide bio-allethrine (=depallethrine) d-phenothrine 0,30% ITEM : ANTI PARASIET SPRAY X KAPIL'AIR 0,30% X KAPILAIR ANTI-LUIZEN SHAMPOO 1,10% X PARA SHAMPOO 0,66% X PARA SPRAY 2,50% X SHAMPOUX WASH Werkingsmechanisme: Het verstoren van de natriumkanalen zorgt voor verlamming en uiteindelijk sterven van de luis. Deze eigenschap zou kunnen berusten op een klasse-effect namelijk dat alle producten uit de klasse van de pyrethroïden de natriumkanalen verstoren en de luizen doden, maar dit is niet wetenschappelijk bewezen. Gebruik: Het product moet dertig minuten inwerken, waarna het haar mag gewassen worden met een neutrale shampoo. Contact met ogen en slijmvliezen dienen vermeden te worden. Bij gebruik van een spray wordt dit best gebruikt in een goed geventileerde ruimte 10

20 1.INLEIDING en worden hittebronnen het best vermeden tot de haren droog zijn (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Eigenschappen: Deze producten hebben waarschijnlijk geen residuele activiteit (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Als er alcohol verwerkt wordt in de formulatie, dan is het product ontvlambaar. Resistentie: Er zijn weinig publicaties wat de resistentie van deze pyrethroïden betreft. Het feit dat het werkingsmechanisme van deze groep gelijk is aan dat van permethrine, zou wel kunnen betekenen dat er ook resistentie kan optreden bij deze producten. Contra-indicaties: Pyrethroïden worden best vermeden bij zwangerschap, borstvoeding, gekende overgevoeligheid voor pyrethroïden, astma en jonge kinderen met bronchitis in de voorgeschiedenis (KNMP & WINA, 2008). Bijwerkingen: Bijwerkingen als allergische huidreacties, rode plekken, jeuk, schilfertjes op de hoofdhuid en ontsteking van neus-,mond- en oogslijmvlies kunnen optreden. Na inhalatie kan prikkeling van de luchtwegen met bronchospasmen ontstaan (Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008) Dimethicon Dimethicones zijn lineaire polydimethylsiloxanen van variërende lengte en worden gebruikt onder de vorm van een silicone-olie voor de behandeling van luizen(heukelbach et al., 2008b). Producten: TABEL 1.7: PRODUCTEN MET DIMETHICON ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( dimethicon DUCRAY ITAX : netenlosmakende lotion verstuiver PARANIX LOTION SHAMPOUX FILM (shampoo +lotion) SILIKOM LOTION TEGEN LUIZEN Werkingsmechanisme: Producten op basis van dimethicon leggen een laagje rond de luizen, waardoor ze volledig ingesloten worden. Een bijkomende eigenschap is dat de silicone in het ademhalingssysteem treedt en zo de trachea en de siphonen (buisvormige uitsteeksels op het achterlijf) blokkeert. De luis zal op deze manier stikken (Burgess, 2009). Gebruik: Er zijn geen speciale voorzorgsmaatregelen vereist. 11

21 1.INLEIDING Eigenschappen: Producten op basis van dimethicon bevatten geen insecticide en verwijderen luizen en neten op een natuurlijke wijze ( Resistentie: Dankzij hun fysische werking is het mogelijk dat luizen zich niet kunnen aanpassen aan dimethicones waardoor ze er waarschijnlijk niet resistent voor worden (Heukelbach et al., 2008b; Kurt et al., 2009). Contra-indicaties: Niet gebruiken bij kinderen jonger dan zes maand en bij gekende overgevoeligheid (KNMP & WINA, 2008). De bijsluiter (publieke bijsluiter Shampoux film, Qualiphar N.V.) en de site van clinicle knowledge ( geven aan dat dimethicon mag gebruikt worden bij zwangerschap. Bijwerkingen: Lichte irritatie van de huid, huidschilfering, jeuk en irritatie rond de ogen kunnen als bijwerkingen optreden (KNMP & WINA, 2008) Nat-kam methode Met de nat-kam methode of bug busting wordt de behandeling van luizen bedoeld, waarbij een reeks van vier kambeurten in twee weken gehanteerd wordt (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Zo n kambeurt bestaat uit twee delen. In het eerste deel dienen de haren eerst FIGUUR 1.4: ILLUSTRATIE VAN DE NAT-KAM METHODE ( EN_GEZONDHEID.BE 2 ). gewassen te worden met een gewone shampoo en worden daarna terug uitgespoeld. Breng een ruime hoeveelheid conditioner op het haar en kam de knopen uit het haar met een gewone kam. Terwijl het hoofd voorover gebogen is, wordt het haar gekamd van achter naar voor met een luizenkam. Er wordt gestart bij het ene oor en langzaam opgeschoven naar het andere oor. Het is belangrijk dicht bij de schedel te kammen omdat de eitjes (neten) vooral daar gelegd worden. Veeg de luizenkam regelmatig af aan een wit papiertje, zodat luizen makkelijk kunnen gedetecteerd worden. Na deze handeling start het tweede deel met het uitwassen van de crèmespoeling en de haren worden nog eens gekamd met een gewone kam. Er wordt terug gekamd met de luizenkam van het ene oor naar het andere oor, maar nu terwijl het hoofd gewoon recht gehouden wordt. Indien de luis niet zomaar uit de kam te verwijderen is, kan deze ook met een tandenstoker verwijderd worden. Om er zeker van te zijn dat alle luizen uit de luizenkam verwijderd of dood zijn, wordt de luizenkam het best na de behandeling dertig minuutjes in ontsmettingsmiddel 12

22 1.INLEIDING gelegd ( en gezondheid.be 2 ; Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008). Producten: Er wordt enkel gebruik gemaakt van een gewone conditioner of balsem die op nat haar wordt aangebracht. De haren worden dan zorgvuldig en zeer doorgrondig gekamd met een goede luizenkam (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Werkingsmechanisme: Luizen en neten worden op mechanische wijze met de luizenkam uit de haren verwijderd. Gebruik: Er zijn bij de nat-kam methode geen bijzondere maatregelen vereist. Eigenschappen: Deze methode is zeer geschikt voor doelgroepen waarbij insecticiden liever vermeden worden zoals zwangere vrouwen, zeer jonge kinderen, personen met allergie enzovoort of wanneer er resistentie voor een bepaald product wordt vermoed. Bovendien is deze manier van handelen goedkoop en milieuvriendelijk (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Resistentie: Luizen zijn niet in staat resistentie te ontwikkelen tegen deze methode. Contra-indicaties: De nat-kam methode mag bij iedereen gebruikt worden. Bijwerkingen: Aan deze methode zijn geen bijwerkingen verbonden Tea tree Producten: TABEL 1.8: PRODUCT MET TEA TREE ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( tea tree THURSDAY PLANTATION : tea tree combi pack antiluizen/ antineten Werkingsmechanisme: Tea tree inhibeert acetylcholinesterase, waardoor het de luizen doodt (Mills et al., 2004). Gebruik: Het pakket bevat twee verschillende producten, een product met 100 % pure olie en een tea tree shampoo. Contact met de ogen dient vermeden te worden. Resistentie: Er is onvoldoende evidentie om te zeggen of er al dan niet resistentie kan optreden bij tea tree. Contra-indicaties: Tea tree mag niet gebruikt worden tijdens zwangerschap, borstvoeding en kinderen jonger dan zes maand ( Bijwerkingen: Overgevoeligheid voor het product kan als bijwerking optreden ( 13

23 1.INLEIDING Quassia Amara Over het actief bestanddeel van AYA, is weinig of niets bekend. Quassia Amara is een plantaardig bestanddeel die een dodende werking zou hebben op luizen en neten. Er werden tijdens deze studie geen wetenschappelijke artikels hieromtrent gevonden. Producten: TABEL 1.9: PRODUCT MET QUASSIA AMARA ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( Quassia amara AYA schuimshampoo antiluizen Kokosolie en anijsolie Kokosnoot en anijsolie zijn essentiële oliën die gebruikt worden voor het bestrijden van hoofdluizen. In de Paranix spray wordt dit gecombineerd met ylang ylang olie, die de irritatie, veroorzaakt door het krabben, zou verzachten ( Producten: TABEL 1.10: PRODUCT MET KOKOS EN ANIJS-OLIE ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( kokosolie en anijsolie PARANIX : SPRAY MET LUIZENKAM Werkingsmechanisme: De ademhalingsopeningen van de luizen worden volledig afgesloten waardoor ze niet meer kunnen ademen. Na verloop van tijd sterven de luizen door verstikking en uitdroging ( Eigenschappen: Het product bevat geen pesticiden, maar heeft een mechanische werking. Resistentie: Doordat deze producten hun activiteit uitoefenen d.m.v. een mechanische inwerking op de luizen, is het minder waarschijnlijk dat luizen resistentie ontwikkelen hiertegen ( Contra-indicaties: De kokosnoot en anijsspray is af te raden bij mensen die hiervoor allergisch zijn, kinderen jonger dan twee jaar, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven ( Bijwerkingen: Er werden nog geen noemenswaardige bijwerkingen geconstateerd ( 14

24 1.INLEIDING Isopropylmyristaat Isopropylmyristaat is een anti-luizenmiddel die sinds kort op de markt is. Het product, die ook in bepaalde schoonheidsproducten verwerkt zit, lost de beschermende waslaag van het exoskelet (het uitwendige skelet) op. Hierdoor zal de luis uitdrogen, onbeweeglijk worden en uiteindelijk sterven ( Over dit product werden geen studies gevonden. Producten: TABEL 1.11: PRODUCT MET ISOPROPYLMYRISTAAT ALS ACTIEF BESTANDDEEL ( Isopropylmyristaat Resultz Combinatiepreparaten Het gebruik van combinatiepreparaten, met twee actieve bestanddelen, zou resistentievorming van de luizen tegen deze producten in de hand kunnen werken. Volgens ons zijn er onvoldoende goede studies beschikbaar die deze preparaten onderzoeken en worden best afgeraden (BCFI, 2009). Producten: TABEL 1.12: COMBINATIEPREPARATEN OP DE MARKT IN BELGIE ( combinatiepreparaten kokosolie+ dimethicon dimethicon+ quassia amara dimethicon + minerale oliën permethrine + malathion ITEM :K.O. GEL CREME HOOFDLUIS KILL&N:BALSEM ANTILUIZEN EN -NETEN OXYKAL ANTILUIZENFOAM(+luizenkam) PARA PLUS Repellents De werkzaamheid van de repellents is gebaseerd op het feit dat ze luizen zouden afstoten. Op de markt in België zijn er verschillende repellents beschikbaar, maar er is onvoldoende wetenschappelijke evidentie dat deze producten doeltreffend zijn. Het gebruik van repellents wordt afgeraden (Connolly et al., 2009). 15

25 1.INLEIDING Producten: TABEL 1.13: REPELLENTS OP DE MARKT IN BELGIE ( Repellents essentiële oliën kokosolie + anijsolie piperonal ethyl-n-acetyl-n-butyl-β-alaninaat ECRINAL : SPRAY PARANIX:REPEL +KAM DUO PARAREPEL SPRAY PARA REPEL SPRAY SHAMPOUX REPEL 1.4. EVIDENTIE VOOR DE VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN Permethrine Aantal deelnemers niet gekend niet gekend Percentage genezen pediculicide activiteit van % en beter dan de andere producten die werden onderzocht permethrine is eerste lijns therapie Diagnostisch criterium niet gekend niet gekend Inspectie methode niet gekend niet gekend niet gekend permethrine is eerste keus niet gekend niet gekend Vergelijking met (genezingspercentage) d-phenothrine en malathion malathion, lindaan, ivermectine, pyrethrine malathion, lindaan, pyrethrine Soort studie review review overzichts artikel Artikel (Vander Stichele et al., 1995) (Jones & English, 2003) (Hensel, 2000) D-phenothrine Over d-phenothrine werden geen goede wetenschappelijke artikels teruggevonden. Daar het werkingsmechanisme gelijk is aan dat van permethrine, zou kunnen gesteld worden dat ook voor d-phenothrine een bepaalde werkzaamheid geldig is. Malathion Aantal deelnemers Percentage genezen Diagnostisch criterium Inspectie methode Vergelijking met (genezingspercentage) 81 kinderen 78% afwezigheid detectiekam nat-kam methode levende luizen (38%) niet gekend 88% dood in levende luizen visueel permethrine (84% 10 min. en dood na 3uur), 100% dood natuurlijke na 20 min. pyrethrines(60% dood na 20 min.) niet gekend pediculicide activiteit van 100% eerste keuze onder de insecticiden Soort studie gerandomiseerd,ge controleerd in vitro Artikel (Roberts et al., 2000) (Meinking et al., 2002) niet gekend niet gekend niet gekend review (Vander Stichele et al., 1995) standaarden voor zelfzorg (KNMP & WINA, 2008) 16

26 1.INLEIDING Dimethicon Aantal deelnemers Percentage genezen Diagnostisch criterium 145 kinderen 94.5% afwezigheid levende luizen 36 kinderen 91.7% afwezigheid luizen Inspectie methode Vergelijking met (genezingspercentage) Soort studie detectiekam permethrine (66.7%) gerandomiseerd, gecontroleerd, observer blinded detectiekam dimethicon + nerolidol gerandomiseerde, (83.3%) gecontroleerde studie Artikel (Heukelbach et al., 2008b) (Kurt et al., 2009) Depallethrine/bio-allethrine Aantal deelnemers Percentage genezen pediculicide activiteit van % Diagnostisch criterium Inspectie methode Vergelijking met (genezingspercentage) Soort studie monografie over luizen Artikel (Lapeere & Vander Stichele, 2004) Kokosolie en anijsolie Aantal deelnemers Percentage genezen Diagnostisch criterium % afwezigheid levende luizen 50 61% afwezigheid luizen Inspectie methode Vergelijking met (genezingspercentage) Soort studie detectiekam permethrine (42%) gerandomiseerd, single blind detectiekam permethrine (14%) gerandomiseerd, single blind Artikel (Burgess et al., 2010) (Connolly et al., 2009) Nat-kam methode Aantal deelnemers Percentage genezen Diagnostisch criterium 133 kinderen 57% afwezigheid van levende luizen 30 kinderen 53.33% afwezigheid van levende luizen eerste keuze behandeling Inspectie methode Vergelijking met (genezingspercentage) Soort studie Artikel nat-kam test permethrine (10%) en gerandomiseerd (Hill et al., malathion (17%), single blind 2005) inspectiekam phenothrine (13.33%) gerandomiseerd (Plastow et al., 2001) standaarden (KNMP & voor zelfzorg WINA, 2008) Tea tree Aantal Percentage genezen deelnemers / beter dan andere plantaardige producten, maar meer studies vereist Diagnostisch criterium geen vitale tekenen Inspectie methode Vergelijking met (genezingspercentage) Soort studie Artikel visueel permethrine in vitro (Heukelbach et al., 2008a) Quassia amara Over quassia amara werden geen goede wetenschappelijke artikels gevonden. 17

27 1.INLEIDING Repellents Over repellents werden geen studies gevonden die hun doeltreffendheid bevestigen. Eén studie zegt dat de werking niet zou te wijten zijn aan het actief bestanddeel (Canyon & Speare, 2007) DE REDEN VAN DEZE STUDIE. Bij een besmetting met luizen wordt zelden een arts geraadpleegd (Burkhart, 2004). Er wordt advies gevraagd aan een apotheker of indien de patiënt reeds ervaring heeft met luizen, wordt onmiddellijk een bepaald OTC-product gevraagd. Het is belangrijk dat apothekers hun taak hierin ernstig nemen. De behandeling van luizen is uitgebreider dan enkel een antiluizen-product meegeven. Er moet advies verleend worden, uitgelegd worden hoe de controle op luizen best gebeurt, vragen dienen beantwoord te worden, mythes moeten weerlegd worden enzovoort. Zoals reeds werd aangehaald bij het onderzoek van Test-Aankoop ( ) ( en zoals uit recenter onderzoek van Test Gezondheid ( ) ( 2 ) naar de verkoop van vermageringspil Alli blijkt, is het niet vanzelfsprekend dat elke apotheker deze manier van werken hanteert. Omdat de taak van de apotheker belangrijk is bij de behandeling van luizen en omwille van het feit dat er nog steeds geen eenduidige richtlijnen zijn voor de behandeling ervan (Lapeere et al., 2003), werd gekozen voor een observationele studie die peilt naar de farmaceutische zorg die hierbij verleend wordt. Tenslotte stellen we ons de vraag of er een mogelijkheid bestaat tot het opstellen van een standaard voor de behandeling van luizen. Deze masterproef is een individueel werk die de eigen resultaten en de gezamenlijke resultaten van de studie bespreekt. 18

28 2.OBJECTIEVEN 2. OBJECTIEVEN In deze masterproef wordt de behandeling van luizen en de rol die de apotheker daarin speelt onder de loep genomen. In het onderdeel probleemstelling van dit hoofdstuk zal duidelijk worden waarom dit onderwerp gekozen werd. Er wordt besproken wat we willen bereiken met deze masterproef, waarna een korte samenvatting van de werkwijze wordt weergegeven. In hoofdstuk drie wordt de gebruikte methode volledig uiteen gezet. De resultaten van ons onderzoek komen aan bod in hoofdstuk vier, die opgedeeld wordt in twee delen namelijk deel één waarin de resultaten verwerkt worden van mijn individueel onderzoek en deel twee waarin de resultaten als een geheel van de drie masterstudenten samen worden verwerkt. Na de resultaten volgt een discussie, waarin de resultaten nader toegelicht en besproken worden. Er wordt afgesloten met een conclusie, waarin de belangrijkste resultaten en besluiten samengevat worden PROBLEEMSTELLING Alhoewel een besmetting met luizen reeds een zeer oud probleem is, zijn er nog steeds geen eenduidige richtlijnen voor de behandeling ervan (Vander Stichele et al., 1995). De apotheker speelt een zeer belangrijke rol bij de behandeling van luizen, maar ook zij hebben de keuze uit een hele reeks van behandelingen. Het is niet erg duidelijk welke de beste behandelingen zijn en welk advies er best wordt meegegeven aan de patiënt DOELSTELLING In deze masterproef willen we aan de hand van reële patiëntcasussen nagaan op welke manier er aan farmaceutische zorg wordt gedaan bij de behandeling van luizen in de officina-apotheek. Ten tweede hebben we het opstellen van een voorstel voor een evidencebased standaard voor de behandeling van luizen op basis van OTC-producten als doel voor ogen WERKWIJZE Om ons te verdiepen in het onderwerp zijn we gestart met een literatuuronderzoek. Er werden vele artikels gelezen met onderwerpen zoals: luizen in het algemeen, 19

29 2.OBJECTIEVEN verschillende soorten behandelingen, studies naar de werkzaamheid van bepaalde behandelingen en vergelijkende studies tussen verschillende producten. Zoals geïllustreerd in bijlage 4 (Verschillende OTC-producten voor de behandeling van luizen op de markt in België), waren we na een marktonderzoek in staat de verschillende OTC-producten in België in kaart te brengen. Het literatuuronderzoek en marktonderzoek helpen ons bij het opstellen van een voorstel tot een evidence-based standaard voor de behandeling van luizen op basis van OTC-producten. Er werden door elke masterstudent afzonderlijk (Charlotte D haen, Julie Martens en mezelf) drie verschillende patiëntcasussen opgesteld. Na een consensusvergadering op 02/03/2010 werden er drie gemeenschappelijke patiëntcasussen opgesteld (bijlage 5: verslag consensusvergadering). De patiëntcasussen werden besproken en goedgekeurd door verschillende artsen (bijlage 2: verslag gesprekken met artsen). Elke masterstudent bezocht vijfentwintig apotheken, waardoor we gezamenlijke resultaten hadden van vijfenzeventig apotheken. De drie patiëntencasussen werden voorgesteld aan de apothekers en hun modus operandi werd genoteerd aan de hand van de vooraf opgestelde onderzoeksvragen (bijlage 3: Onderzoeksvragen). Alle gegevens werden verzameld en in een template verwerkt (bijlage 6: template gegevens en codering). Na de verwerking van de gegevens werden er conclusies getrokken rond de verschillende aspecten van de farmaceutische zorg bij de behandeling van luizen. De gegevens werden ook vergeleken met de door ons voorgestelde evidence-based standaard. 20

30 3.METHODEN 3. METHODEN 3.1. MARKTONDERZOEK OVER BESCHIKBARE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN IN BELGIE In deze masterproef doen we onderzoek naar de farmaceutische zorg die verleend wordt bij de behandeling van luizen. In functie van het onderzoek werd een bezoek gebracht aan verschillende apotheken die ad random geselecteerd werden in België. Er werd op voorhand afgesproken dat we enkel rekening zouden houden met OTC-behandelingen voor luizen. Dit omwille van het feit dat de apotheker in deze gevallen alleen of in samenspraak met de patiënt beslist over de behandeling en hierbij dus een belangrijke rol speelt. Om het onderzoek in goede banen te leiden, was het nodig een goede kennis te hebben van alle OTC-behandelingen die op de markt zijn in België. Een marktonderzoek hieromtrent was daarom onontbeerlijk. Via raadplegingen van het electronisch farmacompendium ( het Belgische Centrum Voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) (BCFI, 2009) en aanvullingen aan de hand van de gesprekken met de officina-apothekers, waren we in staat een overzicht te maken van de beschikbare OTCbehandelingen voor luizen op de markt in België. Dit overzicht is terug te vinden in bijlage LITERATUURONDERZOEK IN VERBAND MET DE BEHANDELING VAN LUIZEN Om meer inzicht te verwerven in de materie van de masterproef zijn we gestart met een literatuuronderzoek. Vele interessante, maar ook minder bruikbare artikels werden gelezen. Het was belangrijk om hierbij een onderscheid te maken tussen artikels die wel en niet konden gebruikt worden. Trefwoorden als treatment head lice, head lice infestation, head lice enzovoort, werden gebruikt om artikels te vinden op de zoekpagina web of science OPSTELLEN VAN PATIENTCASUSSEN Om de gegevens van de drie masterstudenten te kunnen samen gebruiken was het noodzakelijk om allen met dezelfde patiëntcasussen naar de officina-apothekers te gaan. Om ervaring op te doen en elk zelf eens de oefening te maken, werd geopteerd om eerst elk afzonderlijk drie verschillende patiëntcasussen op te stellen. Na enig overleg tijdens een 21

31 3.METHODEN consensusvergadering (bijlage 5), zijn we gekomen tot drie gemeenschappelijke patiëntcasussen. Het zijn drie verschillende situaties die in de realiteit kunnen voorkomen in de officina-apotheek. Er werd gekozen voor een normale situatie waarin een meisje van vier jaar last heeft van luizen, de broer heeft er ook last van, maar is iets moeilijker te behandelen omdat de jongen dreadlocks in zijn haren heeft. Een zwangere vrouw vertelt in de tweede situatie dat ze een besmetting met luizen heeft opgelopen in het klasje waar ze les geeft. Er wordt ook gevraagd naar een afstotend middel dat haar kan beschermen tegen luizen. In een derde en laatste situatie hebben we gekozen voor een luizenbesmetting met complicaties. De drie patiëntcasussen werden ter goedkeuring voorgesteld aan verschillende artsen. Specialisten als kinderartsen, huisartsen, gynaecologen enzovoort werden geraadpleegd (bijlage 2 en 7). Er werd niet enkel gepeild naar hun mening over de drie casussen, maar er werd ook gevraagd wat hun behandeling zou zijn in de verschillende situaties. Op deze manier hadden we een idee over de manier van handelen door specialisten. De definitieve versie van de patiëntcasussen, na aanpassingen en goedkeuring, zijn als volgt. Casus 1 Een bezorgde moeder komt binnen in de apotheek met haar vierjarige dochter. Bij het meisje werden sinds kort luizen en neten gevonden in het haar. Net als het meisje heeft ook de broer van 16 jaar last van luizen. De jongeman heeft dreadlocks en hij is niet van plan zijn haren af te scheren. De moeder vraagt om uw advies. Casus 2 Een twee maand zwangere vrouw komt de apotheek binnen en vertelt u dat ze lerares is in het tweede leerjaar. In de klas werden deze week opnieuw luizen gesignaleerd en na detectie met een luizenkammetje, heeft ze er ook bij zichzelf gevonden. Ze heeft vroeger reeds luizen gehad, maar door haar zwangerschap durft ze niet onmiddellijk om het even welk product te gebruiken en vraagt ze om uw advies. Ze vraagt ook of er eventueel een preventieve behandeling bestaat die haar kan beschermen tegen luizen. Casus 3 Een vader en zijn zoontje van zes jaar komen de apotheek binnen. Het jongetje heeft al een hele tijd last van jeuk. Door het krabben, heeft hij wondjes die pijnlijk beginnen te worden. Na een korte controle van zijn haren, ziet de apotheker dat hij luizen heeft en dat de wondjes ontstoken zijn. Wat is uw advies hieromtrent. Tenslotte vraagt de vader aan de apotheker wat hij met zijn twee andere kinderen moet doen OPSTELLEN INFORMED CONSENT De algemene richtlijnen om een informed consent op te stellen werden teruggevonden in de wetenschappelijke literatuur. Ook hier hebben we geopteerd om te 22

32 3.METHODEN starten met het opstellen van drie afzonderlijke informed consents en daarna te komen tot één gemeenschappelijk exemplaar. Het formulier bevat alle nuttige informatie voor de deelnemer. Na ondertekenen van de informed consent verklaart de deelnemer dat hij voldoende is ingelicht en toestemt om deel te nemen aan het onderzoek. In bijlage 8 is een exemplaar van de informed consent toegevoegd BEZOEK AAN DE OFFICINA-APOTHEKEN De apothekers werden geselecteerd uit een gerandomiseerde lijst van apothekers uit de provincie West-Vlaanderen, Oost- Vlaanderen, Brabant en Antwerpen. Een officiële toestemming om deel te nemen aan het onderzoek werd verkregen via de ondertekende informed consent. De drie patiëntcasussen werden aan de apothekers voorgelegd en hun antwoord op de verschillende situaties werd objectief genoteerd. De ondervrager luisterde en noteerde, maar gaf geen advies of uitleg bij de casussen. Nadat de apotheker alles verteld had wat hij/zij wou vertellen, werd de ontbrekende informatie bijkomstig als vraag gesteld. In het belang van het onderzoek, mocht de ondervrager geen enkele invloed uitoefenen op de apotheker VERWERKING VAN DE RESULTATEN Alle gegevens van de vijfenzeventig bezochte apotheken werden verzameld in een template (bijlage 9: overzicht gegevens). De resultaten van de vijfentwintig apotheken die ik zelf bezocht, werden verwerkt in het eerste onderdeel en de gezamenlijke resultaten in het tweede onderdeel. Bij de beschrijving van de resultaten in hoofdstuk vier, de discussie in hoofdstuk vijf en de conclusie in hoofdstuk zes werd een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de individuele en gezamenlijk resultaten. 23

33 4.RESULTATEN 4. RESULTATEN: BESPREKING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN 4.1. OP EVIDENTIE GEBASEERDE STANDAARD We willen benadrukken dat deze standaard, die gebaseerd is op evidentie volgens de gevonden wetenschappelijke artikels, slechts voor een zeer beperkte groep geldig is. Er zijn bijvoorbeeld weinig of geen studies die de behandeling van luizen bij zwangere vrouwen onderzoeken. Andere exclusiecriteria die vaak gehanteerd worden zijn: patiënten met astma, huidaandoeningen van de schedel, gekleurd of gekruld haar, recent gebruik van een antiluizen-product en gekende overgevoeligheid voor het te onderzoeken product (Plastow et al., 2001). Een standaard opstellen voor deze groep personen is moeilijk door gebrek aan evidentie. Het feit dat nog steeds geen eensgezindheid bestaat in de wetenschappelijke artikels is een tweede beperking voor de standaard. Bepaalde artikels spreken elkaar tegen en voor heel wat producten is er nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig (Lapeere et al., 2003) Detectie Vooraleer gestart wordt met de behandeling van een luizenbesmetting, is een correcte diagnose noodzakelijk. De nat-kam test is de beste methode om zo n besmetting te detecteren. Naast de nat-kam test bestaan de visuele inspectie en de detectiekam, maar deze blijken minder nauwkeurig en doeltreffend (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Bij gebruik van de visuele inspectie blijven heel wat luizen onopgemerkt. Ze lopen zeer snel weg bij elke bedreiging, donkere luizen zijn soms moeilijk te zien in donkere haren en de meeste mensen hebben slechts één à tien luizen bij een besmetting, waardoor ze niet snel opgemerkt worden (Lapeere & Vander Stichele, 2004). In een studie van (De Maeseneer et al., 2000) werd aangetoond dat er via visuele inspectie 30% vals positieve en 10% vals negatieve resultaten zijn in vergelijking met de nat-kam test. Een tweede bevestiging van de nat-kam test als meest aangewezen methode is de studie van (Jahnke et al., 2009). In deze studie wordt geconcludeerd dat de gevoeligheid van de nat-kam test om een besmetting met luizen te diagnosticeren significant hoger is dan bij visuele inspectie (90.5% i.p.v. 28.6%, p<0.001). Een studie van (Mumcuoglu et al., 2001) toont aan dat de inspectie met de 24

34 4.RESULTATEN detectiekam, waarbij de haren systematisch gekamd worden, nauwkeuriger luizen opmerkt dan de visuele inspectie, maar toch minder doeltreffend is dan de nat-kam test. De nat-kam test wordt uitgevoerd op de zelfde wijze als de nat-kam methode, maar wordt hier slechts eenmalig uitgevoerd als detectiemethode en niet vier maal in twee weken als behandeling ( 1 ). Een apotheker kan de nat-kam test correct aanleren aan de patiënt en op die manier de taak van zorgverlener goed vervullen Behandeling Voor malathion, permethrine en de nat-kam methode bestaat meest evidentie dat deze behandelingen doeltreffend zijn. In samenspraak met de patiënt kan gekozen worden voor één van deze behandelingen die hij/zij het beste ligt. Bij elke behandeling zijn er vooren nadelen. Permethrine zou de sterkste werking hebben, maar het optreden van resistentie is mogelijk, waardoor het product dan toch minder doeltreffend wordt. Malathion is ook een sterk werkend product en zou minder te maken hebben met resistentie dan permethrine (KNMP & WINA, 2008), maar de gebruiksvriendelijkheid van dit product is niet zo groot. De slechte geur van malathion kan een reden zijn om voor een ander product te kiezen. De natkam methode heeft als grote voordeel dat er geen insecticiden hoeven gebruikt te worden. Het nadeel van deze methode is dat het zeer arbeidsintensief is en dat de behandeling een tijdje duurt. Vandaar dat best in samenspraak met de patiënt voor één van deze behandelingen gekozen wordt. Producten op basis van dimethicon zijn veelbelovend op basis van hun werkingsmechanisme, maar we zijn er toch van overtuigd dat meer studies nodig zijn om de doeltreffendheid van deze producten te staven. In de toekomst en na verder onderzoek, kan dit nieuwe product tot de eerste keuze behoren. Een groep die we willen onderscheiden zijn bio-allethrine/depallethrine en d- phenothrine. Hun werking, die zou kunnen gebaseerd zijn op een klasse-effect (alle pyrethroïden blokkeren de natriumkanalen), ziet er mooi uit, maar er is te weinig evidentie dat deze producten effectief werkzaam zijn. Er zijn meer studies vereist om deze producten al dan niet een voorkeur te kunnen geven. 25

35 4.RESULTATEN De laatste groep behandelingen die we willen aanhalen, zijn producten waarvan er te weinig evidentie is dat ze werkzaam zijn. Het gaat hier over de producten op basis van quassia amara, tea tree, kokosnoot- en anijsolie en isopropylmyristaat. Er bestaan weinig of geen studies die deze actieve bestanddelen onderzoeken. Verder onderzoek is vereist. De combinatiepreparaten behoren tot de vijfde en laatste groep omdat er naast het feit dat er te weinig evidentie is over deze producten ook argumenten zijn om deze producten af te raden (o.a. opwekken van resistentie) (BCFI, 2009). TABEL 4.1: POGING TOT OPSTELLEN STANDAARD. 1 groep producten permethrine, malathion, nat-kam meest evidentie methode 2 groep producten dimethicon goed, maar meer studies nodig, veelbelovend in de toekomst. 3 groep producten bio-allethrine en d-phenothrine klasse-effect? Meer studies nodig 4 groep producten quassia amara, tea tree, kokos-en anijs onvoldoende evidentie en isopropylmyristaat 5 groep producten combinatiepreparaten onvoldoende evidentie + af te raden In de studies is er verdeeldheid over het feit of een bepaalde behandeling al dan niet moet herhaald worden. Rekening houdend met de cyclus van de luizen en de eerder kleine kans dat een product voor 100% alle luizen en larven doodt, is het toch aan te raden de haren opnieuw te controleren met de nat-kam test na een week. Indien er nog luizen gevonden worden, wordt de behandeling het best nog eens herhaald. Indien er na een tweede behandeling nog steeds luizen gevonden worden, wordt er best overgeschakeld naar een ander product of naar de nat-kam methode (KNMP & WINA, 2008). Over het algemeen zijn de studies wel eenduidig over het feit dat een lotion beter is dan een shampoo. Bij een shampoo kan, door verdunning met water, de contacttijd te kort zijn en de werkzaamheid hierdoor sterk dalen (KNMP & WINA, 2008). Combinatiepreparaten worden zoals eerder uitgelegd ook best afgeraden. Af en toe de haren kammen met een netenkam zal de behandeling ten goede komen en toelaten nieuwe infestaties vroeg op te merken. Dit gebeurt best in samenspraak met de patiënt omwille van de intensiviteit van deze methode ( (KNMP & WINA, 2008). 26

36 4.RESULTATEN Speciale situaties als zwangerschap, borstvoeding en het bestaan van krabwondjes, worden het best afzonderlijk bekeken. Zoals reeds werd aangehaald is de standaard waartoe we gekomen zijn enkel geldig voor een zeer selecte groep personen. Voor patiënten die zwanger zijn of borstvoeding geven zouden we aanraden enkel de nat-kam methode te adviseren en geen onnodige risico s te nemen. Een patiënt met ontstoken krabwondjes zou kunnen wijzen op een infectie of impetigo. Doorverwijzen naar een huisarts is aan te raden Algemeen advies Een nieuwe besmetting door aanraking van besmette voorwerpen als kammetjes, haaraccessoires, lakens is eerder zeldzaam, maar kan niet helemaal uitgesloten worden. Om het risico op een nieuwe besmetting op deze manier uit te sluiten, kan worden aangeraden om kammetjes en haaraccessoires te reinigen. Enkele manieren om deze zaken te reinigen zijn: luizen verwijderen uit de kam met een tandenstoker, kammetjes 30 minuten in ontsmettingsmiddel leggen en haaraccessoires wassen op 60 C. Zaken die niet gewassen of in ontsmettingsmiddel gelegd kunnen worden, kunnen gedurende een week tijd in een gesloten plasticzak gestopt worden, dit zorgt er ook voor dat de luis zich niet meer kan voeden met bloed waardoor ze afsterft. Een extra maatregel zoals het wassen op minimaal 60 C van mutsen, jassen, lakens en pyjama s kan gehanteerd worden, maar het nut van deze maatregelen en deze erboven is nog niet wetenschappelijk bewezen ( 3 ). Een apotheker dient te vertellen dat de school moet verwittigd worden, maar dat het niet nodig is een kind thuis te houden van school. Indien de behandeling zorgvuldig en correct wordt toegepast, zal het luizenprobleem snel worden opgelost en is dit onderwerp helemaal geen taboe waard Preventie en repellents De belangrijkste preventieve maatregel is dat alle gezinsleden en personen uit de nabije omgeving (klas, kinderopvang ) gecontroleerd moeten worden en, indien er luizen gevonden worden, ook tegelijk behandeld moeten worden. Dit is zeer belangrijk om een onmiddellijke herbesmetting te voorkomen. Een maatregel die de school kan nemen om 27

37 4.RESULTATEN herbesmetting te voorkomen zijn de zakjes om over de jassen te hangen aan de kapstok, zodat de luizen niet kunnen overlopen. Er werd een in vitro studie gedaan in 2007 naar de werking van DEET, een repellent. De conclusie was dat de afstotende werking eerder te wijten was aan de gladheid van de oliën, waardoor de luizen zich niet op de haren vasthechten, dan aan de werking van het actieve FIGUUR 4.1: LUIZENZAKKEN ( NL) bestanddeel, N,N-diethyl-3-methylbenzamide. Ook van verschillende andere repellents (tea tree, lavendel, pepermunt, kokosnoot ) werd de werkzaamheid weerlegd (Canyon & Speare, 2007). Omwille van deze gegevens wordt het gebruik van repellents niet aangeraden (Lapeere & Vander Stichele, 2004) EIGEN RESULTATEN Algemene informatie Van de 27 gecontacteerde apothekers was 93% bereid om mee te werken aan een studie in verband met farmaceutische zorg. In wat volgt zal dus worden verder gewerkt met de gegevens van vijfentwintig apotheken. In 12% van de gevallen wordt schriftelijke informatie meegegeven aan de patiënt. Op de vraag of de site van de Vlaamse luizenstandaard ( 4 ) gekend is of niet, antwoordt 4% affirmatief. Deze gegevens worden weergegeven in onderstaande FIGUUR 4.1. Algemene informatie 100% 0% 4% 12% 96% 88% kent de site van de vlaamse luizenstandaard. geeft schriftelijke informatie af. ja neen FIGUUR 4.1: ALGEMENE INFORMATIE Zoals eerder gezegd bestaan er geen duidelijke richtlijnen voor de behandeling van luizen. Het was dan ook interessant om de apothekers te vragen waar ze hun informatie 28

38 4.RESULTATEN halen in verband met deze behandeling. Van de ondervraagde apothekers informeert zich 72% onder andere bij vertegenwoordigers van farmaceutische bedrijven. Als één van de informatiebronnen kiest 24% van de apothekers voor bijscholing, 20% kiest voor internet en 16% kiest voor ervaring. Er wordt telkens bijgezegd onder andere omdat verschillende apothekers voor meerdere informatiebronnen kiezen. Een volledige weergave van deze resultaten ziet u in FIGUUR 4.2. Waar halen de apothekers hun informatie? mailing en briefing wetenschappelijke tijdschriften internet folders ervaring opleiding bijscholing vertegenwoordigers 8% 12% 20% 12% 16% 12% 24% 72% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% FIGUUR 4.2: INFORMATIEBRONNEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN Er werd geregistreerd welke relevante WHAM-vragen er gesteld werden. Geen enkele ondervraagde apotheker stelt de H-vraag (Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig?) en 32% van de apothekers stelt de A-vraag ( Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd?). Een schematisering van deze resultaten is te zien in de onderstaande figuur. 100% 50% 0% 0% ja Welke WHAM-vragen worden er gesteld? 32% 100% neen 68% Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig (H)? werden er reeds andere behandelingen geprobeerd (A)? FIGUUR 4.3: DE WHAM-VRAGEN Het meegeven van extra advies kan worden ingedeeld in verschillende puntjes, namelijk extra advies in verband met de posologie, extra advies in verband met het gebruik, supplementair advies naast de behandeling en extra advies voor de andere gezinsleden. Van de apothekers geeft 76% uit zichzelf advies over de posologie, niemand geeft geen advies bij de posologie en 24% geeft enkel advies hieromtrent wanneer dit gevraagd wordt. Veel 29

39 4.RESULTATEN apothekers (64%) geven uitleg bij het gebruik, 12% geeft geen uitleg bij het gebruik van de behandeling en 24% geeft enkel advies hierover als het expliciet gevraagd wordt. Een meerderheid (64%) geeft supplementair advies, 8% geeft geen supplementair advies en 28% geeft supplementair advies als hen dat gevraagd wordt. Een aantal apothekers (20%) geven extra advies over de andere gezinsleden, 12% geeft geen advies daaromtrent en 68% van de ondervraagde apothekers geeft enkel advies over de andere gezinsleden als dat gevraagd wordt. Deze resultaten zijn beter te volgen in FIGUUR % 60% 40% 20% 0% 76% 64% 64% 20% Extra advies 68% 24% 24% 28% 12% 0% 8% 12% ja neen ja, maar gevraagd posologie gebruik supplementair advies extra advies voor andere gezindsleden FIGUUR 4.4: EXTRA ADVIES BIJ DE BEHANDELING VAN LUIZEN Van diegenen die supplementair advies geven aan de patiënt kiest 82.61% voor het wassen van de besmette zaken boven de 60 C. Een derde (34.78%) kiest ervoor om het contact met besmette personen en voorwerpen te vermijden en ook één op drie (34.78%) adviseert om de school te verwittigen. Er werden vaak meerdere zaken vermeld als supplementair advies. Alle resultaten zijn terug te vinden in FIGUUR 4.5. Supplementair advies regelmatig controleren lotion is beter dan shampoo metalen kam is beter dan plastic kam ontsmettend badje gebruiksvoorwerpen contact met besmette personen/voorwerpen vermijden meubelen behandelen school verwittigen diepvries afsluiten in plastic zak (enkele dagen) wassen boven 30 + antiluizenproduct wassen boven 60 21,74% 4,35% 13,04% 4,35% 34,78% 8,70% 34,78% 26,09% 30,43% 4,35% 82,61% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00% FIGUUR 4.5: SUPPLEMENTAIR ADVIES NAAST DE BEHANDELING 30

40 4.RESULTATEN De behandelingen Casus één: meisje van vier jaar en jongen met dreadlocks Van de verschillende mogelijkheden voor de behandeling van het meisje van 4 jaar, kiest 36% van de deelnemers voor een behandeling met dimethicon, 20% kiest voor de natkam methode, 16% kiest voor een behandeling met malathion en 12% van de ondervraagde apothekers kiest voor isopropylmyristaat als behandeling (FIGUUR 4.6.). Eén apotheker kiest voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt. De verschillende opties waartussen de patiënt kon kiezen waren dimethicon, isopropylmyristaat en kokosnoot- en anijsolie. Eén apotheker kiest voor een combinatie van behandelingen nl. dimethicon, de nat-kam methode en quassia amara. Casus 1 : meisje vier jaar 4% 4% 4% 12% 36% 20% 16% 4% dimethicone malathion permethrine bug busting isopropylmyristaat combinatie van behandelingen kokosnoot en anijs versch opties in samenspraak met patiënt FIGUUR 4.6: BEHANDELINGEN MEISJE 4 JAAR IN CASUS ÉÉN Voor de behandeling van dreadlocks in casus 1, kiest 36% van de ondervraagde apothekers ervoor om de dreadlocks te laten afknippen en daarna te behandelen, 20% van de apothekers kiest voor een behandeling met malathion en 16% kiest voor een behandeling met dimethicon. Een volledige weergave van de resultaten is te vinden in FIGUUR 4.7. Casus 1: dreadlocks 8% 16% dimethicone malathion permethrine 36% 20% isopropylmyristaat kokosnoot en anijs 4% 8% 8% haren afknippen en behandelen malathion + permethrine FIGUUR 4.7: BEHANDELING DREADLOCKS IN CASUS ÉÉN 31

41 4.RESULTATEN Casus twee: zwangere vrouw Zoals blijkt uit onderstaande figuur, kiest 40% een behandeling met de nat-kam methode voor de twee maanden zwangere vrouw met luizen. Een derde (32%) kiest voor een behandeling met dimethicon en 12% kiest voor isopropylmyristaat. Eén apotheker kiest voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt nl. dimethicon, nat-kam methode en isopropylmyristaat. Eén apotheker kiest voor de combinatie van behandelingen nl. dimethicon en de nat-kam methode. Casus 2 : zwangere vrouw 4% 4% 4% 12% 40% 32% 4% dimethicone bug busting isopropylmyristaat kokosnoot en anijs verschillende opties in samenspraak met patiënt etherische oliën combinatie van behandelingen FIGUUR 4.8: BEHANDELING ZWANGERE VROUW IN CASUS TWEE Op de vraag die de vrouw stelt of er iets bestaat dat haar kan beschermen tegen een nieuwe besmetting met luizen, antwoordt 76% van de apothekers dat er niets doeltreffends bestaat, maar 24% antwoordt affirmatief en geeft haar repellents mee Casus drie: Een besmetting met luizen met complicaties Voor deze casus kiest 48% van de ondervraagde apothekers voor een behandeling met dimethicon en 28% opteert om in deze casus de patiënt door te verwijzen naar een arts. De overige behandelingen waarvoor gekozen werd worden beschreven in FIGUUR 4.9. Casus 3: luizen + complicaties 28% 48% 4% 4% 8% 8% dimethicone permethrine isopropylmyristaat kokosnoot en anijs malathion/permethrine doorverwijzen FIGUUR 4.9: BEHANDELING VAN CASUS DRIE (LUIZEN MET COMPLICATIES) 32

42 4.RESULTATEN In deze casus kan geopteerd worden om de wondjes van de jongen te verzorgen. De verschillende keuzes die de apothekers maken worden beschreven in FIGUUR Hier zijn de meningen erg verdeeld en kiest een derde (32%) om enkel de luizen te behandelen, een derde (36%) om eerst de luizen te behandelen en daarna de wondjes, een derde (28%) om door te verwijzen en een minderheid (4%) om eerst de wondjes te behandelen en erna de luizen. Niemand opteert om enkel de wondjes te behandelen. Casus 3: luizen + complicaties 28% 32% 4% 36% 0% enkel luizen enkel behandeling wondjes eerst luizen, dan wondjes eerst wondjes, dan luizen doorverwijzen FIGUUR 4.10: SOORTEN BEHANDELINGEN BIJ CASUS DRIE Als laatste puntje in casus 3 vraagt de vader wat hij met zijn andere kinderen moet doen, waarbij 56% van de deelnemers antwoordt dat hij zijn kinderen het best zou controleren en enkel hoeft te behandelen indien ze ook positief zijn. De overige antwoorden zijn: allemaal behandelen (28%), enkel eens controleren zonder verder advies (8%) en controleren, behandelen als ze positief zijn en behandelen met een repellent indien ze geen luizen hebben (8%). Een schema van deze resultaten is weergegeven in FIGUUR Advies andere kinderen 8% 8% 28% 56% enkel controleren controleren+ behandelen indien positief iedereen behandelen controleren+ behandelen indien pos+ neg repellent FIGUUR 4.11: ADVIES OVER DE ANDERE KINDEREN UIT HET GEZIN IN CASUS GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN Algemene informatie De meerderheid (90.36%) van de gecontacteerde apothekers was bereid om mee te werken aan deze studie. Van de meewerkende apothekers werd door 14.76% schriftelijke informatie meegegeven aan de patiënt. De vraag of de site van de Vlaamse luizenstandaard gekend is of niet, werd niet in alle apotheken gevraagd en wordt hier dus niet besproken. 33

43 4.RESULTATEN Ook hier blijkt duidelijk dat de meerderheid (69.33%) zich onder andere informeert bij vertegenwoordigers voor de behandeling van luizen. Toch kiest 41.33% voor bijscholing als één van de informatiebronnen, 36% voor wetenschappelijke tijdschriften en 30.67% kiest voor het internet. Een volledige weergave van deze resultaten ziet u in FIGUUR Waar halen de ondervraagde apothekers hun informatie? delphi-care wetenschappelijke literatuur samenkomsten apothekers mailing en briefing wetenschappelijke tijdschriften internet folders ervaring compendium bcfi opleiding bijsluiter bijscholing vertegenwoordigers 5,33% 6,67% 5,33% 2,67% 13,33% 16,00% 12,00% 10,67% 16,00% 20,00% 36,00% 30,67% 41,33% 69,33% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% FIGUUR 4.12: INFORMATIEBRONNEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN Er werd geregistreerd welke WHAM-vragen er gesteld werden en ook in dit uitgebreide onderzoek zien we dat geen enkele ondervraagde apotheker de H-vraag stelt (Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig?) en 18.67% van de apothekers de A-vraag stelt (Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd?). Een schematisering van deze resultaten is te zien in de FIGUUR ,00% 50,00% 0,00% Welke WHAM-vragen worden er gesteld? 18,67% 100,00% 81,33% Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig? (H) Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd? (A) 0,00% ja nee FIGUUR 4.13 : DE WHAM-VRAGEN 34