Inhoud. Zubin van den Besselaar en Ameen Carp

Transcriptie

1 Inhoud DE SOEFIseptember 2013gedachte 3 Ten geleide 5 De booschap Hazrat Inayat Khan 10 De Boodschap zorgt voor zichzelf Hidayat Inayat-Khan 11 Heart of a Sufi Felix Erkelens 15 Een karavaan van de minnaars van schoonheid Karim Logtmeijer 19 Overlooking en pijn Jaya Bakker 20 Interview met Myra van Leer-Lindeman Zubin van den Besselaar en Ameen Carp 24 Een long van bamboe Peter Henk Steenhuis 28 De Soefi-gedachten voor deze tijd Kariem Maas 31 Meer dan genoeg Simone Wils 33 Gedicht Jelaluddin Roemi 34 Psalm 116 van David 35 Reflectie op de ENE Sabir Jaap Dekker 36 Gebeurtenissen Henk Rooseboom 40 Kort verslag Zomerschool 2013 Ulma Moerenburg 41 Informatie over de Soefi Beweging 44 Informatie over Soefi Contact De Soefi-gedachte is een gezamenlijke uitgave van Soefi Beweging Nederland en Vereniging Soefi-Contact en heeft tot doel het verspreiden van het gedachtengoed van Hazrat Inayat Khan. 1

2 COLOFON de Soefi-gedachte 67e jaargang nummer 3 september 2013 Verschijnt 4 x per jaar; in: maart, juni, september en december. Uitgever/Administratie: Stichting Soefi Beweging Nederland Anna Paulownastraat 78, 2518 BJ Den Haag tel: fax: <sufiap@hetnet.nl> Abonnementen: jaarabonnement, incl. porto: 16,00 abonnement buitenland: 20,- per jaar los nummer: 5,00. Aanmelding door betaling via rekening tnv Penningmeester Stichting Soefi Beweging Neder land te Den Haag Aanwijzingen voor auteurs: Bijdragen zijn welkom, mits niet langer dan ca woorden en aangeleverd in Microsoft Word met eventuele voetnoten als eindnoten. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen niet op te nemen of in te korten, en op de eigen websites te plaatsen. Kopij sturen naar het redactie-adres. Uiterste inleverdata voor het volgende nummer: 2 maanden tevoren (1 januari, 1 april, 1 juli, 1 oktober) of in over leg met de. redactie. Redactie: dhr. L.W. Carp (Ameen), voorzitter mw. M.A.J. van den Besselaar (Zubin) dhr. J.J. Dekker (Sabir Jaap), secretaris mw. I.Lennings (Irene) dhr. E.H.K.Logtmeijer (Karim) dhr. T. Maas (Kariem), hoofdredacteur Redactie-adres: redactiesg@gmail.com Redactiemedewerker: dhr. N. Welten (Noud), opmaak Illustraties: De redactie stelt alles in het werk om reproductierechten te regelen. Voorzover dit niet correct is gebeurd, kunnen rechthebbenden contact opnemen met de uitgever. Drukker: NKB, Bleiswijk Adresveranderingen sturen aan de uitgever, Anna Paulownastraat 78, 2518 BJ Den Haag met uitzondering van leden Soefi-Contact, die mutaties sturen naar hun secretariaat. Soefi Beweging Nederland. Overname van agendapunten vrij. De inhoud van de artikelen is voor verantwoording van de auteurs en afgezien van plaatsing in dit tijdschrift en op daaraan gerelateerde websites, berust het copyright bij de auteurs. 2

3 Ten Geleide het ademt Verborgen in deze aflevering van de Soefi-gedachte zit een rode draad die te maken heeft met autonomie. In hoeverre zijn wij baas in ons eigen leven? Een gedachte komt wanneer zij dat wil, en niet wanneer ik dat wil, schreef Nietzsche ooit. Om te kunnen denken is er geen ik nodig. Daaraan refereert Henk Steenhuis in zijn beschouwing over Een long van bamboe. Het ademende bamboe kunstwerk dat hij beschrijft, bracht hem tot het besef: niet ik adem maar het ademt in mij. Kunstenares Maria Blaisse beaamt dat. Op de vraag wat het dan is, antwoordt zij: Ja, wat is het? Daar zoek ik naar. Wat doet iets bewegen, wat is de kracht erachter? Simone Wils stipt in net weer iets andere bewoordingen die kracht aan in haar artikel Meer dan genoeg. Zij schrijft over de Essentie die zich steeds weer vermenigvuldigt. ( ) Zij leeft in onze adem. Haar kracht is overvloedig, onuitputtelijk, onbegrensd. Een vergelijkbaar soort kracht komt aan de orde in de toespraak die Hidayat Inayat- Khan hield bij de recente bijeenkomst van de Federatie van soefi-organisaties. Hij heeft het over de verborgen werking van de Boodschap. We hoeven ons geen zorgen te maken over de verspreiding of mogelijke teloorgang van de Soefi Boodschap, want die zal voor zichzelf zorgen, benadrukt hij. Hij herhaalt daarmee wat zijn vader Hazrat Inayat Khan, de grondlegger van de Soefi Beweging al zei: Wat het instrument betreft van de Boodschap, in werkelijkheid is het gehele heelal een instrument en ieder voorwerp en ieder wezen daarin is een instrument. Door elk instrument dat God daarvoor bestemt, geeft Hij Zijn boodschap. Iedereen bemerkt in zijn leven, en in het bijzonder in tijden dat men in diepe neerslachtigheid en leed is, dat er enig antwoord komt voor de moeilijkheden waarin men zich bevindt. Het kan komen van een vriend, van een broeder, van ouders of van een geliefde. Zelfs van een vijand kan men ontvangen, wat op een gegeven ogenblik nodig is. Ook in wat Felix Erkelens schrijft over het leven van Fazal Inayat Khan In Fazal was een drijvende kracht werkzaam die slechts voor een enkeling was bij te houden kan men die rode draad vinden. Leiden wij ons leven, of gaat het leven zijn/haar goddelijke eigen gang in ons? Het antwoord op die vraag kan een tijdschrift niet geven; dat zal ieder voor zich in het eigen leven moeten realiseren. Hopelijk helpt deze Soefi-gedachte daar wel bij. Kariem Maas 3

4

5 De Boodschap Hazrat Inayat Khan Er is een uitdrukking in de Bijbel: Klopt en u zal worden open gedaan. De boodschap van God is een antwoord op de roep van de mensen. En wat het instrument betreft van de Boodschap, in werkelijkheid is het gehele heelal een instrument en ieder voorwerp en ieder wezen daarin is een instrument. Door elk instrument dat God daarvoor bestemt, geeft Hij Zijn boodschap. Iedereen bemerkt in zijn leven, en in het bijzonder in tijden dat men in diepe neerslachtigheid en leed is, dat er enig antwoord komt voor de moeilijkheden waarin men zich bevindt. Het kan komen van een vriend, van een broeder, van ouders of van een geliefde. Zelfs van een vijand kan men ontvangen, wat op een gegeven ogenblik nodig is. Maar, zo zult ge zeggen: Waarom komt er een boodschap in het leven van de mens in tijden van zorg, of na het dragen van een groot leed? Waarom komt er ten behoeve van onze leiding niet elke dag een boodschap? Daarvoor bestaan twee redenen. De ene is, dat er voortdurend hoger leiding is, maar dat de mens zo in beslag genomen is door zijn levensactiviteit, dat hij zijn hart niet opent om naar de Boodschap te luisteren en te zien, waar deze vandaan komt. En de tweede reden is, dat hoe dieper het leed ons treft, hoe hoger de stem van het hart oprijst, totdat deze de troon van God bereikt. En dan is het ogenblik gekomen dat het antwoord komt, als men diep verzonken is in leed en smart. En vraagt men nu, wat is pijn, dan kan men zeggen, pijn is het volste levensaspect. En dat is de reden dat, hoezeer de mens in hoge mate vrees heeft voor pijn, hij toch gesteld is op kleine speldenprikken en dat hij meer houdt van het treurspel van zijn eigen leven, of van een treurspel dat op het toneel vertoond wordt, dan van een blijspel. Kort gezegd, het werkelijke wezen van de mens is zijn hart en in pijn wordt het hart levend, en zonder pijn blijft het een leven aan de oppervlakte. U zult in het leven dikwijls opmerken, dat mensen met een onverdraagzame aard en optreden, nadat ze een grote smart hebben doorgemaakt, een fijnere aard in zich gaan ontwikkelen. Het heeft hen zachter gemaakt van persoonlijkheid, evenals rauwe groenten zachter worden door koken. Er zijn ook karakters, die men volgens Oosters spraakgebruik aanduidt als sandelhout of wierook. Als sandelhout of wierook op het vuur wordt gelegd dan stijgt de geur omhoog. Er zijn karakters onder de mensen, wier goede eigenschappen en verdiensten verborgen zijn, evenals de geur verborgen is in sandelhout en wierook. En die geuren komen voor de dag als de pijn een hoogtepunt bereikt. Er is een verhaal in de grote Indische tradities, dat Ramayana heet. Daarin wordt verteld van twee zonen van de God van de Hindoes, van Rama. Zij leefden in de bossen en in de bergen en op zekere dag vestigden zij zich, vergezeld van hun moeder, in een stad. De jongste van de broers ging alleen de stad bekijken. Rondzwervend door de stad, zag hij een prachtig paard, dat van staatswege los mocht rondlopen. Hij was door het zien van dat paard zo geboeid, dat hij aan de mensen vroeg, aan wie het toebehoorde. Het antwoord luidde: Het is een gewoonte in ons land, dat telkens als we een koning nodig hebben, een paard in de stad 5

6 wordt losgelaten en dat de eerste, die het lukt het paard te vangen, koning wordt van ons koninkrijk. Daarop rende de jongen de gehele dag achter het paard aan en telkens als hij meende het te kunnen vangen, ontglipte het dier weer aan zijn handen. En de tijd van zonsondergang naderde. Zijn moeder, die angstig werd toen het donker begon te worden, vroeg aan haar oudere zoon om de stad in te gaan en zijn broer te zoeken, die nu al de hele dag weg was. Toen de broer in de stad kwam, zag hij de jongen achter het paard aan rennen. Hij vroeg hem: wat voer je toch uit? De jongere broer antwoordde: Ik kom niet thuis voordat ik het paard heb gevangen. De oudere broer merkte op: Het is het werk van een ogenblik en je spant je de hele dag al in. In plaats van het paard achterna te gaan, moet je het tegemoet gaan. Hij wees hoe je dit moest doen en in een ogenblik had zijn broer het paard gevangen. Daarop werden de beide broers voor de koning gebracht, en de vader was er trots op hen beiden zo roemrijk te weten. In dit verhaal stelt de vader God voor en het paard is het leven in deze wereld. De jongere broer is degene, die ernaar streeft om de beheersing te verkrijgen over het eeuwige wisselende leven van de wereld. En de oudere broer is degene die in die wereld ervaring heeft opgedaan. Hij komt en zegt tot de jongere broer: Dat is niet de goede manier, dit is de goede. Alles wat een mens ooit geleerd heeft, leerde hij van zijn oudere broer. Als men veel voelt voor kunst, of voor wetenschap, of dat men een taal of iets anders wil leren in de wereld, zal men alleen dan slagen, als men tot een oudere broer kan gaan die over ervaring in dat alles beschikt, en men hem kan vragen: leer mij wat ik moet doen. En dan leert hij in één minuut, waarvoor anders vele jaren nodig zouden zijn geweest. Wij treden allen op het toneel van de wereld als jongere broeders en mettertijd als oudere broeders. Ten aanzien van dingen die we wensen te weten, handelen we als jongere broeders, en ten aanzien van dingen die we weten en anderen kunnen tonen, handelen we als oudere broeders. Ieder van ons heeft zowel de oudere als de jongere broeder in zich. Maar superioriteit bezit alleen de Vader, wiens trots en voldoening het is, dat de oudere broeder en de jongere broeder beiden zullen overwinnen. Zoals het aantal oude en zeer oude mensen onder ons gering is, zo is ook het aantal oudere broeders gering in alle situaties van het leven. In sommige zielen is een eigenschap aanwezig, een ingeboren geest van oudere broederschap, evenals soms in een klein meisje dat nog geen levenservaring heeft, de moedergeest reeds wordt aangetroffen. Het schijnt dat in alle levenssituaties en in alle verschillende schepselen die geest van de oudere broeder bestaat. Zelfs onder vogels en viervoetige dieren merkt men op, dat één de leiding neemt en de anderen volgen. Als deze neerwaarts gaat volgen de anderen en gaan ook neerwaarts. Als deze zuidwaarts gaat volgen de anderen en gaan ook zuidwaarts. En ook in de lagere schepping is die neiging van oudere broederschap niet zonder doel en niet zonder wijsheid. In een zwerm vogels weet degene die de leiding neemt, of er een storm of weersverandering op til is, of wanneer er een overvloed van voedsel verwacht kan worden. Het meest interessante voorbeeld is dit, dat in een kudde olifanten die zich in het 6

7 bos voortbeweegt, één de leiding heeft. Die olifant draagt een boomstammetje in zijn slurf, als een staf, en onderzoekt daarmee de bodem of er gevaarlijke kuilen zijn, en als dit het geval is geeft de olifant een signaal waarop alle andere olifanten erom heen lopen. Deze neiging vervult het hoogste doel van het menselijk leven in de mens. Er zijn mensen, die zich alleen bewust zijn van eigen leed en genoegen en voor wie dat hun enige zorg is. En er zijn anderen die zich verantwoordelijk voelen, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor hun kinderen, hun familie, misschien zelfs voor hun vrienden en naasten. En er is ook de mens, die voelt voor elk mens in zijn dorp of kleine stad. In hun droefheid is hij bedroefd, in hun geluk deelt hij. De kinderen van zijn dorp zijn zijn kinderen en hij leeft met zijn dorp mee. En dan zijn er zielen, die zich bewust zijn van de omstandigheden van hun natie, die bereid zijn tot elke opoffering voor hun volk. Anderen zijn zich bewust van hun ras. En weer anderen, door God gezegend, zijn zich bewust van het geluk, de vrede van de gehele mensheid, en alleen het algemene welzijn kan hen gelukkig maken. Deze ontwikkeling moet op natuurlijke wijze tot stand komen en de mens moet dit op natuurlijke wijze ervaren. Hij die zich er op beroept die ontwikkeling te hebben bereikt, zal niet in staat zijn het te bewijzen als het ogenblik van de beproeving komt. Zo heeft de mensheid steeds met dankbaarheid erkend, dat Jezus Christus de beproeving heeft doorstaan, zijn hele leven door tot in het laatste uur. Met andere woorden, hij gaf zijn eigen leven om bij voortduring leven te geven aan de gehele mensheid. En degene in de wereld die dat bewustzijn heeft bereikt, die liefde voor de mensheid, en die door God wordt gebruikt als een instrument voor het brengen van Zijn liefde en licht, heeft de beproeving tot aan het einde van zijn leven doorstaan. En daarom is er niemand, die valselijk kan beweren, de boodschap te brengen. Aangezien wij allen in deze wereld, al naar onze geschiktheid daarvoor, God bewust of onbewust dienen, volbrengen wij allen die dienst, zij het ook zonder dat we dit weten. Er is een gezegde van een groot Perzische wijsgeer Rumi: Vuur, water, lucht en aarde zijn Gods dienaren en wanneer het Zijn wens is, dat zij voor Hem arbeiden staan zij gereed om Zijn bevel te gehoorzamen. Als de elementen de gehoorzame dienaren van God zijn en als de elementen de instrumenten van God worden, kan dan de mens geen groter en beter instrument zijn? In werkelijkheid moet de mens God s beste instrument zijn voor de vervulling van het doel van Zijn schepping. Daarom heeft Hij hen die de instrumenten waren voor een gemeenschap, gebruikt als instrumenten voor een gemeenschap. Hen die een instrument waren voor een natie, heeft Hij gebruikt als instrumenten voor een natie. En de zielen die geschikt waren als instrument voor de gehele mensheid heeft God voor dat doel gebruikt. Zij hebben God gediend als koning, als profeet, als hervormer, als leraar. De grote dienst voor God is het werk dat gedaan is door de profeet. Dat is het brengen van de mensheid dichter naar volmaaktheid. Want elke ziel is voor het doel geboren, voor het bereiken als het ware, van de voeten van God. 7

8 En steeds als de profeet de boodschap bracht, was het de boodschap van God. Steeds was de bron dezelfde, wanneer de Boodschap ook kwam. Als deze honderdduizend jaar geleden kwam, was het Zijn Boodschap en als ze nu kwam, zou het Zijn Boodschap zijn. En hoe onwetend is de mens in dit opzicht in alle tijden geweest, een onwetendheid die hij ook nu nog toont! Want wanneer de Boodschap ook kwam streed de mens er tegen, twistte en argumenteerde. De mens hield zich aan één profeet en erkende de andere niet. Hij vereerde de ene en verachtte de andere. En de reden hiervan was dat hij de Boodschapper kende, maar niet de Boodschap. Hij nam het boek als zijn godsdienst, maar de Boodschap kende hij niet. Als dat niet de houding van de meerderheid was, hoe zou het dan mogelijk zijn geweest, dat Jezus Christus werd gekruisigd? Er zijn profetieën geweest en afgezien daarvan, de meester zelf was een getuigenis van zijn boodschap, overeenkomstig het gezegde: Wat u bent spreekt luider dan wat u zegt. Wat moeten de ogen van de mens dicht versluierd geweest zijn door de godsdienst waaraan hij vasthield, dat hij de Boodschapper aanvaardde en de Boodschap verwierp, niet wetende dat er slechts één Boodschap is en dat er geen twee kunnen zijn! Ja, de manieren, waarop deze gegeven werd zijn verschillend, in overeenstemming met de mentaliteit van de mensheid in een bepaalde tijd. Iedere profeet moest spreken in verband met de tijd waarin hij leefde en in overeenstemming met de evolutie van die tijd. Bovendien verschillen de gewoonten in elk land van die in andere landen, en zo ook de levenswijze. Als de boodschapper geboren werd in een bepaald land en in dat land zijn Boodschap gegeven heeft, dan moest hij rekening houden met de wijze waarop dat volk tegenover het leven stond en hij moest zijn Boodschap daarmee in overeenstemming brengen. Maar de Boodschap komt van God. Dat is de reden dat een uiterlijke bestudering van het boeddhisme de indruk geeft, dat het hindoeïsme verschilt van het boeddhisme. En een uiterlijke bestudering van het christendom en de islam, geeft ons het gevoel dat het christendom verschilt van de islam. Maar als men de onderliggende draad ziet die alle godsdiensten verbindt, dan zou men inzien dat alle godsdienst één is, zoals ook de waarheid één is, zoals het leven één is en God één is. De mensheid heeft genoeg oorlogen, strijd, twist en onenigheid meegemaakt. Als u tegenwoordig de individuele mens van enig land, enig ras vraagt, dan zullen zij u zeggen: genoeg, wij willen geen enkele oorlog meer. De laatste oorlog heeft ons het grootste treurspel vertoond, dat de wereld ooit heeft gezien. Hoewel de lering van Christus vrede is, Gezegend zijn de vredestichters, en hoewel het innerlijke verlangen van ieder mens vrede is, weet de mensheid niet hoe ze vrede moet maken. En om vrede tot stand te brengen, gaat ze oorlog voeren. De Boodschap van het soefisme werkt in de richting van het verlangen van de individuen en het verlangen van de naties, door de vrede te willen brengen die elke ziel wenst en die de lering van Christus is en de natuur van God. 8

9 Er zijn nu verschillende acties in werking, zowel in de richting van vrede als van oorlog. Elke kleine prestatie die gericht is op de eenheid van het mensdom, is waard om aangemoedigd en gesteund te worden. Maar men moet weten dat godsdienstvrede tot stand gebracht moet worden, omdat, direct of indirect, een godsdienstige gedachte of tot vrede of tot oorlog voert. Het is niet het verlangen van de Soefi Beweging om een aparte gemeenschap te vormen, of de wens dat de gehele wereld tot één godsdienst zal behoren. Dit is even onmogelijk als dat alle mensen in de wereld hetzelfde uiterlijk zouden hebben. Maar wat mogelijk is, is dit: dat door het kennen en verstaan van het levensgeheim, door het verstaan van de natuur van God, door het bestuderen en realiseren van de aard van het leven, de mens met zekerheid verdraagzamer zal worden, en dat de mensen ongetwijfeld zullen uitstijgen boven de verschillen van ras, geloof, natie en godsdienst. Door persoonlijke leiding worden de leden van de Soefi Orde onderwezen in de problemen van de diepere zijde van het leven en in de methoden om te komen tot zelfrealisatie, dat is de realisatie van God. In deze Orde zijn allen welkom om inzicht en praktische leiding te krijgen. Wat ook hun geloof moge zijn, of naam, of natie of godsdienst, de Orde bemoeit zich daar niet mee. Het is niet het verlangen van de soefi dat iemand zijn godsdienst verlaat, maar slechts dit dat eenieder zijn godsdienst leeft. Buiten en boven alle andere doeleinden die de Soefi Orde heeft, is het voornaamste dat de mensheid zich aaneensluit, hoe verdeeld ze ook is wat ras, klassen, geloofsbelijdenissen en godsdiensten betreft. Eenheid in wijsheid, in de kennis van de waarheid, opdat een menselijke broederschap gevormd moge worden in het Vaderschap van God. 9

10 De Boodschap zorgt voor zichzelf Opening van de Federatiebijeenkomst 2013 in Californië door Hidayat Inayat-Khan Hazrat Inayat Khan heeft gezegd: De Boodschap zal voor zichzelf zorgen omdat het een Goddelijke Boodschap is. Sindsdien zijn vele jaren verstreken, maar mogen deze krachtige woorden nog in onze tijd gehoord worden, als een bemoediging voor al degenen die gemotiveerd zijn voor het werk aan de Zaak, en voor degenen die zich afvragen waar het schip de komende jaren heen zal zeilen. In de verwarde situatie van deze wereld waarin politieke dictatuur en religieus sektarisch fanatisme overheersen, als donkere wolken in de lucht, kan de verborgen werking van de Boodschap duidelijk gezien worden op verschillende niveaus, zoals in de strijd voor sociaal welzijn, evenals in wetenschappelijk onderzoek en industriële creativiteit. Moedig zijn zij die, als lichtende stralen, het pad volgen naar Geestelijke Vrijheid, waarbij eenieder vorderingen maakt naargelang de eigen wijsheid. Wijsheid is niet een religie, noch is het een geheime school van speculatieve interpretaties van Waarheid. Wijsheid is een open deur, met werkelijk begrip voor de oorspronkelijke inspiratie in alle religies. Wijsheid kan niet beperkt worden in een terminologie ter beschrijving, die meestal de werkelijke realisatie verkeerd interpreteert. Wijsheid kan niet geïdentificeerd worden als het bezit van één enkele overlevering, gezien haar Universele natuur. De Federatie van de Soefi Boodschap is een thuis waar Zusters en Broeders elkaar ontmoeten met het doel elkaar te begrijpen en van elkaar te leren. In dit gezegende huis is ieder erop gericht een voorbeeld te zijn van het nederig aan de mensheid aanbieden van Liefde, Harmonie en Schoonheid, in de hoop dat op een dag de wereld een betere verblijfplaats wordt. Met de hartelijkste groeten van jullie soefi-broeder en zuster Hidayat en Aziza 10

11 Heart of a Sufi Herinneringen aan Fazal Inayat Khan Fazal Inayat Khan was leider van de Soefi Beweging van 1967 tot het moment dat hij, in 1985, een eigen weg ging en Sufi Way stichtte. Twintig jaar na zijn dood hebben leerlingen een keur aan herinneringen samengevat in een boek onder de naam Heart of a Sufi, a prism of reflections. Het geeft een uitstekend beeld van deze uitzonderlijke en inspirerende leraar. Uitgever Felix Erkelens was een van zijn leerlingen en beschrijft hier op verzoek van de redactie zijn herinneringen. Het ontmoeten van jouw geestelijk leraar is een van de grootste zegeningen die ons in dit leven ten deel kan vallen. Zo is het moeriedschap van pir-o-moershid Fazal Inayat-Khan ook voor mij een diepe, bevrijdende en zegenrijke ervaring geworden. De relatie met de geestelijk leraar gaat door voorbij tijd-ruimte en de geestelijke impuls vanuit Fazal is nog altijd vaardig in mij. Jouw leraar is de leraar die bij jou past, van wie jij houdt en met wie jij een diepe band ervaart en een geestelijke relatie aangaat. Deze band zegt dus zowel iets over de leraar als over jou. Als je een beeld van de leraar zou willen schetsen dan is dat dus ook mogelijk door een indruk te geven van zijn leerlingen. Ik was 25 jaar toen ik Fazal ontmoette en in die tijd een licht getraumatiseerde en gespannen jongeman en als ik om me heen keek onder de andere leerlingen, dan zag ik veel van mijn soort, voornamelijk jonge mensen die met hun eigen gevoelsnatuur, creativiteit en innerlijke potentie nog niet goed raad wisten. Ik 11

12 ontmoette ook licht ontheemde zielen die op zoek waren naar zelfinzicht, verlangend waren naar liefde en bevestiging en in hun eigen levenskracht wilden komen. Op de vraag van deze mensen kon pir-o-moershid Fazal zijn antwoord geven. Hij creëerde voor zijn moerieds een geestelijk en creatief ervaringsveld waarin zij zichzelf konden leren kennen en hun specifieke eigenheid tot expressie brengen. Alles rond Fazal raakte, als vanzelf leek het, vervuld van een diepe intensiteit, een intensiteit die je ook weer aanzette om jezelf te bekennen, om tot actie te komen. Zo konden de muzikale meditaties van Fazal rijk gevarieerde gevoelsgesteldheden in je oproepen. Toen ik Fazal pas leerde kennen en al in Katwijk woonde, was ik regelmatig dankbaar dat ik in de nacht na een late meditatie vanuit de Universel langs het strand naar huis kon lopen om uit te waaien van een onverklaarbare woede. De eerste ervaringen met zikr en muzikale meditatie maakten blijkbaar een diepe innerlijke boosheid bij mij los, een verschijnsel dat ik tijdens mijn jonge leven, kan ik nu zien, keurig had weten te onderdrukken en deze sterke emotie kwam nu aan de oppervlakte. Fazal was een ware meester in het scheppen van de vrije, open ruimte waarin zich mocht aandienen wat simpelweg aan de orde was binnen jouw psychische gesteldheid. Er bestond rond hem geen opgelegde of juist onuitgesproken sociale norm die bepaalde dat de uitkomst van een meditatie per se een speciale gemoedsgesteldheid of harmonie voort zou moeten brengen - zoals bij mij dus overduidelijk niet het geval was. Maar de meditatie gaf mij wel het meest kostbare, namelijk heling en bevrijding van ingekapselde woede en pijn. Vanwege mijn vak als uitgever van spirituele literatuur ben ik veel in contact gekomen met geestelijke groeperingen en hun leraren en ik heb kunnen constateren dat weinig geestelijke impulsen werkelijk vrij zijn van opgelegde moraal en subtiele sociale conventie. Voor buitenstaanders was het ervaringsveld dat Fazal kon creëren soms niet te volgen en dat is volledig te begrijpen. De generatie die zich door Fazal kon laten verlichten was ook deels gevormd door de woelige jaren 60 en er werd een andere vorm van heling en teaching gevraagd. We kunnen harmonie op vele manieren bereiken, door veel met harmonie in aanraking te komen, bijvoorbeeld door het op te zoeken in een natuurlijke omgeving of in muziek. Maar harmonie kan ook ontstaan uit chaos of geestelijke turbulentie en onevenwichtigheid. De geest wordt dan uitgedaagd om tot bewustzijn te komen en inzichten te verwerven die weer tot bevrijding en innerlijk evenwicht leiden. Fazal maakte af en toe gebruik van dit gegeven in esoterische klassen en tijdens zomerprogramma s. Ook blies hij het concept chilla nieuw leven in door mensen, door middel van een specifieke, persoonlijke opdracht, meer in contact met zichzelf te brengen. Zo kreeg ik ooit een reis-chilla die me tot diep in Alaska heeft gebracht. Voor mij was het toen, maar nog meer vanuit het huidige retrospectief, duidelijk dat ook Fazal innerlijke ontheemding kende en geestelijk en psychisch getormenteerd werd - zoals wij allen. Hij heeft als kind en jonge man diep geleden onder de strijd in zijn gezin en familie. Hij sprak zelden of nooit over zijn verleden, maar de 12

13 enkele keer dat hij daar iets van openbaarde was het duidelijk dat hij veel innerlijke pijn kende. Het was zichtbaar in zijn ogen, hoorbaar in zijn muzikale meditatie, zijn stem, maar bovenal merkbaar in de liefdevolle overgave aan zijn leerlingen. Het was alsof hij zichzelf wilde weggeven, opofferen voor zijn leerlingen. Ik ben zelf kind van gescheiden ouders en weet dat strijd in het ouderlijk huis een diep geworteld schuldgevoel tegenover het leven kan geven. Het is mogelijk het beste te omschrijven als een gevoel dat je iets goed hebt te maken om te mogen bestaan. In Fazal was een drijvende kracht werkzaam die voor slechts een enkeling was bij te houden. Meditaties of gezamenlijke invocaties konden tot het ochtendgloren duren en dan stonden er voor uitgeverij Servire, waar Fazal in die tijd directeur van was, weer allerlei vergaderingen en afspraken gepland. Er was constant activiteit, altijd van alles te organiseren en velen van ons kenden een uitputtend dag- en nachtritme. Ik herinner me bijvoorbeeld een sessie waarbij we allemaal een eigen thema hadden gecomponeerd op het harmonium. Die thema s werden vervolgens achter elkaar gespeeld, waarbij de deelnemers ook het gecomponeerde thema terug zongen naar de componist, zodat je ten diepste kon ervaren wat jouw muziek was. Na een nacht van muziek waren we in de vroege ochtend door en door trilling, diep geroerd en volledig weerstandloos naar de schoonheid van het bestaan. In de leraar ontmoeten we onszelf. We projecteren onszelf in de leraar. De leraar is, zoals ik al eerder op een andere manier formuleerde, een spiegel van onszelf. De leraar appelleert op ons innerlijk beste weten, hij activeert ons innerlijk potentieel doordat hij dat herkent en uitnodigt tot verwezenlijking. De leraar wordt op zijn beurt door zijn leerlingen de berg op geduwd. Wij stellen steeds nieuwe vragen, wij ontwikkelen en willen meer kennis vergaren en authentieke overdracht ontvangen. Ook hierin ging Fazal een onverwachte weg. Hij had al vroeg in zijn ontwikkeling als pir-o-moershid begrepen dat hij niet een leraar kon zijn voor diegenen die al vervuld waren of die al een richting hadden gekozen. Fazal richtte de Sufi Way op en gedurende zijn leven werd hij steeds minder een uitverkorene, een verkozene uit een bijzonder geslacht. Zijn lange haren maakten plaats voor een kort kapsel, hij nam een andere naam aan, Frank Kevlin, en hij ging psychologie studeren; het landhuis in Surrey werd van de Khankah weer Four Winds. Ik denk wel eens dat Fazal de tegenspraak, het diapositieve actief opzocht om ook een gewoon mens te kunnen blijven. Deze veranderingen waren mogelijk ook een onbewuste manier om zijn afscheid voor te bereiden. In zijn latere jaren was het hoge tempo niet meer mogelijk, de verwachting van de leerling werd niet meer als vanouds beantwoord. De vraag werd meer terug gespeeld. De leerling moest zelfstandig worden. Een fel brandend liefdesvuur ging over in een andere hoedanigheid. Fazal leerde ons in zijn korte leven om vol, nieuwsgierig en intens in het leven te staan. Hij stimuleerde zijn leerlingen om open te staan voor verandering en om uitdagingen aan te gaan om innerlijk te kunnen groeien. Conflict hoeft niet vermeden te worden en hoort erbij als het gaat om het tot expressie brengen van je diepste eigenheid en creativiteit in relatie met de goddelijke waarheid. Liefde is de meest ultieme waarde van het menselijk bestaan. 13

14 Nadat de as van Fazal in Den Haag was bijgezet heb ik zijn gedenkplaats bezocht. Dat hij daar aanwezig was te midden van zijn familie heb ik als diep ontroerend ervaren. Er was toen nog een eenvoudige steen met enkel de tekst daarop he loved. Ooit, toen we bijeen waren tijdens een zomerschool werd de vraag gesteld wat we op onze grafsteen zouden willen laten zetten. He loved was zijn eigen formulering en een volkomen juiste. Het is die liefde in zijn volle voorwaartse overgave die hem zo typeerde. Een liefde die de vele hoedanigheden die het leven en de vele vormen die wij mensen kunnen aannemen kon omvatten, herkennen en bevestigen. Een liefde waarin je kon groeien en jezelf kon leren kennen, een hoog goed. Soefisme, de weg van het hart - Fazal was een ware soefi. Onze geestelijke weg vindt zijn meest pure reflectie in wie we zijn in de dagelijkse praktijk van ons leven. We kunnen van alles zijn in naam en positie, het zegt niets over wie we zijn voor onze naasten en wat onze feitelijke werking is op anderen. Fazal heeft een enorme impuls aan velen gegeven. Twintig jaar na zijn dood hebben leerlingen een keur aan herinneringen samengevat in een boek onder de naam Heart of a Sufi, a prism of reflections, en hieruit kan een uitstekend beeld van deze uitzonderlijke en inspirerende leraar zichtbaar worden. Binnen de brede stroom van de Inayati-orden weten we als geen ander dat de werkelijkheid vele perspectieven kent en recentelijk las ik een stuk over de vroege jaren van Fazal. Daarin werd een beeld geschapen van iemand die belust was op geld en ook de zorg voor de durgah werd in een specifiek daglicht gesteld. Toen ik Fazal leerde kennen woonde hij samen met zijn vrouw in een zomerhuisje achter Servire dat kleiner was dan mijn eigen kamer en het eind van zijn leven vond plaats in een klein huis in Londen. Zijn hele leven heeft hij zich bijzonder om de rustplaats van zijn grootvader bekommert en twee van zijn leerlingen hebben enkele jaren in New Delhi doorgebracht om de bouw van de dargah te helpen begeleiden. Een totaal ander perspectief dan de eenzijdige tekst die ik las. Ter afsluiting een enkel citaat van Michael Aranth Frye uit het boek Heart of a Sufi: At the birth of a new era and we are at such a time now there are people, bridge-builders, who create, facilitate and improve the changes its arrival brings. They are remembered by their acts, their writings and their occasional quotes. It is important to mark who they were, what they did and why, so that learning from them can be put into action in service to humanity. Many of them were not recognised fully during their lives but will be eventually for their discoveries, their realisation about the future and the truth they brought. They guided us to address the birth of the new era and all the changes it would bring. Pir-o-Moershid Fazal Inayat-Khan was such a guide. ( ) Felix Erkelens Het boek Heart of a Sufi is te bestellen via Arch Ventures Press: of a sufi.htm 14

15 Een karavaan van de minnaars van schoonheid Verslag van een pelgrimage naar Fazl Manzil Karim Logtmeijer Vrijdagmiddag kom ik aan in Parijs samen met mijn dochter Miriam voor een weekendje uit. Zaterdag wil ik doorbrengen in Suresnes bij de soefies en zondag zal ik met haar Parijs bezichtigen. Eerst zou ik met mijn soefibroer Salim gaan, maar hij werd ziek. Dus nu wordt het een weekend met mijn dochter op stap. Hierbij een impressie van de zaterdag die ik doorbracht met de soefi's in Suresnes. Zaterdagmorgen 27 april arriveerde ik even voor half tien `s ochtends bij Fazl Manzil in Suresnes, Parijs. Dit weekend werd georganiseerd door de Kinship Council van de Soefi Orde, waarbij wel zestig soefies van diverse organisaties en uit verschillende landen aanwezig waren; o.a. uit Engeland, Frankrijk, Nederland, Duitsland, Zweden en Amerika. De sfeer was meteen open, warm en vertrouwd. We startten met kennismaking, muziek en dansen van Universele Vrede. Dit werd ingeleid door Saki Lee, die dat met veel gevoel deed. Tegen het middaguur was Shaikh-ul-Mashaikh Mahmood Khan aan het woord. Hij vertelde op boeiende wijze over Moershid Inayat Khan en schetste een beeld van Europa in die tijd. Er was veel ruimte voor vragen en daar werd ook dankbaar gebruik van gemaakt. Tussen de middag gingen we uiteen om te lunchen in de buurt. Er was ook gelegenheid in stilte de Oriental Room te bezoeken. Deze kamer in het oude huis Fazl Manzil van Moershid Inayat Khan, werd vroeger veel gebruikt voor meditatie en persoonlijke gesprekken met zijn moerieds. In die kamer hangt nog altijd een speciale sfeer. In de middag was er ook gelegenheid te kijken aan de overkant van de straat bij de Nekbakht stichting. Hier liggen in het archief alle lezingen in steno opgetekend, die Moershid hield in de jaren `20 van de vorige eeuw. Vandaag de dag wordt hier nog steeds hard gewerkt door diverse toegewijde moerieds aan vertalingen en nieuwe interpretaties van de omvangrijke nalatenschap van Moershid Inayat Khan. Suresnes beschouwde hij als het centrum van waaruit hij de soefiboodschap verspreidde. Hier woonde hij met zijn gezin en enkele trouwe volgelingen. De zomerschool vond hier ook jaarlijks plaats op het grote stuk land dat bij het huis lag. Tegenwoordig ligt Fazl Manzil ingebouwd tussen huizen en flats in een buitenwijk van Parijs. In de namiddag is er een muzikale zikr met de broers Mehmet en Ali Ungan uit Mannheim, Duitsland. Alle soefibroeders en zusters zingen mee met de enthousiaste muzikanten. Tijdens de ceremonie wervelt een soefi in volledig Turkse derwish outfit. Hierna trekken verscheidene mensen zich terug voor meditatie in de Oriental Room. 15

16 In de avond is er een goed verzorgde maaltijd met vegetarisch Indiase gerechten. Voor, tijdens en na het eten is er veel gelegenheid tot uitwisseling met andere soefies. Om je heen hoor je mensen Duits, Frans, Engels en Turks spreken. De sfeer is gemoedelijk en open. De minnaars van schoonheid zijn hartelijk naar elkaar, grenzen vervagen en de harmonie neemt toe. `s Avonds is er een muzikale bijeenkomst, waarin het de bedoeling is om poëzie, liedjes, verhalen en muziek te delen met elkaar. Er wordt gespeeld op diverse instrumenten, er wordt gezongen en gelachen, er is stilte en aandacht voor elkaar, aandacht voor de Ene. Helaas moet ik deze avond verlaten om op tijd in mijn hotel te arriveren, want ik had wel langer willen blijven bij al deze prachtige mensen! 16

17 17

18 Fazl Manzil Aan 18 de overkant van de straat huist de Nekbakht-stichting met in het archief alle lezingen van Hazrat Inayat Khan in steno

19 COLUMN Overlooking en pijn Jaya Bakker Begin dit jaar lag ik op een operatietafel en had net een ruggenprik gekregen. Het onderlijf reageerde goed, was gevoelloos geworden. Verder was ik geheel bij kennis. Ik merkte toen pas hoe veelvuldig ik mijn voeten in het dagelijks leven bewoog. Ik vertelde de operateur dat ik hier prima lag en maar van één ding vreselijke last had ik kan mijn voeten niet meer bewegen. Hij zei daar ben ik juist reuze blij mee. Ik nam de omgeving die mij was overgebleven goed op en raakte geïnteresseerd in de kabeltjes en knoppen waar mijn blik op viel. De last van die niet te bewegen voeten raakte uit beeld. Later vroeg ik me af of Inayat Khan dit een vorm van overlooking zou hebben genoemd. Waar Inayat Khan zich uitspreekt over overlooking benadrukt hij ook situaties waarin een mens last kan hebben van ongemakken, ziekte, pijn, verdriet. Je kan aandacht geven aan deze narigheid en tegelijkertijd proberen er bovenuit te stijgen. Ten opzichte van anderen betekent die aandacht compassie met de persoon die lijdt en proberen hem of haar naar een prettiger plan te brengen. Naar anderen toe noemt hij overlooking een vorm van hoffelijkheid, het is een teken dat zielen zich afstemmen op een hogere toon. Wanneer ik over het begrip overlooking lees of hoor, denk ik al gauw aan de weg naar harmonie. Die kunnen we ontwikkelen door niet overal aandacht aan te geven en zeker niet aan onaangenaam of hinderlijk gedrag van anderen. Maar er is meer. Overlooking wil in dergelijke situaties zeggen het hinderlijk gedrag van de ander door de vingers zien, maar zodra het gedrag verandert in de richting van een voor ons gewenste richting belonen door aan die persoon wel aandacht te geven. Overlooking is dus iets anders dan negeren of de kamer uitlopen als iets je niet zint. Bij overlooking kijk je en tegelijkertijd kijk je niet. Negeren bevordert disharmonie bij jezelf en anderen en de atmosfeer wordt er mee belast. Sommigen noemen dat de boel onder het tapijt vegen. 19

20 LEVENSVERHAAL van Myra van Leer-Lindeman Op een van de weinige mooie dagen die deze lente ons schonk hadden wij, Ameen Carp en Zubin van den Besselaar, een afspraak met Myra van Leer voor een interview. Toen we ons in haar flat hadden geïnstalleerd, hadden genoten van het prachtige uitzicht met de bloeiende bomen van het park waarin de flat is gebouwd, van heerlijke koffie met wat erbij waren voorzien en wilden starten met het interview, bleek dat Myra al heel wat voorwerk had gedaan. Ze had haar hele levensgeschiedenis vast op papier gezet en stelde voor dat ons voor te lezen. We vonden dat die levensgeschiedenis zo echt Myra was dat we hem hier in zijn geheel, ongewijzigd, afdrukken. Met tot slot enkele vragen die wij tijdens het voorlezen stelden. Geboren op 2 juli Tot 6 jaar gewoond in Zeist met een mooie tuin en een stukje bos met hoge beuken. Verhuisd naar Amsterdam, op een bovenhuis in een nieuwbouwwijk waardoor wijd uitzicht en een speellandje tegenover ons huis. Vader was conservator aan het Rijksmuseum waardoor een gevoel van schoonheid werd ontwikkeld bij zijn kinderen. Een broer en drie zusters, ik was op een na de jongste thuis. Remonstrantse godsdienst. Schoolopleiding: Meisjeslyceum, hbs-b. Mijn eerste vriendje, Wolfgang, werd mijn verloofde. Hij stierf in de oorlog als gevolg van zijn illegale werk. Vlak na mijn middelbare schooltijd in 1940 (we waren al bezet door de nazi s) verdiepten mijn verloofde en ik ons in Freuds psychologie. We kwamen tot de ontdekking dat opvoeden eigenlijk het belangrijkste beroep is. Als je kinderen kunt grootbrengen zonder allerlei bezwarende jeugdcomplexen, dan heb je iets belangrijks tot stand gebracht. Ik besloot toen mijn plan om operazangeres te worden op te geven, om me geheel te kunnen wijden aan de opvoeding van de kinderen. Freud had me tot dit besluit gebracht, en vooral ook Wolfgang. Maar Freud had me ook iets ontnomen, namelijk mijn geloof. Volgens Freud is het hele godsidee slechts verbeelding geboren uit verlangen naar een liefdevolle leiding en bescherming. 20

21 (Myra voegt daar aan toe: Wat ik toen nog niet wist: Inayat Khan zegt hierover: Je kunt niet naar iets verlangen dat helemaal niet bestaat. Je zou geen dorst kunnen hebben als het fenomeen water helemaal niet bestond. Je verlangt naar iets wat je kent, maar waar je gebrek aan hebt. ) Ik dacht: Freud is een wereldberoemd psycholoog, hij zal dus natuurlijk gelijk hebben, maar ik vond het vreselijk, geestelijke armoede, geen verheerlijking van God, geen aanbidding, geen dankbaarheid voor alles wat we ontvangen zoals voedsel, schoonheid, liefde, de mooie natuur en de vrede die je daarin kan ervaren. Ik voelde me als opgesloten in de kelder van mijn denkwereld. Er was wel een raampje maar je zag alleen uit over de grond buiten. De hemel was er niet te zien en er was geen trap naar boven. Ik had mijn verloofde moeten beloven dat, indien hij niet levend door de oorlog kwam, ik zou trouwen met iemand anders. Want, zei hij, als ik ooit voor het vuurpeloton kom te staan dan is mijn laatste gedachte aan jou en dan maak je het me zóveel gemakkelijker wanneer je me dat beloofd hebt. ( Mooi hè, en hij was pas 22. ) In september 1945 kwamen alle concentratiegevangenen terug in Nederland. Wolfgangs neef was er een van. Hij zei me dat hij me alle hoop moest ontnemen. Maar dat kon ik niet aanvaarden. Wacht dan tot Kerstmis en beschouw deze uitspraak als komende van Wolfgang, zei hij toen. Daar kon ik inkomen. Ik werd echter van de onzekerheid langzamerhand abnormaal. Dat was het meisje van Wolfgang, dacht Ed van Leer bij onze eerste ontmoeting. Hij had Wolfgang goed gekend, en ons ook een enkele keer samen gezien. Ed van Leer was Engelandvaarder geweest en had met de invasie in Normandië meegedaan. Hij was dus een tijd weggeweest uit Amsterdam. Ik kan dat meisje redden, dacht Ed. En dat heeft hij gedaan, met ontzettend veel liefde en geduld en wijsheid. We ontmoetten elkaar in februari 1946 en 4 maanden later zijn we getrouwd, maar het duurde nog wel een jaar voordat ik weer gewoon kon reageren. Na dat jaar konden we ook pas aan kinderen denken. Ik leerde ook een oom en tante van Ed kennen en hun kinderen die teruggekeerd waren uit het kamp Theresiënstadt. Vooral Ied, een van de kinderen, had een uitdrukking op haar gezicht van neem mij niet kwalijk dat ik geboren ben. Toen kwam ik haar een tijd later weer tegen op straat, stralend gelukkig. Ik dacht: Die heeft vast liefdesgeluk gevonden. Misschien is ze wel verloofd. Dus ging ik op haar af en vroeg: Ied je ziet er zo stralend uit, is er iets bijzonders met je? Ja, ik heb het soefisme gevonden zei ze. Daar wilde ik meer over horen. Ze kwam bij me en vertelde vooral veel over de Universele Eredienst: kaarsen die werden aangestoken aan de hoogste kaars die al brandde voor de dienst begon en die symbolisch het Godslicht voorstelde. Elke kaars stond symbolisch voor één van de grote wereldgodsdiensten: Hindoeïsme, Boeddhisme, de Zoroastrische religie (bron van de Perzische cultuur), Joodse, Christelijke en Islamitische religie. De prachtige gebeden had ik nog niet gehoord maar ik was al helemaal gewonnen. Dit is het keerpunt in de geschiedenis van de mens- 21

22 heid, zei ik. We hoeven elkaar niet meer te doden om ons geloof te verdedigen. Elke godsdienst komt uit dezelfde Goddelijke bron. Ik geloof dat ik die avond vergeten had dat ik door Freud mijn geloof was kwijtgeraakt. Maar dat kwam wel terug als twijfel. En wat las ik bij de brenger van het soefisme naar het Westen? Een zin waar ik eerst van schrok voordat ik hem had uitgelezen: The God that is intelligible to man is made by man himself (hé, dacht ik), maar de zin van Inayat Khan vervolgde met: but what is above his intelligence is reality. O, wat heerlijk dacht ik, er is achter de zichtbare wereld een hogere werkelijkheid. Ik was voorgoed bevrijd van de negatieve invloed van Freud op mijn geloof. Natuurlijk is het zo dat er een hogere geest is, voor ons niet te vatten, die de wereld schiep. Niet in 6 dagen maar via de evolutie schiep en schept God het heelal en onderhoudt dat. Zelfs voor ieder insect is er voedsel. Hij schiep en schept uit het niets dat wil zeggen: uit Hemzelf. Wat kunnen we daaruit concluderen? De hele zichtbare wereld is Gods lichamelijkheid waarin Zijn Geest ook min of meer aanwezig is. Op het altaar van de Universele Eredienst liggen voor de kaarsen de heilige geschriften van elke godsdienst, waaruit een korte tekst wordt voorgelezen. Al meer dan 60 jaar kom ik naar de diensten en ik heb steeds ontdekt dat in al die Boodschappen dezelfde waarheid kan worden gevonden. Er wordt nog een 7 e kaars aangestoken, symbolisch voor hen allen die, bekend of onbekend aan de wereld, het licht der waarheid hebben hoog gehouden temidden van de duisternis van de wereld. Daar liggen de Gayan, Vadan en Nirtan van Inayat Khan bij. Het is fijn om de waarheid ook in de taal van onze tijd te horen of te lezen. Wij geloven dus in één God, die met verschillende namen benoemd wordt zoals Brahma, Allah, Dieu. In het veel-godendom is er één oppergod, de andere goden staan onder Hem. Van de vele geestverrijkende leringen van Inayat Khan is veel in boekvorm verschenen. Ik vervolg mijn levensverhaal. Ed en ik hadden een gelukkig huwelijk. Onze kinderen hebben ons wel eens verweten dat ze het zo harmonisch thuis hadden dat ze niet voorbereid waren op de negatieve ervaringen in het leven. Wij, hun ouders, hadden daarvan onze maat al vol: Eds ouders waren omgebracht en ik had Wolfgang verloren. Ik kreeg drie zoons: Thijs in 1948, Frank in 1950 en Maarten in 1960.Ik trachtte consequent te zijn in geboden en verboden en de slogan te onderhouden: Not, do as I say, but do as I do. Het voorbeeld dat je geeft werkt beter dan woorden. Thijsje zat als peuter al achter de piano en schreef zijn eigen krultekeningetjes op voor elk accoord dat hij gevonden had. Frankje kon lange verhalen over kabouters vertellen. Hij ging veel om met Maarten die 10 jaar met hem scheelde. Maarten was een lief kind maar dat kwam ook door zijn astma waarvan hij een aanval kreeg als hij zich opwond. Hij zei wel eens: Als ik Frank niet had wist ik niets. Wat moesten we lachen toen Maarten thuiskomend na de eerste week op de grote school zei: Nu weet ik bijna alles. Hij is nu muziekleraar op een school in Wiesbaden en koordirigent en hoofd van het soeficentrum aldaar. Frank is niet voor zijn vak in de 22

23 muziek gegaan, al is hij even muzikaal als zijn broers en kan hij heel mooi op zijn fagot improviseren. Hij is het soefisme toegewijd. Hij maakt reclame voor goede doelen. Thijs componeert s nachts als er geen storende telefoons zijn en heeft nog vele tournees. Ik heb mijn leven gewijd aan mijn gezin en aan het verspreiden van de Soefi Boodschap door het houden van preken door het hele land. Mijn man stierf in Ik woon nu in Zeist in een service-flat, omgeven door een prachtige tuin met oude bomen, vijvers en bloeiende struiken. Vragen: Waren die oom en tante die uit Theresienstadt kwamen Joods? Ja, Ed en was ook Joods maar niet religieus, trouwens die oom en tante ook niet. Zijn vader was bij de besnijdenis bijna doodgebloed en daar zijn zijn ouders zo van geschrokken dat ze de traditie overboord hebben gezet. Zijn moeder ging naar de vrije gemeente en zijn vader was min of meer humanist. De vader van Ed had Mein Kampf van Hitler gelezen maar wilde niet naar Amerika emigreren omdat hij zijn arbeiders niet in de steek wilde laten. Hij is wel ondergedoken met zijn vrouw maar ze zijn verraden. Ze zijn beiden omgekomen. Was Wolfgang ook Joods? Die was half-joods. Van moederszijde was hij Joods. Maar hij is in de illegaliteit gegaan en heeft daar de dood bij gevonden. Was uw man ook soefi? Ja, hij wou het wel meteen worden want hij vond dat man en vrouw samen ook dit moesten beleven. En hij ging ook altijd mee naar de diensten. Hij speelde zo graag in de diensten. Maar hij had minder met de esoterische kant. Voor Ed was de muziek en de natuur alles. Was hij musicus? Hij had geen conservatoriumopleiding want hij werd opgeleid om de zaak over te nemen. Myra, jij hebt altijd zowel de Soefi Beweging als de Soefi Orde gesteund. Hoe is jouw contact met Pir Vilayat tot stand gekomen? Dat is al gebeurd voor de splitsing. Ik wilde graag de zoon van Murshid leren kennen en het huis waar Murshid had gewoond in Suresnes. Toen heb ik een soort retraite meegemaakt in Suresnes met Pir Vilayat. Wat trekt je zo aan? Is het alleen de persoon van Pir Vilayat of zijn er ook bijzondere activiteiten binnen de Soefi Orde die voor jou heel aantrekkelijk zijn? De Soefi Orde zingt meer tijdens de universele eredienst en ze hebben de dansen. Heerlijk om te doen. Wat heeft je dan in de Soefi Beweging gehouden? Er zijn veel mensen helemaal meegegaan in de Soefi Orde, jij bent bij beide gebleven. Waarom? Ik vond dat ze bij elkaar moesten blijven. We zijn allemaal leerlingen van Murshid en we moeten een eenheid vormen. Hoe zie je de toekomst van het soefisme? Eenheid in verscheidenheid. Er moet wat vrijheid in vorm kunnen zijn. 23

24 Een long van bamboe In de zomermaanden waren in de Schiedamse Ketelfactory Moving Structures van Maria Blaisse te zien. Zij is een veelzijdig ontwerper en haar werk heeft raakvlakken met mode, architectuur, performance en video. In dagblad Trouw schreef Peter Henk Steenhuis een inspirerend artikel over breathing sphere, een kunstwerk dat hij betitelt als een long van bamboe. Het is een beschouwing over kunst, adem en spiritualiteit aspecten van het leven die soefi s na aan het hart liggen. Peter Henk Steenhuis Heel even sta ik alleen voor de Breathing Sphere van ontwerper en beeldend kunstenaar Maria Blaisse. Het licht valt door de bamboe ribben. Achter me zie ik de schaduw op de wand langzaam meebewegen op het ritme van de constructie. Het werk heeft wel wat weg van een long, de bamboe ribben zetten uit als onze borstkas. De constructie zwelt langzaam op en krimpt weer ineen. Het beeld is prettig rustgevend, zoals de vlammen van een vuur dat zijn, of de golven van de zee. Het gevoel dat het kunstwerk oproept, doet me denken aan de installatie Notion Motion van de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson dat enkele jaren geleden in het Rotterdamse museum Boijmans van Beuningen te zien was. Daar keek ik naar een reusachtig scherm met grote, witte, naar boven wegtrekkende golven. Toeschouwers maakten deze golven, als ze op wiggen stampten, die in de zaal lagen. Na verloop van tijd kwam het beeld tot rust, en ontstonden er regelmatig rollende golven. Tot iemand op de wiggen trapte en de cyclus opnieuw begon. De werken van Eliasson en Blaisse lijken op geen enkele manier op elkaar, alleen de ervaring die ze bij mij oproepen is vergelijkbaar. Ik heb toen bij Eliasson geleerd 24