26 juli 2015 Inleiding en overweging. Eerste lezing 2 Koningen 4:42-44 (vertaling Willibrord 1995)

Transcriptie

1 1 26 juli 2015 Inleiding en overweging Eerste lezing 2 Koningen 4:42-44 (vertaling Willibrord 1995) Er heerste hongersnood in het land. Op een dag kwam er iemand uit Baäl-Salisa. In zijn tas bracht hij voor de man van God van de eerstelingen van de oogst twintig gerstebroden en wat vers koren mee. Elisa zei: Geef de mannen maar te eten. Zijn dienaar antwoordde: Hoe kan ik dat nu voorzetten aan honderd man? Maar hij herhaalde: Geef het de mannen te eten. Want zo spreekt de Heer: Zij zullen eten en overhouden, Nu zette hij het de mannen voor. Zij aten en hielden nog over, zoals de Heer gezegd had. Tweede lezing Efeziërs 4:1-6 (vertaling idem) Ik, de gevangene in de Heer, vraag u dus met aandrang om een leven te leiden dat beantwoordt aan de roeping die u van God ontvangen hebt, en altijd nederig te zijn, zachtmoedig en geduldig, en elkaar liefdevol te verdragen, vol ijver om de eenheid van de Geest te behouden door de band van de vrede: één lichaam en één Geest, zoals u ook geroepen bent tot één hoop, waarvoor Gods roeping borg staat. Eén Heer, één geloof, één doop. Eén God en Vader van allen, die is boven allen, met allen en in allen. Evangelielezing Johannes 6:1-15 (vertaling idem) In die tijd stak Jezus het meer van Galilea over, ook het meer van Tiberias genoemd. Een grote massa mensen volgde Hem omdat ze de tekenen gezien hadden die Hij aan de zieken verrichtte. Jezus trok het gebergte in en ging daar zitten met zijn leerlingen. Het was kort voor het Joodse Paasfeest. Toen Jezus zijn ogen opsloeg en zag dat er een massa mensen naar Hem toestroomde, zei Hij tegen Filippus: Waar zullen we brood halen om al die mensen te eten te geven? Dit zei Hij bij wijze van proef; Hij wist zelf wel wat Hij ging doen. Filippus antwoordde: Zelfs als we voor tweehonderd denariën brood kopen, is dat niet genoeg om ieder ook maar een klein stukje te geven. Een van zijn leerlingen, Andreas, de broer van Simon Petrus, merkte op: Er is hier een jongen die vijf gerstebroden en twee gedroogde visjes bij zich heeft; maar wat hebben we daaraan voor zo n aantal? Hierop zei Jezus: Zeg tegen de mensen dat ze moeten gaan zitten. Er was daar veel gras en ze gingen dus zitten; er waren ongeveer vijfduizend mannen. Daarop nam Jezus de broden, en na het uitspreken van het dankgebed deelde Hij ze uit onder de aanwezigen, en zo ook de vissen, zoveel ze maar wilden. Nadat ze volop hadden kunnen eten zei Hij tegen zijn leerlingen: Verzamel nu de overgebleven brokken, zodat er niets verloren gaat. Ze verzamelden ze dus: twaalf korven vulden ze met brokken die van de vijf gerstebroden na de spijziging waren overgebleven. Bij het zien van het teken dat Jezus verricht had, zeiden de mensen: Dit is ongetwijfeld de profeet die in de wereld komen zou. Omdat Jezus doorhad ze Hem met alle geweld gingen meenemen en tot koning uitroepen, trok Hij zich weer, geheel alleen, in het gebergte terug.

2 2 Inleiding op de lezingen Wonderlijke teksten vandaag. Over 20 broden waarmee honderd mannen hun honger mogen stillen in de eerste lezing. En over 5 broden en 2 vissen waarmee 5000 mannen gevoed worden in het evangelie. (Vrouwen en kinderen worden niet meegeteld.) Johannes laat Jezus een groter wonder verrichten dan de profeet Elisa om aan te geven dat Jezus belangrijker is. De tweede lezing is uit de brief aan de Efesiërs. Doordat we hier nooit meer dan een fragment horen uit de brieven, krijgen we geen zicht op het geheel. We zien niet dat deze brief aan de Efeziërs waarschijnlijk een commentaar is op de brief aan de Kolossenzen. De Kolossenzenbrief is geschreven door Paulus zelf; de Efeziërsbrief is waarschijnlijk jaren later geschreven door een leerling van Paulus. Waarom is het interessant dit te weten? Omdat je in de opbouw van de brieven kunt ontdekken hoe sinds Paulus optreden de kerk ontstond. Niet Jezus was de stichter: Jezus wilde zijn eigen Joodse godsdienst nieuwe impulsen geven. Het is ook leerzaam om te ontdekken dat het ontstaan van de kerk met vallen en opstaan ging: er waren meningsverschillen: we vinden er geen kant-en-klaar concept. Wie zich in deze materie verdiept vindt er ook niet de enig ware leer van de enig ware kerk. Pas tegen het einde van de eerste eeuw (de tijd waarin de Efeziërsbrief waarschijnlijk is geschreven) kwam de nadruk te liggen op eenheid: één lichaam en één Geest, één Heer, één geloof, één doop; één God en Vader van allen. Dat er ook toen al ruzie werd gemaakt over deze oecumene blijkt uit de oproep van de schrijver van de brief om nederig, zachtmoedig, geduldig, liefdevol met elkaar om te gaan: blijkbaar lukte dat niet altijd, omdat er tegengestelde opvattingen waren. Als er bijbelse teksten klinken horen we hoe mensen zich in de loop van de tijd beelden vormen en gedachten ontwikkelen: beelden en gedachten die steeds veranderen. Als bijvoorbeeld straks het verhaal wordt voorgelezen van de zogenaamde broodvermenigvuldiging in de versie van Johannes staat er dat Jezus zijn leerlingen op de proef stelt, maar dat hij zelf wel wist wat hij ging doen. Zo n zin vind je niet bij de andere evangelisten. Voor Johannes is Jezus al veel duidelijker de Zoon van God die zich bewust is van zijn zending dan voor de andere schrijvers. Johannes had aan het einde van de eerste eeuw al een hele theologie rond Jezus ontwikkeld. We horen zo dadelijk geen beschrijving voorlezen van een historische gebeurtenis. We krijgen een verhaal te horen waarin Johannes zijn visie op en zijn geloof in Jezus verwoordt. Luisteren we nu naar de eerste lezing

3 3 OVERWEGING Wie wonderverhalen gaat ontleden maakt ze kapot. Dat ga ik dus niet doen. Misschien moeten we er maar behoedzaam omheen zwerven en intussen luisteren naar zangers en dichters. De een zingt: Ik wilde nooit in wonderen geloven, maar zij maakt van helder water rode wijn zij maakt een hemel van de aarde zij maakt van elke dag een eeuwigheid. (Stef Bos) Een ander zong - Voor haar: In mijn ogen woont ze, in mijn oren, in mijn lichaam heeft ze plaatsgemaakt voor twee Soms begint ze in mijn hart te zingen waar het nacht wordt heeft ze lichtjes aan gedaan. Maar wie weet een wonder uit te leggen.. (Frans Halsema) Wie heeft meegemaakt dat iemand van helder water rode wijn maakte, begrijpt ook hoe mensen van de aarde een hemel kunnen maken, en van een dag een eeuwigheid; die begrijpt wat Jezus deed op de bruiloft te Kana toen hij water in wijn veranderde; die begrijpt hoe vijf broden en twee visjes genoeg kunnen zijn voor duizenden. Filippus en Andreas slaan aan het rekenen. Zij begrijpen niet hoe dat moet lukken: zoveel hongerige mensen, - weinig geld hoe zorg je dan voor genoeg eten? Jezus begint gewoon uit te delen. God zegene de greep bidt hij eerst en dan blijft er ook nog over. Hoe dat kan? Geen idee. Het is net als in het lied waarin een vrouw van water rode wijn maakt: niet historisch, wel waar! Filippus en Andreas willen de mensen het liefst wegsturen. Ze krijgen het benauwd. Net als wij, wanneer we de stromen vluchtelingen zien: mensen die alles achter moesten laten, - die nu van de wind moeten leven, - die over het water van de zee moeten lopen om niet te verdrinken; mensen die op twaalf maal meer hopen dan op bed, bad en brood. Half juni viel er een krant in de bus waarin jonge vluchtelingen vertelden hoe ze verder wilden met hun leven, wat ze wilden worden en hoe ze daarvan droomden. Ik dacht aan Martin Luther King: I have a dream - over zwart en blank in Amerika in Natuurlijk werden al zijn dromen niet voor 100% waar, maar er is sindsdien wel veel veranderd: een heel klein beetje meer hemel op aarde. Mensen koesteren vaak dromen over beter, anders, eerlijker, gelukkiger, liefdevoller U misschien ook. Vaak lukt er iets, soms klopt het even, maar meestal moeten we bijsturen, loslaten, aanvaarden dat het anders gaat: minder mooi, minder gaaf, minder liefdevol. Ook Jezus had een droom: zijn visioen van het Rijk Gods, - dat betekent: een rechtvaardige, barmhartige samenleving. Hij was niet naïef. Hij wist ook wel dat het leven nog wel eens voor rommelige, onoverzichtelijke en langdurige problemen wil zorgen; dat je nooit genoeg kunt doen; dat je altijd water bij de wijn moet doen; dat het leven nooit volmaakt zal worden, omdat mensen niet volmaakt zijn en samen leven ingewikkeld is. Ook Jezus tijd was een chaotische tijd. Ik denk niet dat hij de illusie had de wereld te kunnen redden, maar hij gaf wel richting aan, zag mogelijkheden om bij te sturen, te genezen, en wie vastgelopen was in beweging te krijgen. Daar geloofde hij in, in de mogelijkheid van verandering: hij was een gelovig mens. Een gelovige is niet iemand die alle redding van een God-daarboven verwacht. Een gelovige is iemand die midden in de duisternis weet dat het weer licht kan worden; een gelovige is iemand die midden in de moedeloosheid haar/zijn vertrouwen niet laat varen. Een gelovige is ook iemand die doet wat ie kan. Marjoleine de Vos vertelde (in NRC), dat zij moeite had met de grote idealen in de Bergrede van Jezus: Wees volmaakt, heb je vijanden lief. Om moedeloos van te worden! Tot zij in enkele dichtregels van Czeslav Milosz ruimte vond:

4 4 de dag breekt aan weer een doe wat je kunt meer wordt er van ons niet gevraagd. Wát we doen, zal voor ieder anders zijn, dat hangt van veel omstandigheden af. Voorbeelden: Ik denk aan al die vrijwilligers in dorpen en steden, die zorgen voor opvang van mensen zonder thuis die ook moeten eten en die toch ergens moeten slapen. Ik denk aan alle vrijwilligers op talloze plekken. Ik denk eigenlijk aan alle mensen die op de plaats waar zij staan, waar dan ook, met of zonder baan doen wat ze kunnen. Natuurlijk doen ze niet altijd alles helemaal goed, natuurlijk is het vaak aanmodderen: zo is het leven. Je hoeft jezelf geen gelovige te noemen, maar wie meent dat het kwaad in de wereld niet altijd noodzakelijk kwaad is gelooft ergens in, namelijk in verandering, in beweging. Ik denk dat Jezus juist dat deed: in beweging zetten waar de boel was vastgelopen. Hij kon de hele wereld niet redden, maar hij deed wat in zijn vermogen lag. In het evangelie van vandaag staat hij met vrijwel lege handen voor een hongerige menigte. Wij zingen soms: Wie heeft brood genoeg voor zo grote hongerige menigten? Hongerdood genoeg voor zo grote godverlaten menigten Zijt gij God genoeg? (Huub Oosterhuis) Ik denk dat die vraag aan ons wordt gesteld en niet aan een God daarboven : hebben wij genoeg liefde om te kunnen doen wat gedaan moet worden, zorgen voor brood op de plank, voor allen die honger lijden. Zijn wij God genoeg? In datzelfde lied hoor ik: Liefde is te doen, werk in ons, dat wij U doen. Dat wij leven wat geleefd moet Dat wij doen wat moet gedaan recht voor ieder mensenkind Brood voor ieder kind van mensen Vrede en een nieuwe wereld En de dood zal niet meer zijn Wie heeft brood genoeg voor zo grote hongerige menigten?.. Zijn wij God genoeg? Wij belijden al eeuwen dat in Jezus God is mens geworden. Hij bleek in zijn handel en wandel God genoeg te zijn anders waren al die kerkvaders hem nooit Zoon van God gaan noemen. Wat de kerk de Incarnatie noemt, de menswording van God, - gaat over deze dingen: God wordt een God van vlees en bloed waar mensen elkaar niet laten vallen, elkaar rechtvaardig behandelen, elkaar levenskansen geven, elkaar liefhebben met alles wat dat vraagt. Als wij elkaar in de steek laten, elkaar tekort doen, elkaar gebruiken of misbruiken ontstaan er goddeloze situaties; daar kunnen mensen niet tegen. Maar als wij soms voor elkaar God genoeg worden dan wordt de aarde even een stukje hemel, dan verandert water in rode wijn, dan gaan er lichten aan op donkere plekken, dan gebeuren er dus wonderen

5 5 zoals in het verhaal van vandaag. Natuurlijk: een wonder duurt geen eeuwigheid, al gauw is het weer business as usual. Dat is de realiteit waarin wij leven: lukken en mislukken, maar wel elke dag opnieuw doen wat we kunnen. Joke Mourits-van Assendelft