3 Ten geleide 5 De Soefi Boodschap Hazrat Inayat Khan 7 Herinneringen aan Soefi Wijsgeer Hazrat Inayat Khan Sirkar van Stolk, Daphne Dunlop

Transcriptie

1 Inhoud DE SOEFIseptember 2012gedachte 3 Ten geleide 5 De Soefi Boodschap Hazrat Inayat Khan 7 Herinneringen aan Soefi Wijsgeer Hazrat Inayat Khan Sirkar van Stolk, Daphne Dunlop 10 Een zoektocht naar God Wali van Lohuizen 14 Wolk van niet-weten 16 Interview met Karimbakhsh Witteveen Arjan Visser 18 Autobiografie Johannes Witteveen Kariem Maas 20 Bewustzijn, coherentie, doelgerichtheid Wali Folkersma 26 Van muziek in Nieuw Zeeland tot tempelbouw in Kaapstad Jan Nauta 32 Logica en poëzie van de zevende kaars Jaap Dekker, Kariem Maas 34 Gebeden tijdens de Universele Eredienst MirYam Mildenberg 35 Cursus over de biografische component van het soefisme 35 'Natuurlijke' verstilling kenmerkte Zomerschool Het begon zo Ragini Pierik 37 Gedicht De sterkste' J.C. van Schagen 38 Over boeken en beelden 41 Informatie over de Soefi Beweging 44 Informatie over Soefi Contact De Soefi-gedachte is een gezamenlijke uitgave van Soefi Beweging Nederland en Vereniging Soefi-Contact en heeft tot doel het verspreiden van het gedachtengoed van Hazrat Inayat Khan. 1

2 COLOFON de Soefi-gedachte 66e jaargang nummer 3 september 2012 Verschijnt 4 x per jaar; in: maart, juni, september en december. Uitgever/Administratie: Stichting Soefi Beweging Nederland Anna Paulownastraat 78, 2518 BJ Den Haag tel: fax: sufiap@hetnet.nl Abonnementen: jaarabonnement, incl. porto: 16,00 abonnement buitenland: 20,- per jaar los nummer: 5,00. Aanmelding door betaling via rekening tnv Stichting Soefi Beweging Neder land te Den Haag ovv penningmeester Leo Sosef. Drukker: NKB, Bleiswijk Aanwijzingen voor auteurs: Bijdragen zijn welkom, mits niet langer dan ca woorden en aangeleverd in Microsoft Word met eventuele voetnoten als eindnoten. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen niet op te nemen of in te korten, en op de eigen websites te plaatsen. Kopij sturen naar het redactie-adres. Uiterste inleverdata voor het volgende nummer: 2 maanden tevoren (1 januari, 1 april, 1 juli, 1 oktober) of in over leg met de. redactie. Redactie: dhr. L.W. Carp (Ameen), voorzitter mw. J.I.E. Bakker (Jaya) mw. M.A.J. van den Besselaar (Zubin) dhr. J.J. Dekker (Jaap), eindredacteur dhr. E.H.K.Logtmeijer (Karim) dhr. T. Maas (Kariem), hoofdredacteur Redactie-adres: redactiesg@gmail.com Redactiemedewerker: dhr. N. Welten (Noud), opmaak Illustraties: De redactie stelt alles in het werk om reproductierechten te regelen. Voorzover dit niet correct is gebeurd, kunnen rechthebbenden contact opnemen met de uitgever. Adresveranderingen sturen aan de uitgever, Anna Paulownastraat 78, 2518 BJ Den Haag met uitzondering van leden Soefi-Contact, die mutaties sturen naar hun secretariaat. Soefi Beweging Nederland. Overname van agendapunten vrij. De inhoud van de artikelen is voor verantwoording van de auteurs en afgezien van plaatsing in dit tijdschrift en op daaraan gerelateerde websites, berust het copyright bij de auteurs. 2

3 Ten Geleide over God Waar heb je het over, als je het over God hebt, vraagt Wali van Lohuizen zich af in deze Soefi-gedachte. Aanleiding voor zijn behartenswaardige zoektocht is dat de naam van God bij velen, en volgens hem juist ook bij intellectuelen, afkeer oproept. Wat dat betreft is de context waarin het universeel soefisme zich nu beweegt een heel andere dan in de tijd van Inayat Khan. Zijn tijd was nog door en door godsdienstig. En dat verschil betekent nogal wat misschien meer dan we zelf beseffen. In het tweede hoofdstuk van In een oosterse rozentuin spreekt Inayat Khan over De persoonlijkheid van God. Hij waarschuwt daarin dat we niet zomaar een abstractie moeten maken van God. Waarom niet? Omdat het godsideaal een veilige brug is tussen het beperkte en onbeperkte leven. Jazeker, het bereiken van het besef van het onbeperkte kan ook zonder brug maar de kans bestaat dat je dan verdrinkt. Het godsideaal is dus een middel maar niet het doel. Het is een middel dat tot geestelijke kennis van het onbeperkte kan voeren. Inayat Khan schetst daarbij vier stadia. In het eerste stadium is God een macht buiten je en probeer je nauwgezet te leven volgens zijn inzettingen. In het tweede stadium begin je de ware aard van de dingen te begrijpen, bijvoorbeeld hoe er in iets slechts altijd ook iets goeds kan zitten en omgekeerd. In het derde stadium begin je te beseffen dat je zelf het instrument bent van God en dat je God niet buiten je maar binnen in jezelf moet zoeken. Iemand die tenslotte het vierde stadium bereikt noemt God voortaan de Waarheid. Hij gebruikt geen andere naam voor God dan alleen de Waarheid; aan het einde van zijn reis heeft hij het Goddelijk Licht gevonden dat de Waarheid is. Het Licht dat zijn hele wezen verlicht, het ganse heelal. In zijn tijd waarschuwde Inayat Khan dat je mensen die nog sliepen of in het eerste stadium verkeerden, niet zomaar wakker moest maken ze zouden kunnen verdrinken. Laat iedereen op zijn tijd zijn eigen stadia doorlopen. Dat was in een tijd en context die nog door en door godsdienstig was. Dus mensen moesten van het concrete begrip van God als een soort persoon buiten je, nog een hele weg gaan naar het abstractere begrip van God als Licht. Onze tijd en context is helemaal niet meer zo godsdienstig; minder mensen zijn direct betrokken bij een godsdienst, tegelijk hebben veel meer mensen een abstracte notie van God als iets, meer dan van God als een persoon. Inayat Khans derde en vierde stadium behelsen voor de (!) lezers van het glossy tijdschrift Happinez geen schokkende inzichten, waardoor ze van hun geloof zouden vallen en verdrinken. Dus zo omzichtig als in de tijd van Inayat Khan hoeven we niet meer te zijn. Sterker nog, als het woord God niet anders is dan een brug om tot Waarheid te komen, waarom zouden we het dan nog zo vaak en uitgebreid over God moeten hebben? In wezen zijn de rollen nu omgedraaid. Was ooit de context van het universeel soefisme godsdienstiger dan dat soefisme, nu is het universeel soefisme godsdienstiger dan de context. Kwestie van de wet van de remmende voorsprong? En betekent dit dat het nu, omgekeerd, gevaarlijk is om soefi s wakker te maken? Kariem Maas 3

4

5 De Soefi Boodschap Inayat Khan 1 Het woord boodschap houdt een andere betekenis in dan verstandelijke wijsbegeerte. Twee ideeën heersen in de wereld: de ene is dat de mens door jaren en eeuwen heen geëvolueerd is, en de andere is dat er zoals Salomo gezegd heeft, niets nieuws is onder de zon. Dit verklaart ons, dat de goddelijke waarheid altijd dezelfde geweest is en steeds zal blijven. Niemand kan haar verbeteren en niemand kan een nieuwe boodschap brengen. Het is de goddelijke tong, die nu eens luid spreekt, en dan weer fluisterend. Het is het bewustzijn van de heilige Geest, die Christus deed zeggen: Ik ben Alfa en Omega. Zij die Christus begrenzen tot de historische periode van het leven van de profeet van Nazareth, beperken zeker ook de Boodschap. En dat is in tegenspraak met Zijn openlijke verklaring dat Hij de Eerste en de Laatste is. Christus zei ook: Ik ben niet gekomen om een nieuwe wet te geven, maar ik ben gekomen, om de wet te vervullen. Met andere woorden, er is nooit een nieuwe godsdienst gegeven, ofschoon de wereld het steeds als zodanig heeft opgevat. De mens verdeelt de mensheid, maar God verenigt. De mens schept er behagen in om te denken en te voelen: Ik ben anders dan u, u bent anders dan ik, door nationaliteit, ras, geloof of godsdienst. Ook de dieren doen dat. Maar naarmate de mens zich meer ontwikkelt, komt er een neiging in hem om zich te verenigen, om één te worden. Is Jezus Christus gekomen om een exclusieve gemeenschap te vormen, die christelijk genoemd zou worden? Of Boeddha om een geloof te stichten genaamd boeddhisme? Was het Mohammed s ideaal om een gemeenschap te vormen, die mohammedaans heette? Integendeel, de profeet waarschuwde zijn leerlingen, dat zij zijn naam niet zouden geven aan zijn boodschap, doch dat die Islam genoemd moest worden: de boodschap van Vrede. Niet één van de meesters kwam met de gedachte, om een exclusieve gemeenschap te vormen, of een bepaalde godsdienst te stichten. Zij kwamen allen met dezelfde boodschap van één en dezelfde God. Of de boodschap in het Sanskriet of in het Hebreeuws, in Zend of in het Arabisch was, zij had steeds één en dezelfde betekenis. Het verschil tussen de godsdiensten is slechts uiterlijk, de innerlijke betekenis van alle is één. Als de mensen dit maar hadden begrepen, dan had de wereld veel oorlogen kunnen vermijden, want godsdienst is meestentijds de oorzaak van oorlog geweest. Godsdienst, die notabene aan de wereld gegeven is om vrede en harmonie te stichten! Hoe schrijnend, dat uit diezelfde bron oorlog en ellende moest voortkomen! De Soefi Boodschap maakt de mensheid, dus niet de mensen van één natie of van één bepaald geloof maar van élk geloof, indachtig aan de waarheid die hun gebracht is door alle grote leraren van de mensheid: God, Waarheid en Godsdienst zijn één. Dualiteit is slechts een begoocheling van de menselijke natuur. Bedenk dus, welk 5

6 een grote dienst deze Boodschap te volbrengen heeft, juist in deze tijd, nu volk staat tegenover volk en ras staat tegenover ras. Nu de volgelingen van de ene godsdienst voortdurend de volgelingen van de andere tegenwerken, en klassen tegen klassen zijn. Nu wedijver, haat en vooroordeel overal heersen. Wat zal het gevolg van dit alles zijn? Wat kan vergif voortbrengen? Waarlijk geen nectar, alleen vergif! De Boodschap is niet voor één land, ras of gemeenschap, zij is voor de gehele mensheid. Haar éne en enige doel is om een beter begrip teweeg te brengen tussen de delen van de mensheid die onderling verdeeld zijn, door het bewustzijn te doen ontwaken dat de mensheid één gezin is. Als één persoon in een gezin ziek of ongelukkig is, dan moet hij zeer zeker droefheid veroorzaken in het hele gezin. En zelfs dit is nog niet de beste vergelijking. De mensheid is één lichaam, het hele leven is één in zijn oorsprong en in zijn doel, in zijn begin en in zijn einde. Geen wetenschapsmens kan dit ontkennen! Als een deel van het lichaam lijdt, dan zal te eniger tijd het hele lichaam aangetast worden. Als uw vinger zeer doet, is uw lichaam niet vrij van pijn. Geen natie, ras of sekte kan ooit beschouwd worden als een afzonderlijk deel van de mensheid. Tegenwoordig schijnen opvoeding, politiek en alle richtingen in het leven te werken met een afgescheiden doel. Maar wat zal het einde zijn van zulk een strekking, waarheen zal zij de mensheid voeren? Als ieder zegt: Ik moet het winnen van een ander, waar zal dan de harmonie zijn en waar de vrede, waarnaar allen verlangen van welk ras of godsdienst zij ook mogen zijn? Ongetwijfeld is deze toestand teweeggebracht door een aanhoudend materialisme en commercialisme, die aan elke ziel de geest hebben bijgebracht van wedijver en concurrentie. Daardoor is iedereen geheel vervuld van de zorg voor zijn eigen belangen en tracht men zich het beste toe te eigenen van wat het leven biedt. Het leven is één voortdurende strijd, en alleen één ding kan die strijd doen ophouden: bedachtzaamheid voor anderen, wederkerigheid en onzelfzuchtigheid in plaats van hebzucht. Wanneer in s werelds ontwikkeling zelfzucht het centrale thema is, zal die ontwikkeling nooit leiden tot het verlangen en het doel van de ziel. Het moet uitlopen op vernietiging en evenals er eens een roep is geweest van alle zijden om aan eigen belangen te denken, is nú het ogenblik gekomen dat de Boodschap gegeven moet worden aan de mensen dat zij elkaar moeten begrijpen en helpen, want de vrede en het geluk van de enkeling hangt af van de vrede en het geluk van de hele mensheid. De Soefi Beweging is samengesteld uit mensen die dezelfde idealen hebben omtrent het dienen van God en de mensheid. Die het ideaal hebben om een deel of hun hele leven te wijden aan de dienst van de mensheid op het pad van de waarheid. Deze Beweging bestaat in de meeste Europese landen en in Amerika. Zij heeft leden die behoren tot alle verschillende godsdiensten, allen zijn welkom: christenen, boeddhisten, Parsi s, moslims. Er wordt niet gevraagd naar iemands godsdienst of geloof: ieder kan zijn eigen kerk, godsdienst of geloof volgen. Niemand hoeft te geloven in een bepaald geloof, leerstelling of dogma. Vrijheid van denken wordt gegeven. 6

7 Terzelfder tijd wordt persoonlijke leiding gegeven op het pad, zowel in de problemen van het uiterlijke leven, als van het innerlijk leven. Aan hen die tot de esoterische school van deze orde behoren, worden behalve persoonlijke leiding ook studies gegeven, die slechts aan hen kunnen worden toevertrouwd die gereed zijn om die te ontvangen. Er bestaan fijnere, geestelijke, morele en filosofische ideeën die niet terstond aan iedereen gegeven kunnen worden, maar die geleidelijk aan hen meegedeeld kunnen worden, die ernstig genoeg zijn om langs het pad van de waarheid te gaan. Iedere zoeker naar waarheid moet één ding bedenken: dat de eerste stap op het pad van waarheid is, wáár te zijn voor zichzelf. 1 Uit de website-bundel Lessen van Hazrat Inayat Khan, de Nederlandstalige Religieuze Gathekas, februari 2012, zoals die verschenen is op Herinneringen aan Soefi Wijsgeer Hazrat Inayat Khan 1 Sirkar van Stolk, Daphne Dunlop Zodra een mens gaat zoeken naar iets dat werkelijk geloofwaardig is, zal hij, afgezien van welke methode hij gebruikt, uiteindelijk een punt bereiken dat hem zelfkennis brengt. Er zijn vier hoofdpaden die leiden naar deze kennis. Mystici van verschillende innerlijke scholen hebben die al duizenden jaren gevolgd. Wij noemen ze de vier Koninklijke wegen: De eerste weg is het pad van KENNIS De tweede weg is het pad van HANDELING De derde weg is het pad van MEDITATIE De vierde weg is het pad van DEVOTIE Elk van deze wegen leidt het bewustzijn geleidelijk opwaarts om contact te maken met ons hogere zelf, en vandaar uiteindelijk naar God. Elk pad is geschikt voor een bepaald type mens. Het is dus niet zozeer een kwestie van kiezen voor een specifiek pad, maar je wordt er instinctief toe aangetrokken. Het pad van KENNIS wordt bereikt via de mind en de leerling die deze weg gaat komt tot het besef dat alle onderscheiden dingen een deel zijn van het Ene Geheel. Zoals het een intellectueel betaamt, kan hij jaren achtereen alles hebben geanalyseerd. Hij beziet op kritische wijze wat destructief is en kan bijvoorbeeld van een roos bloemblaadje na bloemblaadje afhalen. Maar hij slaagt er niet in om het geheim te ontdekken van zijn voorbijgaand leven, de roos. Vanaf het moment dat hij zich op het spirituele pad begeeft, leert hij de verschillende elementen van het leven met elkaar in verband te brengen en zo vat hij de eenheid daarachter. De geestelijk leraar, wetende dat dit type niet in eerste instantie tevreden zal zijn met de verklar- 7

8 ing van het Ene, zal hem zeggen: twee halven, of drie derden, of vier kwarten, zijn samen één En wanneer zijn leerling deze waarheid toepast op alles wat hij ziet, is de missie van de leraar in dit opzicht volbracht en de reiziger gaat zijn pad. Degenen die de tweede weg, het pad van HANDELING, volgen, zijn misschien wel helemaal niet intellectueel. Zij kunnen eenvoudige zielen zijn, die weinig weten van filosofie of religie. En desondanks ontwikkelen zij zich sneller dan het andere type door gestaag voorwaarts te gaan in hun ongecompliceerde leven. Of ze nu werken als boer of buschauffeur, of zelfs in zaken (een sfeer die zo vaak wordt gezien als oneerlijk), als ze maar vriendelijkheid en consideratie tonen naar hun medemensen. Dan staat de weg naar spirituele realisatie voor hen open of het nu in de omgang is met superieuren of ondergeschikten, met klanten of werknemers. Als dit type mens nauwgezet is en eerlijk en altijd correct, dan zal hij ver komen en zal het hem goed gaan. Hij is iemand die in eerste instantie zijn uiterlijk doel in het leven ontdekt. Dat is een ontdekking die niet ieder bekend zal zijn. Hij zal zich daarvoor met energie en van ganser harte inzetten. Door hieraan oprecht te werken en met goede gedachten voor anderen, komt hij ten lange leste zijn innerlijk doel te weten. Hij is iemand die zijn geweten bij elke stap die hij doet raadpleegt, en over wie Inayat Khan zegt dat in plaats van dat hij God zoekt, God hem zoekt. Zijn uiterlijke werk is in feite zijn religie. De derde weg, het pad van MEDITATIE, leidt tot het bereiken van die vrede en kracht, waarbij het mogelijk wordt op elk moment uit te stijgen boven de onrustige condities van het leven. Door alle tegenslagen en wisselvalligheden van het dagelijks leven komt het besef dat het leven eeuwig is. De leerling op dit pad is iemand die voortdurend zoekt naar een antwoord op elke vraag die in hem opkomt. Hazrat Inayat Khan zegt ons daarover: Er is geen vraag die zijn antwoord niet ergens heeft; vanaf het moment dat je hart in staat is elke vraag die in je opkomt te beantwoorden, ben je al op het pad. Zoals Edward Fitzgerald het uitdrukte in zijn vertaling van de Rubaiyat van Omar Khayyam: Ik zond mijn ziel door het Ongeziene Om iets van het hiernamaals te beschrijven En na vele dagen kwam mijn ziel terug En zei: zie, zélf ben ik Hemel en Hel. De vierde weg, het pad van DEVOTIE, is betrokken bij de liefde tot God en Inayat Khan zegt hierover dat er vier fasen zijn. De leerling op dit pad gelooft dat ondanks alle onrechtvaardigheid van de menselijke natuur er altijd toch één rechtvaardig Wezen bestaat. In de eerste fase is hij bezig zich een beeld te vormen van dit Wezen. Dat kan, zoals wij eerder zagen, een grote ziel zijn als Jezus Christus of Boeddha, die één van de gevestigde religies vertegenwoordigen. Het kan ook een bewonderd abstract iets zijn, zoals een landschap of een mooie zonsondergang. Maar welke vorm het ook heeft, het symboliseert het Goddelijk ideaal. De reiziger op dit pad houdt zijn beeld 8

9 voortdurend levend. Hij laat zich niet afleiden van de overtuiging dat, zelfs als de hele wereld hem niet serieus neemt, dit Wezentoch bestaat. Een bron van liefde, door wie hij zich beschermd en geleid voelt. Hij is iemand van wie gezegd wordt dat hij met hoop reist. Inayat Khan geeft aan dat zij die gebrek hebben aan hoop en moed, tekort komen aan een soort spirituele energie. Door pessimistisch te zijn, vernietigen ze de wortels van hun eigen vooruitgang. Richt je hoop altijd op het beste dan zullen we zeker het beste krijgen, was zijn uitspraak. De tweede fase van het pad van Devotie is wanneer de leerling een minnaar van God wordt. Liefde voelen voor een ogenschijnlijk abstracte Godheid, komt de scepticus als onmogelijk voor. Maar vanaf dat moment op dit bijzondere pad dat hij het beeld van zijn ideaal in zijn hart heeft gegrift, komt het gevoel van liefde gemakkelijk tot hem. Want zoals we zagen, toen we het hadden over het onderwerp meditatie, het is een prachtig mysterie wanneer we dat beeld helder en sterk in ons hart maken. Op een zeker moment zal God, of hoe we het te aanbidden Goddelijke ook maar willen noemen, dat beeld gaan vullen met Zijn Existentie. Een Hindoe dichter heeft gezegd dat de eerste stap op het pad van liefde iemand leert zeggen: Ik ben niet. Zolang hij denkt: Ik ben, is hij ver verwijderd van dat pad. Maar de reiziger op het pad van Devotie wordt zo gelukkig door de liefde die hij heeft ontdekt, dat hij daardoor de moed ontvangt de moeilijkheden in het leven met geduld het hoofd te bieden. Voor de derde, de minst makkelijke, fase op dit pad van Devotie, moet de leerling leren om alle ervaringen, goed en slecht, te beschouwen als van God gekomen. Als een vriend komt is deze regel eenvoudig toe te passen. Maar als een bedelaar om geld vraagt, of een vreemdeling in moeilijkheden, of iemand die een hekel aan hem heeft of hem minacht, dan moet de leerling toch steeds de Goddelijke invloed herkennen. In sommige mensen ziet hij de werking bewust, in anderen onbewust. Het is een fantastische oefening te leren dat je God overal kan zien, zelfs zich manifesterend achter vele sluiers. De vierde fase wil zeggen dat je je zodanig identificeert met het Goddelijke, dat je persoonlijkheid zich automatisch naar buiten richt en functioneert als een voortdurend kanaal voor het verspreiden van het hogere licht. Zoals de dichter Roemi het uitdrukte of je nu een menselijk wezen liefhebt of God, wanneer je het einde van je reis hebt bereikt op het pad van liefde, zal je worden gebracht naar de aanwezigheid van de Koning van liefde. De staat die de leerling dan ervaart kan het best worden omschreven door te zeggen dat hij zich gehuld en gedragen voelt en zo in extase, dat hij voor altijd is veranderd. Het element liefde is zo ontwikkeld in zijn eigen hart, hij leeft er zo mee, dat hij zich volledig verbonden voelt met elk wezen in het universum. De aanwezigheid van dit type zuivert en verheft alle anderen met wie hij in contact komt en het leven van de groten zoals Jezus en Boeddha - en zeker ook Inayat Khan zelf - waren er stralende voorbeelden van, dat het volgen van deze Koninklijke weg geen sprookje is maar een geweldige en bereikbare realiteit. Hoewel deze bijzondere kwaliteit sneller kan worden ontwikkeld via het pad van Devotie, kan het worden ontdekt en vergroot via elk pad, wanneer de regelmatige meditatie oefening wordt gevolgd. We moeten nooit vergeten, dat als we de oefening 9

10 doen als routine, hij niet veel zin heeft; je kunt daar geen blijvend resultaat van verwachten. Daarom onderwijst het Soefisme, in tegenstelling tot andere meditatie trainingen, niet alleen concentratie en meditatie die ons eenzijdig kan helpen, maar de liefde tot God, wat uitbreiding betekent De ziel is geluid, zegt Hazrat Inayat Khan, een noot, een toon. Hij is of gestemd of ontstemd. Door meditatie kunnen we hem zo afstemmen dat hij kan leiden tot Kosmische Harmonie. We kunnen de vonk in ons hart zo aanblazen dat we deel gaan uitmaken van het Hemelse Vuur van liefde. Dan kunnen we de alles overtreffende Eenheid met het Goddelijke ervaren, waarover de mystici van de wereld zo vaak en al zo lang hebben gesproken en geschreven. Sirkar van Stolk 1 Sirkar van Stolk, Daphne Dunlop: Memories of a Sufi Sage, Hazrat Inayat Khan, 1975, p ; vertaald door Jaya Bakker. Een zoektocht naar God Een bespiegeling van een soefi op het godsbegrip in deze tijd Wali van Lohuizen Wat is God in deze tijd, voor deze mens? Om te beginnen kunnen we vaststellen dat God buitengesloten wordt van de werkelijkheid van veel mensen vandaag. De naam alleen al wekt bij velen, ook en juist bij intellectuelen, afwijzing, zo niet afkeer: waar heb je het over. Historisch echter is God een werkelijkheid, fysiek in gebouwen en rituelen, mentaal in denken, schrift en boeken, emotioneel in ervaringen op het psychische vlak als geborgenheid, devotie, of in schoonheid. Maar ook in getuigenissen van ervaringen die boven de zinnen uitgaan. De mens heeft in alle tijden en op alle momenten gezocht naar die wereld van het andere. Dit zoeken lijkt een ingebouwd verlangen te zijn, een verlangen naar het hogere / diepere, het andere, of - anders geïnterpre- 10

11 teerd - naar het zelf. Waar men dat niet kon vinden heeft men mentale constructies en beelden bedacht als tegemoetkoming. Daarom nu een kleine persoonlijke herbezinning op de betekenis van woord en begrip God en goddelijk als cultureel, religieus en historisch belangrijk fenomeen, dat het leven van velen motiveert. Religie leeft op en beleeft een hergeboorte maar vaak zonder God (Alain de Botton in zijn Religie zonder God, bijvoorbeeld). De samenleving is horizontaal georganiseerd en functioneert zo. Zo de samenleving, zo het denken en voelen van het individu. Verticaliteit heeft afgedaan. Daar past geen verheven godsbegrip bij, zoals de God van de westerse religies: de god in de hemel, en de hel is beneden. Idealen en grote verhalen zijn onderuit gehaald, gedemoniseerd, geridiculiseerd, in een cynische ontkenning. Daarmee zijn we richtinggevoel kwijt geraakt. Velen ervaren het leven als een vicieuze cirkel. Individu en samenleving zijn op zoek naar oriëntatie met een nieuw kompas. Wat is daarbij de magnetische pool, het licht in de duisternis? Boven en beneden zijn afgeschaft: de hemel is gevallen, de hel uitgebrand. De geest is terug in de fles. Meten is weten, Zintuigen en logica bepalen gezichtsveld en denkraam. Daartegenover staat het winstpunt van de horizonverruiming: vrijheid, onbeperkt door dogma, vooroordeel, voorschrift, codes. In de zoektocht naar het godsbeeld of beter bij de vraag ernaar is het horizontalisme, dat zo kenmerkend is voor het modernisme, veelal de leidraad. God is geen bestaande werkelijkheid, zo zeggen bijvoorbeeld de theoloog Kuitert en dominee Hendrikse. Het is een projectie van de menselijke psyche. Bijvoorbeeld de God als machthebber, straffend, vergevend, toornig, liefdevol met zijn eigen voor- en 11

12 tegen keuren. Godsbeelden worden door de mens gemaakt uit behoefte aan ondermeer zekerheid, of uit een verlangen naar geborgenheid; ook uit een drang om te kunnen verklaren, het zoeken naar de oorzaak. Ze zijn de vrucht van menselijk denken. Of is dat omdat God als spirituele werkelijkheid echt onvoorstelbaar is en de mens, dat niet vattende, daarvoor een beeld boetseert, dat dus niet kan kloppen, terwijl hij het toch aanvoelt en bevroedt? Want toch, er is een verlangen naar verticaliteit, een zoeken naar het andere. Nu en altijd geweest. Denk aan de behoefte opgetild te worden uit het platte vlak. Een ingeboren verlangen; soms ook een idee aangetrokken te worden. Symbool is het beeld van de vogel die opstijgt. Of wanneer mijn hoofd zich opwaarts richt; of in diep gepeins verzinkt. De verrukking als je vliegtuig zich verheft, de aarde achter zich laat, boven de wolken uit, de zon tegemoet. Is dat niet eigenlijk de bron van, laten we het maar noemen, religiositeit? Kan de horizontale spiraal van de vicieuze cirkel in denken en doen doorbroken worden tot een opwaartse spiraal, een helix? Een berg die omcirkelend beklommen wordt? Een horizontale verruiming door verheffing, of verzinking. Een hervinden van het/ een ideaal. Licht. Horizontaal en verticaal, dan praten we over dimensie. Over punt, lijn, vlak, lichaam. Over het onderkennen van ruimtelijkheid. De punt heeft dimensie nul; de lijn is eendimensionaal, het vlak heeft twee dimensies, terwijl de kubus (om maar een voorbeeld te nemen) drie dimensies heeft. Elke dimensie meer werkt verruimend in omvang, inzicht, mogelijkheden, akasha. Stel je voor dat je bewustzijn (waarneming, verwerking) eendimensionaal is: je kunt je niet voorstellen dat er meer is dan lijn. Punten weten niet beter dan dat de wereld uit punten bestaat: punt uit. Stel dat ik tweedimensionaal ben; iemand legt me uit wat een kubus is; dat doet hij door de projectie ervan in het platte vlak te tekenen. Hij wil me zo graag de eenvoud en schoonheid van die ruimte laten kennen. Helaas, wat ik zie is een wirwar van lijnen, hulplijnen, scheve hoeken: geen eenvoud, geen schoonheid, geen inzicht. Pas als ik driedimensionaal kijk openbaart zich die andere wereld als een andere werkelijkheid; al het gekende wordt anders en krijgt een nieuwe betekenis, er openbaren zich nieuwe inzichten, oneindig-schijnende reeksen nieuwe mogelijkheden doen zich voor. En als er nu eens ook een vierde dimensie zou zijn, en dus een andere wereld in deze onze wereld? En waarom niet? Omdat we het ons niet kunnen indenken noch voorstellen? Alle zintuiglijkheid en logica weerspreken het. Maar schilders, musici en anderen lijken ons soms iets te willen laten zien en horen maar slagen er niet in de driedimensionaliteit te overstijgen. Misschien kunnen we er wat van leren zien? Zieners, profeten, mystici, filosofen althans enkelen pogen ons bewustzijn te openen. Bewustzijn! Want kennisnemen van die andere wereld met onze op drie dimensies ingestelde zintuigen kan niet. Is er een andere waarneming? Die extra dimensie drukt de mens uit in hoger en dieper; dat is immers wat de mens aantrekt en uittilt. We leven uiteindelijk toch in een vlakke ervaringswereld: vliegen en duiken is niet aan ons, al hebben we wat toegevoegd aan hulpmiddelen om het soms een beetje te kunnen hoe wonderbaar ook. Opgetild te worden is niet een zweverige 12

13 spiritualiteit. Het gebeurt je als iets jou pakt, je raakt bewogen, of zelfs bevlogen, het neemt je mee naar een andere wereld. Dat is niet speciaal noch zeldzaam, en evenmin elitair. Het hoort bij het leven wanneer we echt leven. Denk aan het proces dat zich in je voordoet wanneer na grote inspanning het werk voltooid raakt; een bereiking. Het bereiken van de top van de berg, het halen van de eindstreep. Ja zelfs in het proces van bereiking, wanneer het ritme van de beweging, de concentratie op het doen en het doel als een mantra wordt: de flow waarin je hele wezen betrokken is en die jou uittilt boven je beslommeringen, waarin het proces het doel wordt waar je in opgaat. Of in de natuur, in de liefde, bij een kunstwerk, een concert. Je voelt je ineens een ander mens. Je bent aangeraakt, je bent deel van een andere werkelijkheid, opgetild. Een dergelijke ervaring kan zo ingrijpend zijn dat hij transformeert, jou bewust maakt van een andere, een spirituele werkelijkheid. En dat is wat traditioneel wordt aangeduid als de ontmoeting met het numineuze, het/de Andere, cq de/het ene/ Ene, buiten je danwel in je binnenste. God als een ervaring die transformeert; geen doctrinair gedefinieerd godsbeeld maar een ervaring die je overkomt als geen andere, veelal abstract: een aanwezigheid. Gaaf, zuiver, onaantastbaar. Dan overstijgt jouw ervaring het zintuiglijke en verstandelijk logische. Het beeld van een als persoon voorgestelde godheid krijgt een andere dimensie: een als persoonlijk ervaren communicatie van gaafheid en eenheid. In die ervaring ligt de ontdekking dat de abstracte niet-persoonlijke God ervaren wordt als persoonlijk, waarmee je woordeloos in verbinding staat. Een verbondenheid die tot uiting komt in je beleven van de natuur, in de liefde, bij een kunstwerk, in muziek. Een godsbeeld waarin het ongevormde, onvoorstelbare, onuitsprekelijke en onkenbare toch ervaren wordt en op onorthodoxe wijze verschijnt, als schijnbeeld voor de werkelijkheid erachter. Dan transformeren woord en beeld van gebed en meditatie tot ervaring, een glimp van de vierde dimensie die alles een nieuw licht geeft. Het bewustzijn verruimt. Het beeld verliest zijn beperking en wordt tot werkelijkheid. Het woord verliest zijn bepaaldheid en wordt tot waarheid. Het beeld van God opent zich tot een weten ; door het zintuiglijk en rationeel onervaarbare heen het ervaren van weten. Het ervaren van een werkelijkheid die anders is dan de fysieke, mentale of emotionele werkelijkheid. Die toch in deze werkelijkheden werkzaam is. Het gans andere, buiten / binnen; het subliem eigene; de druppel en de oceaan. Aanwezigheid. Een glimp van de Zon, een straal die verlicht. Een ander groter bewustzijn. Bewust zijn. Verkeren in de AlZijnde. Daarmee krijgt het godsbeeld een dynamische, werkzame kracht. God is een werkwoord. Energie. Levenskracht. Geestkracht. Wil. Werkzaam in schoonheid, harmonie, liefde. De handelende aanwezige God. 13

14 Wolk van niet-weten 1 Mensen kunnen alleen maar op menselijke wijze over God spreken en denken. Er zijn volgens Aldous Huxley in zijn boek Eeuwige wijsheid dan twee benaderingen mogelijk: 1) Er is de weg van ontkenning, van negatie. God is niet dit en niet dat, neti neti, niet zus en niet zo. Op de weg van ontkenning benadrukt men een oneindig onderscheid tussen Schepper en schepsel. Alle aardse denkcategorieën schieten te kort. Wie zo doorgaat houdt niets over, verliest alle zekerheid, staat op den duur vertwijfeld met lege handen en eindigt, zoals sommige mystici zeggen, in een leegte: de donkere nacht van de ziel. Dan is er hulp nodig van een geestelijke leidsman, een mystagoog. In een beroemde middeleeuwse tekst uit de veertiende eeuw, Wolk van niet-weten, die geschreven werd door een onbekend gebleven christen, leidt de mystagoog de adept door de wolk van twijfel naar de ontmoeting met God. 2) De andere weg is de weg van de positieve uitspraken, van affirmatie. God is licht, God is liefde, God is barmhartig, God is almachtig, God is alomtegenwoordig, God is aldoordringend, etc. Maar, hoe dan ook, in Wolk van niet-weten heeft de auteur het over het altijd weer falende spreken, woorden deinzen terug voor het onzegbare. Landschap met wolk, onbekende kunstenaar 1910, in bezit van Instituut Collectie Nederland In De religie van het hart van Inayat Khan, lezen we de volgende inspirerende woorden: Voor de mysticus is God de bron en het doel van alles. God is alles en alles is God. God is niet abstract voor de mysticus. Hij is een werkelijkheid voor hem. We moeten iets hebben om lief te hebben, te vereren, ons aan te hechten, om naar op te zien. 14

15 Voor de mysticus is God een stapsteen naar realisatie. Hij is de poort, de ingang naar de hemel. God is voor de mysticus een sleutel om daarmee het geheim van het leven te openen, de verblijfplaats vanwaar hij komt en waarheen hij terugkeert en waar hij zich thuis voelt. Ook anderen hebben ermee geworsteld dat we alleen maar op menselijke wijze over God kunnen spreken en denken. Hoe verschillend de uitkomst van die worsteling kan uitpakken blijkt uit een kleine bloemlezing: Gandhi: God is kleiner dan een atoom. Hij is groter dan het Himalayagebergte. Hij is aanwezig in een oceaandruppel. De zeven wereldzeeën kunnen Hem niet omsluiten. De rede staat machteloos als je Hem wil vatten. God staat buiten de greep van het verstand. Maar mijn geloof gaat verder dan mijn verstand. Ik zeg: God is, Hij was en zal altijd zijn. Gerard Reve in Dagsluiting : Eigenlijk geloof ik niets en twijfel ik aan alles, zelfs aan U. Maar soms, wanneer ik denk dat Gij waarachtig leeft, dan denk ik dat Gij Liefde zijt, en eenzaam. En dat, in zelfde wanhoop, Gij mij zoekt, zoals ik U. Bertus Aafjes in Godsbegrip : God zit niet op een troon van chroom of nikkel. Soms zit hij in een oude pereboom en merelt. Soms staat hij op zijn hoofd in een klein kind. Want Hij is altijd soms. Hij is geen kerk van holle eeuwigheid. Hij is geen kathedraal van hoge, lege almacht. Hij is een nu, een hier, een altijd soms. Soms lust, die schuimt. Soms een verliefdheid, en wee de maagd. Maar altijd is hij overal in alles, zoals het is. Zoals het soms en altijd anders is. 1 Auteur onbekend; bewerkt door Jaap Dekker en Kariem Maas De intuïtieve geest is een godsgeschenk. En het rationele verstand is een dienaar. We hebben een maatschappij geschapen, die de dienaar vereert en het geschenk is vergeten. Albert Einstein 15

16 Ik ben niet eenzaam, God is hier fragmenten uit een interview met Karimbakhsh Witteveen Aan de hand van de tien geboden interviewt journalist Arjan Visser voor het dagblad Trouw regelmatig bekende personen over hun leven en opvattingen. Deze interviews zijn in gebundelde vorm sinds 1998 ook als boek uitgegeven. Op 11 februari 2012 verscheen in Trouw een interview met Johannes (Karimbakhsh) Witteveen, een van de leiders van de Soefi Beweging. Hieronder een selectie van citaten die gaan over Witteveens leven, familieachtergronden en beleving van het universeel soefisme. Godsbeeld Het is belangrijk dat iemand die gelooft voor zichzelf één godsbeeld heeft, daar een diepe relatie mee opbouwt, ervoor buigt, zich eraan overgeeft en er hulp, troost of wat het ook moge zijn bij zoekt, maar het moet er niet toe leiden dat hij gaat denken dat je niet op een andere manier over die Ene zou mogen nadenken. Ieder mens maakt zijn eigen godsideaal, maakt zich er een eigen voorstelling van, dicht het wellicht andere kwaliteiten toe die in feite naar hetzelfde wijzen. Het heeft geen zin om elkaar te bestrijden, want de Goddelijke werkelijkheid, waar het uiteindelijk om gaat, stijgt boven alle vormen, boven al ons denken uit. Het is zoiets geweldigs dat het niet in woorden te beschrijven is. Het Godsbeeld moet niet vast zijn, het moet bewegen naar gelang je eigen geestelijke ontwikkeling en de situatie waar je in verkeert. Die Ene is almachtig, aldoordringend en alomtegenwoordig, maar tegelijkertijd en dat is merkwaardig verborgen, bedekt door de uiterlijke wereld, door al die dingen waar wij ons mee bezig houden. Het is onze opdracht die bedekkingen weg te nemen zodat we contact krijgen en ons hart kunnen openen voor de Goddelijke werkelijkheid. In hoeverre je steun krijgt als je het moeilijk hebt, of leiding krijgt als je niet weet hoe je moet gaan, hangt af van de oprechtheid en de diepte van het gebed. Hoe minder je vasthoudt aan het ego, hoe dieper het kan gaan. Als je bidt voor een diep verlangen, zal dat zeker worden verwezenlijkt, zij het niet onmiddellijk. Het kan een hele tijd duren. Dat vraagt geduld. En overgave. Aanvaard dat het komt op de wijze waarop het komen moet. 16

17 Ik verbaas mij over mensen die zich afvragen hoe de goede God zoveel vreselijke dingen, zoveel leed en pijn, kan toestaan in de wereld. Ze draaien de zaak helemaal om: het is niet God, maar het ego van de mensen dat dat doet. Wij zijn als vrije en verantwoordelijke mensen gemaakt. God heeft ons die vrijheid bewust gegeven, ook om verkeerd te doen. Het is de keuzevrijheid die voor bewustwording zorgt en ons leven zinvol maakt. Familie en huwelijk Mijn vaders familie was protestant, maar ik heb nooit de indruk gehad dat die religie veel voor hem heeft betekend. Mijn moeder was een dochter van Floor Wibaut die het katholicisme had opgegeven en lid werd van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij. Ze kwamen via een leerling van Inayat Khan met het soefisme in aanraking en vonden al snel aansluiting in de kleine groep van universele soefi s. Mijn moeder was een voorbeeldige soefi; ze wist als geen ander de harmonie te bewaren in het gezin. Mijn vader, hoewel zeer intelligent, was een emotionele man. Hij was snel geraakt, had diepe gevoelens over allerlei dingen. Zodra mijn moeder een oplossing voor een bepaald conflict had gevonden, gaf hij zich eraan over en liet het los. Ze begrepen elkaar door en door. De familie van mijn vrouw had Inayat Khan al vroeg leren kennen. Haar vader had wat geld, werkte dus niet, en verhuisde met zijn gezin naar Suresnes, een plaatsje vlakbij Parijs waar Inayat Khan zomerscholen organiseerde. Ze heeft hem op zesjarige leeftijd ontmoet en die gebeurtenis heeft een diepe indruk op haar gemaakt. Zij kreeg een geweldige liefde voor de soefi-boodschap mee, en ontwikkelde zich op een verfijnde manier tot een goede pianiste en componiste. Ik zag haar voor het eerst op een bijeenkomst voor jonge soefi s, in Hoe kan ik haar voor u beschrijven? Ik vond haar erg mooi. Ze was klein van stuk, slank, hulde zich in een zachte sfeer en had prachtige, lange haren. We moesten om beurten iets over het soefisme vertellen en het trof mij dat wat wij tweeën daarover te zeggen hadden zo uitstekend bij elkaar aansloot. Ja, we vonden elkaar in het soefisme, maar tevens in de liefde; dat kwam tegelijk. Ik had wel eerder een meisje gekend dat ik ook erg lief vond, maar zij was geen soefi, te wereldgericht. En een ander meisje wel een soefi met wie ik destijds in kennis werd gebracht vond ik zeer intelligent en ook bijzonder aardig, maar op erotisch gebied deed zij mij helemaal niets. Ons huwelijk heeft mij enorm geïnspireerd en geholpen om in mijn leven veel voor het soefisme te doen. Ook toen ik zo bezet was door al die maatschappelijke functies, heb ik mij daar, mede dankzij haar begrip en ondersteuning, waar mogelijk mee beziggehouden. En al die jaren heb ik ook iedere dag de tijd genomen voor soefi-oefeningen. Het was geen huwelijk zonder problemen, want we waren heel verschillende mensen. Ik ben een denker, erg op werk gericht. Zij was een gevoelsmens. Toch hebben wij altijd de harmonie weten te bewaren, als we botsten werd dat uitgepraat. Misschien niet direct, maar dan toch na een tijdje. We zijn, in 57 jaar huwelijk, naar elkaar toe gegroeid, we hebben veel voor elkaar over gehad. En we kregen ook nog eens vier prachtige kinderen. Vijf jaar geleden is zij overleden. Haar leven was volbracht, 17

18 ik moest haar vrijlaten. Zij gaat verder in haar leven na de dood en ik blijf hier om te proberen nog dichter bij het Goddelijke te komen. Ik ben niet eenzaam. God is hier. Harmonie Voor mij is harmonie een belangrijk ideaal geweest. Zelfbeheersing, niet zomaar toegeven aan een impuls van boosheid en proberen de ander te begrijpen. Inayat Khan zegt: Een soefi bekijkt alles vanuit twee gezichtspunten. Dat van zichzelf en dat van een ander. Ik heb altijd de betrekkelijkheid van mijn eigen ideeën ingezien en geprobeerd om zo ver mogelijk meester te blijven over het ego. Dat gold ook voor mijn gedachten over het oplossen van de economische crisis. Ik schreef een artikel voor The Financial Times ( A bigger, bolder fund can stop the crash, FT, 22 augustus 2011, AV) en liet het aan anderen over wat ermee zou worden gedaan. ( ) Verder moet ik mij er niet meer mee bezighouden. Dit wilde ik u, in dat verband, nog meegeven: je moet eerst iets leren en vervolgens zul je het moeten ontleren. Dat wil niet zeggen dat je het kwijtraakt, maar het moet je niet in de weg staan. Het kan niet anders dan dat een mens verzamelt in zijn leven. Enerzijds is er de rijkdom die je meeneemt naar een volgend leven, anderzijds moet je alles loslaten om helemaal van het Goddelijke vervuld te raken. Dat is niet iets wat je op twee momenten van meditatie voorelkaar kunt krijgen; je moet ook proberen om in de loop van de dag op het Goddelijke afgestemd te blijven. Dat kan moeilijk zijn. Het leven komt de hele tijd op je af, en het sleept je mee. Tot rust komen, het evenwicht bewaren en in harmonie zijn: dat is de kunst van het leven. ***** De autobiografie van een vriendelijke reus Het is een kloek boek, de autobiografie die Johannes (Karimbakhsh) Witteveen deze maand presenteert. Kloek in omvang 380 pagina s en wat betreft inhoud. Het gaat niet over de minste zaken: politiek en economie op het hoogste nationale en internationale niveau, wel en wee van de Soefi Beweging vanaf midden twintigste eeuw, en de persoonlijke ontwikkeling van een man die nog steeds, op zijn 91 e jaar, in hoog aanzien staat. Tegelijk is het een heel bescheiden boek. De toon waarop alles verteld wordt bijna letterlijk, want je hóórt hem zo praten is rustig, genuanceerd, sober. De toon van een vriendelijke reus die doet alsof het allemaal 18

19 vrij vanzelfsprekend was, hoe hij overal ingerold is en zijn werk gedaan heeft. Als geboren professor weet Witteveen het allemaal ook simpel en helder op een rijtje te zetten eigenlijk is er niets gecompliceerd, ook niet als het over wereldeconomie gaat. Concentratie en precisie, het weten scheiden van bijzaken en hoofdzaken, stellen hem in staat om in enkele zinnen alles te zeggen wat er gezegd moet worden. Een boek zonder opsmuk of eigendunk. Kenmerkend daarvoor zijn de slotparagrafen. Het geheim van ouder worden een aansprekend onderwerp waarover toch makkelijk een heel boek te vullen is weet hij in iets meer dan één bladzijde te ontsluieren, overzichtelijk gerubriceerd in zes punten. De paragraaf Lessen uit mijn leven is nog korter. Wat betreft ouder worden merkt Witteveen op dat hij al lange tijd zijn leven op evenwicht heeft gericht en dat dat voor iedereen die ouder wordt waardevol zou kunnen zijn. En dan volgen zes aspecten die daarbij een rol spelen: 1 soefi-oefeningen (gebeden en concentratieoefeningen om gedachten en gevoelens zuiver te houden, plus ademhalingsoefeningen voor ritme, beheersing en contact met de goddelijke sfeer), 2 yoga-oefeningen om spieren en gewrichten soepel te houden, 3 acupunctuur om de doorstroming van energie te bevorderen waar dat nodig is, 4 wandelen, 5 een evenwichtig dagritme (met s ochtends een half uur voor oefeningen, werken, eten, rust en s avonds drie kwartier gebeden en meditatie) en 6 tot slot harmonie in je hart en met mensen om je heen. Zo simpel is het dus. Dat laatste de magie van harmonie is ook één van de drie levenslessen die Witteveen in de slotparagraaf van zijn autobiografie behandelt. Mijn voortdurende gerichtheid op harmonie, die begrip en sympathie voor anderen vereist, heeft door alle fasen van mijn leven heen gespeeld. Mijn levensverhaal laat zien hoe moeilijk dat soms was, maar ook wat een fantastische schoonheid en liefdevolle warmte bij mij terugkwam. De oogst in de combinatie van functies in het bedrijfsleven die ik na het IMF kreeg, had niet mooier kunnen zijn en mijn persoonlijke omgeving met mijn kinderen, hulp en mijn grote kring mureeds was en is heel liefdevol en harmonisch. Witteveen voegt daar als tweede belangrijke lijn in zijn leven aan toe dat het belangrijk is om te zien hoe de geest van leiding in grote maar ook heel kleine dingen werkt om de soms verborgen of overschaduwde weg van harmonie duidelijk te maken. Derde en laatste punt is de moed die soms nodig is om dingen los te laten en nieuwe wegen in te slaan. Die moed is hem in zekere zin ingepraat door Pir-o-Murshid Ali Khan, zijn leraar. Die gaf hem als jonge man niet alleen treatments en oefeningen om hem fysiek sterker te maken maar zei op een cruciaal moment, voor een moeilijke beslissing, ook met zo n kracht You must be very firm, dat dit Witteveen zijn leven lang als zegen is bijgebleven. Harmonie houdt niet in dat je alles maar over je kant moet laten gaan, je moet ook staan voor wat jij zelf belangrijk vindt. Dat cruciale moment betrof de verkoop van het soefiterrein in Suresnes. De autobiografie handelt voor driekwart over economie en politiek en is vanuit dat oogpunt voor soefi s van beperkt belang. Maar wat Witteveen schrijft over soefipolitiek maakt ons beeld van die geschiedenis wel completer. Dat betreft ingrijpende momenten zoals de onteigening van de grond, de afsplitsing van Vilayats Soefi Orde, en problemen met opvolging van leiders, met name met Fazal die met Sufi Way ook 19

20 een eigen weg insloeg. Op de achtergrond speelt daarbij een botsing van culturen van oost en west. De introductie van nieuwe elementen van leerlingschap en hiërarchie in onze westerse democratische samenleving riep vaak moeilijkheden op, aldus Witteveen. Er is nog een ander aspect waarom het boek voor soefi s belangrijk kan zijn. Witteveen kaart dat zelf in zijn voorwoord aan. De hoofdstukken over verschillende onderwerpen kunnen afzonderlijk gelezen worden, maar Witteveen hoopt dat men het hele boek zal lezen om het onderliggende verband te ontdekken. Die rode draad is de magie van harmonie, niet voor niets de titel van het boek. En inderdaad spreekt uit het boek als geheel een opmerkelijke geest. Meestal bevatten (auto) biografieën sappige anekdotes en prikkelende details, op geanimeerde toon verteld. In Witteveens boek niets van dat al. Hoewel er soms moeilijke of zelfs erg moelijke momenten zijn, of warme contacten, blijven dat allemaal beschouwelijk beschreven kabbelende golfjes. Mogelijk dat veel lezers het boek daarom weinig zeggend vinden. Maar de goede verstaander bemerkt hoe daaronder de diepte van de oceaan constant aanwezig is, een grote stille kracht. Deze autobiografie houdt ons daarmee een spiegel voor: hoe manifesteert die stille kracht zich in ons leven? En hoe gedisciplineerd, hoe toegewijd werken wij er aan dat die kracht ruimte krijgt? Of hechten we eraan om af en toe eens goed onze eigen mening en emoties te etaleren? Waartoe eigenlijk? Het boek eindigt met een voor soefi s optimistische noot. Na alle ellende van afsplitsingen, ruzies en rechtzaken, ervaart Witteveen het als een kroon op zijn soefi-werk dat er sinds kort verzoening is tussen alle partijen en dat een proces van reconciliation met de Soefi Orde op gang is gekomen. Witteveen concludeert: Ik ben er van het begin af aan op uit geweest om harmonische relaties en vriendschappelijke samenwerking op te bouwen. Nu is de weg daartoe open. Kariem Maas H.J. Witteveen en S. Rosdorff: De magie van harmonie - een visie op de wereldeconomie. Uitg.: Gibbon. 29,90, ISBN: , Zie voor achtergronden: en 20

21 BEWUSTZIJN, COHERENTIE, DOELGERICHTHEID Wali Folkersma Het leven begint met de kennis van veelheid, maar in het bewustzijn van eenheid ligt het hoogtepunt van het leven. (Inayat Khan, Vadan, Bola) In dit verhaal wil ik enkele opmerkingen maken over wat drie gebieden ons te zeggen hebben over het bewustzijn van de eenheid van alles en allen. Die gebieden zijn: wetenschap, bijna dood ervaring en universeel soefisme. WETENSCHAP Het gaat over het gebied wetenschap, niet in strikte zin, maar meer in het verlengde daarvan, meer over hypothese. Centraal in het leven staat bewustzijn. Er is het verhaal van Murshid Inayat Khan over de zoon die niet wist dat zijn vader geld voor hem op de bank had gezet. De zoon was bezitter van het geld maar was zich daar niet bewust van. Zo gaat het ook vaak met ons. We vergeten vaak dat we een goddelijke ziel hebben, waardoor we verenigd zijn met alles en iedereen. Als kind begin je al met steeds meer bewust te zijn van je omgeving en van jezelf. Een cruciaal moment is wanneer het kind zich ik gaat noemen. Misschien gaat het hem duizelen als hij zich later gaat indenken wat dat betekent: van de vele miljarden mensen die er zijn, geweest zijn en nog komen, wordt hij er zich dan van bewust dat hij deze ik is. Dat hele vreemde idee krijgt een plaats als hij zich bewust gaat worden dat er op een dieper niveau verbinding is, niet alleen met álle andere mensen maar met álles wat in het universum voorhanden is. Op die manier wordt eenheid gevormd, zoals alle miljarden cellen van het lichaam van een mens een eenheid vormen. In de wetenschap hebben we te maken met de kwantum mechanica, met o.a. het verschijnsel verstrengeling, waarover later meer. Hieruit is ontwikkeld de hypothese van het Akasha-veld (de naam werd voorgesteld door Ervin Laszlo), afgekort tot A-veld, ook wel het kwantumvacuüm genoemd; de hier behandelde gegevens over het A-veld zijn grotendeels aan Laszlo s boek Kosmische visie ontleend. Het A-veld doordringt het hele universum, het is de moederschoot waaruit alles wat wij (zintuiglijk) waarnemen is voortgekomen en waarin dat alles ook weer opgaat. Dit is een veld vol virtuele energie en dat niet alleen, het bevat ook de informatie van alle gebeurtenissen die in het universum hebben plaatsgevonden, plaatsvinden en zullen plaatsvinden. Daar horen dus ook alle gedachten, daden en woorden van mensen bij, en de registratie hiervan is momentaan. En het is een veld, net zoals je een electromagnetisch veld hebt. Je kunt het niet waarnemen, alleen de effecten zijn waarneembaar. KENMERKEN VAN HET A-VELD - Er is bewustzijn. En er bestaan bewustzijnsniveaus. - Er is coherentie. Samenhang; alles hangt met alles samen. Het werkt als een holistisch systeem, dat wil zeggen: elk deel bevat het geheel. En er is non-lokaliteit, dat wil zeggen: er is geen tijd en er is geen ruimte. Dus we kunnen verleden, heden en toekomst tegelijk beleven en we kunnen momentaan op een plaats van bestemming komen. 21