abcdefgh Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Binnenhof AA DEN HAAG DGP/WV/U Geachte voorzitter,

Transcriptie

1 abcdefgh Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Binnenhof AA DEN HAAG Contactpersoon Doorkiesnummer Datum 28 november 2002 Ons kenmerk DGP/WV/U Onderwerp Discussienota rijbewijzen Bijlage(n) 1 Uw kenmerk Geachte voorzitter, Hierbij zend ik u ter informatie een discussienota over de toekomst van het rijbewijsbeleid. Deze nota zal ik de komende tijd met de maatschappelijke partners bespreken. Het is de bedoeling dat deze consultatie inbreng oplevert voor een beleidsplan. Vanzelfsprekend ben ik bereid om, indien gewenst, de ideeën uit de nota nader toe te lichten aan uw Kamer. Hoogachtend, DE MINISTER VAN VERKEER EN WATERSTAAT, Roelf H. de Boer Postbus EX Den Haag Bezoekadres : Plesmanweg 1-6, Den Haag Telefoon Fax Bereikbaar met tramlijn 1 en 9 en buslijn 22 vanaf Station CS of met tramlijn 9 vanaf HS

2 Ministerie van Ver- Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap. De Rijbewijsrevolutie Een discussienota over de toekomst van het rijbewijsbeleid 28 november 2002

3 Inhoudsopgave Inleiding 1. Rijbewijs halen. 2. Rijbewijs hebben en houden. 3. Het rijbewijsdocument 4. Overzicht discussiepunten 3 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

4 0. Inleiding Nederland behoort op het gebied van verkeersveiligheid tot de beste landen van Europa. Alleen Zweden en het Verenigd Koninkrijk doen het beter. Daar mogen we best trots op zijn. Maar het is geen reden tot zelfgenoegzaamheid. Want er valt nog veel te verbeteren. Jaarlijks zijn er zo n 1000 verkeersdoden te betreuren en een veelvoud aan verkeersgewonden. Dit aantal moet omlaag. De ideeën in deze discussienota voor een nieuw rijbewijsbeleid zouden daar een forse bijdrage aan kunnen leveren. Het vergroten van de verkeersveiligheid staat in deze nota voorop. Hierbij ligt de nadruk op een betere begeleiding van beginnende bestuurders, voornamelijk jongeren, omdat in deze groep relatief de meeste slachtoffers vallen. Maar verkeersveiligheid is niet de enige doelstelling. Het gaat ook om een betere dienstverlening aan de negen miljoen Nederlandse rijbewijsbezitters. Het streven is om beide doelstellingen te verwezenlijken tegen zo laag mogelijke kosten voor de burger. Dit discussiestuk is als volgt ingedeeld: 1. Rijbewijs halen. Voorstellen om het aantal ongevallen onder beginnende bestuurders te verminderen. 2. Rijbewijs hebben en houden. Voorstellen om de veiligheid van en de dienstverlening aan rijbewijsbezitters te verbeteren. 3. Het rijbewijsdocument. Voorstellen voor de vormgeving van de volgende generatie rijbewijzen. 4. Overzicht discussiepunten. De genoemde voorstellen staan niet los van elkaar. Het is nadrukkelijk de bedoeling om ze in onderlinge samenhang te beschouwen en te bespreken. Daartoe zal het aan de betrokken overlegfora en maatschappelijke organisaties worden aangeboden. De resultaten van de discussie zullen dienen als inbreng voor een omvattend kabinetsplan voor het rijbewijsbeleid voor de komende jaren. 1. Rijbewijs halen 1.1. Plan 17 Beginnende bestuurders lopen het grootste risico om in het verkeer te verongelukken. In verhouding vallen de meeste verkeersslachtoffers in de leeftijdsgroep van 16 tot 24 jaar. Voornaamste oorzaken zijn een gebrek aan ervaring en een gering besef van gevaar. Deze oorzaken zijn deels leeftijdsgebonden en dus nooit helemaal weg te nemen. Maar het is wel degelijk mogelijk om het ongevalsrisico voor beginnende bestuurders omlaag te brengen, vooral door een betere begeleiding. De rijopleiding biedt hiertoe de sleutel. Wetenschappelijk onderzoek en buitenlandse ervaringen wijzen uit dat een gefaseerde rijopleiding, gericht op verkeersinzicht en verkeersgedrag, kan leiden tot een forse daling in het aantal ongevallen. 1 1 Zie o.a. Bartl, G. ed., DAN-report (Wenen 2000); DTLR, Introducing a more structured approach to learning to drive. A consultation document (Londen 2002); Insurance Institute for Highway Safety, Graduated licensing: a blueprint for America (Arlington 2002); Swed- 1 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

5 Plan 17 is de verzamelnaam voor vijf initiatieven om het aantal ongelukken onder beginnende bestuurders te verminderen. Dit zijn: à à à à à Introductie van een ervaringsmodule in de rijopleiding B: autorijden onder begeleiding, vanaf 17 jaar. Invoering van nascholing: een verplichte opleidingsmodule ná het behalen van het rijbewijs B. Uitbreiding van de theorie-examens met een gevaarherkenningstoets. Verhoging van de minimumleeftijd voor brom- en snorfiets naar 17, gekoppeld aan kentekening van brom- en snorfiets en een verhoging van de maximum snelheid van de bromfiets op de rijbaan. Invoering van een trekkerrijbewijs Auto Op dit moment kent de Nederlandse rijopleiding B één fase, namelijk van de eerste rijles tot het examen. Deze fase neemt soms slechts een week in beslag. In een dergelijke korte opleidingsperiode ligt de nadruk noodgedwongen meer op vaardigheid dan op veiligheid. Dat kan beter. De onlangs geïntroduceerde Rijopleiding In Stappen (RIS) is een forse stap in de goede richting. 2 Op basis van dit systeem kan de fasering van de rijopleiding verder worden vormgegeven. In deze visie krijgt de aspirant-automobilist straks de keus uit twee varianten: 1. Ervaringsvariant, inclusief nascholing, toegankelijk vanaf 17 jaar. 2. Traditionele variant, inclusief nascholing, toegankelijk vanaf 18 jaar. In beide varianten strekt de rijopleiding zich uit over een langere periode dan nu. In deze periode zitten verschillende toetsmomenten, zodat de kandidaat herhaaldelijke feedback krijgt en het geleerde beter beklijft. De eerste variant zal de kandidaat naar schatting niet meer kosten dan de huidige rijopleiding. Ervaringsmodule Oefening baart kunst. Deze oude wijsheid ligt ten grondslag aan het idee van de ervaringsmodule. In het huidige Nederlandse systeem legt de beginnende bestuurder gemiddeld zo n 1000 kilometer af voor het behalen van het rijbewijs. Pas daarna doet hij daadwerkelijk rijervaring op, veelal zonder begeleiding. Uit de statistieken blijkt dat in de eerste periode van zelfstandig rijden relatief de meeste ish National Road Administration, Graduated driver education. A way to better safety for novice drivers (Vägvarket 2000;77-E, Borlänge 2000); Twisk, D.A.M., Kansrijke maatregelen voor beginnende bestuurders (SWOV 98-63, Leidschendam 1999); Wegman, F.C.M., Veilig, wat heet veilig? (SWOV , Leidschendam 2001); Willmes-Lenz, G, Internationale Erfahrungen mit neuen Ansätzen zur Absenkung des Unfallrisikos junger Fahrer und Fahranfänger (BASt, Bergisch Gladbach 2002). 2 Vissers, J.A.M.M. en J. Rietman, Rijopleiding In Stappen [RIS]. Evaluatie van een proef in de provincie Gelderland (ROVG, Arnhem 2001). 2 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

6 ongevallen gebeuren. Bij de ervaringsvariant doet de beginnende bestuurder vóór het behalen van het rijbewijs rijervaring op, onder begeleiding van een ervaren bestuurder. De aspirant rijdt enkele duizenden kilometers onder supervisie alvorens, na het behalen van het rijbewijs, zelfstandig de weg op te mogen. De ervaringen met dit systeem zijn zeer positief. Zweden boekte een ongevalsdaling van 35% onder de beginnende bestuurders die in de opleiding voor begeleid rijden hadden gekozen. Ongeveer 50% van de Zweedse rijbewijskandidaten opteert voor begeleid rijden. Het aantal ongevallen tijdens het begeleid rijden is niet hoger dan normaal. 3 Ook landen als de VS, Australië, Canada, Oostenrijk en Frankrijk boeken goede resultaten met vormen van begeleid rijden. Duitsland begint waarschijnlijk volgend jaar met een grootschalige proef. Bij invoering in Nederland zou integratie van de ervaringsmodule in de modulaire Rijopleiding In Stappen (RIS) voor de hand liggen. Na het volgen van bijvoorbeeld de eerste drie modules van de RIS en het succesvol afleggen van een tussentijdse toets zou de kandidaat aan de ervaringsmodule kunnen beginnen. Om de aantrekkelijkheid van deze verbeterde opleiding ten opzichte van de traditionele variant te vergroten zou de toegangsleeftijd verlaagd kunnen worden naar 17. Let wel: de minimumleeftijd voor het rij-examen, en dus het rijbewijs, blijft 18. Het voorstel is om in eerste instantie een uitgebreide regionale proef met de ervaringsmodule te verrichten, volgens de bovengenoemde opzet. Bij gunstig resultaat zou landelijke invoering kunnen worden overwogen. Nascholing In het huidige systeem wordt de beginnende bestuurder na het behalen van het rijbewijs in het diepe gegooid. Dat blijkt gevaarlijk. Cijfers wijzen uit dat het ongevalsrisico in de beginjaren relatief hoog is. Een betere begeleiding van de beginnende bestuurder in deze periode kan het risico verminderen. Verschillende Europese landen hebben ervaring opgedaan met een systeem van nascholing. In Finland is nascholing al langere tijd wettelijk verplicht. Daar daalde het aantal ongevallen onder beginnende bestuurders na invoering van deze maatregel aanzienlijk. 4 Oostenrijk volgt 1 januari 2003 in de Finse voetsporen. Nederland zal deelnemen aan een Europees onderzoeksproject naar het toevoegen van een dergelijke module aan de rijopleiding. Bij gunstig resultaat zou landelijke invoering kunnen worden overwogen Gevaarherkenningstoets Gebleken is dat met name beginnende bestuurders grote moeite hebben met het inschatten van gevaren op de weg. Een gerichte gevaarherkenningstoets met bijbehorende opleiding kan helpen hun risicoperceptie te verbeteren. In Australië zijn goede ervaringen opgedaan met een gecomputeriseerde hazard perception test. Het Verenigd Koninkrijk is het eerste Europese land dat een dergelijke toets heeft geïntroduceerd, als uitbreiding van het theorie-examen. 5 Het ministerie van Verkeer en 3 Gregersen, N.P. e.a., Sixteen years age limit for learner drivers in Sweden. An evaluation of safety effects in: Accident analysis and prevention 32 (2000). 4 Keskinen e.a., Long-term effects of the Finnish driver training renewal of 1990 in: G. Bartl ed., DAN-report (Wenen 2000) TLR, Monitoring and evaluation of safety measures for new drivers (TLR 525, Wokingham 1993). 3 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

7 Waterstaat volgt deze internationale ontwikkelingen op de voet. Het voorstel is om in eigen land een onderzoek te verrichten naar de mogelijkheden van de introductie van een gevaarherkenningstoets in het theorie-examen, inclusief dat voor het bromfietscertificaat Brom- en snorfiets De bromfiets (waaronder ook de snorfiets) is het meest risicovolle vervoersmiddel van Nederland. Jaarlijks komen zo n 100 bromfietsers om in het verkeer en belanden er meer dan 3000 in het ziekenhuis 6. De meeste slachtoffers vallen onder jongeren. Sinds 1996 is voor het besturen van de bromfiets een theoriecertificaat vereist. Dit zorgt ervoor dat bromfietsers in ieder geval over de benodigde kennis beschikken om op een verantwoorde manier aan het verkeer deel te nemen. Echter, invoering van het bromfietscertificaat heeft niet geleid tot een daling van het aantal ongevallen. Daarom zijn aanvullende maatregelen vereist. Het vorige kabinet overwoog de invoering van een bromfietsrijbewijs, bestaande uit zowel een theorie- als een praktijkexamen. Bij de uitwerking van dit plan kwamen wat het praktijkdeel betreft echter grote bezwaren aan het licht. Om enig effect te sorteren zou het bromfietsexamen van vergelijkbaar niveau moeten zijn als het motorexamen. Dit zou de bromfietser op onaanvaardbaar hoge kosten jagen, zeker gezien de beperkte periode waarin het gros van de bestuurders de bromfiets gebruikt. Door deze hoge kostendrempel dreigde de maatregel neer te komen op het afschaffen van de bromfiets via de achterdeur. Omdat ze ook nog eens een forse bureaucratische inspanning zou vergen is deze maatregel ongewenst. Het Overlegorgaan Verkeersveiligheid heeft het ministerie van V&W gevraagd om met een omvattend plan voor de aanpak van het veiligheidsprobleem met brom- en snorfiets te komen. 7 Dit plan zou er als volgt uit kunnen zien: 1. Verhoging van de minimumleeftijd voor de brom- en snorfiets naar 17 jaar. Het aantal bromfietsers in de meest risicovolle leeftijdscategorie zal hiermee drastisch worden beperkt. Daarnaast zal deze leeftijdsverhoging voor veel jongeren een reden zijn om de bromfiets over te slaan en van de fiets direct over te stappen op de auto of motor, voertuigen waarvoor een gedegen opleiding is vereist. Een belangrijk voordeel van deze maatregel is dat sociaal zwakkeren, zoals ouderen en minder validen, worden ontzien. 2. Kentekening van brom- en snorfietsen. Deze zal de handhaving van de verkeersregels vergemakkelijken, en met name het opvoeren ernstig bemoeilijken. Hier is naast de verkeersveiligheid ook het milieu bij gebaat. Opgevoerde brommers produceren immers meer uitlaatgassen en lawaai dan brommers die aan de voorschriften voldoen. Daarnaast zal ken- 6 Zie Kerncijfers verkeersonveiligheid 2001 (AVV 2002) doden, doden, doden in de categorie brom- en snorfiets. Aandeel leeftijdsgroep jaar: + 25%. 7 OVV-rapport 2002/52, praktijkexamen bromfiets. 4 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

8 tekening bijdragen aan de bestrijding van de zogenaamde kleine criminaliteit, omdat ze de pakkans voor zowel het stelen ván als het stelen mét een brom- of snorfiets verhoogt. 3. Het meer gelijktrekken van de rijsnelheden van de bromfiets en het snelverkeer op 50 kmwegen in de bebouwde kom. De huidige maximumsnelheid van de bromfiets op de rijbaan bedraagt 30 km/h. Het snelheidsverschil met de auto wordt door zowel bromfietsers als automobilisten als gevaarlijk en irritant beschouwd. Het verhogen van de maximum snelheid van de bromfiets tot de constructiesnelheid, oftewel 45 km/h, zou een oplossing kunnen bieden. 4. Uitbreiding van het theorie-examen voor de bromfiets met een gevaarherkenningstoets. Het theorie-examen zou hiermee op een aanzienlijk hoger niveau komen te staan. Niet alleen regelkennis, maar ook verkeersinzicht en verkeersgedrag worden dan getoetst. Met name jonge bestuurders zullen hiervan profiteren, omdat zij de meeste moeite hebben met het inschatten van risico s. 5. Het verbeteren van de opvoerbestendigheid van de bromfiets. Sinds 17 juni 1999 moeten nieuwe typen bromfietsen voldoen aan Europese bepalingen voor opvoerbestendigheid. Vanaf 17 juni 2003 mogen geen bromfietsen meer worden verkocht (ook niet van voor 17 juni 1999 goedgekeurde typen) die niet aan de Europese bepalingen voldoen. De Europese Commissie stelt een onderzoek in naar de effectiviteit van de betreffende richtlijn. Indien nodig zal Nederland in Brussel pleiten voor een aanscherping Landbouwtrekker Op dit moment stelt de overheid geen eisen aan bestuurders van een landbouw trekkers, met één uitzondering: zij tussen de 16 en 18 jaar moeten beschikken over een zogenaamd trekkercertificaat. Dit is historisch goed verklaarbaar. Trekkers waren langzame voertuigen die voornamelijk op privéterrein en in rustige gebieden werden gebruikt. Dat is echter veranderd. Moderne trekkers zijn krachtig en snel, en het plattelandsverkeer is in de loop der jaren geïntensiveerd. Daarom is het van belang dat ook trekkerbestuurders een gedegen rijopleiding volgen, zodat ze de kennis en vaardigheden bezitten om op een veilige manier aan het verkeer deel te nemen. Het voorstel is om een trekkerrijbewijs invoeren dat voor alle aankomende trekkerrijders verplicht is. Dit zou onderdeel kunnen vormen van een breder pakket, waar ook kentekening van trekkers en mogelijk een aanpassing van de toegestane maximumsnelheid deel van uitmaken Effecten Plan 17 zou zeer effectief zijn. Bij volledige uitvoering worden naar schatting 30 verkeersdoden en meer dan 1300 ziekenhuisgewonden per jaar bespaard. 8 De voorstellen zullen voor sommige be- 8 AVV Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

9 stuurders leiden tot een beperkte kostenverhoging. Deze wordt gerechtvaardigd door het grote verkeersveiligheidseffect. De maatschappelijke baten van Plan 17 zijn fors, meer dan 1,8 miljard euro Rijbewijs hebben en houden 2.1. Oproep tot vernieuwing Het Nederlandse rijbewijs kent een maximale geldigheidsduur van 10 jaar. De meeste rijbewijsbezitters moeten dus om de tien jaar hun rijbewijs vernieuwen. Het is hun eigen verantwoordelijkheid om hiervoor zorg te dragen. Dit zal niet veranderen. Wel zou de dienstverlening rondom de vernieuwing kunnen worden verbeterd. Zo zouden de gemeenten, in samenwerking met de RDW, burgers wier rijbewijs gaat verlopen een oproep tot vernieuwing kunnen sturen. Deze brief zou tevens informatie kunnen bevatten over de kosten van vernieuwing, de te volgen procedure en een eventuele medische keuring Vernieuw je rijbewijs, vernieuw je kennis De vernieuwing van het rijbewijs is in het huidige systeem een louter administratieve handeling. Er gaan herhaaldelijk stemmen op om dit te veranderen en voorwaarden aan de verlenging te verbinden, bijvoorbeeld het afleggen van een theorie-examen of een rijtest. Het ministerie van V&W is hier geen voorstander van, omdat een dergelijke tien-jaarlijkse verplichting een onevenredige last zou betekenen voor de rijbewijsbezitter, terwijl de veiligheidsbaten ongewis zijn. Wel zou de rijbewijsbezitter in staat gesteld kunnen worden om zijn kennis en vaardigheid te actualiseren. Op dit moment werkt 3VO hiertoe samen met het CBR een plan uit Gezond achter het stuur Achteruitgang van het gezichtsvermogen gaat vaak ongemerkt. Een vroege diagnose van deze wijdverbreide kwaal zou de verkeersveiligheid dienen. Daarom het idee voor een verplichte ogentest voor rijbewijsbezitters vanaf 45 jaar. Bij vernieuwing van het rijbewijs zouden mensen vanaf 45 jaar een bewijs van goed zicht moeten kunnen overleggen. Hoe deze ogentest in de praktijk vormgegeven kan worden moet nog nader worden bekeken. Vast staat wel dat de extra lasten voor de rijbewijsbezitter zo gering mogelijk zouden moeten zijn. Het minimaliseren van de lasten voor de burger is ook het uitgangspunt van de evaluatie van het systeem van de medische keuring voor het rijbewijs, die het ministerie van V&W op dit moment in samenwerking met CBR laat uitvoeren. Oudere rijbewijsbezitters klagen veelvuldig over de hoge prijzen van de keuringen en de lange bureaucratische procedure. De evaluatie moet aangeven of het mogelijk is om het proces van medische keuring effectiever en efficiënter vorm te geven, zonder concessies te doen aan de kwaliteit. Het advies van de Gezondheidsraad tot het instellen van een meldingsplicht voor rijbewijsbezitters met aandoeningen die de rijvaardigheid kunnen beïnvloeden zal ook in dit onderzoek worden betrokken SWOV Gezondheidsraad, Rijgeschiktheid van mensen met tumoren of doorbloedingsstoornissen van de hersenen (Den Haag 2001, publicatie nr. 2001/18). 6 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

10 2.4. Puntenrijbewijs Het puntenrijbewijs is een systeem waarbij aan verkeersovertredingen strafpunten worden toegekend. Bij het bereiken van een bepaald aantal strafpunten volgt een sanctie, bijvoorbeeld het intrekken van het rijbewijs. Onder meer Duitsland, Engeland en Frankrijk hebben een puntenrijbewijs. Het puntensysteem maakt het mogelijk om de echte boosdoeners in het verkeer, dat wil zeggen bestuurders die vaak en/of zwaar in de fout gaan, gericht aan te pakken. Daarnaast is het een eerlijk en begrijpelijk systeem. Invoering in Nederland is daarom het overwegen waard. Het is echter bekend dat aan het puntenrijbewijs enkele grote juridische vragen kleven, met name over de verenigbaarheid met de Wet Mulder. Het idee is dan ook om eerst een diepgaand onderzoek te verrichten naar de juridische mogelijkheden voor een puntensysteem. 3. Het rijbewijsdocument Het roze papiertje heeft zijn langste tijd gehad. Het huidige Nederlandse rijbewijsdocument, ingevoerd op 1 juni 2002, zal waarschijnlijk het laatste van papier zijn. De toekomst is aan het plastic rijbewijs op creditcard- formaat. De voordelen van een dergelijke roze kaart zijn vooral meer gebruiksgemak, een hogere slijtvastheid en een lagere kostprijs. Daarnaast biedt het mogelijkheden voor integratie van (delen van) het afgifteproces met dat van het paspoort. Het idee is daarom om bij het volgende rijbewijsdocument, voorzien voor 2006, te kiezen voor plastic in plaats van papier. Het is technisch mogelijk om een plastic rijbewijs te voorzien van een chip voor de opslag van informatie en het verrichten van transacties. Echter, recent onderzoek door de RDW wijst uit dat een dergelijk intelligent rijbewijs slechts een geringe meerwaarde zou hebben, terwijl de kosten voor met name afleesapparatuur en beveiliging hoog zijn. Daarnaast staan Europese regels een rijbewijs met chip (nog) niet toe. Deze optie heeft dan ook niet de voorkeur. Wel zou een nieuw plastic document geschikt gemaakt kunnen worden voor een eventuele latere inpassing van een chip Discussiepunten Tot slot een samenvatting van de discussiepunten in deze nota. Plan 17: à Introductie van een ervaringsmodule in de rijopleiding B: autorijden onder begeleiding, vanaf 17 jaar. à Invoering van nascholing: een verplichte opleidingsmodule ná het behalen van het rijbewijs. à Uitbreiding van de theorie-examens met een gevaarherkenningstoets. à Verhoging van de minimumleeftijd voor brom- en snorfiets naar 17, gekoppeld aan kentekening van brom- en snorfiets, een verhoging van de maximum snelheid van de bromfiets op de rijbaan en een verbetering van de opvoerbestendigheid. à Invoering van een trekkerrijbewijs. Voorts: 11 RDW Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.

11 à Verbeterde dienstverlening rond rijbewijsvernieuwing. à Verplichte ogentest vanaf 45 jaar. à Herziening van het systeem van medische keuringen. à Onderzoek naar de mogelijkheden voor een puntenrijbewijs. à Nieuw rijbewijsdocument van plastic op creditcard-formaat. 8 Fout! Onbekende naam voor documenteigenschap.