Industriële revolutie

Transcriptie

1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Frederique Stuurman 08 December 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Inleiding Opdracht Wat gaan we doen? De opdracht Stappen Tips Kaart 1 Doelen Informatie Kaart 2 Doelen Informatie Keuzekaart 1 Doelen Informatie Keuzekaart 2 Doelen Informatie Keuzekaart 3 Doelen Informatie Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Inleiding Deze lessen gaan jullie leren over de tijd dat stoommachines kwamen. In het kort: de tijd waarin machines de mensen gingen vervangen in fabrieken. Pagina 2

4 Opdracht Wat gaan we doen? Lees hieronder goed door, want hier staat hoe jij de opdrachten moet maken. Je gaat verschillende vragen beantwoorden. De antwoorden op de vragen kun je vinden in de filmpjes die staan bij informatie. Het is dus niet de bedoeling dat je zelf gaat zoeken op internet. De opdracht De opdracht: Je gaat verplicht kaart 1 en 2 maken, de keuzekaarten mag je maken. Als je de kaarten af hebt ga je een powerpoint maken over deze kaarten. Je maakt dus een powerpoint over alles wat je geleerd hebt. Deze powerpoint is bedoeld voor kinderen die hier nog niks van af weten, jij moet het ze dus leren. Aan het einde van de lessen krijg je een toets om je kennis te testen. Dus wat je nou uiteindelijk geleerd hebt. Samenvatting: Stap 1: Kaart 1 en 2 maken Stap 2: Je mag de keuzekaarten maken. Stap 3: Informatie verzamelen voor je powerpoint. Stap 4: Je powerpoint maken. Pagina 3

5 Stap 5: Je powerpoint moet je de laatste les af hebben: 19 december. Stap 6: Je krijgt een toets in de laatste les: 19 december. Succes! Stappen In de dit onderdeel staat beschreven wat jij allemaal moet doen. Dit staat stap voor stap precies beschreven, het is dus erg belangrijk dat je deze stappen volgt bij het maken van de kaarten. Stap 1: Lees alle informatie goed door, bekijk eerst de filmpjes en de teksten voordat je de vragen beantwoord. Stap 2: Nu ga je de vragen beantwoorden, je hebt al heel veel gelezen en gezien. Misschien kun je sommige vragen al beantwoorden. Toch is het handig om je antwoord te controleren, zodat je zeker weet dat je het goede antwoord invult. Hiervoor kun je de filmpjes en teksten dus even opnieuw bekijken bij informatie. Tips Tip 1: Antwoord niet te snel en luister goed naar wat er gezegd wordt, hierdoor voorkom je foute antwoorden. Tip 2: Als je het antwoord bij de vragen invult en je wilt even terug, dan blijft je antwoord staan! Wees dus niet bang dat je antwoord opeens verdwijnt. Pagina 4

6 Tip 3: Spelen de filmpjes niet goed af? Klik dan op de link die onder de filmpjes staat. Pagina 5

7 Kaart 1 Doelen Je leert wat de gevolgen waren van de uitvinding van de stoommachine. Informatie Lees de teksten van het hoofdstuk Alles gaat op stoom op blz. 4, 5 en 6 uit Wijzer door de tijd deel 8 en de tekst op blz. 8 en 9 Van landbouw naar industrie Onderaan staan de vragen! Bekijk de volgende filmpjes: De eerste stoommachines kn.nu/ww.bec9b8f (schooltv.nl) Pagina 6

8 Op stoom kn.nu/ww.bec9b8f (schooltv.nl) Industirële revolutie kn.nu/tah7z Vraag 1 Schrijf minstens drie gevolgen op van de uitvinding van de stoommachine: Vraag 2 Hoe noem je deze periode? Vraag 3 Wat betekende dit voor de mensen die in de fabrieken werkten? Vraag 4 Wat betekent urbanisatie? Vraag 5 Pagina 7

9 Wat waren de gevolgen van urbanisatie? Pagina 8

10 Kaart 2 Doelen Wat gaan we leren? * Je leert hoe aardgas ontstaat. * Je leert waar in Nederland aardgas wordt gevonden. * Je kunt opnoemen waar aardgas voor gebruikt wordt. Informatie Lees de teksten Aardolie en aardgas en Elektriciteit van het hoofdstuk Waar komt energie vandaan? op blz. 5 en 6 uit Wijzer door de natuur deel 8. Onderaan staan de vragen! Bekijk de volgende filmpjes: Ontstaan van aardgas kn.nu/ww.d52f682 (schooltv.nl) Aardgaswinning in Nederland kn.nu/ww.4f34da3 (schooltv.nl) Gaswinning in Nederland kn.nu/7zip1 Vraag 1 Pagina 9

11 Hoe ontstaat aardgas? Vraag 2 Waar in Nederland kan men aardgas vinden? Vraag 3 Waar wordt aardgas voor gebruikt? Vraag 4 Wat is het nadeel van aardgas? Pagina 10

12 Keuzekaart 1 Doelen * Je gaat leren wanneer en door wie de stoommachine werd uitgevonden. * Je gaat leren hoe een stoommachine werkt. Informatie Bekijk de volgende filmpjes: Onderaan staan de vragen! De stoommachine: Op stoom: let op: kijken tot de tijd op 1.52 staat! De eerste stoommachine: let op: kijken vanaf 0.36 tot De stoommachine kn.nu/ww.1f910a6 (schooltv.nl) Op stoom kn.nu/ww.1f910a6 (schooltv.nl) De eerste stoommachine kn.nu/ww.bec9b8f (schooltv.nl) Pagina 11

13 Uitvinding van de stoommachine kn.nu/4bhln Vraag 1 Wie was de eerste uitvinder van een stoommachine? Vraag 2 Wanneer deed hij deze uitvinding? Vraag 3 Welke uitvinder maakte de stoommachine zo goed dat deze machine ook echt kon worden gebruikt? Vraag 4 Wanneer was dat? Vraag 5 Pagina 12

14 Pagina 13

15 Beschrijf in je eigen woorden hoe een stoommachine werkt. Schrijf voor elk nummer 1 of 2 zinnen. Pagina 14

16 Keuzekaart 2 Doelen Je leert hoe de steenkolenmijnen in Limburg ontstonden Je leert hoe het leven in de steenkolenmijnen in Limburg was Je leert waarom de steenkolenmijnen in Limburg werden gesloten en de gevolgen daarvan. Informatie Lees de tekstkaart Informatie Keuzekaart 2: De steenkolenmijnen De steenkolenmijnindustrie in Limburg Vooraf... Meer dan tweeduizend jaar hebben de mensen in West-Europa geleefd van de landbouw. Naast de landbouw ontstonden in de middeleeuwen in de steden langs de Maas handel en nijverheid. In de 19e eeuw veranderde dit. In Engeland was de industrie opgekomen. (Industriële Revolutie) Kenmerken daarvan zijn dat er met grote machines wordt geproduceerd. Voor de productie zijn grote hoeveelheden grondstoffen nodig. De productie vindt plaats in een fabriek. In de fabriek werken heel veel arbeiders. De fabrieken staan vaak in de stad. Ondernemers hebben veel geld nodig om een fabriek te bouwen en machines te kopen. De uitvinding van de stoommachine maakte het mogelijk om heel veel machines aan te drijven. Stoomtreinen zorgden voor de aanvoer van mensen en grondstoffen in fabrieken. De stoommachines hadden heel veel brandstof nodig. Die brandstof was steenkool. In de buurt van Luik (België) werd steenkool onder de grond gedolven. In Maastricht leefde een glashandelaar. Hij heette Petrus Regout. Eerst importeerde hij zijn handelswaar uit België, maar later kocht hij zelf een stoommachine en liet arbeiders glasslijpen in Maastricht. De stoommachines van Regout hadden steenkolen nodig. Natuurlijk kon hij ze in België kopen, maar in Kerkrade, aan de grens met Duitsland, was ook een kleine steenkolenmijn. Petrus Regout liet in samen met andere ondernemers- een spoorlijn aanleggen naar Kerkrade en Aken. Nu kon hij ook kolen uit Nederland krijgen. Mijnbouw in Zuid-Limburg Belgische en Duitse ondernemers hadden ervaring met mijnbouw. Zij wisten dat er veel geld kon worden verdiend en kochten rond 1899 van Nederland acht concessies. (Een concessie is het recht om onder de grond delfstoffen te winnen.) In Limburg zijn twaalf steenkolenmijnen geweest. In 1902 besloot de Nederlandse regering dat ze de overgebleven concessies zelf zouden gebruiken. Ze bouwde daarop de staatsmijnen. Er kwamen vier staatsmijnen vernoemd naar leden van het Koninklijk Huis: de Staatsmijn Wilhelmina in Terwinselen, de Hendrik in Brunssum, de Emma in Hoensbroek en de Maurits in Geleen. Rond 1930 waren de Staatsmijnen de grootste werkgever met meer dan werknemers. De Nederlandse regering zag grote voordelen in het bezitten van staatsmijnen: de winsten waren voor de Nederlandse staatskas, de invloed van buitenlanders zou verminderd worden en Nederland zou onafhankelijk kunnen worden van import van steenkolen. Mijnwerk stond bekend als vies en gevaarlijk en was daarom niet populair. Veel mijnwerkers kwamen uit Duitsland en België. Zij hadden al ervaring in de mijnbouw. Na de Tweede Wereldoorlog werd een speciale opleiding voor jonge mijnwerkers opgezet: de Ondergrondse Vak School, OVS. De woonwijk van mijnwerkers noemt men een kolonie. De directeur woonde in een villa, de mijnwerkers in kleine woningen met een tuin. De meeste kolonies lagen vlakbij de mijn. Dan konden Pagina 15

17 de mijnwerkers lopend naar het werk. De huur werd van het loon afgetrokken. Zo bleven de mijnwerkers trouw aan hun werkgever. Het loon van de mijnwerkers was afhankelijk van de hoeveelheid kolen die de ploeg leverde. Dat wisselde sterk afhankelijk van de hardheid van de steenlaag, de dikte van de kolenlagen, de watertoevloed en de temperatuur. Er waren per dag drie diensten. De mijnwerkers werkten zes uur onder de grond en waren de rest van de tijd onderweg. De steenkolen lagen vrij diep onder de grond. De kolenwinning in de mijnen gebeurde vroeger vooral met de hand. Om de kolen te winnen moeten schachten (verticale buizen) worden gegraven. Grondwater moest worden weggepompt. De kolen werden met een houweel losgeslagen door houwers. Zij sloegen een deel van de onderste kolen zodanig weg dat een grotere hoeveelheid kolen naar beneden viel. Losse kolen werden door leer? of hulphouwers in de kolenwagens geschept. Slepers vervoerden de met kolen of stenen geladen wagens van de werkplaatsen in de pijlers naar de hoofdgalerijen en schachten en brachten lege wagens mee terug. In de hogere gangen werd gebruik gemaakt van paarden die meerdere kolenwagens konden trekken. Andere klussen waren voorbereidend werk zoals schachtaanleg en werkzaamheden die gericht waren op verdere uitbreiding: steeds werden nieuwe verbindingsgangen aangelegd, gestut en van rails voorzien, werden ontkoolde gedeelten ondersteund of gevuld met stenen om bovengrondse verzakkingen te voorkomen en werden maatregelen genomen om de veiligheid te verbeteren. Rond 1907 werden proeven gedaan met boorhamers aangedreven door perslucht of elektriciteit, maar pas na de Eerste Wereldoorlog zou dit het belangrijkste werktuig van de houwers worden. In 1908 werden ondergronds de eerste benzinelocomotieven ingezet, die langzamerhand de paarden zouden vervangen. De Oranje Nassaumijn voerde in 1909 de eerste, 60 meter lange, schudgoot in. De schudgoten zouden in de jaren twintig en dertig het werk van de slepers voor een belangrijk deel overnemen. Later werden de kolen afgevoerd via transportbanden naar liften die ze naar boven brachten. Na de Tweede Wereldoorlog maakte de mijnindustrie weer een bloeiperiode door. Er kwamen hydraulische ondersteuningen en de kolen werden volautomatisch gewonnen en afgevoerd. In 1958 kwam de kolencrisis. Er kwamen andere energiebronnen zoals aardgas en elektriciteit. Op 17 december 1965 kondigde de Minister van Economische Zaken de sluiting van de Staats- mijnen aan. In het Groningse Slochteren was in 1959 aardgas gevonden. Steenkolen en mijngas om op te koken waren niet meer nodig. Voor Limburg was dit slecht nieuws. Veel mensen werden werkloos. Eind 1974 werd de laatste steenkool uit de Limburgse bodem gehaald en ging de laatste mijn dicht Onderaan staan de vragen! Bekijk de volgende filmpjes: Pagina 16

18 Werken onder de grond kn.nu/ww.02e1a9e (schooltv.nl) De mannen van 546 kn.nu/ww.e163cc5 (demijnen.nl) Steenkolenmijnen kn.nu/5t2xf Vraag 1 1. Vakschool voor mijnwerkers 2. Hoeveel steenkolenmijnen waren er in Limburg? 3. Wat is steenkool? 4. Hoe noemen de mijnwerkers een mijnwerker? 5. Hoeveel diensten ondergronds waren er in 24 uur? 6. Hoe noem je een woonwijk met allemaal mijnwerkers bij elkaar? 7. Uit welk land kwamen in het begin van de mijnbouw veel mijnwerkers? 8. In welke provincie waren de meeste steenkolenmijnen? 9. Hoe heette de glashandelaar die gezien wordt als de oprichter van de mijnen? 10. Wat was de grootste vijand van een mijnwerker? Pagina 17

19 Van boven naar beneden lees je in de gele kolom een woord. Waarom is deze plaats nu nog belangrijk voor de steenkolenmijn? Pagina 18

20 Pagina 19

21 Keuzekaart 3 Doelen Je gaat de komst van de eerste stoomtrein leren. Informatie Lees het stukje Een duivel op wielen op blz. 4 van Wijzer door de tijd deel 8 Vragen staan onderaan! Bekijk het volgende filmpje: De eerste spoorlijn kn.nu/ww.54904c5 (hetklokhuis.nl) Het Ijzeren Paard kn.nu/hz7o9 Vraag 1 Wanneer reed de eerste stoomtrein in Nederland? Vraag 2 Hoe heette deze trein? Pagina 20

22 Vraag 3 Wat was de bijnaam van de stoomtrein? Vraag 4 Tussen welke twee grote steden lag de eerste spoorlijn waar de stoomtrein op reed? Vraag 5 Er waren voorstanders en tegenstanders van de stoomtrein. Geef 1 voordeel en 1 nadeel. Vraag 6 Schrijf hieronder een korte informatietekst over de stoomtrein. Gebruik de volgende woorden: stoker, 30 minuten, 1000 kg. steenkool, machinist, ongeveer 40 kilometer per uur, 6x sneller dan koets, 9000 liter water. Pagina 21

23 Antwoorden Antwoorden: Industirële revolutie Industirële revolutie Nieuwe feedback (0 tot 3 punten) Feedback Nieuwe feedback (3 tot 5 punten) Feedback Vragen en antwoorden in deze categorie Vraag 1 Schrijf minstens drie gevolgen op van de uitvinding van de stoommachine: * De stoommachine kon andere machines laten bewegen, waardoor er minder mensen nodig waren. * De stoommachine kon sneller en goedkoper werken. * Er werden grotere fabrieken gebouwd in de buurt van een stad. * De vele producten werden verkocht en de handel breidden uit. * Er werden meer spoorlijnen en waterwegen aangelegd. * De fabrikanten en kooplieden werden rijker en rijker. Vraag 2 Hoe noem je deze periode? Industriële Revolutie Vraag 3 Wat betekende dit voor de mensen die in de fabrieken werkten? * Het werk in de fabriek was stoffig en lawaaierig. Het was erg ongezond. * Veel mensen vertrokken van het platteland naar de stad. Pagina 22

24 Vraag 4 Wat betekent urbanisatie? Urbanisatie betekent verstedelijking. Dat wil zeggen: veel mensen verhuisden van het platteland naar de stad. Vraag 5 Wat waren de gevolgen van urbanisatie? Gevolgen: grote groei van de steden, woningnood, slechte hygiënische omstandigheden en veel besmettelijke ziektes, omdat veel mensen dicht op elkaar woonden en te arm waren om gezonde voeding te kopen. Antwoorden: Gaswinning in Nederland Gaswinning in Nederland Nieuwe feedback (0 tot 2 punten) Feedback Nieuwe feedback (2 tot 4 punten) Feedback Vragen en antwoorden in deze categorie Vraag 1 Hoe ontstaat aardgas? Aardgas ontstaat uit de opwarming van steenkool. Pagina 23

25 Vraag 2 Waar in Nederland kan men aardgas vinden? Groningen Vraag 3 Waar wordt aardgas voor gebruikt? Voor bijvoorbeeld koken. Vraag 4 Wat is het nadeel van aardgas? Het is niet veilig, brandt snel. Aardgas is een fossiele brandstof die kan opraken. Antwoorden: Uitvinding van de stoommachine Uitvinding van de stoommachine Nieuwe feedback (0 tot 3 punten) Feedback Nieuwe feedback (3 tot 5 punten) Feedback Vragen en antwoorden in deze categorie Pagina 24

26 Vraag 1 Wie was de eerste uitvinder van een stoommachine? Thomas Newcomen Vraag 2 Wanneer deed hij deze uitvinding? In 1712 Vraag 3 Welke uitvinder maakte de stoommachine zo goed dat deze machine ook echt kon worden gebruikt? James Watt. Vraag 4 Wanneer was dat? In 1769 Vraag 5 Pagina 25

27 Pagina 26

28 Beschrijf in je eigen woorden hoe een stoommachine werkt. Schrijf voor elk nummer 1 of 2 zinnen. 1. Het water wordt aan de kook gebracht en zo krijg je stoom. 2. Hierin zitten de steenkolen. Deze worden heel heet gestookt. Het vuur verwarmt het water. 3. De stoom gaat via een leiding naar de cilinder. 4. Door telkens een beetje stoom vrij te laten uit de cilinder wordt de stang heen en weer bewogen en gaat het wiel draaien. Antwoorden: Steenkolenmijnen Steenkolenmijnen Nieuwe feedback (0 tot 1 punten) Feedback Nieuwe feedback (1 tot 1 punten) Feedback Vragen en antwoorden in deze categorie Vraag 1 1. Vakschool voor mijnwerkers 2. Hoeveel steenkolenmijnen waren er in Limburg? 3. Wat is steenkool? 4. Hoe noemen de mijnwerkers een mijnwerker? 5. Hoeveel diensten ondergronds waren er in 24 uur? 6. Hoe noem je een woonwijk met allemaal mijnwerkers bij elkaar? 7. Uit welk land kwamen in het begin van de mijnbouw veel mijnwerkers? 8. In welke provincie waren de meeste steenkolenmijnen? 9. Hoe heette de glashandelaar die gezien wordt als de oprichter van de mijnen? 10. Wat was de grootste vijand van een mijnwerker? Pagina 27

29 Van boven naar beneden lees je in de gele kolom een woord. Waarom is deze plaats nu nog belangrijk voor de steenkolenmijn? Pagina 28

30 Antwoorden: Het Ijzeren Paard Het Ijzeren Paard Nieuwe feedback (0 tot 3 punten) Feedback Nieuwe feedback (3 tot 6 punten) Feedback Vragen en antwoorden in deze categorie Pagina 29

31 Vraag 1 Wanneer reed de eerste stoomtrein in Nederland? 1839 Vraag 2 Hoe heette deze trein? De Arend Vraag 3 Wat was de bijnaam van de stoomtrein? Het IJzeren Paard Vraag 4 Tussen welke twee grote steden lag de eerste spoorlijn waar de stoomtrein op reed? Tussen Amsterdam en Haarlem Vraag 5 Er waren voorstanders en tegenstanders van de stoomtrein. Geef 1 voordeel en 1 nadeel. Voordelen: Geen mensen of paarden om voort te bewegen. Gaat 6x sneller. Er kunnen meer mensen/producten mee. Nadelen: Je hersenen spatten uit elkaar. Pagina 30

32 Koeien gaan zure melk geven. Kippen raken van de leg. Slecht voor de akkerbouwproducten op het land. Lawaai. Vraag 6 Schrijf hieronder een korte informatietekst over de stoomtrein. Gebruik de volgende woorden: stoker, 30 minuten, 1000 kg. steenkool, machinist, ongeveer 40 kilometer per uur, 6x sneller dan koets, 9000 liter water. De stoker moest vooraf zorgen dat de ketel was gevuld met stoom. Er was voor een rit van ongeveer 20 km kg. steenkool en 9000 liter water nodig. Nadat de stoomtrein op gang was gekomen, moest de stoker telkens bijvullen. De machinist reed de trein. Hij moest kijken of het spoor vrij bleef en anders roepen of de stoomfluit laten horen! De eerste stoomtrein kon maximaal 40 km./h rijden. Meestal reed de trein ongeveer 25 km. In 30 min. reed de trein van Amsterdam naar Haarlem. Dit was 6x sneller dan de koets die men in die tijd gebruikte. Pagina 31

33 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Frederique Stuurman Laatst gewijzigd 08 December 2016 om 15:05 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau PO groep 8; PO groep 7; PO groep 6; PO groep 5; Leerinhoud en en de opkomst van emancipatiebewegingen; Industriële doelen revolutie; De tijd van burgers en stoommachines; Geschiedenis; Gevolgen van de industriële revolutie; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 30 minuten Bronnen Bron De eerste stoommachines Op stoom Ontstaan van aardgas Aardgaswinning in Nederland De stoommachine Type Video Video Video Video Video Pagina 32

34 Bron Op stoom De eerste stoommachine Werken onder de grond De mannen van /531/?keys=546&tid=&index=0&page=0&over=1 De eerste spoorlijn Type Video Video Video Video Video Pagina 33