Bureauonderzoek. Kloosterstraat te Oijen Gemeente Lith. Opdrachtgever Aeres milieu Postbus KA ROERMOND

Transcriptie

1 Bureauonderzoek Kloosterstraat te Oijen Gemeente Lith Opdrachtgever Aeres milieu Postbus KA ROERMOND Projectnummer Status: concept Synthegra Rapport S Projectleider Drs. T. Deville Autorisatie: datum TDE/ALG/SAD/S drs. E.A. Schorn (senior prospector) Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard Telefoon: Fax: Internet: Bankrelatie Friesland Bank, nr , BTW nr. NL B01, HR

2 Colofon Opdrachtgever: Aeres Milieu te Roermond Project: Kloosterstraat te Oijen Projectnummer: S Titel: Bureauonderzoek, Kloosterstraat te Oijen Datum: Augustus/september 2008 Projectleider: Drs. T. Deville (archeoloog) Auteurs: Drs. T. Deville (archeoloog) en drs. S.M. Koeman (fysisch geograaf) Tekenaar: drs. S. Diependaal (archeoloog, GIS/CAD-specialist) Autorisatie: drs. E.A. Schorn (senior prospector / fysisch geograaf) Druk: Synthegra bv, Doetinchem ISSN: Synthegra bv Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard Telefoon Fax Internet Bankrelatie Friesland Bank, nr , BTW nr. NL B01, HR Synthegra bv, 2008 De rechten van intellectueel eigendom verblijven te allen tijde bij Synthegra bv. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 2 van 23

3 INHOUD Administratieve gegevens 4 1 Inleiding Onderzoekskader Onderzoeksdoel en vraagstellingen Ligging en huidige situatie plangebied 6 2 Bureauonderzoek Inleiding Landschapsgenese Archeologische waarden in en rondom het plangebied Historische ontwikkeling Specifieke archeologische verwachting 18 3 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Conclusies / beantwoording onderzoeksvragen Aanbevelingen 20 Literatuur en kaarten 22 Bijlagen: Bijlage 1: Overzicht van relevante geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 2: Combinatiekaart IKAW, AMK en Archis waarnemingen Afbeelding voorblad: Impressie van het plangebied op de historische kaart van Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 3 van 23

4 Administratieve gegevens Toponiem : Kloosterstraat Plaats : Oijen Gemeente : Lith Provincie : Noord-Brabant Projectnummer : S Bevoegd gezag : gemeente Lith Opdrachtgever : Aeres Milieu Uitvoerende instantie : Synthegra bv Onderzoeksmelding : Datum onderzoeksmelding : Kaartblad : 39 G Oppervlakte : circa 2.8 ha Hoogteligging : circa NAP 1 Grondgebruik : Braakliggend en bebouwd (school) Geologie : Oeverafzettingen op komafzettingen op oeverafzettingen (Fm. v. Echteld) Geomorfologie : Oeverwal (van de Maas) Bodem : Poldervaaggronden Depot : Documentatie en vondsten zullen worden aangeleverd aan het Provinciaal Depot van Noord-Brabant te s Hertogenbosch. De onderzoekslocatie wordt omsloten door de volgende 4 coördinaten: X: Y: X: Y: X: Y: X: Y: Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 4 van 23

5 1 Inleiding 1.1 Onderzoekskader Synthegra heeft in opdracht van Aeres Milieu een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd op een terrein aan de Kloosterstraat te Oijen, gemeente Lith, provincie Noord-Brabant (afbeelding 1.1). De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen nieuwbouw. De diepte van de toekomstige bodemverstoring is op dit moment onbekend. Door de graafwerkzaamheden, die zullen gaan plaatsvinden, kunnen eventueel in de ondergrond aanwezige archeologische waarden verloren gaan. Daarom is vanwege de regelgeving van de overheid voorafgaand aan de graafwerkzaamheden archeologisch onderzoek uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie Het bevoegd gezag, de gemeente Lith, zal de resultaten van het onderzoek toetsen en een selectiebesluit nemen. 1.2 Onderzoeksdoel en vraagstellingen Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting aan de hand van bestaande bronnen over bekende of verwachte landschappelijke, historische en archeologische waarden. De volgende onderzoeksvragen zullen, indien mogelijk, worden beantwoord: Wat is de opbouw van de ondergrond en het verwachte bodemtype? Worden in het onderzoeksgebied archeologische vindplaatsen verwacht? Wat is naar verwachting de omvang, ligging, aard en datering hiervan? In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? 2 CvAK Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 5 van 23

6 1.3 Ligging en huidige situatie plangebied Het plangebied is circa 2.8 ha groot en ligt aan de Kloosterstraat in Oijen (afbeelding 1.1). Het terrein wordt in het noorden begrensd door de Oyense bovendijk, in het oosten door den Bogert, in het zuiden door de Zuster Mechelinastraat en in het westen door de Bernhardweg. Binnen het plangebied liggen de Kloosterstraat, Den Bogert, de Oude Gracht en de Dirk van Meerhemgaarde. Het plangebied is deels in gebruik als braakliggend land is deels bebouwd/verhard (o.a. een school). Hierdoor is het deels verhard en bebouwd. Het maaiveld varieert van circa 5.50 tot 6.00 meter +NAP (Normaal Amsterdams Peil). 3 Afbeelding 1.1: Het plangebied op de topografische kaart van Nederland 1: aangegeven met het rode kader (Bron: TOP25raster Topografische Dienst Nederland, Emmen). 3 Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 6 van 23

7 2 Bureauonderzoek 2.1 Inleiding Tijdens het bureauonderzoek is met behulp van bestaande bronnen een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel voor het plangebied opgesteld. Dit is in eerste instantie gedaan door het raadplegen van voor de archeologie relevante (schriftelijke) bronnen. Dit betreft met name gegevens over bekende archeologische vindplaatsen in en rond het plangebied. Dit is aangevuld met historisch en fysisch geografisch onderzoek, waarbij informatie over vroeger grondgebruik is verkregen door de analyse van historische kaarten en gegevens over de geologie, geomorfologie en bodem zijn bestudeerd. 2.2 Landschapsgenese Voor het bepalen of, waar en uit welke periode archeologische resten kunnen worden verwacht, zijn gegevens over de landschapsgenese verzameld: geologische kaart geomorfologische kaart bodemkaart relevante achtergrondliteratuur met betrekking tot de geologie, geomorfologie en de bodemopbouw Voor de geologische beschrijving is gebruik gemaakt van de lithostratigrafische indeling van de ondiepe ondergrond. 4 Zie voor een overzicht van de geologische en archeologische perioden bijlage 1. Geologie en geomorfologie Het plangebied ligt in het rivierengebied op de zuidoever van de Maas. In de ondergrond bevinden zich op een diepte van circa 4-5 m beneden maaiveld 5 oude rivierafzettingen van de Formatie van Kreftenheye, die tijdens het Weichselien zijn gevormd (circa jaar geleden). De rivieren hadden in deze ijstijd voornamelijk een vlechtend patroon, gekenmerkt door meerdere geulen en een onregelmatige afvoer. In deze periode heeft de Rijn en Maas in een brede vlakte een dik pakket zand en grind afgezet (Formatie van Kreftenheye). 6 De pleistocene afzettingen zijn tijdens het Holoceen (de laatste jaar) bedekt met en/of geërodeerd door jonge rivierafzettingen. Het klimaat werd in deze periode warmer en vochtiger, waardoor de Rijn en de Maas gingen meanderen en zand en klei hebben afgezet. De verschillende Rijn- en Maastakken hebben zich tijdens het Holoceen diverse keren verlegd, waardoor zich vele oude stroomgordels in (de ondergrond van) het riviergebied bevinden. De rivierafzettingen kunnen worden onderverdeeld in stroomgordelafzettingen bestaande uit oever- en beddingafzettingen (zand en zandige klei) en komafzettingen (zwak siltige klei, plaatselijk met veenlagen). 7 Deze jonge rivierafzettingen worden allemaal tot de Formatie van Echteld gerekend. De oeverafzettingen worden afgezet op de oevers als bij hoog water de rivier buiten de bedding treedt. 8 Ze bestaan hoofdzakelijk uit zandige, soms sterk siltige, klei. Wanneer bij hoogwater de riviervlakte overstroomt, 4 De Mulder e.a en via Dinoloket, Standaarden, Lithostratigrafische Nomenclator van de ondiepe ondergrond. 5 RGD 1982, blad 39 Oost Tiel, bijkaart Zanddiepte. 6 Berendsen 2004, Berendsen 2005, Berendsen 2004, 270. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 7 van 23

8 neemt de stroomsnelheid buiten de bedding snel af. Het meegevoerde grove zand en grind blijft in de rivierbedding achter (beddingafzettingen), maar het fijnere materiaal wordt door het water in suspensie de overstroomde vlakte ingevoerd. Het meeste materiaal bezinkt vlak naast de bedding, waarbij een oeverwal ontstaan, die bij elke overstroming verder wordt opgehoogd. In de riviervlakte kunnen in het rustige water de fijne kleideeltjes bezinken, waarbij zogenaamde komklei wordt gevormd. 9 In het Holoceen is alleen de Maas in het gebied actief geweest. Het pakket holocene afzettingen is in het plangebied circa 4 tot 5 m dik. Volgens de geologische kaart 10 liggen in het plangebied oeverafzettingen op kom- en oeverafzettingen (afbeelding 2.1, code o/(k/o)). Waarschijnlijk ligt de noordelijk rand van het plangebied net op de geulafzettingen van de Maas (code rs), deze bestaan uit oever- op beddingafzettingen. Op afbeelding 2.2 is een geologische dwarsdoorsnede te zien, waarop de opeenvolging van de verschillende afzettingen schematisch is weergegeven. Het is duidelijk te zien dat de Maas zich diep heeft ingesneden tot in de pleistocene zandondergrond, die uit oude rivierafzettingen van de Formatie van Kreftenheye bestaan. Onder het pakket oeverafzettingen liggen komafzettingen met daaronder nog weer een pakket oeverafzettingen. Deze oeverafzettingen zijn waarschijnlijk afkomstig van een vroegere fase van de Maas, de zogenaamde Harense stroomgordel. 11 Deze stroomgordel was actief vanaf circa tot v. Chr. 12 Het bovenste pakket oeverafzettingen is veel jonger. Dit pakket is afzet door de Maas, die actief was vanaf de 3 e eeuw n. Chr. tot heden. 13 In de 13 e -14 e eeuw is men met de bedijking van de Maas begonnen. 14 Aanvankelijk waren dat slechts kaden en lage dijken, die nog regelmatig overstroomden. Geleidelijk werden de dijken opgehoogd en verstevigd. Na de bedijking vond geen sedimentatie meer plaats in het binnendijkse gebied, afgezien van overstromingen ten gevolge van dijkdoorbraken. Het plangebied is niet gekarteerd op de geomorfologische kaart 15, omdat het binnen de bebouwde kom van Oijen ligt, maar op grond van de aangrenzende kaarteenheden blijkt het plangebied op een oeverwal te liggen (afbeelding 2.3, code 3K25). Het plangebied ligt dus op de oeverwal van de Maas. 9 Berendsen 2004, RGD 1982, blad 39 Oost Tiel. 11 Cohen 2003, Addendum 1 en Data naar Cohen 2003, 160, gecalibreerd met Oxcal (Bronck Ramsey, 2007) 13 Data naar Berendsen & Stouthamer 2001, 217, gecalibreerd met Oxcal (Bronck Ramsey, 2007) 14 Berendsen & Stouthamer 2001, Stiboka en RGD 1986, blad 39 Tiel. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 8 van 23

9 LEGENDA rs Stroomgordelafzettingen: geulafzettingen bedekt door complexe bovenlaag k Komafzettingen k v o k Komafzettingen met veen Oever- op komafzettingen o Oeverafzettingen k/o op kom- en oeverafzettingen Afbeelding 2.1: Ligging van het plangebied op de geologische kaart van Nederland 1:50.000, aangegeven met het rode kader (Bron: RGD 1982, blad 39 Oost Tiel). Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 9 van 23

10 LEGENDA Paars: rivierafzettingen (Fm. v. Kreftenheye) Donkergroen: komafzettingen: zwak siltige klei (Fm. v. Echteld) Lichtgroen: oeverafzettingen: zandige klei en zand, vaak duidelijk gelaagd (Fm. v. Echteld) Groen met stippels afgedekt met lichtgroen: geulafzettingen bedekt met een complexe bovenlaag Afbeelding 2.2: Geologisch dwarsprofiel van de Maas. De ligging van het plangebied is globaal aangegeven met een rode stip (Bron: RGD 1982, blad 39 Oost Tiel, profielenblad 1). Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 10 van 23

11 LEGENDA 3K25 Oeverwal 3L15 Meanderruggen- en geulen in uiterwaard 2M48 Vlakte ontstaan door afgraving of egalisatie 4F12 Storthoop en opgehoogd of opgespoten terrein 2M22 Kom- en oeverwalachtige vlakte 2R11 Geul van meanderend afwateringsstelsel Roze lijn: dijk Afbeelding 2.3: Ligging van het plangebied op de geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, aangegeven met het rode kader (Bron: Stiboka en RGD 1986, blad 39 Tiel). Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 11 van 23

12 Bodem Volgens de bodemkaart 16 komen in het plangebied kalkloze poldervaaggronden in sterk zandige klei voor (afbeelding 2.4, code Rn15C). De sterk zandige klei geeft hier aan dat er waarschijnlijk sprake is van oeverafzettingen. Poldervaaggronden zijn jonge bodems, waarin nog weinig bodemvorming heeft plaatsgevonden. Ze hebben dan ook een dunne bovengrond (Ah-horizont), die geleidelijk overgaat in de C-horizont. De bovengrond verschilt nauwelijks in kleur van de C-horizont. In oude historische kernen nabij rivieren, zoals Oijen, komen vaak antropogene ophogingslagen in de vorm van terpen voor. De terpen dienden als bescherming tegen hoog water. Deze kunnen meer dan 2 meter hoog zijn. LEGENDA Rn44C Kalkloze poldervaaggronden in zwak siltige klei Rn94C/95C Kalkloze poldervaaggronden in zwak zandige en sterk siltige klei Rn67C Kalkloze poldervaaggronden in zand en sterk siltige klei Rn15C Kalkloze poldervaaggronden in sterk zandige klei Rd90C Kalkloze ooivaaggronden in zwak zandige en sterk siltige klei Afbeelding 2.4: Ligging van het plangebied op de bodemkaart van Nederland 1:50.000, aangegeven met het rode kader (Bron: Stiboka 1981, blad 39 Oost Rhenen). 16 Stiboka 1981, blad 39 Oost Rhenen. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 12 van 23

13 2.3 Archeologische waarden in en rondom het plangebied In deze paragraaf wordt gekeken of binnen en rond het plangebied archeologische waarden bekend zijn. Hiervoor zijn de volgende bronnen binnen de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) geraadpleegd: het Centraal Archeologisch Archief (CAA) het Centraal Monumenten Archief (CMA) Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS II) Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Noord-Brabant (CHW) Volgens zowel de IKAW (Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden) van het RACM als de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Noord-Brabant geldt een lage archeologische trefkans (bijlage 2). Binnen de grenzen van het onderzoeksgebied zijn geen monumenten en waarnemingen aanwezig. In de directe omgeving (binnen een straal van 100 m) zijn geen monumenten of waarnemingen bekend. Onderzoeksmeldingen, monumenten en waarnemingen binnen een straal van 500 m rondom het plangebied: ARCHIS waarnemingsnr Op circa 120 meter ten noordwesten van het plangebied werd keramiek aangetroffen die gedateerd kan worden in de ijzertijd of Romeinse tijd. Daarnaast werden er ook fragmenten keramiek aangetroffen uit de Karolingische periode. ARCHIS waarnemingsnr Op circa 120 meter ten noordwesten van het plangebied werd er een vondst aangegeven in ARCHIS, deze is echter niet gedocumenteerd. AMK monumentnr Op circa 130 meter ten westen van het plangebied werden twee onderzoeken uitgevoerd. Tijdens het eerste, uitgevoerd in 1982 werden sporen van bewoning uit de ijzertijd, Romeinse tijd en late middeleeuwen aangetroffen. In 1990 werd hier door RAAP een veldkartering uitgevoerd. ARCHIS waarnemingsnr Tijdens een niet-archeologische kartering op circa 140 m ten westen van het plangebied werden fragmenten proto-steengoed, steengoed en fragmenten van een kogelpot aangetroffen daterende uit de ijzertijd en Romeinse tijd. ARCHIS waarnemingsnr Op circa 240 m ten westen van het plangebied werden fragmenten keramiek aangetroffen daterende uit de ijzertijd en Romeinse tijd waaronder één bodem- en één randfragment. Deze vondsten werden aangetroffen tijdens een veldkartering in een boomgaard. ARCHIS waarnemingsnr Op circa 250 m ten westen van het plangebied werden tijdens een veldkartering in een boomgaard fragmenten keramiek aangetroffen daterende uit de late middeleeuwen, waaronder grijsbakkend aardewerk, steengoed, fragmenten van een kogelpot en keramiek van het type Pingsdorf, Andenne en Paffrath. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 13 van 23

14 Onderzoeksmelding In 1998 heeft RAAP karterend booronderzoek uitgevoerd in het kader van de dijkverbetering van de Maasdijk. Tijdens het karterend booronderzoek zijn geen aanwijzingen voor archeologische bewoningssporen aangetroffen. Er werd een aanvullende inventarisatie geadviseerd. Onderzoeksmelding In 1998 werd door RAAP de aanvullende archeologische inventarisatie uitgevoerd van bovenstaande onderzoeksmelding. Hier werden geen aanwijzingen voor archeologische bewoningssporen aangetroffen. Onderzoeksmelding Door RAAP werd in 1988 een veldverkenning, booronderzoek en weerstandsonderzoek uitgevoerd. De resultaten hiervan worden niet meegedeeld op ARCHIS. Onderzoeksmelding In 2005 werd door Oranjewoud een inventariserend veldonderzoek uitgevoerd in het kader van de RVK Lage Maaskant. Hier werd een archeologische begeleiding voor het aanleggen van de drainages geadviseerd. Dit advies werd overgenomen door het bevoegd gezag. Onderzoeksmelding Door Archeopro werd in 1996 begonnen met een booronderzoek met tot doel het opstellen van een archeologische verwachtingskaart voor de gemeente Lith. Onderzoeksmelding In 2008 werd er door BAAC een booronderzoek uitgevoerd dat het gebied ten noorden en noordwesten van het plangebied beslaat. Hier werd geen vervolg geadviseerd. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 14 van 23

15 2.4 Historische ontwikkeling Voor de tot stand koming van een doorlopende bedijking van de Maas vertoonde de oude bewoning langs de Maas weinig dynamiek. In het landschap waren sporadisch boerderijen gelegen die men verplaatste wanneer de Maasgeul zich verlegde. De bewoning situeerde zich op de stroomruggen, pleistocene opduikingen of dekzandruggen. Vanaf de 13 e eeuw ging men ook intensiever gebruik maken van de komgronden. Door de bedijking van de Maas werden de gevolgen van de overstroming catastrofaler. Doordat vroeger bij hoog water de Maas het water in de kommen kwijt kon, werd nu de druk op de dijken bij hoor water erg groot. Bij een dijkdoorbraak waren de gevolgen dan ook niet te overzien 17. De bewoning situeerde zich tot voor de 18 e eeuw in de dorpen die geconcentreerd op en vlak achter de Maasdijk aanwezig was. In het voorjaar werden tussen de dorpen hutten opgetrokken. Deze werden gebruikt om als tijdelijke woongelegenheid om het verder weggelegen landbouwareaal te bebouwen. In het najaar werden de hutten weer afgebroken vanwege de hoge waterstanden waardoor de weilanden vaak onder water stonden. 18 De naam Oijen is afkomstig van het woord ooi, dat zoiets betekent als water, waterland, nat weiland of landstreek in een rivierbocht. 19 Tot 1805 hoorde Oijen bij Gelderland, nadien werd de Maas de provinciegrens waardoor Oijen bij de provincie Noord-Brabant kwam. De oudste melding gaat terug tot in 1139, waar in een bevestiging van de Paus vermeld stond dat er al een kerk, toegewijd aan Sint Servatius aanwezig was. Dirk van Meerheim, heer van Boxtel, wordt als eerste eigenaar van villa Oya genoemd. Deze villa wordt later het Kasteel van Oijen. In 1361 kwam het landgoed en de kerk door verkoop in het bezit van Maria van Brabant, echtgenote van hertog Reinoud III van Gelre die er munten liet slaan en tol hief op de Maas. In 1511 werd het kasteel weer opgebouwd en de heerlijkheid Oijen is in de loop der tijd eigendom van diverse eigenaren geweest. In 1836 kocht de heer Smits de heerlijkheid. Hij liet het eigenlijke kasteel afbreken, maar behield de heerlijkheidsrechten en verpachtte de nog bestaande gronden. Het beheer werd overgedaan aan een rentmeester. In 1984 werden de kasteelrestanten gerestaureerd en momenteel is het gebouw in handen van Natuurmonumenten. Voor de historische ontwikkeling is historisch kaartmateriaal en relevante achtergrondliteratuur geraadpleegd. Op de kaart van is binnen de grenzen van het plangebied geen bebouwing aangetroffen. Wel is er direct grenzend aan de noordwestzijde van het plangebied bebouwing aanwezig. Het plangebied bestaat uit enkele ingepolderde percelen die in gebruik zijn als bouwland. De Oijense bovendijk en de Bernhardstraat bestaan reeds. De kaart van 1903 komt vrijwel overeen met die uit Het plangebied is nu in gebruik als weiland, bouwland en boomgaard. Aan de westzijde van het terrein, op de hoek van de van de Kloosterstraat en de Bernhardstraat wordt bebouwing weergegeven. Mogelijk gaat het om een boerderij. In de eerste helft van de 20 e eeuw wordt er vrij veel bijgebouwd in Oijen. Zo is te zien op de kaart van dat de bebouwing binnen het plangebied voornamelijk toeneemt aan de west- en noordzijde. De wijk en de straten die zich in het oostelijke deel van het plangebied bevinden zijn van recentere datum. 17 De Bont 1993, De Bont 1993, De Bont 1993, 53. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 15 van 23

16 Project Afbeelding 2.5: Ligging van het plangebied op de kaart uit circa , aangegeven met het rode kader. (Bron: Wolters Noordhoff Atlasproducties 1990, Zuid-Nederland, blad 8). Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 16 van 23

17 Afbeelding 2.6: Ligging van het plangebied op de kaart uit ca. 1903, aangegeven met het rode kader (Bron: Uitgeverij Nieuwland 2005, Noord-Brabant, blad 552). Afbeelding 2.7: Ligging van het plangebied op de kaart uit ca , aangegeven met het rode kader (Bron: Uitgeverij 12 Provinciën 2006/2007, blad 191). Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 17 van 23

18 2.5 Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van bovenstaand bureauonderzoek is voor het plangebied een gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld, waarvan de essentie is weergegeven in tabel 2.1. Zowel volgens de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) als de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Noord-Brabant (CHW) wordt een lage trefkans toegekend voor het plangebied. Het pleistocene zandoppervlak ligt in het plangebied op circa 4,0 tot 5,0 m beneden maaiveld. Dit betekent dat de verwachting voor het laat-paleolithicum onbekend is. Bovendien is het in dit geval niet van belang, omdat het beneden de verstoringsdiepte zal liggen. In het mesolithicum werd het plangebied onderdeel van het komgebied van de rivieren en was het een relatief lage en vochtige vlakte, waar klei werd afgezet. In deze periode, het vroeg-mesolithicum, was het plangebied geen aantrekkelijke bewoningsplaats. De verwachting voor vuursteenvindplaatsen uit het mesolithicum is daarom laag. In het neolithicum werd een voorloper van de Maas, de Harense stroomgordel, al actief in het gebied en werden in het plangebied oeverafzettingen gevormd. De oeverwallen lagen relatief hoog in het landschap ten opzichte van de komgebieden en lagen bovendien vlakbij de rivier. Daardoor waren dit ideale vestigingsplaatsen. Eventuele resten uit deze perioden zijn afgedekt door een 2 tot 3 meter dik pakket siltige tot zandige klei en zijn naar verwachting goed geconserveerd. Daarom is de verwachting vanaf het neolithicum tot en met de bronstijd hoog. Hierop volgde een periode waarop het plangebied weer onderdeel werd van een komgebied en daarom weinig aantrekkelijk als bewoningsplaats was. De verwachting voor nederzettingsresten uit de ijzertijd is daarom laag. In de Romeinse tijd werd de huidige Maas actief, waarbij ter plaatse van het plangebied oeverwallen werden gevormd. Vanaf de Romeinse tijd vormde het plangebied daarom een geschikte bewoningslocatie. De verwachting voor nederzettingsresten uit de Romeinse tijd en vroege middeleeuwen is daarom hoog. De Maas stroomt nog steeds ten noorden van het plangebied, maar sinds de bedijking in de late middeleeuwen vindt de sedimentatie, afgezien van overstromingen, alleen nog plaats in buitendijks gebied (uiterwaarden). Resten uit de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen kunnen daarom door een dun pakket oeverafzettingen (circa 0,5 1,0 m) zijn afgedekt. De bewoning in de late middeleeuwen situeert zich voornamelijk in bewoningsclusters, dorpen en steden. Het platteland is hierdoor dun bevolkt. Verspreid in het landschap komen vrijstaande boerderijen voor die naast teelt en kweek voor eigen voorziening de surplus verkopen op markten in nabijgelegen dorpen. Op de historische kaart uit 1838 wordt geen bebouwing weergegeven en is het plangebied volledig in gebruik als akkerland. De kans is daarom klein dat hier in de late middeleeuwen bewoning heeft plaats gevonden. Hierdoor wordt een lage archeologische verwachting toegekend voor de late middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd. Op de historische kaart uit 1903 wordt een boerderij weergegeven. Vanaf de late 19 e en begin 20 e eeuw wordt het gebied langzaamaan bebouwd. Hierdoor wordt een hoge archeologische verwachting toegekend voor de periode nieuwe tijd C. Bebouwing uit deze periode is echter archeologische gezien meestal niet relevant. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 18 van 23

19 Landschap en geologie Periode Verwachting Verwachte kenmerken vindplaats Diepteligging sporen Pleistocene zandondergrond: rivierafzettingen, laatpaleolithicum onbekend Bewoningssporen, tijdelijke kampementen: vuursteen artefacten, haardkuilen circa 4,0 5,0 m beneden maaiveld grof zand en grind (Fm. v. Kreftenheye) Komgebied: klei mesolithicum laag circa 3,0 4,5 m beneden maaiveld Oeverafzettingen: zandige klei neolithicum bronstijd hoog Nederzetting: cultuurlaag, fragmenten aardewerk, natuursteen, gebruiksvoorwerpen circa 2,0 3,0 m beneden maaiveld Komgebied: klei ijzertijd laag circa 1,5 2,0 m beneden maaiveld Oeverwal: zandige klei Romeinse tijd vroege middeleeuwen hoog waarschijnlijk onder een dun dek oeverafzettingen, vanaf circa 0,5 1,5 m beneden maaiveld late middeleeuwen nieuwe tijd B (19 e eeuw) nieuwe tijd C (19 e 20 e eeuw) laag hoog Tabel 2.1: Archeologische verwachting per periode. Vanaf maaiveld, eventueel in een ophogingspakket Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 19 van 23

20 3 Conclusies en aanbevelingen 3.1 Inleiding Het doel van een archeologisch bureauonderzoek was het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Volgens zowel de IKAW als de CHW van de provincie Noord-Brabant werd er een lage archeologische trefkans toegekend. 3.2 Conclusies / beantwoording onderzoeksvragen Wat is de opbouw van de ondergrond en het verwachte bodemtype? De ondergrond bestaat uit jongere en oudere oeverafzettingen van de Maas die zijn gescheiden van elkaar door een laag komklei. De oeverafzettingen bestaan uit zandige klei, de komafzettingen uit siltige klei.. Binnen het plangebied worden poldervaaggronden verwacht. Worden archeologische vindplaatsen in het onderzoeksgebied verwacht? Door het dynamische karakter van het landschap zijn oude oppervlakten begraven onder latere sedimenten. Doordat deze pakketten vrij dik van aard zijn, zijn in het verleden nog maar weinig oude resten aangetroffen. Op grond van waarnemingen en monumenten in de omgeving worden vooral vindplaatsen uit de ijzertijd tot en met middeleeuwen verwacht. Wat is naar verwachting de omvang, ligging, aard en datering hiervan? Op basis van de resultaten van dit bureauonderzoek kan nog geen antwoord worden gegeven op deze vraag. In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? Doordat eventuele archeologische resten begraven liggen onder meters sediment, is het weinig waarschijnlijkdat deze worden verstoord bij eventuele bouwwerkzaamheden. Op basis van het bureauonderzoek werd een gebiedsspecifiek en periode gebonden verwachtingsmodel opgesteld. Hieruit blijkt dat voor het plangebied een hoge verwachting geldt voor de periode vanaf het neolithicum tot en met de bronstijd, de Romeinse periode tot en met de vroege middeleeuwen en voor de nieuwe tijd C (19 e 20 e eeuw). Aan de overige periodes wordt een lage archeologische verwachting toegekend. 3.3 Aanbevelingen Op grond van de resultaten van het onderzoek wordt er voor het plangebied een vervolgonderzoek geadviseerd in de vorm van een karterend booronderzoek voor nederzettingsresten vanaf de metaaltijden. Sporen uit de bronstijd en Romeinse periode tot en met de vroege middeleeuwen kunnen worden verwacht vanaf circa 50 cm beneden maaiveld. Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectie-advies. Met nadruk willen wij de opdrachtgever erop wijzen dat dit selectieadvies nog niet betekent dat al bodemverstorende activiteiten of daarop voorbereidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen namelijk eerst moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (gemeente Lith), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethoden. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Synthegra bv wil de opdrachtgever er daarom op wijzen, dat mochten er tijdens Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 20 van 23

21 de geplande werkzaamheden toch archeologische waarden worden aangetroffen dan geldt conform artikel 53 van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg 20 een meldingsplicht bij het bevoegd gezag, de gemeente Lith. 20 WAMZ Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 21 van 23

22 Literatuur en kaarten Literatuur Bakker de, H en J. Schelling, 1989: Systeem van bodemclassificatie voor Nederland, de hogere niveaus. Staring Centrum, Wageningen. Berendsen, H.J.A., 2004: De vorming van het land. Van Gorcum, Assen. Berendsen, H.J.A., 2005: Landschappelijk Nederland. Van Gorcum, Assen. Berendsen, H.J.A. en Stouthamer, E., 2001: Paleogeographic development of the Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Van Gorcum, Assen Cohen, K.M., 2003: Differential subsidence within a coastal prism: Late-Glacial Holocene tectonics in the Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Nederlandse Geografische studies 316, Utrecht. De Bont, C., 1993: Al het merkwaardige in Bonte Afwisseling, in: Bijdragen tot de Studie van het Brabantse Heem, deel 36, Waalre. CvAK (College voor de Archeologische Kwaliteit), 2006: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1. Mulder de, E.F.J., M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut), 1989: Geotechniek - Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. SIKB (Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer), 2006: Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (aanvulling op de KNA 3.1). Kaarten RGD (Rijks Geologische Dienst), 1982: Geologische Kaart van Nederland 1:50.000, blad 39 Oost Tiel. Haarlem. Stiboka (Stichting voor Bodemkartering), 1981: Bodemkaart van Nederland schaal 1:50.000, blad 39 Oost Rhenen. Wageningen. Stiboka (Stichting voor Bodemkartering) en RGD (Rijks Geologische Dienst), 1986: Geomorfologische kaart van Nederland schaal 1:50.000, blad 39 Tiel. Wageningen/Haarlem. Uitgeverij Nieuwland, 2005, Grote Historische Atlas van Noord-Brabant, ca. 1903, schaal 1:25.000, Tilburg. Uitgeverij 12 Provinciën, 2006/2007: Atlas van Topografische kaarten. Nederland , schaal 1:50.000, Landsmeer. Wolters Noordhoff Atlasproducties, 1990: Grote Historische Atlas van Nederland; 4 Zuid Nederland , schaal 1:50.000, Groningen. Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 22 van 23

23 Internet chw.brabant.nl Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard 23 van 23

24 Bijlagen:

25 Bijlage 1

26

27 Bijlage 2

28 Combinatiekaart IKAW, AMK en ARCHIS-waarnemingen Kloosterstraat te Oijen Legenda ARCHIS-waarnemingen per begin periode Neolithicum IJzertijd Romeinse tijd Middeleeuwen Onbekende tijd onderzoeksmeldingen archeologisch monument + monumentnummer terrein van archeologische betekenis terrein van archeologische waarde terrein van hoge archeologische waarde terrein van zeer hoge archeologische waarde terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd archeologische verwachting trefkans hoog (water) middelhoog (water) laag (water) water hoog 2902 middelhoog laag zeer laag niet gekarteerd onbekend begrenzing plangebied Meter S083254_IKAW_Combi_ _JH_1.0 Synthegra BV