36e jaargang juni/juli 2012 FRANS NATUURSCHAAP IN HOLLANDSE POLDER. Nieuw: Schaap met een Verhaal Actualiteit ziekte CL

Transcriptie

1 6 7 & 36e jaargang juni/juli 2012 V A K B L A D V O O R D E S C H A P E N H O U D E R FRANS NATUURSCHAAP IN HOLLANDSE POLDER Nieuw: Schaap met een Verhaal Actualiteit ziekte CL

2 VB-BASIS BROK - - Veilige brok naast weide gras Extra vitamines en mineralen - Hoge smakelijkheid VRAAG NU OM EEN BUDGET ACTIE PAKKET O.A. GRATIS PROVIMI LIK-EMMER of CLIK (preventie van myiasis) GRATIS THUIS BEZORGD! ACTIEPAKKET GELDIG TOT 14 AUG 2012 Tweedehands machine te koop? Of juist op zoek naar een gebruikte trekker? Kijk op Dé gratis website voor vraag, aanbod en veiling van boerenboel Boerenboelgoed.nl: maak het uw startpagina

3 inhoud Keniaanse boerin FOTO VOORPLAAT: HENK RISWICK 8 Frans natuurras op extensief bedrijf Dirco te Voortwis heeft een groot bedrijf met schapen, vleesvee, varkens en tuinbouw. Om arbeid te besparen houdt hij het Franse schapenras Tarasconnaise. Het ras past mooi in de extensieve en natuurlijke manier van werken op dit bedrijf in Baambrugge. 12 Wormeieren herkennen Vier dierenartsen leren schapenhouders mest te onderzoeken op worm - eitjes. Doel is bewuster omgaan met wormmiddelen. De cursisten moeten nog flink oefenen om het verschil te zien tussen Nematodirus en Strongylus. 18 Aanpak van CL-uitbraak De besmettelijke bultenziekte CL werd twee jaar geleden vastgesteld bij stamboek-suffolks. Het stamboek en de GD werkten nauw samen om de ziekte uit te bannen. Dorper-schapen Anne Gitau in Kenia schakelt van tuinbouw en melkvee over op schapen. Ze bouwt een koppel op met honderd Dorpers. Dit Zuid-Afrikaanse vleesras is zeer vruchtbaar en groeit goed op extensieve graslanden en verder Schaap met een Verhaal In de nieuwe rubriek Schaap met een Verhaal vertelt Margré Baars over Roetje. Hij is een eigenwijze ram van ongeveer veertien jaar. Hij mag altijd vrij rondlopen. Hij bezoekt graag de composthoop van de buren op zoek naar wat lekkers. Nieuws 4 Tips 21 Middenplaat: Southdown 22 Texelaar is groot genoeg 26 Praktijk: gras beregenen 28 Schapenfokker in jarige Beemster 30 Rotkreupel voorkomen en aanpakken 32 Suffolk- en Lleyn-fokker Jan van Ginderachter 34 Gezondheid: urinestenen bij rammen 36 Nieuws van de organisaties 38 Boerencolumn van Jan-Willem Bakker 42 Colofon 42 commentaar JACQUES ENGELEN Grotere Texelaar Opmerkelijk nieuws van de Texelaarstamboeken NTS en TSNH: ze stimuleren niet langer het fokken van extra grote Texelaars Wat de foktechnische commissies van beide stamboeken betreft, is het doel bereikt: de Texelaar is groter geworden. Deze stamboeken hebben in vrij korte tijd een razendknappe prestatie geleverd. Het is nog niet zo lang geleden dat menigeen de Texelaar verguisde, omdat het ras zo beknopt was dat het houden ervan niet gemakkelijk was geworden. Nou is hoogtemaat op zich een vrij relatief begrip. Als je schapen met lange poten gaat fokken, worden de dieren ook steeds hoger, maar bereik je alleen maar dat er meer wind onder de schapen door kan. Gelukkig zal dat in de Texelaarfokkerij nooit gebeuren. De rasbeoordeling zorgt ervoor dat het dier evenredig en dus in verhouding moet zijn. Hoger bij de Texelaar betekent ook forser en langer. Wat dat laatste betreft, is er wellicht nog meer winst te halen. Kijk eens naar de Belgische dikbilrunderen. Als je die in de wei ziet lopen, valt op dat dit runderras de laatste jaren opmerkelijk langer is geworden. Lengte is belangrijk. Het is gewicht, dus meer opbrengst, en het levert meer koteletten op. JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 3

4 nieuws We hebben de ideale hoogte nu bereikt Jacob Wijnker van het TSNH over de hoogtemaat van de Texelaar Chlamydia probleem bij melkschapen FOTO: HENK RISWICK Melkschapen zijn gevoeliger voor Chlamydia dan vleesschapen. Bij Q-koorts was dat ook zo. De oorzaak van dat verschil is onduidelijk. Mogelijk komt het doordat melkschapen lang in productie zijn. Op 63 procent van de melkschapenbedrijven komt de besmettelijke ziekteverwekker Chlamydia abortus voor. Bij vleesschapen is dat op acht procent van de bedrijven. Dat blijkt uit onderzoek van de Gezondheidsdienst voor Dieren op bloedmonsters van elf melkleverende schapenbedrijven en 454 vleesschapenbedrijven. Chlamydia abortus is ook besmettelijk voor mensen. Het onderzoek heeft om die reden plaatsgevonden. Zoönosen staan sterk in de belangstelling na de uitbraken van Q-koorts. Piet Vellema van de GD zegt de uitslag bij de vleesschapenbedrijven te hebben verwacht. Van de melkschapenbedrijven had hij geen vermoeden. Nico Verduin van LTO-Nederland, en zelf een van de circa veertig schapenmelkers in ons land, vindt het percentage bij de melkschapenbedrijven erg hoog. Ook het aandeel bij de vleesschapenbedrijven beoordeelt hij als fors. Dat is een op de twaalf bedrijven. Begin juli is er een deskundigenberaad over de uitkomsten van het onderzoek. Daarna komt er een plan van aanpak. Vaccineren is een mogelijkheid, maar in Nederland is nog geen vaccin voor Chlamydia abortus beschikbaar. In het Verenigd Koninkrijk zijn volgens Verduin wisselende resultaten behaald met een vaccin. Een andere aanpak is besmette dieren opsporen en ruimen. De GD werkt aan een melktest voor Chlamydia abortus. De ziekte komt eveneens bij geiten voor, maar speelt daar minder. Problemen met Haemonchus verwacht De kans is groot dat schapen in juli en augustus besmet raken met Haemonchus. Dat zegt de Gezondheidsdienst voor Dieren. De omstandigheden voor de rode lebmaagworm zijn de laatste maanden goed: hoge bodemvochtigheid en redelijke temperaturen. Haemonchus zorgt de laatste jaren voor groeiende problemen. Een besmetting valt veelal niet direct op, omdat de schapen geen diarree krijgen, wat bij andere wormproblemen wel speelt. Een schaap met Haemonchus krijgt bleke slijmvliezen door bloedarmoede. De GD adviseert goed op te letten. Te beginnen met het controleren van het weideschema en de eventuele behandelingen en dan de slijmvliezen van de ogen bekijken in combinatie met mestonderzoek. Texelaar ver van inteelt De Texelaarpopulatie in Nederland is ver verwijderd van inteelt. Dat blijkt uit onderzoek van de Animal Sciences Group. De inteeltcoëfficiënt moet lager dan één zijn en blijkt bij de Texelaar uit te komen op 0,24. Lage inteelt is een voorwaarde voor erkenning van stamboeken door het Productschap Vee en Vlees. Het NTS heeft die voor vijf jaar gekregen. Winnaars lezersactie poll STELLING: JA 59% Reken maar! Ik ga er zeker naartoe. Uw mening op PASSIE VOOR DE FOKDAG? NEUTRAAL 22% Ik zie wel. Weet het nog niet. Nieuwe poll: DE TEXELAAR IS NU GROOT GENOEG NEE 2O% Mooi niet! Wat heb ik er te zoeken? FOTO: KOMMER BIOPHARM Henk Damkot uit Didam (rechts) ontvangt van Freek Drewel van Kommer Biopharm de Aesculap Econom scheermachine die hij won met de lezersactie van Het Schaap. De andere prijswinnaars zijn P.A. Andeweg uit Poortugal en Wim Riezebos uit Genemuiden. 4 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

5 FOTO: FELIX BERENTSEN Het nieuwe pand van Veno. Zaterdag 2 juni hield het bedrijf een open dag. Bezoekers zagen nieuwe Veno-producten Bezoekers van de open dag bij Veno in De Goorn kregen noviteiten van het bedrijf te zien. Nieuw is een flexibele voergang die het niveau van de mest in de stal volgt. Ook toonde Veno een drieweg-sorteerpoort die op twaalf volt werkt. Verder waren er praktische nieuwtjes op het gebied van scheren. Veno maakte tijdens de open dag bekend dat het bedrijf de officiële dealer is geworden van het weeg- en identificeerprogramma van Gallagher. Deel schapenhouders krijgt voorgeschoten I&R-geld niet terug Een aantal schapenhouders die de centrale databank van de elektronische I&R voorfinancierden, krijgen hun geld niet terug. Ze hadden dat moeten aanvragen met de Gecombineerde Opgave, maar zijn dat vergeten. Het gaat om 412 schapenhouders die op het formulier van 2010 vergaten een kruisje te zetten en 290 die dezelfde fout bij de aanvraag van 2011 maakten. Zij lopen 650 respectievelijk 540 euro mis. Volgens Henk van der Velde van het ministerie van EL&I is er geprobeerd de schapenhouders te compenseren, maar staat de Europese Unie dit niet toe. Het zou dan om inkomenssteun gaan en dat mag niet. We hebben alle mogelijkheden bekeken. Uiteindelijk heeft de staatssecretaris besloten dat het niet kan, zegt Van der Velde. Erich Rhöse van de LWPS is er boos over. Hij vindt dat het ministerie alle schapenhouders die de databank hebben voorgefinancierd, hun geld moet terugbetalen. Die databank functioneert toch niet. Van der Velde en ook Nico Verduin van LTO zijn het niet eens met die bewering. Zij vinden dat de elektronische I&R indrukwekkend functioneert. Verduin zegt wel te hopen dat de schapenhouders die hun voorschot niet terugkrijgen, alsnog vergoed worden. Hij verwijst naar een recente uitspraak van de rechter in Leeuwarden. Die zei dat het vergeten van aanvinken op een formulier niet mag leiden tot het inhouden van vergoedingen. Geen verbod rituele slacht Het onverdoofd ritueel slachten wordt niet verboden. In de Eerste Kamer is geen meerderheid voor een wetsvoorstel van de Partij voor de Dieren dat wel door de Tweede Kamer werd goedgekeurd. De Eerste Kamer ziet meer in een convenant dat staatssecretaris Henk Bleker heeft opgesteld met religieuze organisaties en slachterijen. In het convenant staat dat een onbedwelmd slachtdier binnen veertig seconden bewusteloos moet zijn en dat de halssnede in één keer moet worden uitgevoerd. Er zijn meer afspraken gemaakt over de slachtmethode, onder meer over het fixeren van de dieren, het toezicht en de opleiding voor degenen die de dieren slachten. Coupeerverbod Brabant op slot Ryelands naar VSS Rectificatie De politie in Noord-Holland is in actie gekomen tegen zeven schapenfokkers die de staartjes van ooilammeren hadden gecoupeerd. Het gaat om onder meer enkele Texelaarfokkers. Een fokker in Winkel is al bekeurd. Couperen is alleen nog toegestaan bij Suffolk, Hampshire Down en Clun Forest. De provincie Noord-Brabant heeft een bouwstop voor de schapenhouderij ingesteld. Die was er al voor melkschapen en melkgeiten, maar Gedeputeerde Staten leggen nu de hele schapenhouderij aan banden. Aanleiding is de Q-koorts. LTO wil de regeling van tafel zien te krijgen. De Rasvereniging Ryeland wordt opgeheven. De ruim vijftig leden, onder wie achttien actieve fokkers, stappen over naar de VSS. Aanleiding is de krimp van het ledental en volgens voorzitter Henk-Jan Westhoff ziet het er niet naar uit dat dit er meer worden. De rasvereniging heeft negentien jaar bestaan. In het artikel Altijd op zoek naar land over schapenhouder Mark Teeuw (Het Schaap 2012/3) staat dat de voerkosten duizend euro per jaar bedragen. Dit zijn de krachtvoerkosten. Er staat ook dat hij geen dek - rammen verkoopt. Dat doet hij wel. En de Engelse Texelaar is niet minder vruchtbaar dan de Hollandse. JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 5

6 3 vragen aan... Gerard Aardema: Rammen er in augustus bij NTS houdt hoop op fokdagen Gerard Aardema uit Vries in Drenthe is stamboekfokker van Suffolks. Hij laat in augustus twintig ooien dekken. Zijn ras staat bekend om de vroege bronst en dus vroege lammerij. Is dat wel verstandig met het oog op Schmallenberg? Hebben uw schapen afgelopen seizoen Schmallenberg gehad? Dat denk ik niet. In het voorjaar zijn geen misvormde lammeren geboren. Andere signalen dat er iets niet klopte, waren er ook niet. Geen lammeren die te stom waren om te drinken of zo. Enkele ooien hadden aflamproblemen, ze persten niet goed. Je kon zien dat ze moesten werpen, maar dan gingen ze gewoon liggen. Die heb ik wat moeten helpen. Ik heb van niemand gehoord dat dit door Schmallenberg zou kunnen komen. Volgens de geruchten zijn in de omgeving wel afwijkende lammeren geboren. Gaan uw rammen dit jaar weer vroeg bij de ooien? Ja. Tien augustus gaan ze er weer bij. Ik heb nergens het dringende advies gezien om dat niet te doen. Maar misschien maak ik wel een grote vergissing. Ooilammeren van dit voorjaar zouden extra risico lopen, omdat ze nog nooit een besmetting hebben meegemaakt. In mijn fokkerij is het gebruikelijk ooilammeren niet te laten dekken. Bent u niet bang voor een besmetting komend voorjaar? Je bent altijd beducht. In 2001 hadden we mond- en klauwzeer, daarna blauwtong, vervolgens hadden we bij de Suffolks heel indringend met CL te maken en nu dus Schmallenberg. Ik neem zonder meer aan dat mijn schapen met het virus in contact zijn geweest, maar ze zijn er goed doorheen gerold. Ze hebben nu allemaal weerstand als het goed is. FOTO: FAMILIE AARDEMA Het NTS blijft hopen dat er komende maanden fokdagen kunnen plaatsvinden, waar Texelaars van zowel het NSFOzwoegerziekteprogramma als dat van de Gezondheidsdienst voor Dieren komen. NTS-voorzitter Jan van Rijnsbergen zei tijdens de algemene ledenvergadering vorige maand dat er een grote kans is dat de GD het NSFO-programma erkent, als de leden van het NTS dek- en huurverklaringen voortaan ook opgeven aan de landelijke I&R-databank en aan de GD. Die verklaringen blijken pas maanden na de dektijd alleen naar het stamboek te gaan. Dat is in strijd met de I&R-voorschriften. Het NTS-hoofdbestuur vroeg daarom tijdens de ledenvergadering aan de afdelingen of zij instemden met het doorsturen van die verklaringen. De afdelingen wilden eerst met de leden overleggen. Ze kregen er een week de tijd voor, maar Nood Gelderse herders blijft De drie Gelderse herders die met een trektocht door de provincie trokken om aandacht te vragen voor hun penibele financiële situatie, blijven in geldnood. De provincie deed tijdens een afsluitend symposium geen toezeggingen. De herders, Chris Grinwis, Philip Vaartjes en Roelof Kuipers, krijgen minder geld door bezuinigende natuurorganisaties. Bovendien wil Gelderland niet toezeggen dat de twaalf gescheperde kuddes in de provincie ook volgend jaar de gebruikelijke kuddesubsidie ontvangen. Gedeputeerde Jan Jacob van Dijk meldt dat de herders op zoek moeten naar alternatieven. Tijdens het symposium werden twee drie weken na die datum waren nog niet alle stemuitslagen bekend. Enkele afdelingen hebben meer tijd nodig, zegt secretaris Chris van Norel. Stemmen de leden voor het bestuursvoorstel, dan acht Van Rijnsbergen de kans groot dat er vanaf 1 juli weer gezamenlijke fokdagen kunnen plaatsvinden en dat er 1 september wederzijdse erkenning van de zwoegerprogramma s zal zijn. De GD zegt dat er dit jaar geen erkenning van het NSFO-programma komt. Volgens Piet Vellema wist de NSFO dit al voor de NTS-vergadering. Vellema zegt ook dat het niet alleen om de dek- en huurverklaringen draait. Het gaat ook om het kwaliteitshandboek en over de hele borging van het NSFO-programma. Meer informatie over deze kwestie op voorbeelden van een alternatief project gepresenteerd: één op Texel en één in Duitsland. Vertegenwoordigers van het ministerie van EL&I en LTO hopen dat het nieuwe Europese landbouwbeleid van 2014 kansen biedt voor vergoedingen aan herders. Herder Chris Grinwis bij een deel van zijn kudde. Hij zegt nog maar voor vier weken werk te hebben. FOTO: HENK RISWICK 6 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

7 noteringen Dure markt kan weinig hebben in euro s per dier Zuiglammeren week in euro s per dier week Slachtschapen Zuiglammeren zijn bijna vijftien procent duurder dan vorig jaar. Slachtschapen leveren 12,18 meer op dan vorig jaar, maar dat verschil is veel groter geweest. Relatief stabiele prijzen kenmerken de schapenmarkt. Vraag en aanbod zijn redelijk in balans, de handel is rustig. Zuiglammeren noteerden in week ,36, luxe lammeren kwamen tot 118,77. Die prijzen liggen fors hoger dan in dezelfde week een jaar eerder. Zuiglammeren waren toen dertien euro goedkoper. De oorzaak ligt in de krimpende schapenstapel. Hogere prijzen zijn een structurele tendens. De handel is dus flink aan de prijs, maar het evenwicht is wankel. Zowel vraag als aanbod is zeer klein. De aanvoer hoeft maar iets op te lopen en de prijzen gaan vijf tot tien euro onderuit. Die kans is groter dan dat de prijzen gaan stijgen. De vakantieperiode staat immers voor de deur en er gaan nauwelijks schapen de grens over. Nederlandse dieren hebben zich uit de markt geprijsd. Handelaren geven aan dat de prijs per kilo geslacht gewicht in Nederland grofweg een euro hoger ligt dan in het buitenland. Het gevolg is dat er alleen mondjesmaat wat naar België en Frankrijk gaat. Slachtschapen stijgen intussen voorzichtig in prijs. De vraag is niet zozeer groot, het aanbod is vooral klein. De laatste weken kwam er 8,77 bij de prijs op. Slachtschapen zijn nu twaalf euro duurder dan in GD op zoek naar gezonde bedrijven De Gezondheidsdienst voor Dieren zoekt honderd bedrijven waar afgelopen winter en voorjaar geen Schmallenberglammeren zijn geboren. Op de bedrijven moeten op zijn minst vijftig ooien hebben afgelammerd. Er wordt bloed getapt en de GD neemt een enquête af. De gegevens worden vergeleken met die van besmette bedrijven, waarvan de GD al voldoende adressen heeft. Deelname is anoniem en kosteloos. Opgave via of Meer informatie via s.kelderman@gddeventer.com of telefoon: Naar het nieuwe GLB Cioloş, een slimme man Een belangrijke persoon voor het vaststellen van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid is Dacian Cioloş, de EU-landbouwcommissaris. Voor het vernieuwen van het GLB heeft Cioloş een slimme basis gelegd. Zo is gelijk dertig procent van het budget gereserveerd voor de veelbesproken vergroening. Dit betekent dat een belangrijk deel van het geld een nieuwe bestemming krijgt. Dat is voor nieuwe doelen en om draagvlak voor het GLB bij de bevolking te houden. Het GLB wordt steeds voor zeven jaar vastgesteld, nu voor de periode 2014 tot Er zijn nu drie doe- In 2014 gaat het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid in. Nico Verduin, voorzitter van de LTO-vakgroep Schapenhouderij, volgt de discussies op weg daar naartoe en is erbij betrokken. Voor Het Schaap schrijft hij regelmatig over de ontwikkelingen. len, namelijk een goed inkomen uit voedselproductie, milieu en klimaat verbeteren en tot slot de regionale economie verbeteren. Allemaal punten die onze schapensector op het lijf geschreven zijn, zeker als je het bekijkt voor alle 27 landen van de Europese Unie. De aandachtspunten zijn: welke hectares gaan tellen voor de basispremie, komt er een bonus voor beweiden en is een nieuwe schapenpremie een oplossing? Staatssecretaris Bleker van EL&I heeft deze maand nog benadrukt dat voedselproductie een wezenlijk onderdeel moet blijven om GLB-geld te ontvangen. Voedsel voor een groeiende wereldbevolking. FOTO: NIKKI NATZIJL In de loop van 2012 worden veel besluiten genomen. Met deze column hoop ik de kansen van vernieuwing van het GLB onder uw aandacht te brengen. En goede ideeën te ontvangen. Nico Verduin JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 7

8 reportage Ik houd van schapen die zichzelf redden Dirco te Voortwis heeft een groot bedrijf met schapen, vleesvee, varkens en tuinbouw. Hij heeft dus weinig tijd. Daarom houdt hij een Frans schapenras waarnaar hij amper hoeft om te kijken. Het past ook mooi in de extensieve en natuurlijke manier van werken op dit bedrijf. 8 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

9 TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: HENK RISWICK JOËLLE EN DIRCO TE VOORTWIS WOONPLAATS: BAAMBRUGGE (UTRECHT) BEDRIJF: 75 HA, WAARVAN 10 HA TARWE VOOR EIGEN DIERVOER. DE REST IS GRASLAND MET HOGE NATUURWAARDES. 140 SCHAPEN, 260 GASCONNE VLEESRUNDEREN, 10 GASCONNE ZEUGEN EN 100 MESTVARKENS, OOK WAT GASCONNE KIPPEN. EEN HA FIJNE GROENTETEELT. BEDRIJF BIEDT WERKVER- SCHAFFING AAN 14 MENSEN MET ACHTERSTAND OP DE ARBEIDSMARKT. Ooien lammeren buiten af en gaan daarna niet in kraamhokjes. De natuur doet haar werk hier. van landbouwproducten en probeert zich te onderscheiden met authentieke smaak. De boerderij van Te Voortwis heet ook Lindenhoff. Ooit waren beide bedrijven in handen van zijn vader. Op de boerderij in Baambrugge is nog steeds een grote boerderijwinkel waar het af en aan loopt met klanten. Te Voortwis: Het is hier een open boerderij. Klanten kunnen rondkijken. We hebben niets te verbergen. We zien onszelf als ambassadeurs van authentieke smaak. We voelen ons verantwoordelijk voor grond, dieren en mensen. Daarom gebruiken we geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Het draait hier niet alleen om het rendement. Op de boerderij lopen niet alleen schapen. Het bedrijf kent ook 260 Gasconne vleesrunderen, tien Gasconne zeugen en honderd vleesvarkens, wat Gasconne kippen en een hectare fijne groenteteelt. Te Voortwis vrouw Joëlle doet de administratie en helpt op het erf. Daarnaast hebben veertien mensen als arbeidsproject werk op het bedrijf. Ze hebben een grote afstand tot de arbeidsmarkt, zegt Te Voortwis. Drie begeleiders sturen ze aan. Jarenlang had Dirco te Voortwis Hollandse schapen. Een BOVEN DE BOOMGRENS soort boeren-texelaar. Hij stak er veel tijd in en verdiende Veel Frans vee dus. Dat komt doordat de ouders van Te Voortwis in het verleden ook een boerderij in Frankrijk hebben er weinig aan. Nu houdt hij een Frans schapenras dat zichzelf prima redt. Ik verdien er nog steeds niet veel aan, maar bespaar heel veel tijd. In feite is dit de belangrijkste reden voor Te Voortwis om een jaar of vijf geleden zijn oude schapen op te ruimen en over te stappen op de Tarasconnaise, een sober maar toch groot schapenras uit de Franse Pyreneeën. Te Voorwis: Het vlees ervan staat als Agneau des Pyrénées in Frankrijk goed bekend. Dat laatste is belangrijk. Te Voortwis levert zijn lammeren jaarrond als zuiglam aan Lindenhoff, het bedrijf dat door zijn twee broers wordt gerund. Lindenhoff is verwerker en leverancier gehad. Daar hielden ze Gasconne runderen. Mijn vader wilde vlees met garantie verkopen, verklaart Te Voortwis. Zelf zag hij er de Tarasconnaise schapen. Die leven boven de boomgrens in de Pyreneeën en redden zichzelf. Ik had te weinig tijd om steeds achter mijn schapen aan te lopen. Bij deze dieren is dat niet nodig. Vroeger moesten we twee keer per dag schapen tellen. Ik tel ze nu af en toe. De dieren zijn zeer sober, ze hebben weinig nodig. Dat is ook een kostenaspect. Ik geef geen biks aan de ooien. Ze lammeren gewoon in de groep af en ik hoef ze daarna niet in hokjes te zetten. Te Voortwis zegt te >> JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 9

10 reportage Kenmerkend voor dit bedrijf: bomen in de vleesveestal. Welke veehouder doet zoiets? De bomen geven de koeien schaduw. Volgens Te Voortwis zijn koeien van oorsprong bosdieren. genieten van de zelfredzaamheid van dit Franse ras. Het liefst maak ik mezelf overbodig. Het is zo mooi om te zien dat de lammeren zonder hulp worden geboren. Maar hoe zit het met de vleeskwaliteit? Zijn broers zetten juist zo sterk in op kwaliteit. Deze lammeren zijn een erg mooi product, zeker als zuiglam. Ik denk dat ik gemiddeld tien euro per lam onder de prijs van de Texelaar zit bij hetzelfde gewicht. De Texelaar heeft een betere vlees-beenverhouding. NATUUR GAAT HAAR GANG Elk lam gaat als zuiglam weg, recht onder de ooi vandaan. Te Voortwis levert het hele jaar door. Een van de grote voordelen van de Tarasconnaise is de jaarrond bronst. Nog sterker: drie weken na het aflammeren laat een ooi zich vaak alweer dekken. Daardoor kunnen de ooien dus twee keer per jaar aflammeren. "Voor mij hoeft dat niet", vertelt Te Voortwis. "Minimaal een keer per jaar wel. De natuur gaat grotendeels haar gang. De rammen lopen dan ook het hele jaar bij de ooien. Grofweg heeft Te Voortwis drie koppels: één die recent heeft afgelammerd, één die onlangs is gespeend en één die op punt van aflammeren staat. Scherp is de scheiding niet. Er zijn ooien die heel snel na spenen alweer gaan aflammeren. Te Voortwis schuift daarom geregeld dieren heen en weer. Wel probeert hij rond november een groot aantal ooien te laten aflammeren. Hij kan dan in het voorjaar veel zuiglammeren leveren als daarnaar vraag is. Van de groep die in de zomer aflammert, houdt hij zelf wat ooitjes aan voor vervanging. Uit de bakermat Frankrijk laat hij af en toe nieuwe rammen komen. Voorlopig is dat nog niet vaak nodig. Zijn eerste ooien kwamen van verschillende bedrijven en de vijf rammen waarmee hij startte, kwamen van vijf fokkers. NIET VER RIJDEN De afzet gaat het hele jaar door, met pieken rond kerst en Pasen. Te Voortwis selecteert zelf de slacht - rijpe dieren uit het koppel en brengt ze naar het slachthuis. Dat is een paar honderd meter verderop. Een groot voordeel, want als ik ver moet rijden voor drie of zes lammeren, kost het te veel tijd. De lammeren wegen rond de dertig kilo levend. Dan zit er een mooie rug in. Naar zulke goede lammeren is altijd vraag. << De winkel op de boerderij. Die is van Lindenhoff, een verwerkings- en distributiebedrijf van Dirco te Voortwis broers. Dirco levert lammeren aan dit bedrijf. Productiegegevens Dirco te Voortwis met vrouw en zoontje tussen een van de schapenkoppels. De dieren zijn van het Franse ras Tarasconnaise, een zelfredzaam schapenras uit de Pyreneeën. Aantal ooien gemiddeld per jaar aanwezig: 150 Totaal aantal worpen per jaar: Gemiddeld drie keer in twee jaar. Sommige ooien lammeren twee keer per jaar Gemiddeld worpgrootte: 1,2 Aantal ooilammeren voor vervanging: 30 Aantal afgeleverde lammeren per jaar: 1,8 per jaar per ooi Gemiddelde leeftijd afgeleverde lammeren: 3,5 tot 5 maanden Gemiddeld gewicht afgeleverde lammeren: 30 kilo levend Gemiddelde opbrengstprijs afgeleverde lammeren: 110 euro* * in Vorig jaar was dat minder. 10 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

11 FOKKERS Fokkerij G. van Wijncoop - Schipper Beekweg 14, 3881 LH Putten Tel wijncoop@planet.nl Zwoegervrij blindvrij scrapieonverdacht diverse lammeren van definitief premieram Uw fokblok hier? Neem contact op met Yttje de Vries, Tel: Een schaap om (van) te houden Inlichtingen: Zie ook: A 136 SwifterschapenFokbedrijf van Herwijnen-van Dord Goede vruchtbaarheid, bespiering en beenwerk. Alles zwoeger en scrapievrij, ARR/ARR Te koop Ramlammeren Gekeurd en ongekeurd Prijsseweg LE Culemborg info@de-witteschuur.nl SUFFOLK STAMBOEK NEDERLAND De Suffolk is een ideaal schaap voor: de professionele- en hobbyfokkerij en als slachtlam vaderdier; allen ARR-ARR De lammeren hebben een hoge groeisnelheid en goede bespiering Voor advies en info over aanschaf van fokmateriaal: J.P.J. Boegheim tel: , Merino, het wolras van de wereld. De wol is de fijnste van alle rassen! Er zijn nog enkele dieren uit onze kudde te koop. (zwoegervrij gecertificeerd) Bezoek ons ambachtelijk weekend 18 en 19 augustus kom alles te weten over dit fascinerende ras en de mogelijkheden van wol!! Info: Wolboerderij Blij Bezuiden in Koewacht, onze website of bel +31 (0) PRESENTEER UW FOKPRODUCTEN!!! GARLYX optimaliseert de productiviteit en gezondheid van uw schapen en lammeren, door de combinatie van CRYSTALYX met knoflook, deze combinatie is een succes formule, zowel als aanvullend diervoeder evenals vliegwerend produkt voor uw dieren. Vermindert het risico van infecties door insectenbeten. Vermindert stress en irritatie door vliegen. Meer informatie bij: Exclusief importeur voor Nederland en Belgié Van Boer Tot Boer, Numansdorp of info@vanboertotboer.nl Website: Vult voedingstekorten tijdens de weidegang uitstekend aan. Bevordert de penswerking en de opname van ruwvoer. Geeft extra weerstand en groei

12 gezondheid De cursisten kijken door hun microscopen naar mestmonsters van hun eigen schapen. Op geplastificeerde kaarten zien ze voorbeelden van wormeieren. Cursus leert schapenhouders wormeitjes herkennen Turen door de microscoop Het Productschap Vee en Vlees is begonnen met een opmerkelijk project: vier dierenartsen leren schapenhouders mest te onderzoeken op wormeitjes. Doel is bewuster omgaan met wormmiddelen. Dat is hard nodig door de sterk toenemende resistentie. Het Schaap bezocht een van de cursusavonden. Ondanks dat de meesten moeite hebben om de naam uit te spreken, roept de een na de ander toch Nematodirus battus. Turend door hun recent aangeschafte microscopen zien de schapenhouders ovale donkere stippen. Enthousiast zijn ze. Maar als dierenarts Reinard Everts ook door die microscopen heeft gekeken, blijkt het niet om Nematodirus battus te gaan, maar om Strongylus: eitjes van de Haemonchus, de Teladorsagia of de Trychostrongylus. Het enthousiasme wordt iets minder en maakt plaats voor vragende gezichten. Want hoe kun je nou het verschil tussen Nematodirus en Strongylus zien? Het blijkt in het formaat te zitten. De Nematodirus is veel en veel groter. Bovendien komt die veel minder vaak voor dan de groep Strongylus-eitjes. Het is de tweede cursusavond op het bedrijf van Texelaarfokkers Eddie en Riekie Kasperink in het Gelderse Oldebroek. Twaalf schapenhouders hebben voor het eerst meegebrachte mest van hun schapen onderzocht volgens de zogeheten McMaster-methode. Vorige keer hebben ze de bezinkingsmethode geleerd, maar die toont alleen aan of er een wormbesmetting is. McMaster gaat verder en blijkt net zo handig. NIEUWE STELREGEL De avond is begonnen met een rondje ervaringen van de afgelopen weken. De reacties variëren van niks gedaan tot 12 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

13 TEKST EN FOTO S: JACQUES ENGELEN heel secuur gecontroleerd. Vervolgens geeft Everts uitleg over het nieuwe ontwormen. Centraal staat omweiden als preventie, met de stelregel twee tot drie weken en twee tot drie maanden. s Zomers mogen de dieren maximaal twee weken in dezelfde wei blijven, in vooren najaar maximaal drie. En in voor- en najaar mogen de schapen niet eerder dan na twee maanden terugkomen op een perceel, s zomers niet eerder dan na drie maanden. Er zitten kleine mitsen en maren aan, maar het is een nieuwe gulden regel. Voor het ontwormen is nog maar één standaardmoment: in het voorjaar de ooien behandelen tegen Haemonchus twee tot drie dagen voor ze met hun lammeren van stal naar wei gaan. Verder zijn er geen vaste behandelmomenten meer, zo houdt Everts zijn gehoor voor. Na de theorie legt Everts uit hoe de McMaster-methode werkt en gaan de schapenhouders ermee aan de slag. Ze pakken hun plastic boxen erbij. Op tafel komen Het afmeten van precies 56 ml flotatievloeistof. Deze verzadigde zoutoplossing is makkelijk zelf te maken. Vier gram mest wordt erin opgelost. Vier gram mest nauwkeurig afwegen. Om een indruk te krijgen: twee keutels wegen ongeveer een gram. microscopen, theezeefjes, weegschaaltjes, houten spatels, pipetjes, een 60ccspuit, plastic koffiebekertjes en een belangrijk attribuut: het telkamertje. Het is een kunststof plaatje van pakweg 1,5 bij 7 centimeter met twee vakjes waarin uiteindelijk de worm eitjes worden geteld. KAART MET VOORBEELDEN De ruimte vult zich met de geur van schapenmest als iedereen de meegebrachte zakjes opent. Met spatels wegen de cursisten exact vier gram mest af, mengen dat met 56 milliliter verzadigde zoutoplossing en gieten het mengsel over en weer van het ene bekertje naar het andere. Daarna zuigen ze met het pipet een druppel uit het mengsel en brengen dat in een van de twee vakjes van de telkamer. Vervolgens begint het grote turen en vergelijken met de geplastificeerde kaart met voorbeelden die iedere cursist heeft. Het valt ze niet mee om de wormeieren te herkennen. Dat is niet vreemd. Ze zien de eitjes voor het eerst. Everts adviseert daarom thuis vaak te oefenen. Dan leer je het vanzelf. Ze staan er niet alleen voor. Belangrijk onderdeel van deze cursus is dat de schapenhouders zes keer hun mestmonsters mogen laten screenen Een druppel van het mengsel moet zonder luchtbelletjes in een kamer van het telraam. Dat gebeurt met een pipet. Daarna wordt de tweede gevuld. << JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 13

14 gezondheid Bewust ontwormen In het begin valt het niet mee om de verschillende wormeieren te herkennen. De cursisten helpen elkaar daarmee. g g g g g g g g g g Gebruik omweiden als basis van wormbestrijding. Een lichte besmetting is niet erg. De schapen bouwen er weerstand mee op. Een wei wormvrij maken door te maaien werkt alleen enigszins bij de eerste snede. Daarna amper meer. Altijd eerst mest onderzoeken en dan pas besluiten of er moet worden behandeld. Nooit blind ontwormen. Baseer de dosering op het zwaarste dier van het koppel. Voorkom onderdosering. Reinig en controleer het drenchpistool regelmatig. Behandel niet alle ooien of lammeren; dat remt de resistentieontwikkeling bij wormen af. Kies twee tot vijf procent van het koppel uit en markeer die dieren met een stip. Ontworm daarna de rest van het koppel. Kies bewust voor fitte dieren die niet worden behandeld. Die kunnen een stootje hebben. Controleer met mestonderzoek twee weken na behandeling of het ontwormen effectief is geweest. Nieuw aangevoerde dieren minimaal een maand in quarantaine houden en ze in het begin behandelen met moxidectine (Cydectin) en levamisole (Endex, Levacide, Levacol of Levamisol). Van beide middelen de volledige dosering geven. Twee weken later mest onderzoeken. Zijn er dan nog wormeitjes, behandel dan met Zolvix. Mest van quarantainedieren een jaar lang apart houden en niet op het land brengen. Fokken op weerstand kan door foklijnen die altijd hoge EPG s hebben, op te ruimen. door de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht. Dan blijkt of hun analyse klopte. Doe dat vooral, benadrukt Everts. Het kost je niks. EITJES TELLEN Als de deelnemers de wormeitjes hebben benoemd, moeten ze gaan tellen. Dat is een belangrijk onderdeel van de McMaster-methode. De kamers op het telraampje hebben rasters van smalle stroken. Binnen elke strook worden de eitjes geteld. Het totaal van beide kamers maal vijftig geeft het belangrijke EPG: eitjes per gram. Komt die voor de Strongylussoorten boven de vijfhonderd, dan moeten de schapen worden ontwormd. Voor de Nematodirus battus is dat al bij honderd EPG, als de schapen er ook echt ziek van zijn. Daarom valt het uiteindelijk mee dat de meeste cursisten die Strongylus aanzagen voor Nematodirus. << Dierenarts Reinard Everts controleert of de cursist het goed heeft gezien. 14 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

15 Fok en gebruiksvee gevraagd Te koop gevraagd: Koppel kruislingooien Swifter / Texelaar zwoegervrij +/- 50 stuks. Tel Te koop gevraagd: Slacht-/weide schapen en lammeren. Tegen contante betaling. Tel of Te koop: ooi / ramlammeren Swifter Charloias geb. jan ARR / ARR, scrapie brucella + zw vrij. v. Riel / Diversen Te koop gevraagd: weide/slachtlammeren en of schapen. Liefst grote koppels vanaf +/ stuks. Voor het laden geld op de bank. Tel: Fok en gebruiksvee aangeboden Grandioze Actie bij Van Oort Schapenverzorging.11 Mineralenemmers ( 25 kg ) voor de prijs van 10 stuks Dectomax Ontworming 200 ml. Bij afname van 12 stuks of meer Per Doosje. Kijk ook op Onze Website Tel : of Te koop: Swifter stamboek dekram. MM. Blindfactorvrij. Geb. Feb VBI 180. BTH. 63. BSP 81. BNW. 87. ARR/ARR. Scrapie - en zwoegervrij. Brucella Melitensisvrij. Swifter stamboek dekram M. Blindfactorvrij. Geb. maart BSP.83. BNW.86. ARR/ARR. Scrapie en zwoegervrij. Brucella Melitensisvrij. E. Hulzinga. Spanga. Tel Te koop: 110 Swifter stamboek ooilammeren. Geb. febr. / begin maart ARR/ARR. Scrapie en zwoegervrij. Brucella melitensisvrij. E. Hulzinga. Spanga T.K: 2 suffolk ramlammeren geb: dec 2011, zwoeger, scrapie, CL, brucellose vrij. Hoge index. ARR-ARR GD gecertificeerd. t: , Nijbroek. De Noordhollander, zeer vruchtbaar met weinig aflamproblemen, veel melk en goede moedereigenschappen voor info bel Actie Clik Pouron 2,2 liter per 6 stuks a 87,50 per 3 stuks a 90,- per stuk 92,50 excl btw. Bestel nu op of bel Sipke Posthuma of Johan Westerbeke T.k.: gebr. koppelbare aflamhekjes, LxH 1.45x0.90 cm, weidehekken LxH 3x0.85 cm, hooiruif, voerbakken voor pony's en geiten. Omg. Overijssel. Tel Uitmesten van (schapen)stal of schuur zelfs door een normale deur. Door heel het land Cor Nap , , ook sloop van beton/graaf en rioleringswerk. Superaanbieding vit/mineralen emmers. 11 halen 10 betalen nu gratis thuis bezorgd in Nederland. 25 bestellen + 3 gratis bij bestelling 50 stuks + 7 gratis. Kijk op onze website om te bestellen. Bellen kan ook met Sipke Posthuma of Johan Westerbeke Aktie schapengaas 80h. nu 38,00 zw.kwal. 60,00 super zwaar 80h. 97,00 puntdraad 500m. 55,00 div.soorten gaas, draad, palen, hekkens. A. de Greef bv Te koop: Complete schapenstalinrichting voor 350 fokschapen incl. bakken en hooiruiven. Alles snel opgebouwd en afgebroken zonder in de vloer te boren. Compleet gegalvaniseerd. Slechts 2 seizoenen gebruikt. Liefst in 1 koop, Zeeland. Hans Moeleker tel: Heeft u schapen, apen of beren? Gerard kan ze voor u wassen en scheren! Tevens het adres voor klauwverzorging en wolhandel. Gerard van Dekken , Wolinname dagen Sipo/Wesa Schapenadvies kijk op onze website voor de juiste datum bij u in de buurt Contante betaling en de koffie staat klaar. Noord-Oost Nederland Zuid-West Nederland Lammetje plaatsen? Graag uw tekst uiterlijk 6 augustus via de mail of onderstaande bon aanleveren. y.devries@eisma.nl LAMMETJES OPGAVEBON HOE OPSTUREN: De ingevulde bon moet uiterlijk 10 dagen voor het verschijnen van het nummer, waarin u plaatsing wenst, in ons bezit zijn. Bon en enveloppe sturen naar Eisma Businessmedia, Advertentie afdeling, antwoordnummer 470, 8900 VC Leeuwarden (geen postzegel plakken!) Tel , fax EENVOUDIGE ÉN VOORDELIGE BETALING Vul op de bon uw eigen bankrekeningnummer in en plaats uw handtekening. Daarmee stelt u ons (éénmalig) in de gelegenheid om het bedrag te incasseren. Het uitschrijven (en opzenden) van een cheque of bankopdracht is dan niet meer nodig! Ook kunt u een ingevulde en ondertekende giro- betaalkaart, bankcheque of bankopdracht bij de bon opzenden (géén giro- overschrijvingskaarten!) Ons bankrekeningnummer is: ; ons gironummer is: Advertenties onder nummer: 5,00 extra Bewijsnummers hiervan worden niet verzonden. Opdrachten uit België alleen met cheque. TEKST: één letter of leesteken per hokje; tussen twee woorden een hokje overslaan; blokletters schrijven. Ondergetekende Naam:... 29,82 34,37 39,82 45,27 50,72 56,17 61,61 67,06 69,70 Adres:... Postcode/plaats:... verleent hierbij machtiging aan Eisma Businessmedia om het verschuldigde bedrag af te schrijven van zijn banknummer: Datum: Handtekening: verzoekt... maal plaatsing van een rubrieksadvertentie in HET SCHAAP in de volgende rubriek: Fok- en gebruiksvee aangeboden Fok- en gebruiksvee gevraagd Diversen

16 SCHAAP MET EEN VERHAAL Kent u ook een schaap met een verhaal? Mail ons: hetschaap@eisma.nl Margré Baars houdt samen met haar man Theo en hun zoontje Roel tien ooien in het Gelderse Wehl. 16 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

17 Margré Baars en ROETJE OUWE GOEDZAK Ik kreeg Roetje een jaar of vijf geleden. De dieren - ambulance had drie schapen opgehaald bij een oudere vrouw die er niet meer voor kon zorgen. Ze had ze al zeker acht jaar eerder gered bij een kennis van haar. Die wilde ze naar de slacht doen. Toen ik ze zag, was ik meteen verkocht. Zulke lieve schapen waren het. Het idee was ze tijdelijk op te vangen, maar ze bleven. De twee ooien zijn overleden. De gecastreerde ram is er nog. Dat is Roetje. Hij is nu misschien wel veertien jaar oud. Roetje is heel speciaal. Hij loopt altijd vrij rond. Hij kan overal naartoe. Soms loopt hij in de berm aan de overkant van de weg lekker te grazen. Hij loopt moeilijk. Dat deed hij al toen hij hier kwam. Ik gaf hem elke dag paracetamol, waardoor hij beter ging lopen. Dagelijks trok hij naar de berm, wat niet de bedoeling was. Nu krijgt hij om de dag paracetamol. Het kost hem dan meer moeite om naar de berm te lopen. Hij houdt er niet van opgesloten te zijn. We hebben hem een keer apart gezet, omdat er een dekram bij onze tien ooien ging. We dachten: als die dekram gaat stoten, overleeft Roetje het niet. Maar dat hok was een ramp voor Roetje. Hij wilde eruit: bij ons zijn en bij de andere schapen. Sindsdien loopt hij altijd los. Hij heeft een eigen plek in een open schuur waar stro ligt. s Winters zetten we hem s nachts bij de andere schapen in de schuur. Dat kan ik niet alleen, want hij wil niet. Dan helpt mijn man Theo. Roetje blijft de hele tijd bij het poortje staan tot hij er weer uit mag. s Morgens ga ik voeren en zo gauw hij me hoort, roept hij en loopt hij naar de schuur. Daar krijgt hij brokken. Voor Roetje staat daar altijd voer, de hele dag. Daarna loopt hij naar de composthoop van de buren om te kijken of daar wat eetbaars is gekomen. Appelschillen of zo. Hij vreet veel, maar is toch broodmager. Roetje dringt zich niet op. Ons zoontje van veertien maanden kan met hem doen wat hij wil. Het is echt een ouwe goedzak. Ik praat ook met hem. Met de andere schapen heb ik dat veel minder. Roetje is apart. Ik heb zelfs een boekje over hem geschreven. Het tweede deeltje is in de maak. << Hij loopt altijd los TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO: HANS PRINSEN JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 17

18 gezondheid De aanpak van een CL-uitbraak De besmettelijke bultenziekte CL werd twee jaar geleden vastgesteld bij stamboek-suffolks. De ziekte had kans gezien zich te verspreiden naar meerdere bedrijven. Het PVV besloot subsidie te verstrekken, zodat de GD in samenwerking met het stamboek de ziekte kon aanpakken. Na drie onderzoeksrondes zijn vrijwel alle besmette dieren bij de deelnemers afgevoerd. De aandoening Caseous lymfade - nitis (CL) kwam voorheen in Nederland maar hoogst zelden voor bij schapen en elk geval was gerelateerd aan de import van dieren. Voorbeelden daarvan zijn importen van Solognotes uit Frankrijk, Charollais uit het Verenigd Koninkrijk, slachtschapen uit Spanje en schapen uit Duitsland. Al die incidenten werden tijdig ontdekt, waardoor de ziekte geen vaste voet aan de grond kreeg in de schapenhouderij. De uitbraken in de Nederlandse Suffolkpopulatie hebben eveneens een buitenlandse herkomst. Het eerste CL-besmette bedrijf importeerde vanaf 2004 regelmatig Britse fokdieren. In het Verenigd Koninkrijk is CL een fors probleem. De ziekte, die maandenlang verborgen kan blijven, heeft zich er de laatste tien jaar gestaag verspreid, vooral bij de rassen die slachtlamvaderdieren leveren. Vanwege de Britse CL-problematiek roept de Gezondheidsdienst voor Dieren fokkers al jaren op om alleen CL-vrije fokdieren te importeren en toevoegingonderzoek (zie kader Importeren) te laten verrichten voordat ze de nieuwe dieren aan hun eigen koppel toevoegen. Een flink abces door CL bij de lymfeklier aan de achterpoot. INVENTARISATIE Na de ontdekking van CL in het voorjaar van 2010 toonde een inventarisatie van de GD aan dat meerdere bedrijven fokmateriaal van het importerende bedrijf hadden aangekocht. De contactbedrijven en een tweede importerend fokbedrijf werden als risicobedrijf aangemerkt. De 18 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012

19 TEKST EN FOTO S: DRS. RENÉ VAN DEN BROM (GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN) Importeren Schaap met CL-bult onder de kaaktak. Bij ongeschoren schapen kan een dergelijk abces gemakkelijk verborgen zijn onder de wol. Bij de import van fokdieren is het belangrijk om eerst het hele koppel van herkomst grondig te inspecteren. Let goed op de aanwezigheid van bulten, maar ook op het voorkomen van andere aandoeningen, zoals jaagsiekte. Laat bloedonderzoek op CL verrichten en importeer de dieren pas na gunstige testuitslagen. Bij aankomst op het bedrijf in Nederland dienen de nieuwe dieren een half jaar in quarantaine te gaan. Als daarna opnieuw het bloedonderzoek op antistoffen gunstig is verlopen, kunnen ze bij het koppel. niet ziek. Ze krijgen wel bulten die pas twee tot zes maanden na de besmetting ontstaan. Veel bulten vallen niet op; de bulten kunnen inwendig zitten en oppervlakkige ontstoken lymfeknopen worden door de wol verborgen. Als de abcessen doorbreken, komen grote aantallen ziektekiemen vrij die koppelgenoten kunnen infecteren. Ze dringen via beschadigingen van de huid of de slijmvliezen binnen. Behandelen van CL is niet mogelijk. De veroorzaker, de bacterie Corynebacterium pseudotuberculosis, kapselt zich namelijk in de lymfeklieren in en wordt daardoor onbereikbaar voor antibiotica. Na verdenking kan bloedonderzoek op antistoffen of bacteriologisch onderzoek de diagnose bevestigen. GD adviseerde vervolgens CL gericht te bestrijden. Vanwege het gevaar voor de Nederlandse schapenhouderij, namelijk de reële kans van verspreiding naar andere rassen en vleeslambedrijven, subsidieerde het Productschap Vee en Vlees (PVV) het bestrijdingsproject. Het doel van dit project was tweeledig. Allereerst een inventarisatie van de CLsituatie bij leden van het Suffolk Stamboek Nederland (SSN), bij afnemers van fokmateriaal van risicobedrijven alsook bij fokkers van andere organisaties die direct of indirect betrokken zijn geweest bij de import van besmette fokdieren. Daarnaast moest het project een eerste aanzet geven tot de bestrijding en monitoring van CL bij schapen in Nederland. In het project werkten SSN en GD nauw samen. Helaas werd al snel duidelijk dat de ziekte inmiddels versleept was naar andere bedrijven. CL is een lastige aandoening. Geïnfecteerde dieren ogen vaak CL-abces in de hals van een schaap. Geiten vrijwel vrij van CL ONDERZOEKSRONDES De contactbedrijven binnen het SSN konden al hun dieren laten testen op CL. De contactbedrijven buiten het stamboek mochten hun aangekochte dieren laten onderzoeken. Verder konden leden van andere stamboeken deelnemen aan het project als ze mogelijk een probleem met CL hadden. De deelnemers werden verplicht om hun positieve dieren af te voeren. Naast schapen kunnen geiten, runderen en paarden CL krijgen. In de Nederlandse geitenhouderij waren er in het verleden veelvuldig uitbraken. De ziekte is bij geiten sneller herkenbaar, omdat de bulten beter zichtbaar zijn door het ontbreken van wol. De geitensector gebruikt tegenwoordig CL-vrije certificaten, waardoor minder dan een procent van de bedrijven nog wel eens met CL te maken krijgt. Heel soms treft CL ook mensen. In Nederland is dat nog nooit vastgesteld; de meeste beschrijvingen komen uit Australië, een enkele uit Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten. Vrijwel alle patiënten kwamen beroepsmatig veel in aanraking met vee: boeren, herders, scheerders en slachthuispersoneel. Van één consument is bekend dat die besmet raakte na het drinken van rauwe geitenmelk. << JUNI/JULI 2012 HET SCHAAP 19

20 gezondheid De meeste risicobedrijven hebben hun schapen laten onderzoeken. Op ruim twintig procent van de bedrijven toonde bloedonderzoek CL aan. Alle besmette schapen waren of rechtstreeks afkomstig van een van de twee bronbedrijven of geïmporteerd uit het Verenigd Koninkrijk. Na de eerste onderzoeksronde werd verder duidelijk dat het vinden van de bulten bij positieve schapen zeer lastig is. Een zorgvuldige controle lukt eigenlijk alleen als de schapen kort daarvoor zijn geschoren. In de tweede onderzoeksronde bleek dat de ziekte zich op een aantal contactbedrijven verspreid had naar koppelgenoten. Opmerkelijk genoeg testten sommige schapen positief, terwijl het laatste contact met een besmet dier eerder dan een half jaar ervoor was. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de incubatietijd langer duurde. Ook is het mogelijk dat de bacterie in de omgeving heeft overleefd en de schapen later heeft geïnfecteerd. Tot slot kan een dergelijk schaap in de eerste ronde onterecht negatief hebben getest. In de derde en laatste onderzoeksronde werden op één bedrijf nog twee besmette schapen gevonden, waarvan één schaap Vaccinatie Tijdens het bestrijdingsproject kwamen geïmporteerde schapen aan het licht die positief reageerden in de test, terwijl ze geen uitwendige bulten hadden. Al deze schapen waren afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk. De dieren zijn mogelijk geënt tegen CL. In het VK is geen vaccin geregistreerd, maar besmette bedrijven kunnen ontheffing krijgen voor een Australisch vaccin. De bloedtest kan geen onderscheid maken tussen gevaccineerde en besmette dieren. Dit houdt een risico in bij importen. Ook gevaccineerde dieren houden een risico in, want een dergelijk dier is hoogstwaarschijnlijk afkomstig van een besmet bedrijf, anders zou er niet zijn geënt. bulten had. Bacteriologisch onderzoek bevestigde de aanwezigheid van de CLbacterie. Bij slachtlamproducenten met Suffolk-rammen afkomstig van een van beide risicobedrijven en bij een Blue du Maine-fokker met verdachte bulten bij de dieren is geen CL aangetoond. SUCCESVOL In drie onderzoeksrondes is het dus vrijwel gelukt om CL bij de deelnemers uit te bannen. Helaas hebben niet alle contactbedrijven de risicodieren laten onderzoeken. Ook werden er in de laatste onderzoeksronde op één bedrijf nog twee besmette schapen gevonden. De kans bestaat dus dat niet alle geïnfecteerde dieren zijn opgespoord. Bij het SSN zijn wel de vrije bedrijven bekend, waar afnemers veilig fokdieren kunnen aanschaffen. Om de kans op nieuwe insleep te beperken adviseert het SSN om bij aankopen de bloeduitslagen bij de verkoper op te vragen. Tijdens de ledenvergadering van het SSN is niet gekozen voor een certificeringsprogramma, zoals dat in de geitenhouderij goed functioneert en dat geschikt gemaakt kan worden voor de schapenhouderij. Dit zou meer zekerheid hebben gegeven. Wel heeft het SSN een importcontrole verplicht gesteld voordat dieren worden opgenomen in het stamboek. Dat is een goede maatregel. << Wim Haverslag: De schade is beperkt gebleven TEKST: WIM HAVERSLAG (SUFFOLK STAMBOEK NEDERLAND), FOTO: WIES HAVERSLAG Hoofdinspecteur Wim Haverslag van Suffolk Stamboek Nederland Als inspecteur van het Suffolk Stamboek Nederland werd ik in het aflamseizoen 2010 verrast door een fokker van wie goede fokooien werden afgevoerd voor de dood. Twee dierenartsen van de Gezondheidsdienst voor Dieren stelden in maart 2010 CL vast op dit bedrijf. Na overleg met de GD en het Productschap Vee en Vlees is een onderzoeksproject opgestart dat volledig is gesubsidieerd door het PVV. Eerst werd een inventarisatie gemaakt van de risicobedrijven. Deze risicobedrijven konden hun dieren laten onderzoeken op CL. Hierdoor zijn weer nieuwe risicobedrijven opgespoord. Nu, twee jaar later, kan het SSN een moeilijke periode afsluiten. Sommige leden hebben veel dieren moeten opruimen vanwege CL en veel afzet van fokmateriaal buiten het stamboek is verloren gegaan. Maar uiteindelijk is de schade redelijk beperkt gebleven door het voortvarende optreden van het destijds zittende bestuur, de goede samenwerking met de GD en de medewerking van onze leden die de positieve dieren van hun bedrijf hebben afgevoerd. Het stamboek is tevreden over het verloop van dit traject en heeft vervolgmaatregelen genomen. Zo wordt er bij deelname aan keuringen geëist dat een risicobedrijf, waar positieve schapen zijn aangetroffen, na afvoer van deze dieren, met een tussentijd van zes maanden twee keer negatief is getest op CL. Importdieren worden pas opgenomen in het stamboek nadat ze twee keer een negatieve bloedtest op CL hebben met een tussentijd van zes maanden. Het SSN hoopt met deze maatregelen CL-insleep binnen het Suffolkstamboek in de toekomst te voorkomen. 20 HET SCHAAP JUNI/JULI 2012