De Europese Databankrichtlijn

Transcriptie

1 KULeuven In digitale vorm beschikbaar: December 2001

2 Inhoud 1. Inleiding 2. Ontstaansgeschiedenis van de richtlijn 2.1. Voorbereidingen van de Europese Commissie 2.2. Voorstel voor een richtlijn Algemeen Inhoud van het voorstel 2.3. Richtlijn 96/9/EG betreffende de rechtsbescherming van databanken 3. Inhoud van de richtlijn 3.1. Databanken 3.2. Auteursrechtelijke bescherming 3.3. Sui generis-bescherming 3.4. Duur van de bescherming 3.5. Rechthebbenden 4. Omzetting van de richtlijn in Belgisch recht 5. Besluit 6. Bibliografie 7. Bijlage 2

3 1. Inleiding De bescherming van databanken kreeg vanaf het eind van de jaren tachtig ruime aandacht. De databank als verzameling van feitelijke gegevens komt voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking wanneer zij een creatieve ordening, selectie en structuur heeft. De waarde van een databank ligt echter vooral in de collectie van gegevens en niet zozeer in de selectie of ordening. Deze vaststelling leidt in een tijdperk van snelle technologische evoluties tot vragen over de originaliteit van de databank, waardoor een specifieke bescherming noodzakelijk is. Met de Europese Databankrichtlijn 1 van 1996 krijgen producenten van databanken waarvan de verkrijging, de controle of de presentatie van een substantiële investering getuigt, een sui generis-recht. Het is mijns inziens als onderwerp voor deze verhandeling interessant de ontstaansgeschiedenis en de inhoud van de Databankrichtlijn te onderzoeken aangezien zij naast de bescherming door een sui generisrecht tevens in een auteursrechtelijke bescherming voorziet. 2. Ontstaansgeschiedenis van de richtlijn De besprekingen over de tekst van de Europese Databankrichtlijn verliepen in dezelfde periode ( ) als de besprekingen rond de informatiemaatschappij en de nieuwe uitdagingen voor het auteursrecht. Na drie jaren van moeilijke onderhandelingen werd de richtlijn een feit. Dat zij er kwam was mogelijk dankzij een aantal ingrepen in de tekst van het gewijzigd voorstel van de Europese Commissie. Het is opvallend dat in de richtlijn talrijke passages afkomstig zijn uit andere richtlijnen zoals richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's 2. Hieronder volgt een uiteenzetting over de genese van de richtlijn. Het is immers belangrijk dat de auteursrechtelijke concepten worden begrepen vanuit de evoluties die ze tijdens de vele onderhandelingen voor de richtlijn hebben meegemaakt Voorbereidingen van de Europese Commissie In 1989 publiceerde de Europese Commissie een intentieverklaring die het Groenboek over het auteursrecht en de uitdaging der technologie werd genoemd 3. Hiervan was het zesde hoofdstuk aan databanken gewijd. De Commissie gaf daarbij het grote belang van de totstandkoming van een Europese markt voor informatiediensten aan. Zij stelde vast dat de markt voor databanken zich snel ontwikkelde en dat het aantal bestaande databanken dat 1 Richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, PB. L. 27 maart 1996, afl. 077, Richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's, PB. L van 17 mei 199, afd.122, ; hierna software-richtlijn. 3 Groenboek over het auteursrecht en de uitdaging der technologie - Problemen op het gebied van het auteursrecht die een onmiddellijke aanpak behoeven - Mededeling van de Commissie, COM (88)

4 door het publiek kon worden geraadpleegd enorm was toegenomen. Om te kunnen concurreren moesten de belemmeringen op de vrije informatiestroom tussen de lidstaten dan ook worden opgeheven. Om de totstandkoming van een gemeenschappelijke informatiemarkt te bewerkstelligen moesten een aantal juridische kwesties worden opgelost. Op dat moment betrof de bescherming van databanken ingevolge nationale en internationale bepalingen niet zozeer de databank als gegevensverzameling maar vooral de in die databank opgeslagen werken 4. In de meeste lidstaten viel deze gegevensverzameling, afhankelijk van de graad van originaliteit en creativiteit en van de vereisten die in de wetgevingen werden gesteld, onder het auteursrecht. Omdat met het verzamelen van gegevens vaak een aanzienlijke investering en deskundigheid is gemoeid, overwoog de Commissie maatregelen te treffen met het oog op de bescherming van de databank op zich. Zij wou daarbij nagaan voor wie deze bescherming bestemd zou zijn, welke de omvang van die bescherming moest zijn en welke handelingen aan beperkingen dienden te worden onderworpen. Zij wou daarbij voorkomen dat de toegang tot geautomatiseerde informatie zonder goede reden werd beperkt. De handel in databanken kon zich volgens de Commissie aldus enkel in een duidelijk juridisch kader ontwikkelen. Aan het einde van haar uiteenzettingen riep de Commissie de belanghebbende kringen op om opmerkingen te plaatsen over de vragen (i) of de wijze van verzamelen van werken in een databank via auteursrechtelijke weg moest worden beschermd en (ii) of databanken, die niet door het auteursrecht werden beschermd, materiaal konden bevatten dat diende te worden beschermd door middel van een bijzondere regeling. De belangrijkste conclusie van de hoorzitting met de kring der belanghebbenden was dat men de bescherming wou bewerkstelligen door middel van een auteursrechtelijke regeling en uitdrukkelijk niet door middel van een bijzondere regeling. De reden hiervoor was dat men tot dusver positieve ervaringen had met de auteursrechtelijke Engelse 'sweat of the brow'-bescherming, de Scandinavische catalogusbescherming, de Duitse 'kleine Münze'-bescherming en de Nederlandse onpersoonlijke geschriftenbescherming. Deze bescherming bleek echter niet afdoende te zijn 5. De Commissie besloot dan ook dat naast de auteursrechtelijke bescherming andere maatregelen nodig waren om te verhinderen dat de inhoud van een databank zonder toestemming werd opgevraagd of hergebruikt. Men beoogde niet alleen de 4 Dit blijkt bijvoorbeeld uit art. 2 lid 5 van de Berner Conventie die verzamelingen beschermt die door de keuze of de rangschikking van de stof een schepping van de geest vormen. Men streeft bij het samenstellen van databanken echter meestal naar volledigheid zodat een ordening of een selectie niet wenselijk of technisch niet haalbaar wordt geacht. Zie Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst van 9 september 1886, aangevuld te Parijs op 4 mei 1896, herzien te Berlijn op 13 november 1908, aangevuld te Bern op 20 maart 1914, herzien te Rome op 2 juni 1928, te Brussel op 26 juni 1948, te Stockholm op 14 juli 1967 en te Parijs op 24 juli 1971, goedgekeurd bij W. 25 maart 1999, B.S. 10 november 1999; hierna Berner Conventie genoemd. Voor de volledige tekst zie ook 5 Zie P.B. HUGENHOLTZ, De databankrichtlijn eindelijk aanvaard: een zeer kritisch commentaar, Computerrecht 1996, 4,

5 bescherming van het auteursrecht op de originele selectie of ordening van de inhoud, maar ook de bescherming van de producenten van databanken tegen onrechtmatige toeëigening van de resultaten van de financiële en professionele investeringen die waren gedaan om de inhoud te verkrijgen en te verzamelen 6. Tevens sprak men zich uit over het begrip databank als zijnde het resultaat van het verzamelen, indelen en opslaan van gegevens 7. Gelet op het economische belang voor de desbetreffende sector werd een uniform en stabiel wettelijk kader voor het creëren van databanken wenselijk geacht. Naar aanleiding van bovenstaande overwegingen begon men aan een ontwerprichtlijn Voorstel voor een richtlijn Op 23 juni 1992 maakte de Europese Commissie een voorstel voor een richtlijn inzake de juridische bescherming van databanken bekend Algemeen In zijn voorstel overwoog de raad dat databanken niet in alle lidstaten een even duidelijke rechtsbescherming genoten en dat waar deze bescherming wel bestond, zij uiteenlopende kenmerken vertoonde. Deze verschillen hadden een directe en negatieve invloed op de totstandkoming en de werking van de interne markt voor databanken en in het bijzonder op de vrijheid van particulieren en ondernemingen om in de gehele Gemeenschap juridisch op gelijke voet goederen en diensten aan te bieden. Tevens bestonden grote verschillen betreffende het niveau van de investeringen voor de totstandkoming van databanken, zowel tussen de lidstaten onderling als tussen de Gemeenschap en de belangrijkste databankproducerende landen ter wereld zoals de Verenigde Staten en Japan. In de Gemeenschap werden dergelijke investeringen in moderne systemen belemmerd, tenzij een regeling tot stand kwam voor een stabiele en éénvormige rechtsbescherming, waarbij de rechten van de producenten van databanken werden beschermd en piraterij en oneerlijke mededinging aan banden werden gelegd. 6 Overwegingen 6 en 39, Groenboek over het auteursrecht en de uitdaging der technologie - Problemen op het gebied van het auteursrecht die een onmiddellijke aanpak behoeven - Mededeling van de Commissie, COM (88) Het gaat dus eveneens om informatie in digitale vorm, die aldus met behulp van een computer kan worden bewerkt. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen databanken op CD-rom en on-line databanken en al evenmin tussen real-time-databanken en statische databanken. De databanken kunnen alle media bevatten, zoals tekst, beelden of geluiden, al dan niet als zodanig auteursrechtelijk beschermd. 8 Zie: Voorstel voor een Richtlijn van de Raad betreffende de rechtsbescherming van databanken, PB. C. 23 juni 1992, afl. 156, 4. 5

6 Inhoud van het voorstel Ingevolge art. 1 van het voorstel voor een richtlijn werd onder databank verstaan: 'een verzameling van werken of materiaal die met elektronische middelen zijn geordend en opgeslagen en op elektronische wijze kunnen worden opgevraagd, alsmede het elektronische materiaal dat nodig is voor de werking van de databank, zoals het lexicon, de index of het systeem voor verkrijging of presentatie van informatie; de computerprogramma's die worden gebruikt voor de totstandbrenging of de werking van de databank, vallen niet onder deze term.' Belangrijk was dat de databank elektronisch toegankelijk moest zijn. Dit had tot gevolg dat papieren databanken, zoals telefoonboeken, hier niet onder vielen. Voor de bescherming van papieren databanken werd in art. 2 lid 2 verwezen naar art. 2 lid 5 Berner Conventie 9. Wat de bescherming van de databank betreft, werd aangeknoopt bij het auteursrecht. Art. 2 lid 1 van het voorstel voor een richtlijn luidde: 'In overeenstemming met de bepalingen van deze richtlijn voorzien de lidstaten in de bescherming door het auteursrecht van databanken als zijnde verzamelingen in de zin van art. 2 lid 5 van de Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst'. Art. 2 lid 5 Berner Conventie voorziet in de bescherming van verzamelingen van werken van letterkunde of kunst. Ingevolge art. 2 lid 1 zouden verzamelingen van gegevens hier niet onder vallen. Zo moet art. 2 lid 1 echter niet worden begrepen. Men poogde immers aan databanken een met art. 2 lid 5 Berner Conventie vergelijkbare bescherming te bieden. In art. 2 lid 3 Berner Conventie wordt dit als volgt uitgewerkt: 'een databank wordt door het auteursrecht beschermd voor zover zij oorspronkelijk is in de zin dat het een verzameling betreft van werken of materiaal die op grond van de keuze of de rangschikking ervan de eigen intellectuele schepping van de auteur vormt. Er worden geen andere criteria toegepast om te bepalen of een databank voor die bescherming in aanmerking komt.' De eigen intellectuele schepping dient te zijn gelegen in de selectie of rangschikking van werken of gegevens. De verzameling zelf moet dus aan dit intellectuele criterium voldoen en dus niet de inhoud van de gegevens. In aanvulling op de auteursrechtelijke bescherming voorzag het voorstel in een zogenaamd sui generis-recht, dat het midden houdt tussen een naburig recht en een oneerlijke mededingingsactie. Dit sui generis-recht, ook wel het extractierecht genoemd, was opgenomen in art. 2 lid 5 van het voorstel: 'De lidstaten voorzien in een recht voor de maker van een databank om te verhinderen dat de inhoud van die databank, geheel of voor een wezenlijk gedeelte, zonder zijn toestemming voor commerciële doeleinden wordt opgevraagd en hergebruikt. Dit recht om de onrechtmatige opvraging van materiaal uit een databank te verhinderen, geldt ongeacht of die databank auteursrechtelijke bescherming geniet of niet. Dit recht is niet van toepassing op de inhoud van een databank indien het werken betreft die reeds door auteursrecht of verwante rechten worden beschermd'. 9 Zie ook voetnoot 3. 6

7 In art. 8 werd een beperking op dit sui generis-recht opgenomen. Het artikel voorzag in de mogelijkheid van een dwanglicentie. Dit houdt in dat wanneer werken en materiaal uit databanken niet onafhankelijk kunnen worden gecreëerd of verzameld of slechts aan de hand van een andere bron kunnen worden verkregen, er een licentie kan worden verkregen om die werken of dat materiaal geheel of voor een wezenlijk deel voor commerciële doeleinden op te vragen en te hergebruiken. Deze licentie werd ter beschikking gesteld onder eerlijke en niet-discriminerende voorwaarden. De dwanglicentie was niet beperkt tot gevallen van misbruik; daarvoor bood art. 82 Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap 10 namelijk al uitkomst. De duur van het sui generis-recht, zoals geregeld in art. 9, was beperkt tot 10 jaar 11. Indien men de databank echter wezenlijk veranderde dan begon de vervaltermijn ingevolge art. 9 lid 2 opnieuw te lopen. Art. 11 gaf aan dat slechts burgers, ingezetenen en ondernemingen, op enigerlei wijze daadwerkelijk met de EG-economie verbonden, in aanmerking kwamen voor het recht op verhindering van onrechtmatige opvraging uit een databank; dit had slechts betrekking op het sui generis-recht. De Raad kon daarbij, op voorstel van de Commissie, overeenkomsten sluiten met derde landen, waarbij het sui generis-recht tot deze landen werd uitgebreid Richtlijn 96/9/EG betreffende de rechtsbescherming van databanken Naar aanleiding van de ontwerp-richtlijn diende de Commissie in november 1993 een gewijzigd voorstel in 12. Naar de inhoud week dit gewijzigd voorstel niet veel af van het oorspronkelijke voorstel. Wel werden de auteursrechtelijke en sui generis-bepalingen nu onder afzonderlijke paragrafen geplaatst en dit louter ter bevordering van de leesbaarheid. Het duurde twee jaar voordat alle stadia van de medebeslissingsprocedure waren doorlopen. Op 11 maart 1996 werd de richtlijn 96/9/EG betreffende de rechtsbescherming van databanken definitief aanvaard door het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie 13. De definitieve versie verschilt aanzienlijk van de ontwerp-richtlijn. De belangrijkste wijzigingen bestaan in een sterke uitbreiding van het sui generis-recht, het verdwijnen van het stelsel van de dwanglicentie en het feit dat de richtlijn niet uitsluitend tot elektronische databanken is gericht. De richtlijn is niet eenvoudig tot stand gekomen. Uiteindelijk zijn er 60 overwegingen aan 16 artikelen gewijd. Enkele daarvan waren ook al opgenomen bij de ontwerprichtlijn. Hierna zullen voornamelijk die punten worden behandeld die inmiddels als gewijzigd zijn opgenomen in richtlijn 96/9/EG. 10 Geconsolideerde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, PB. C. 10 november 1997, 340, 173; hierna EG-Verdrag. 11 Deze termijn was dezelfde als de duur van de Scandinavische 'catalogusbescherming'. 12 Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de rechtsbescherming van databanken, PB. C., 15 november 1993, 308, Richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, PB. L. 27 maart 1996, afl. 077,

8 3. Inhoud van de richtlijn De richtlijn is onderverdeeld in vier hoofdstukken. Waar het eerste hoofdstuk enkele algemene bepalingen bevat, behandelen de volgende hoofdstukken achtereenvolgens de regels met betrekking tot de auteursrechtelijke bescherming van databanken, de regels voor de bescherming door het sui generis-recht en de gemeenschappelijke bepalingen. Hierna wordt voornamelijk rekening gehouden met de twee genoemde beschermingsconstructies Databanken Het enige criterium om te bepalen of een databank in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming bestaat erin dat zij door de keuze of de rangschikking van haar inhoud een eigen intellectuele schepping van de maker vormt en dat deze bescherming betrekking heeft op de structuur van de databank. Er mogen geen andere criteria worden gehanteerd dan de oorspronkelijkheid in de zin van de intellectuele schepping van de maker; er mogen aldus geen kwalitatieve of esthetische criteria worden aangewend. Onder de term databank moet worden verstaan: iedere verzameling van literaire, artistieke, muzikale, of anderssoortige werken, of van enig ander materiaal, zoals tekst, geluid, beeld, cijfers, feiten, gegevens; het moet gaan om verzamelingen van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen die systematisch of methodisch geordend en afzonderlijk toegankelijk zijn. Hieruit volgt dat het vastleggen van een audiovisueel, cinematografisch, literair of muzikaal werk als zodanig, niet binnen het toepassingsgebied van deze richtlijn valt 14. In art. 2 van de ontwerprichtlijn werd verwezen naar art. 2 lid 5 Berner Conventie. Dit artikel regelt de auteursrechtelijke bescherming van verzamelingen van werken, met name materiaal dat zelf ook voor dergelijke bescherming in aanmerking komt. De Commissie verklaarde uitdrukkelijk dat de definitie niet werd beperkt tot een verzameling van werken. Het Europees Parlement heeft er ter verduidelijking toch voor gekozen om hier 'gegevens en enig ander materiaal' aan toe te voegen. De aan databanken toegekende bescherming is uitgebreid tot niet-elektronische databanken. Het is immers eenvoudiger om geen verschil te maken tussen elektronische en niet-elektronische databanken. Het zou onredelijk zijn om de verschillende verschijningsvormen van één en dezelfde databank verschillend te behandelen. Daarenboven sluit men hiervoor aan bij art. 10 lid 2 TRIPS dat spreekt over databanken 'whether in machine readable or other form' 15. Het sui generis-recht is in die mate uitgebreid dat het eveneens zal kunnen worden aangewend bij databanken die reeds door auteursrecht of door andere rechten zijn beschermd, en wel ongeacht de vraag of op de inhoud auteursrechtelijke of andere juridische bescherming rust. 14 Zie overwegingen 16 en 17 van de richtlijn. 15 TRIPS (Agreement on Trade-related aspects of Intellectual Property rights, including trade in counterfeit goods) van 15 april 1994, PB. L. 23 december 1994, afl. 336, 213. Goedgekeurd door de wet van 23 december 1994, B.S. 23 januari

9 Een derde belangrijke wijziging ten opzichte van de ontwerprichtlijn bestaat erin dat de mogelijkheid om via een dwanglicentie toegang te krijgen tot gegevens die niet op andere wijze toegankelijk zijn, is geschrapt. Afhankelijk van de omstandigheden kan een beroep op het auteursrecht aanleiding geven tot misbruik van machtspositie waardoor een toepassing van art. 82 EG-Verdrag mogelijk wordt. Ingevolge overweging 47 mag het sui generis-recht echter niet dermate worden uitgeoefend dat misbruik van machtspositie in de hand wordt gewerkt. De bescherming van databanken werd aldus gevoelig uitgebreid door de uitbreiding van het toepassingsgebied tot niet-elektronische databanken, de uitbreiding van het sui generis-recht en de verdwijning van de mogelijkheid tot het verkrijgen van een dwanglicentie Auteursrechtelijke bescherming In hoofdstuk twee van de richtlijn wordt de auteursrechtelijke bescherming van databanken geregeld. Databanken die door de keuze of de rangschikking van de stof een eigen intellectuele schepping van de maker vormen, worden als zodanig door het auteursrecht beschermd. Deze bescherming betreft niet de inhoud en laat de bestaande rechten op die inhoud onverlet (art. 3). De bescherming heeft slechts betrekking op de structuur van de databank. Met de structuur van de databank 16 wordt de combinatie van keuze en rangschikking bedoeld, die zelf de bescherming rechtvaardigt. In art. 4 wordt de status van de maker geregeld waarbij aan de lidstaten enige vrijheid wordt overgelaten. Art. 5 somt de handelingen op waartoe de maker van een databank het exclusieve recht heeft. Dit is, sub a, het recht tot permanente of tijdelijke reproductie. De richtlijn geeft echter geen nadere invulling aan de begrippen 'permanente reproductie' en 'tijdelijke reproductie. De reproductie van databanken die worden vastgelegd in moderne elektronische dragers zoals diskettes, harde schijven, CD-rom, CD-I, DVD, e.d. hebben een permanent karakter. Het is minder eenvoudig te achterhalen wanneer de reproductie een tijdelijk karakter heeft. Er is vrijwel steeds sprake van tijdelijke opslag wanneer een informatieproduct op enige wijze digitaal verwerkt wordt. Iedere verzending, transport, ontvangst en gebruik van informatie via een digitaal netwerk gaat gepaard met tijdelijke opslag in het werkgeheugen. Daarom kan men zich afvragen of deze tijdelijke opslag aan te merken is als reproductie in de zin van art. 5 van de richtlijn. Ingevolge art. 4 a van de software-richtlijn 17 strekt het exploitatierecht met betrekking tot de (tijdelijke) reproductie zich uit tot 'de permanente of tijdelijke reproductie van een deel of het geheel van een computerprogramma, ongeacht op welke wijze en in welke vorm. Voor zover voor het laden of in beeld brengen, of de uitvoering, transmissie of opslag van een programma deze 16 Zie overweging 15 van de richtlijn. 17 Richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's, PB. L van 17 mei 199, afd.122, ; hierna software-richtlijn. Zie ook Wet 30 juni 1994 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s, B.S. 27 juli 1994, err. B.S. 5 november

10 reproductie van het programma noodzakelijk is, is voor deze handelingen toestemming van de rechthebbende vereist'. Dit houdt in dat ongeveer elk gebruik 'reproductie' betreft. Aan art. 5 van de databankrichtlijn ontleent de rechthebbende het exclusieve recht tot de vertaling, bewerking, schikking en iedere andere verandering met betrekking tot de databank. In art. 5 c staat dat de rechthebbende het recht heeft tot iedere vorm van openbare verspreiding van de databank of van kopieën daarvan. De eerste verkoop van een kopie van de databank in de Gemeenschap leidt tot uitputting van het recht. Dit heeft slechts betrekking op tastbare exemplaren 18 van databanken en niet op on-line databanken 19. De richtlijn geeft echter niet aan welke regel van toepassing is bij het op de markt brengen buiten de Gemeenschap. Ingevolge art. 5 d en e krijgt de rechthebbende het exclusieve recht tot elke mededeling, voorstelling of demonstratie voor het publiek en elke reproductie, verspreiding, mededeling, voorstelling of demonstratie voor het publiek, van de resultaten van de onder art. 5 b vermelde handelingen. De rechtmatige gebruiker van een databank kan zonder toestemming van de maker van de databank alle in art. 5 bedoelde handelingen verrichten die noodzakelijk zijn om toegang te krijgen tot en normaal gebruik te maken van de inhoud van de databank (art. 6). Elk hiermee strijdig contractueel beding is nietig (art. 15). De lidstaten afzonderlijk kunnen de in art. 5 bedoelde rechten beperken. Ten eerste kunnen zij dit door een bepaling op te nemen die stelt dat een reproductie voor particuliere doeleinden van een niet-elektronische databank is toegestaan. Ten tweede kunnen zij dit wanneer het gebruik alleen ter illustratie voor onderwijsdoeleinden of voor wetenschappelijk onderzoek, met bronvermelding en voor zover dit door het niet-commerciële doel gerechtvaardigd is, dient. Ten derde kunnen lidstaten de bedoelde rechten beperken wanneer het gebruik aan de openbare veiligheid raakt of in het kader van een administratieve of gerechtelijke procedure geschiedt. Deze laatste categorie (art. 6 2 c) staat toe dat andere, volgens de nationale wetgeving traditioneel toegestane uitzonderingen op het auteursrecht worden toegepast. Men kan zich afvragen of dit niet tot discrepantie leidt tussen de verschillende rechtsstelsels, terwijl de richtlijn net als doel heeft een duidelijk en éénvormig rechtskader te scheppen. Overwoog de Europese Commissie in haar voorstel voor de richtlijn immers niet dat dergelijke verschillen een directe en negatieve invloed hebben op de totstandkoming en de werking van de interne markt voor databanken en in het bijzonder op de vrijheid van particulieren en ondernemingen om juridisch op gelijke voet in de gehele Gemeenschap goederen en diensten aan te bieden? Men kan stellen dat deze verschillen van ondergeschikt belang zijn en dat dit het scheppen van een duidelijk en éénvormig rechtskader niet in de weg staat. Verder wordt in lid 3 van artikel 6 bepaald dat hetzelfde artikel, in overeenstemming met de Berner Conventie, niet zodanig mag worden uitgelegd dat de toepassing ervan een ongerechtvaardigd nadeel voor de rechtmatige belangen van de rechthebbende of het normale gebruik van de databank oplevert. 18 Waarmee de databanken op moderne elektronische dragers zoals diskettes, harde schijven, CDrom, CD-I, DVD, e.d. worden bedoeld. 19 Zie P.B. HUGENHOLTZ, De databankrichtlijn eindelijk aanvaard: een zeer kritisch commentaar, Computerrecht 1996, 4,

11 3.3. Sui generis-bescherming Het doel van het sui generis-recht is de bescherming van de financiële en professionele investeringen voor de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud van een databank. Zoals in Hoofdstuk 2 van de richtlijn (betreffende de auteursrechtelijke bescherming) in een bescherming van de structuur van de databank wordt voorzien, wordt hier voorzien in de bescherming van de inhoud. Zoals gezegd is de regeling met betrekking tot het sui generis-recht in vergelijking met de ontwerprichtlijn, sterk uitgebreid. De fabrikant van een databank, waarvan de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een substantiële investering heeft het recht om de opvraging en/of het hergebruik van het geheel of een in kwalitatief of kwantitatief opzicht substantieel deel van die inhoud te verbieden (art. 7 lid 1). Het begrip 'substantiële investering' wordt in dit artikel niet uitgelegd. Wel wordt er in de overwegingen op gewezen dat vastleggingen van muziekuitvoeringen op een CD normaliter niet binnen het toepassingsgebied van de richtlijn vallen, mede omdat zij geen voldoende substantiële investering vertegenwoordigt om onder het sui generis-recht te vallen. Er wordt overwogen dat de investering een kwestie kan zijn van geld en/of tijd, moeite en energie. De substantiële investering moet zijn gedaan in de verkrijging, controle of de presentatie van de inhoud. Het sui generis-recht kan gezien worden als bescherming tegen oneerlijke mededinging. Naarmate de wezenlijke waarde van het materiaal groter is, zal de bescherming groter zijn. De databank moet het waard zijn om bescherming tegen inbreuk te verkrijgen. De rechthebbende is de fabrikant 20. Luidens de overwegingen bij de richtlijn is de fabrikant diegene die het initiatief neemt tot en het risico draagt van de investeringen. De rechthebbende hoeft niet per se dezelfde persoon als de maker van de databank te zijn. Het recht om opvraging of hergebruik van de inhoud of een substantieel deel ervan te verbieden, is niet alleen gericht tegen de fabricage van een parasiterend concurrerend product, maar ook tegen de gebruiker die door zijn handelingen in kwalitatief of kwantitatief opzicht substantiële schade berokkent aan de investering. In art. 7 lid 2 worden de begrippen opvraging en hergebruik verklaard. Onder opvraging wordt 'het permanent of tijdelijk overbrengen van de inhoud van een databank of een substantieel deel ervan op een andere drager, ongeacht op welke wijze en in welke vorm' verstaan en onder hergebruik 'elke vorm van het aan het publiek ter beschikking stellen van de inhoud van een databank of een substantieel deel ervan, door verspreiding van kopieën, verhuur, on-line transmissie of in een andere vorm'. De eerste verkoop van een kopie van de databank in de Gemeenschap leidt tot uitputting van het recht om controle uit te oefenen op de doorverkoop van die kopie. Dit geldt niet voor on-line databanken daar deze onder het begrip dienstverrichting vallen en er dus geen sprake is van uitputting van het recht van verspreiding. Openbare uitlening wordt overigens niet als opvraging of hergebruik beschouwd. Art. 7 lid 3 wijst erop dat het extractierecht de status van een subjectief recht heeft verkregen; het is overdraagbaar en kan voorwerp van licencie zijn. Het recht dat in art. 20 Zie ook 3.5. Rechthebbenden. 11

12 7 lid 1 wordt verleend, geldt ongeacht de mogelijkheid dat de databank, zowel wat betreft haar structuur als haar inhoud, door het auteursrecht dan wel door andere rechten wordt beschermd (art. 7 lid 4). Het herhaald en systematisch opvragen en/of hergebruiken van nietsubstantiële delen van de inhoud van de databank, in strijd met een normale exploitatie van die databank of waardoor ongerechtvaardigde schade wordt toegebracht aan de rechtmatige belangen van de fabrikant van de databank, zijn niet toegestaan (art.7 lid 5). Overweging 38 geeft aan dat fabrikanten van databanken, als gevolg van het toenemend gebruik van digitale technologie, het gevaar lopen dat de inhoud van hun databank zonder hun toestemming met elektronische middelen wordt gekopieerd en bewerkt om daarvan een databank met identieke inhoud samen te stellen, zonder dat daarbij het auteursrecht op de rangschikking van de inhoud van hun databank wordt geschonden. Artikel 8 vermeldt enkele rechten en verplichtingen van de rechtmatige gebruiker met betrekking tot databanken die op enigerlei wijze aan het publiek ter beschikking zijn gesteld. De fabrikant van de databank mag de rechtmatige gebruiker niet verhinderen nietsubstantiële delen van de inhoud van de databank op te vragen en/of te hergebruiken (art. 8 lid 1). De rechtmatige gebruiker mag geen handelingen verrichten die in strijd zijn met een normale exploitatie van die databank of waardoor ongerechtvaardigde schade wordt toegebracht aan de rechtmatige belangen van de fabrikant van de databank. Hij mag de houder van een auteursrecht of een naburig recht op in die databank vervatte werken of prestaties evenmin nadeel berokkenen (art. 8 lid 2 en 3). Op grond van artikel 9 kunnen lidstaten een aantal beperkingen van het sui generis-recht met betrekking tot databanken die aan het publiek ter beschikking zijn gesteld, vastleggen. Het betreft de opvraging voor particuliere doeleinden met betrekking tot niet-elektronische databanken; de opvraging voor onderwijs of voor wetenschappelijke onderzoek, met bronvermelding en voorzover door het niet-commerciële doel gerechtvaardigd; opvraging/hergebruik voor de openbare veiligheid of in het kader van een administratieve of gerechtelijke procedure. Deze opsomming komt overeen met art. 6 lid 2 met uitzondering van art. 6 lid 2 d. Een bepaling zoals in art. 6 lid 2 d is echter wel opgenomen in overweging 52 die bepaalt dat lidstaten waar een specifieke wet reeds voorziet in een recht dat verwant is met het bij deze richtlijn vastgestelde sui generis-recht, de traditioneel volgens de wetgeving vastgestelde uitzonderingen met betrekking tot het nieuwe recht moeten kunnen handhaven Duur van de bescherming De duur van de bescherming van de inhoud van de databank bedraagt vijftien jaar. Deze termijn werd verlengd door het Europees Parlement dat de industrie een langere tijd wilde gunnen om haar investering terug te verdienen 21. Wanneer een in kwalitatief of kwantitatief opzicht substantiële wijziging van een nieuwe substantiële investering getuigt, gaat voor de door die investering ontstane databank een eigen beschermingstermijn in (art. 10). De vraag wanneer een investering substantieel is, stemt overeen met de vraag wanneer een databank 21 Zie Amendement nr. 24 in eerste lezing. 12

13 aanvankelijk voor bescherming in aanmerking komt (art. 7 lid 1). Daarvoor dient men na te gaan of de databank in de afgelopen 15 jaren, cumulatief gezien, voldoende verandering heeft ondergaan. Het volstaat niet dat de laatste verandering in het laatste jaar heeft plaatsgevonden Rechthebbenden De beschermde fabrikant is de rechthebbende die onderdaan is van een lidstaat of zijn gewone verblijfplaats in de Gemeenschap heeft. Dit geldt evenzeer voor vennootschappen en ondernemingen die overeenkomstig de wetgeving van een lidstaat zijn opgericht en die hun statutaire zetel, hoofdbestuur of hoofdvestiging binnen de Gemeenschap hebben. Indien echter slechts de statutaire zetel binnen de Gemeenschap is gevestigd moeten de werkzaamheden een daadwerkelijke en duurzame band hebben met de economie van een lidstaat. De Raad kan op voorstel van de Commissie met derde landen overeenkomsten sluiten, waarbij de bescherming van de inhoud van de databank (art. 7) wordt uitgebreid tot databanken uit derde landen (art. 11). In deze richtlijn zijn de bepalingen, zoals die waren opgenomen in de ontwerprichtlijn, met betrekking tot de mogelijkheid een dwanglicentie te verkrijgen, weggelaten. Toch geeft de Raad in haar overwegingen aan dat, ten einde de mededinging tussen de leveranciers van producten en diensten op de informatiemarkt te bevorderen, het sui generis-recht niet zodanig mag worden uitgeoefend dat daardoor misbruik van machtspositie in de hand wordt gewerkt 22. Ingevolge de slotbepaling van art. 16 lid 3 wordt de richtlijn na drie jaar geëvalueerd en nagegaan of de toepassing van dit recht heeft geleid tot misbruik van machtspositie. Er werd van dergelijk misbruik van machtspositie vooralsnog geen melding gemaakt. 22 Cf. art. 82 EG-Verdrag. 13

14 4. Omzetting van de richtlijn in Belgisch recht Deze bespreking van de Europese Databankrichtlijn kan niet volledig zijn zonder een beknopte verwijzing naar de gevolgen ervan voor de Belgische wetgeving. Op 14 november 1998 traden de wet van 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht van de richtlijn 23 en de wet van 10 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch gerechtelijk recht van de richtlijn in werking 24. Hierdoor werd de juridische bescherming van databanken wettelijk geregeld en werd richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken uitgevoerd. Voor de omzetting van de richtlijn is gekozen voor een distributieve methode. De bepalingen met betrekking tot het auteursrecht werden verwerkt in de auteurswet van 30 juni en de bepalingen inzake het recht van de fabrikanten werden omgezet door middel van een afzonderlijke wet 26. Een grondige bespreking van de nieuwe Belgische databankenwet alsook van de wijzigingen in de bestaande auteurswet vormen echter voldoende stof voor een afzonderlijke verhandeling. Deze verhandeling beperkt zich tot de Europese Databankrichtlijn. 5. Besluit De technologische evoluties maken het mogelijk om databanken op eenvoudige wijze te gebruiken en te herbruiken. Daardoor is het belang van de rechtsbescherming van databanken toegenomen. De Europese Databankrichtlijn voorziet in een auteursrechtelijke bescherming voor databanken die een eigen intellectuele schepping van de maker vormen en in een zogenaamde 'sui generis'-bescherming voor databanken die getuigen van een voldoende substantiële investering. De auteursrechtelijke concepten in de wetgevingen van de Europese lidstaten worden het best begrepen vanuit de richtlijn zelf alsook vanuit de evoluties die ze tijdens de vele onderhandelingen voor de richtlijn hebben meegemaakt. 23 Wet van 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht van de richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, B.S. 14 november Wet van 10 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch gerechtelijk recht van de richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, B.S. 14 november Wet 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en naburige rechten, B.S. 27 juli 1994, err. B.S. 5 en 22 november Wet van 10 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch gerechtelijk recht van de richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, B.S. 14 november

15 6. Bibliografie Wetgeving TRIPS (Agreement on Trade-related aspects of Intellectual Property rights, including trade in counterfeit goods) van 15 april 1994, PB. L. 23 december 1994, afl. 336, 213. Goedgekeurd door de wet van 23 december 1994, B.S. 23 januari Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst van 9 september 1886, aangevuld te Parijs op 4 mei 1896, herzien te Berlijn op 13 november 1908, aangevuld te Bern op 20 maart 1914, herzien te Rome op 2 juni 1928, te Brussel op 26 juni 1948, te Stockholm op 14 juli 1967 en te Parijs op 24 juli 1971, goedgekeurd bij W. 25 maart 1999, B.S. 10 november Geconsolideerde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, PB. C. 10 november 1997, 340, 173; hierna EG-Verdrag. Richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's, PB. L van 17 mei 199, afd.122, ; hierna software-richtlijn. Richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, PB. L. 27 maart 1996, afl. 077, Wet 30 juni 1994 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma s, B.S. 27 juli 1994, err. B.S. 5 november Wet 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en naburige rechten, B.S. 27 juli 1994, err. B.S. 5 en 22 november Wet van 10 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch gerechtelijk recht van de richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, B.S. 14 november Wet van 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht van de richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, B.S. 14 november Memorie van toelichting bij het wetsontwerp houdende omzetting in het Belgische recht van de Europese richtlijn van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken (nr. 1535/1) en bij het wetsontwerp houdende omzetting in het Belgische recht van de Europese richtlijn van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken (nr. 1536/1), Parl. St. Kamer , nr. 1535/1 en nr. 1536/1. 15

16 Rechtsleer Boeken en bijdragen in verzamelwerken BERENBOOM, A., Le nouveau droit d'auteur et les droits voisins, Brussel, De Boeck & Larcier, 1997, 503 p. BUYDENS, M., Auteursrechten en internet - Problemen en oplossingen voor het creëren van een online databank met beelden en/of tekst, DWTO, 1998, 105 p. CORBET, J., Auteursrecht, in A.P.R., Gent, Story-Scientia, 1997, 173 p. DE COCK BUNING, M., Auteursrecht en informatietechnologie - Over de beperkte houdbaarheid van technologiespecifieke regelgeving, Amsterdam, Otto Cramwinckel Uitgever, 1998, 281 p. GOTZEN, F., "Harmonisation of copyright in the European Union", in JANSSENS, M.C., Intellectuele rechten in de informatiemaatschappij, Brussel, Bruylant, 1998, 261 p. JANSSENS, M.C., "Bescherming van computerprogramma's en databanken", in DESCHEEMAEKER, K., OLEO, M. en RASPOET, D., Valorisatie van onderzoek, Leuven, Garant, 1995, 467p. STROWEL, A. en TRIAILLE, J.P., Le droit d'auteur, du logiciel au multimédia - droit belge, droit européen, droit comparé, Namen, C.R.I.D., 1997, 510 p. Tijdschriftartikels BUYDENS, M., "Le nouveau régime juridique des bases de données", I.R. D.I. 1999, BUYDENS, M., "Le projet de loi transposant en droit belge la directive européenne du 11 mars 1996 concernant la protection des bases de données", Auteurs & Media 1998, 335. HUGENHOLTZ, P.B., De databankrichtlijn eindelijk aanvaard: een zeer kritisch commentaar, Computerrecht 1996, 4, GASTER, J.L., "La nouvelle directive européenne concernant la protection juridique des bases de données", Auteurs & Media 1996, 187. JANSSENS, M.C., "Harmonisatie auteursrecht: van databanken naar informatiemaatschappij", I.R. D.I. 1998, KOUMANTOS, G., "Les bases de données dans la directive communautaire", RIDA 1997, vol ROOX, K., en MAEYAERT, P., "The EU directive on legal protection of databases", I.R. D.I. 1996, 52. STROWEL, A., "La loi du 31 août 1998 concernant la protection des bases de données", J.T. 1999, 298. VANHEES, H., "De juridische bescherming van databanken", R.W ,

17 7. Bijlage RICHTLIJN 96/9/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken PB. L. 27 maart 1996, afl. 077, HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE, Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, inzonderheid op artikel 57, lid 2, en de artikelen 66 en 100 A, Gezien het voorstel van de Commissie (1), Gezien het advies van het Economisch en Sociaal Comité (2), Overeenkomstig de procedure van artikel 189 B van het Verdrag (3), (1) Overwegende dat databanken thans niet in alle Lid-Staten door de geldende wetgeving voldoende worden beschermd; dat waar deze bescherming bestaat, zij uiteenlopende kenmerken vertoont; (2) Overwegende dat die verschillen in de door de wetgeving der Lid-Staten geboden rechtsbescherming een rechtstreekse negatieve invloed hebben op de werking van de interne markt voor databanken en inzonderheid op de vrijheid van natuurlijke en rechtspersonen om juridisch op gelijke voet in de gehele Gemeenschap goederen en diensten aan te bieden in verband met on line databanken; dat het gevaar bestaat dat die verschillen nog zullen toenemen wanneer de Lid-Staten nieuwe wettelijke bepalingen in hun wetgeving opnemen met betrekking tot dit onderwerp, dat in toenemende mate een internationale dimensie krijgt; (3) Overwegende dat de bestaande verschillen die de werking van de interne markt verstoren dienen te worden opgeheven en dat het ontstaan van nieuwe verschillen moet worden voorkomen, terwijl verschillen die de werking van de interne markt en de ontwikkeling van een markt voor informatie binnen de Gemeenschap niet ongunstig beïnvloeden, ongemoeid kunnen blijven; (4) Overwegende dat de auteursrechtelijke bescherming van databanken in de Lid-Staten thans door de wetgeving of in de jurisprudentie op verschillende wijze wordt geboden, en dat, zolang de wetgeving van de Lid- Staten blijft verschillen wat betreft de omvang en de voorwaarden van de bescherming, dergelijke nietgeharmoniseerde intellectuele-eigendomsrechten tot gevolg kunnen hebben dat het vrije verkeer van goederen en diensten binnen de Gemeenschap wordt belemmerd; (5) Overwegende dat het auteursrecht een geschikte vorm is van exclusieve rechten voor de makers van databanken; (6) Overwegende evenwel dat zolang er in de Lid-Staten geen geharmoniseerde regelgeving of jurisprudentie inzake ongeoorloofde mededinging bestaat, naast de auteursrechtelijke bescherming andere maatregelen nodig zijn om te verhinderen dat de inhoud van een databank zonder toestemming opgevraagd en/of hergebruikt wordt; (7) Overwegende dat de fabricage van databanken aanzienlijke menselijke, technische en financiële inspanningen vergt, terwijl zij kunnen worden gekopieerd of geraadpleegd voor een fractie van de kosten die moeten worden besteed om deze produkten zelfstandig te ontwikkelen; (8) Overwegende dat het zonder toestemming opvragen en/of hergebruiken van de inhoud van een databank een handeling is die ernstige economische en technische gevolgen kan hebben; (9) Overwegende dat de databanken een essentiële rol spelen bij de ontwikkeling van een informatiemarkt in de Gemeenschap; dat zij kunnen worden gebruikt in een groot aantal sectoren; (10) Overwegende dat de hoeveelheid informatie die jaarlijks in alle sectoren van handel en industrie wordt voortgebracht en verwerkt, zowel in als buiten de Gemeenschap exponentieel groeit en er in verband hiermee in alle Lid-Staten geïnvesteerd moet worden in geavanceerde informatiebeheersystemen; (11) Overwegende dat thans zowel tussen de Lid-Staten onderling als tussen de Gemeenschap en de belangrijkste databankproducerende derde landen een ernstige wanverhouding bestaat wat betreft het niveau van de investeringen; (12) Overwegende dat dergelijke investeringen in moderne systemen voor de opslag en verwerking van informatie niet zullen plaatsvinden in de Gemeenschap zolang er geen regeling is voor een stabiele en eenvormige bescherming van de rechten van fabrikanten van databanken; (13) Overwegende dat deze richtlijn de bescherming verzekert van verzamelwerken, ook wel compilaties genoemd, waarin werken, gegevens of andere elementen onder meer door elektronische, elektromagnetische of elektro-optische verwerking of met analoge procédés geordend, opgeslagen en opgevraagd worden; (14) Overwegende dat de bij deze richtlijn toegekende bescherming uitgebreid moet worden tot niet-elektronische databanken; (15) Overwegende dat het enige criterium om te bepalen of een databank in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming moet zijn dat zij door de keuze of de rangschikking van haar inhoud een eigen intellectuele schepping van de maker vormt; dat deze bescherming betrekking heeft op de structuur van de databank; (16) Overwegende dat bij de vaststelling of een databank in aanmerking komt voor auteursrechtelijke 17

18 bescherming geen andere criteria mogen worden gehanteerd dan oorspronkelijkheid in de zin van intellectuele schepping van de maker; dat met name geen kwalitatieve of esthetische criteria mogen worden toegepast; (17) Overwegende dat onder de term databank moet worden verstaan iedere verzameling van literaire, artistieke, muzikale of andersoortige werken, of van enig ander materiaal, zoals tekst, geluid, beeld, cijfers, feiten, gegevens; dat het moet gaan om verzamelingen van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen, systematisch of methodisch geordend en afzonderlijk toegankelijk; dat dit betekent dat de vastlegging van een audiovisueel, cinematografisch, literair of muzikaal werk als zodanig niet binnen het toepassingsgebied van deze richtlijn valt; (18) Overwegende dat deze richtlijn geen afbreuk doet aan de vrijheid van de auteurs om te bepalen of en hoe zij toestaan dat hun werken in een databank worden opgenomen, met name of hun toestemming al dan niet exclusief is; dat de bescherming van databanken door het recht sui generis de bestaande rechten op de inhoud ervan onverlet laat en dat met name wanneer een auteur of een houder van een naburig recht toestaat dat ingevolge een niet-exclusieve licentieovereenkomst een aantal van zijn werken of prestaties in een databank worden opgenomen, een derde deze werken of prestaties met de vereiste toestemming van de auteur of de houder van het naburige recht kan gebruiken zonder dat de fabrikant van de databank hem zijn recht sui generis kan tegenwerpen, op voorwaarde dat het geen opvraging of hergebruik uit de databank betreft; (19) Overwegende dat de compilatie van meerdere vastleggingen van muziekuitvoeringen op een CD normaliter niet binnen het toepassingsgebied van de richtlijn valt, niet alleen omdat zij als compilatie niet aan de voorwaarden voldoet om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, maar ook omdat zij niet een voldoende substantiële investering vertegenwoordigt om onder het recht sui generis te vallen; (20) Overwegende dat de bij deze richtlijn toegekende bescherming ook kan gelden voor de voor de werking of de raadpleging van sommige databanken noodzakelijke onderdelen, zoals de thesaurus en de indexeringssystemen; (21) Overwegende dat de in deze richtlijn vastgelegde bescherming betrekking heeft op databanken waarin werken, gegevens of andere elementen systematisch of methodisch geordend zijn; dat dit materiaal niet op een materieel geordende wijze hoeft te zijn opgeslagen; (22) Overwegende dat elektronische databanken in de zin van deze richtlijn ook dragers als CD-ROM en CD-I kunnen omvatten; (23) Overwegende dat onder de term databank niet de bij de fabricage of de werking van de databank gebruikte computerprogramma's mogen worden begrepen, die beschermd worden door Richtlijn 91/250/EEG van de Raad van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's (4); (24) Overwegende dat ter zake van auteursrecht en naburige rechten de verhuur en uitlening van databanken uitsluitend geregeld zijn bij Richtlijn 92/100/EEG van de Raad van 19 november 1992 betreffende het verhuurrecht, het uitleenrecht en bepaalde naburige rechten op het gebied van intellectuele eigendom (5); (25) Overwegende dat de duur van het auteursrecht al geregeld is bij Richtlijn 93/98/EEG van de Raad van 29 oktober 1993 betreffende de harmonisatie van de beschermingsduur van het auteursrecht en van bepaalde naburige rechten (6); (26) Overwegende dat de door respectievelijk auteursrecht en naburige rechten beschermde werken en prestaties die in een databank zijn opgenomen het voorwerp blijven van deze exclusieve rechten en niet zonder toestemming van de rechthebbende of diens rechtsopvolgers in de databank mogen worden opgenomen of daaruit mogen worden opgevraagd; (27) Overwegende dat het auteursrecht en de naburige rechten op respectievelijk de werken en prestaties die aldus in een databank zijn opgenomen, onverlet worden gelaten door het bestaan van een afzonderlijk recht op de keuze of rangschikking van die werken en prestaties in de databank; (28) Overwegende dat het morele recht van de natuurlijke persoon die de databank tot stand heeft gebracht, berust bij de maker en wordt uitgeoefend in overeenstemming met het recht van de Lid-Staten en de Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst; dat het morele recht buiten het toepassingsgebied van deze richtlijn valt; (29) Overwegende dat het de Lid-Staten vrij staat de regeling vast te stellen die van toepassing is op de maker in dienstbetrekking; dat derhalve niets in deze richtlijn de Lid-Staten belet in hun wetgeving te bepalen dat indien een databank dor een werknemer bij de uitoefening van zijn taken of in opdracht van de werkgever is gemaakt, de werkgever bij uitsluiting bevoegd is alle vermogensrechten met betrekking tot die databank uit te oefenen, tenzij bij overeenkomst anders werd bepaald; (30) Overwegende dat de exclusieve rechten van de maker ook het recht moeten omvatten om te bepalen op welke wijze en door wie zijn werk wordt geëxploiteerd, en met name om de verspreiding van zijn werk onder onbevoegden te controleren; (31) Overwegende dat de auteursrechtelijke bescherming van databanken zich ook uitstrekt tot het op andere wijze dan door verspreiding van kopieën ter beschikking stellen van databanken; (32) Overwegende dat de Lid-Staten ervoor moeten zorgen, wat betreft de handelingen waarvoor toestemming nodig is, hun nationaal recht althans naar de inhoud aan deze richtlijn aan te passen; (33) Overwegende dat on line databanken onder het begrip dienstverrichting vallen en er dus geen sprake is van uitputting van het recht van verspreiding; dat dit ook geldt voor door de gebruiker van deze dienst met toestemming van de rechthebbende gemaakte materiële kopieën van zo'n databank; dat, in tegenstelling tot een CD-ROM of CD-I, waar de intellectuele eigendom wordt belichaamd door de materiële drager, oftewel een handelsprodukt, elke on line verrichting namelijk een handeling is die, voor zover het auteursrecht zulks bepaalt, aan toestemming onderworpen is; (34) Overwegende echter dat wanneer de rechthebbende erin heeft toegestemd een kopie van de databank aan 18