Den Haag. Bestemming. nr 16 vierde jaargang De opmars van de politiek assistent Pagina 26. hét magazine voor de overheid

Transcriptie

1 hét magazine voor de overheid 10 oktober 2008 nr 16 vierde jaargang De opmars van de politiek assistent Pagina 26 Bestemming Den Haag Interview Dorian van der Brempt (deburen) pagina 22 Chris Buijink (SG EZ) houdt het hoofd koel pagina 8 Risicodekking door staat drukt prijs kernenergie pagina 14 Benita Plesch (ex-abd) over twijfel aan de top pagina 34

2 Versterk jezelf Je bent goed in je werk, maar er zit meer in je. Ontdek je verborgen talenten met de trainingen van Schouten & Nelissen en versterk jezelf! Vraag de trainingsgids aan op sn.nl of t r a i n e n o p l e i d e n c o a c h e n o r G a n i S a t i e a d V i e S sn.nl

3 PM nummer oktober 2008 inhoud 16 Thema Bestemming Den Haag Strategieën tegen de immobiliteit 22 Nederland en Vlaanderen samen in het buitenland? Dorian van der Brempt over culturele diplomatie na Van Twist De opmars van de politiek assistent Jong, onafhankelijk en invloedrijk 44 Beau Monde bij 90 jaar OCW Nieuws 8 t/m 15 8 Chris Buijink (SG EZ) houdt het hoofd koel 10 Nederland Europees recordhouder met isoleercel 13 VenW stuurt aan op strijd tegen Aziatische piraten 14 Risicodekking staat drukt prijs kernenergie 15 Stichting Ereschulden Japan zet druk op Verhagen 40 Spelers 33 t/m Ter Horst komt met herziening ambtelijke status 34 Benita Plesch: Leidinggeven is omgaan met paradoxen 36 Robin Linschoten neemt afscheid van Actal 37 Bellen met... Dion Kotteman (Rijksauditdienst) Meningen 9 Column Guikje Roethof: Afrika 29 Column Ruben Maes: Twijfel Service Et cetera 43 Agenda en evenementen Cover: Rob Jongbloed 10 oktober 2008 PM 3

4 lopende zaken Algemene Zaken Top De opening van Het verleden van Nederland belooft een bijzondere bijeenkomst te worden op 10 oktober in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Naast premier Balkenende die er een toespraak zal houden, zijn ook de oud-premiers Kok en Lubbers aanwezig. Zaterdag 11 oktober is de premier bij de prijsuitreiking aan de ondernemer van het jaar 2008 in Rotterdam. Woensdag en donderdag 15 en 16 oktober vergadert hij in Brussel met de Europese Raad, die vervroegd is in verband met de herfstvakantie. Die week is er geen ministerraad. Op woensdag 22 oktober voert de premier gesprekken met president John Agyekum Kufuor in het kader van het inkomend staatsbezoek uit Ghana. Een dag later vertrekt hij naar Beijng voor de Asia-Europe Meeting (Asem). BZK Politie De bewindslieden van BZK benutten het herfstreces om het even iets rustiger aan te doen. Minister Ter Horst is er maandag 20 oktober weer, dan gaat ze op werkbezoek bij de politie in Oss. Ze gaat ook langs bij het Veiligheidshuis in die gemeente, minister Hirsch Ballin van Justitie zal haar hierbij vergezellen. Begroting Staatssecretaris Bijleveld meldt zich in week 43 in de Kamer vanwege de begrotingsbehandeling Koninkrijksrelaties. Buitenlandse Zaken Asem Minister Verhagen woont maandag 13 oktober, net als staatssecretaris Timmermans, de Razeb in Luxemburg bij en twee dagen later de Europese Raad. Op 21 en 22 oktober komt de president van Ghana, John Kufuor, voor een staatsbezoek naar Nederland. Verhagen heeft een ontmoeting met zijn Ghanese collega Akwasi Osei-Adjei. Op 23 oktober vliegt de minister naar China, waar hij tot en met 25 oktober de Asem bijwoont. Suriname Minister Koenders bezoekt van 10 tot 12 oktober Washington waar hij de jaarvergadering van de Wereldbank en het IMF bijwoont. Zondagavond vliegt de minister direct door naar Suriname, waar hij de rest van de week is voor overleg met de regering aldaar. Verder houdt Koenders nog een aantal speeches op 23 oktober; de eerste bij de conferentie Healtch Care Systems in Afrika in Amsterdam en de tweede bij de lancering van het initiatief Duurzame handel in de Haagse Paleiskerk. Biënnale Vrijdag 10 oktober opent staatssecretaris Timmermans in Nieuwspoort een conferentie over Europees nabuurschap van de Universiteit Leiden. s Avonds opent hij in Liempde Circo Circolo, een festival voor circustheater. Vrijdag 17 oktober reikt Timmermans in Rotterdam de Maaskantprijs uit, een prijs voor jonge architecten. Zaterdag is de PvdA er opnieuw in Brussel, hij verricht er samen met de Vlaamse minister van Cultuur Bert Anciaux de opening van de eerste Brussel Biënnale voor hedendaagse kunst. Deze tentoonstelling is nog tot 4 januari te bezoeken. Woensdag 22 oktober is Timmermans in de Tweede Kamer vanwege het debat over de Europese Top. Defensie Personeel Tijdens het herfstreces wordt het actieplan Werving en behoud aan de Kamer gezonden waarmee staatssecretaris De Vries aangeeft hoe hij het personeelstekort van Defensie denkt op te lossen. Op donderdag 23 oktober vindt een AO plaats over het interessante advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken over de inzet van civiele dienstverleners in operatiegebieden. Economische Zaken Design Minister Van der Hoeven gaat van 12 tot en met 16 oktober op werkbezoek naar Saoedi-Arabië en Qatar om de voorzieningszekerheid van fossiele brandstoffen uit de regio in Nederland en in Europa te bespreken. De minister zal onder meer spreken met de Saoedische plaatsvervangend energieminister prins Abdulaziz bin Salman. Op maandag 20 oktober gaat de minister op bezoek bij de Dutch Design Week in Eindhoven en bij TNO. Ict Staatssecretaris Heemskerk heeft op 14 oktober een werkbezoek in Eindhoven in het kader van ict en consumentenbeleid. De agenda s van beide bewindslieden worden van 21 tot 23 oktober open gehouden in verband met de behandeling van de EZ-begroting in de Kamer (zie ook het interview met SG Buijink op pagina 8-9). Financiën IMF Na alle verwikkelingen rond de kredietcrisis zal minister Bos de komende weken nog moeite hebben zijn normale agenda weer op te pakken. Op vrijdag 10 oktober moet hij naar de jaarvergadering van de Wereldbank en de IMF in de VS, waar hij ook het weekend zal verblijven. Op 15 en 16 oktober is er een Europese Raad, waar ook de financiële crisis aan bod komt. Ondernemerschap Staatssecretaris De Jager heeft op maandag 20 oktober een werkbezoek in Rotterdam, waar hij met een club ondernemers in de oude Van Nellefabriek van gedachten wisselt over het thema ondernemerschap. Op donderdag 23 oktober heeft hij een AO over een aantal onderwerpen die de Belastingdienst betreffen. Met name ict en de uitbetaling van de toeslagen zal aan de orde komen. 4 PM 10 oktober 2008

5 lopende zaken Justitie Veiligheid Minister Hirsch Ballin brengt vrijdag 10 oktober een werkbezoek aan Texel, dat in het teken van veiligheid staat. Dinsdag de 14 e opent hij een Veiligheidshuis in Almere. Een week later, op maandag 20 oktober brengt hij samen met collega Ter Horst (BZK) een bezoek aan een Veiligheidshuis in Oss. Londen Staatssecretaris Albayrak neemt maandag 20 oktober deel aan een townhall debate in Londen over immigratie en sociale cohesie. LNV SCP Op donderdag 16 oktober spreekt minister Gerda Verburg op de Wereldvoedseldag in Utrecht, de rest van die week is zij met vakantie. Maandag 20 oktober neemt de minister op haar departement twee rapportages van het SCP in ontvangst over de toekomst van de Nederlandse plattelandsbevolking, getiteld Het sociale leven op het platteland en Het platteland van alle Nederlanders. Op woensdag 20 oktober stapt ze in het gevolg van premier Balkenende in het vliegtuig naar China, waar ze deelneemt aan een handelsmissie die tot zaterdag duurt. hij een bezoek aan het Scheringamuseum in Spanbroek. Dinsdag 21 oktober staat er een interessant uitje voor de oud-wetenschapper op het program: in Genève brengt Plasterk een bezoek aan het Cern (European Organisation for Nuclear Research). SZW Arbeidsrechten Minister Donner gaat maandag 13 en dinsdag 14 oktober naar Bali, waar hij op de Asem voor de ministers van labour zal spreken. Zijn bijdrage draagt als voorlopige werktitel Decent work, het zal gaan over werk dus waarin de fundamentele arbeidsrechten gerespecteerd worden. Discriminatie Staatssecretaris Aboutaleb heeft 16 oktober een ministeriële conferentie in Frankrijk over de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. Frankrijk nam als voorzitter het initiatief voor deze alweer zevende Europese ronde tafel over armoede, die dit keer in Marseille is. Dinsdag 21 oktober is er weer een regionale werktop, dit keer in Maastricht. Aboutaleb vertrekt daarna naar Turkije, waar hij een bezoek brengt aan het Europese Phare twinning project. Nederland heeft met Turkije in dit verband intensief kennis uitgewisseld op het gebied van gelijke behandeling en de emancipatie van de vrouw. Het project is onderdeel van een programma om Turkije klaar te stomen voor een eventuele toetreding tot de Europese Unie. Schilderswijk Na het herfstreces brengt minister Vogelaar op maandag 20 oktober een wijkbezoek aan de Haagse Schilderswijk en de Transvaalbuurt. Die avond neemt ze deel aan het politiek café in de Haagsche Kluis. Op 21 oktober neemt ze deel aan een debat van het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam, dat als thema lancering van een nieuwe architectuurvisie heeft. VWS Bakkerszout Minister Klink is van 12 tot en met 14 oktober naar Boston, waar hij een speech geeft ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Harvard Bussiness School. Op 21 oktober woont hij de ondertekening bij van een convenant over bakkerszout, waarin de bakkerssector afspreekt voortaan gejodeerd zout te gebruiken bij het bakken van brood, omdat dat gezonder is voor de consument dan gewoon zout. OCW CERN Zondagavond 12 oktober zit minister Plasterk voor de televisie voor de uitzending van de Leraar van het Jaar (21.05 uur, Ned 2), de prijs die hij een dag eerder heeft uitgereikt. Donderdag 17 oktober reikt Plasterk in Voorburg de Christiaan Huygens Wetenschapsprijs uit. Daarna opent hij in Hilversum het Dresselhuyspaviljoen en s avonds verricht hij in Rotterdam (NAi) de aftrap van een debat over architectuur en ruimtelijk ontwerp. Zaterdag de 18 e is de bewindsman in Eindhoven bij de opening van de eindexamenexpositie van de Design Academy. s Avonds woont hij in Amsterdam het Cinekid Festival bij. Zondag brengt Verkeer en Waterstaat Piraterij Minister Eurlings en staatssecretaris Huizinga nemen beiden vrij tijdens het herfstreces. Eurlings is de week erna, op dinsdag 21 oktober, in de Eerste Kamer vanwege de wijziging van de Wegenverkeerswet. De staatssecretaris neemt op 21 oktober deel aan een AO over de bouwgrondstofvoorzieningen en later die dag heeft zij een AO met Defensie over piraterij (zie ook pagina 13). Vrom Poznan Minister Cramer is op 13 en 14 oktober in het Poolse Poznan, waar een ministerieel vooroverleg plaatsvindt over de internationale bijeenkomst die in 2009 in Kopenhagen op de agenda staat. In Kopenhagen moeten de deelnemende landen het eens worden over een opvolger van het milieuverdrag van Kyoto. Een week later is de minister in Luxemburg, waar op 20 en 21 oktober de Europese Milieuraad bij elkaar komt. Voetbal Zaterdag 11 oktober bezoekt staatssecretaris Bussemaker in Rotterdam de voetbalinterland Nederland IJsland, in het kader van de kwalificatiereeks voor het WK Voetbal in 2010 in Zuid- Afrika. Later die week brengt ze een aantal werkbezoeken: op woensdag 15 oktober gaat ze naar zorginstelling Philadelphia in Nunspeet. De dag daarna bezoekt ze in Enschede de zorginstellingen Livio en later op de middag Bruggerbosch, waar ze een aantal pilots op gebied van dementiezorg bekijkt. De week daarna heeft ze herfstvakantie. Convenant Na het herfstreces heeft minister Rouvoet vooral interne aangelegenheden. Daarnaast bezoekt hij op 23 oktober de conferentie Jeugdbeleid, waar het convenant Jeugdzorghulpverlening, veiligheid, onderwijs en arbeidsmarkt wordt ondertekend. Dat gebeurt in Amersfoort. 10 oktober 2008 PM 5

6 roerende zaken Hard hats voor cultureel attachés Dat Amsterdam één grote bouwput is, leek de Stichting Internationale Culturele Activiteiten (Sica) een club onder auspiciën van BZ bij uitstek geschikt om een werkbezoek van cultureel attachés aan op te hangen. Deze week zijn zij langs onder meer de Melkweg, de Stadsschouwburg, de Hermitage en het Rijksmuseum geleid. Niets werd aan het toeval overgelaten, zelfs aan de veiligheid is gedacht: attaché Mariëlle van Miltenburg (Brazilië) nam tijdens een ontbijt in de Zuilenzaal van Felix Meritis een bouwhelm in ontvangst van staatssecretaris Timmermans. Foto: Rob Jongbloed Je kunt dit stelletje beter vervangen door een team uit Oezbekistan. Ze zijn een salaris ter hoogte van de Balkenende-norm niet waard. Voormalig EZ-topambtenaar Sweder van Wijnbergen gaat na de nationalisatie van Fortis in het AD flink tekeer tegen Bos, Balkenende en Wellink. Er zijn wel meer partijen cynisch over ontwikkelingssamenwerking. Quotez Minister Koenders trekt zich niet veel aan van de groeiende kritiek op zijn portefeuille, in FEM Business. Meer ambtenaren in de provincie, dat zal de economische groei niet bevorderen. Bernard Wientjes (VNO-NCW) vreest een toename van het aantal ambtenaren op het provinciehuis omdat er dan ook meer regels voor ondernemers zullen komen (Provincies, maandelijks magazine over regionale ontwikkelingen, oktober 2008) DDDDD De vijf D s van Roos van Erp Secretaris-generaal Roos van Erp- Bruinsma, sinds 1 oktober in dienst van BZK, heeft op het departement al indruk gemaakt. Althans, als we ambtenaar Luc van Koppen mogen geloven. In zijn column in BinnensteBuiten, het leukste personeelsblad van de rijksoverheid dat mag ook wel eens gezegd worden is het een onrustige periode. Volgens mijn partner word ik regelmatig s nachts wakker met een verwilderde blik en roep ik uit dat ik het wel degelijk weet. Waar dit over gaat? De vijf D s die de kersverse SG tijdens haar introductie noemde: dromen, durven, denken, doen en doorzetten. Medewerkers overhoren elkaar s ochtends bij de koffieautomaat en veel vergaderingen besluiten met een collectief aangeheven mantra van de vijf D s, aldus Van Koppen. 6 PM 10 oktober 2008

7 roerende zaken Beroep op de Wob? Reken op 50 dagen OnJo, een organisatie van onderzoeksjournalisten, onderzocht hoe lang departementen erover doen een beslissing te nemen over een Wob-verzoek. Een stuk langer dan de wettelijke termijn van 28 dagen, zo blijkt. Gemiddeld nemen ze er ruim 50 dagen de tijd voor. Niet zo gek dus, dat het kabinet voornemens is de beslistermijn op te rekken naar 56 dagen. Gemiddelde beslistermijn Wob-verzoeken Bron: OnJo, 2008 Foto: Welmer Keesmaat Nieuw rijkslogo op VWS-luifel voor 1,5 miljoen Het ministerie van VWS is na Rijkswaterstaat het eerste departement dat sinds deze week getooid is met het nieuwe rijkslogo. SG Geert van Maanen toonde zich bij de onthulling verheugd dat Jeugd en Gezin, vermeld op de plaquettes bij de hoofdingang, er nu echt bij hoort. Edwin Walta, projectleider rijkslogo VWS en Jeugd en Gezin, is al sinds januari bezig met de invoering van de nieuwe huisstijl. Na de blauwe luifels met het logo zal in november het nieuwe briefhoofd worden geïntroduceerd. Daarna volgt de styling van de agentschappen van VWS. De kosten van de operatie bedragen 1,5 miljoen euro, aldus Walta. In de ministerraad is eerder besloten 18 miljoen euro vrij te maken voor de overgang naar een nieuwe rijkshuisstijl. Space to take place Buitenlandse Zaken heeft een wel heel apart relatiegeschenk laten ontwikkelen: een honderd meter lange bank aan de waterkant van IJburg. Wereldwijd kan BZ zijn belangrijkste relaties mede-eigenaar maken van een stukje Amsterdam aan het IJ. In 2006 schreef designonderneming Droog een wedstrijd uit en selecteerde uit zestig voorstellen tien finalisten. Een jury onder leiding van de toenmalige SG Flip de Heer koos ontwerpster Claudia Linders die haar idee de titel Space to take place gaf. Foto: Rob Jongbloed 10 oktober 2008 PM 7

8 nieuws SG Chris Buijink van Economische Zaken: Het gaat niet alleen over vandaag Na het herfstreces behandelt de Tweede Kamer de begroting van Economische Zaken. Chris Buijink is sinds 1 februari 2007 secretarisgeneraal op dit ministerie, waar hij eerder in verschillende functies zijn sporen heeft verdiend. EZ Druk bezet, maar allerminst overwerkt. Chris Buijink (1954), de SG van EZ, heeft op maandag 6 oktober nog wel een gaatje in zijn agenda. Minister Van der Hoeven zit op dat moment in de Tweede Kamer voor de behandeling van het Energierapport 2008 en op de beurs staan de aandelenfondsen halverwege de dag diep in het rood. De nationalisatie van Fortis/ABN Amro vlak voor het weekend en de redding van de Duitse hypotheekbank Hypo Real Estate hebben geen rust gebracht. Het overheidsingrijpen en de drukke onderhandelingen in het weekeinde hebben juist bijgedragen aan de mineurstemming. Raakt deze financiële crisis aan het werk van EZ of niet? Ik zou het gesprek toch willen inkaderen. Het ligt niet voor de hand om me via PM of welk medium dan ook te mengen in de discussie over wat er in de bankenwereld aan de hand is en wat er door de minister van Financiën is gedaan. Dan krijg je alleen maar ruis op de lijn en daar heeft niemand wat aan. Maar het zijn ongekend turbulente tijden. Je kunt er niet omheen. Het is ernstig, en dan heb ik het niet alleen over Nederland, wat er in de VS en Europa aan de hand is. Dit is heel ernstig. Daar moet je op de juiste manier op reageren, je moet het hoofd koel houden en tegelijkertijd blijven werken aan het versterken van de concurrentiepositie. Jarenlang zijn we bezig de overheid kleiner te maken om de markt meer ruimte te geven en ineens wordt er een hele grote bank genationaliseerd. Hoe kan dat? We zijn nu natuurlijk niet bezig de overheid groter te maken. Dit is een ingreep die gedaan is door het kabinet om de belangen van de klanten van de banken veilig te stellen. Als het allemaal in een rustiger vaarwater terechtkomt, gaan de banken weer over in andere handen. We hebben er niet ineens extra rijksambtenaren bij. Dus dit is niet met elkaar in tegenspraak? Helemaal niet, een sterke markt en een sterke overheid is nog steeds het adagium. En op een moment als dit heb je een sterke overheid nodig die ervoor zorgt dat het financiële stelsel stabiel blijft voor burgers en bedrijven. Dat heeft dus niets te maken met discussies over marktwerking. Is dit het einde van de neoliberale politiek? Het einde van de neoliberale politiek? Dat is weer zo n sweeping statement, maar volgens mij is dit gewoon verstandig en resoluut overheidsoptreden geweest. EZ heeft te maken met de energiecrisis, de voedselcrisis, de financiële crisis. Nu het allemaal zo hectisch is, ligt kortademigheid dan niet op de loer? Ja, daar moet je dus voor oppassen. Tegen de achtergrond van de actualiteit is het belangrijk om te zien dat er vandaag in de Tweede Kamer wordt gesproken. Dat gaat De begroting van... over de energievisie naar We hebben vlak voor het reces de langetermijn-innovatiestrategie tot 2030 naar de Kamer gestuurd, en ook de Industriebrief die onlangs is verschenen, kijkt ver vooruit. Dus je moet temidden van de turbulentie en de dynamiek van wat er aan nieuws over je heen buitelt, zorgen dat we naar de grote lijnen kijken en dat gebeurt dus ook. We zijn voortdurend bezig de buitenwereld binnen te halen. Juist voor een ministerie dat met een been in het land staat en het andere in Den Haag en Brussel, is het van belang dat we met bedrijven en kennisinstellingen in gesprek zijn. Voor de industriebrief hebben we een aantal sessies gehad door het hele land heen om ideeën te toetsen. Het is een interactieve aanpak, geen studeerkamertjeswerk. Starters kunnen hun onderneming haast niet gefinancierd krijgen. Dat zal in het huidige klimaat niet makkelijker worden. Het is niet toevallig dat we de afgelopen jaren behoorlijk hebben geïnvesteerd in een goed instrumentarium voor technostarters. Bedrijfjes kunnen niet alleen ondersteuning krijgen in communities, waar ze van elkaar kunnen leren, maar ook financiële ondersteuning. In de sfeer van de hightech proberen we makkelijker geld te brengen naar de startende bedrijven, en we zijn op allerlei manieren actief om starters in de lucht te krijgen. Via de microkredieten waar Frank Heemskerk mee in de weer is tot en met de spin offs van de universitei- Andrée van Es DG Bestuur en Koninkrijksrelaties (BZK) De begroting van Koninkrijksrelaties staat in de week van 20 oktober op de agenda. DG Andrée van Es is ambtelijk verantwoordelijk voor deze portefeuille, daarin bijgestaan door directeur Koninkrijksrelaties Gea Craaikamp. De staatkundige hervorming van de Nederlandse Antillen is in volle gang. De belangrijkste wetgeving voor de Bes- eilanden zal eind dit jaar in concept gereed zijn. In 2009 trekt het kabinet 13 miljoen euro extra uit om onderwijs, veiligheid, volksgezondheid en infrastructuur te verbeteren. Er wordt ook een gemeenschappelijk rijksuitvoeringskantoor opgezet waar inspecties en de belastingdienst samenwerken. Hiervoor is in miljoen euro beschikbaar. De totale begroting bedraagt voor 2009 een kleine 350 miljoen euro. 8 PM 10 oktober 2008

9 nieuws column Afrika Foto: Martijn Beekman ten en hogescholen. Niet voor niets hebben we door het hele land heen bij hbo s en universiteiten ondernemerscentra opgezet, waarin die onderwijsinstellingen samenwerken met bedrijven om meer mensen op het pad van het ondernemen te brengen. Kleine beginnende bedrijven hebben het anders nog steeds heel moeilijk. Het is niet alleen een kwestie van financiële ondersteuning geven. Zie ook de brief die naar de Kamer is gegaan over groot-klein. Om te zorgen dat zzp ers hun eerste werknemer in dienst nemen, moet je daar niet dezelfde regels op loslaten als op een groot of middelgroot bedrijf. Dus linksom en rechtsom wordt er met man en macht aan gewerkt om starters in het zadel te helpen. In deze begroting geven we ook geld aan de groeiversneller. Dat is een systematiek die ervoor moet zorgen dat bedrijven die ongeveer 1 of 2 miljoen omzet draaien, in vijf jaar doorstoten naar een omvang van 20 miljoen. Maar uiteindelijk blijven ze zelf de ondernemer. In deze begroting trekken we ook meer geld uit voor innovatiekredieten. Vooral voor kleine bedrijven met innovatieve maar risicovolle projecten die bij de bank moeilijk aan financiering kunnen komen. Naam Andrée van Es Geboren 26 januari 1953 Studie Rechten, Universiteit Utrecht Loopbaan Tweede Kamerlid PSP, journalist NOS, VPRO, directeur De Balie, voorzitter GGZ Nederland En dat is de laatste dagen nog weer moeilijker geworden. Daarnaast zijn er garantieregelingen om het banken makkelijker te maken bij te dragen aan de groei van kleine bedrijven, met behulp van de groeifaciliteit. Je moet in de gaten houden dat van het geld dat via EZ naar innovatie gaat, zo n 70 procent bestemd is voor kleinere bedrijven. Als Nederland in een recessie zou geraken, moet dan de begroting worden aangepast? Buijink slaakt een diepe zucht. We hebben net de begroting gepresenteerd. Bij de financiële beschouwingen kwam die vraag ook al op. Wat ik het belangrijkste vind, is dat we doen wat onze concurrentiepositie zo sterk mogelijk maakt. Juist in een wereld waarin je al die hectiek hebt, moeten we de goede dingen blijven doen om vooruit te komen. Het beeld moet niet zijn dat we het hier zo druk hebben met wat er vandaag aan de hand is, dat we niet meer werken aan de problemen van morgen. Kijk naar het thema energie. Het gaat niet alleen over vandaag, het gaat over de komende decennia. Dat pad moet je ook zien vast te houden. We zijn nu natuurlijk niet bezig de overheid groter te maken Dit speelt toch door alles heen? Dit zal ons raken. Dat is ook door Wouter Bos in de Kamer gezegd. We zijn een kleine, open economie. Als de wereld om ons heen in turmoil is, dan zal dat langs allerlei wegen ook ons beïnvloeden en dan ziet volgend jaar er anders uit dan we aan het begin van dit jaar misschien dachten. Hoe het zich precies ontwikkelt, zullen we zien. Maar we gaan hier uiteraard niet fluitend er is niets aan de hand rond de tafel dansen. Belangrijk blijft dat we op de thema s energie, innovatie, ondernemerschap onze lange lijnen vasthouden. Guikje Roethof De credit crunch, die in het Engels klinkt als een smakelijk cruesli-ontbijt, zal de meest ernstige gevolgen hebben voor de armste landen in Afrika en Latijns-Amerika, aldus IMF-topman Dominique Strauss-Kahn. Het cruesli-ontbijt leidt daar tot hongersnood en andere rampen. Het hoeft niemand te verbazen. Ook de klimaatverandering bleek juist in de Sahara te leiden tot extreme temperatuurstijging en in landen als Bangladesh tot nog meer wateroverlast. Een ongeluk komt nooit alleen. Op bepaalde plekken in de wereld komt al het leed samen. Gezeten voor onze televisie in het veilige westen, vinden wij dat intussen heel normaal. Als we arme kindertjes met afgehakte handjes in beeld zien, schrijven wij goedhartig een giro uit. Linda Polman, die al eerder een uitstekend boek schreef over de achterkant van VN-operaties, komt deze week met De crisiscaravaan. Op televisie zag ik haar uitleggen dat er intussen hulporganisaties zijn. Ze worden gemanipuleerd door cynische Afrikaanse leiders die de bevolking van huis en haard verjagen om hulpstromen op gang te brengen. Meer geweld betekent meer aandacht van de media, betekent meer hulp. De charitatieve organisaties laten zich intussen fotograferen in een dorp in Sierra Leone bij de verminkte slachtoffers van Charles Taylor, om giften te verwerven. Eerlijk gezegd wist ik dit allemaal al. Net zoals ik weet dat de millenniumdoelen een goedkoop pr-verhaal zijn om draagvlak te behouden voor een beleid dat niet meer van deze tijd is. Wie werkelijk geïnteresseerd is in de scheefgroei in mondiale verhoudingen, moet het boek A continent for the taking lezen, geschreven door de Amerikaanse journalist Howard French. De tragiek van Afrika is niet dat er te weinig hulp is. Het lot van Afrika is dat het zoveel minerale rijkdommen bevat dat het al meer dan een eeuw een enorme aantrekkingskracht uitoefent op hebzuchtige mensen. Of het nu gaat om olie, kobalt, rubber, diamanten, ivoor of koper. De rijke landen verdienen nog steeds veel meer aan Afrika dan ze er in stoppen. guikje@pm.nl 10 oktober 2008 PM 9

10 nieuws Europa verbaast zich over Nederlands geloof in eenzame opsluiting Isoleercel is teken van bureaucratische onmacht Met ruim gevallen per jaar is Nederland Europees recordhouder in het gebruik van de isoleercel voor psychiatrische patiënten. Maar die praktijk staat onder zware kritiek na twee sterfgevallen in het Sociaal Psychiatrisch Diensten Centrum (SPDC) in Amsterdam. Leiden te veel managementtaken voor het personeel tot te weinig tijd voor de patiënt, met fatale gevolgen? Tekst Chris van de Wetering VWS Een psychiatrische patiënt in Engeland komt, als hij in crisis raakt, op een speciale intensive care unit terecht. Dat is geen isoleercel, maar een afzonderingskamer die normaal gemeubileerd is. De patiënt komt daar samen met een gekwalificeerde deskundige te zitten. De afstand tussen beiden moet hand to shoulder zijn (zeker niet meer dan 1,5 meter) en de bedoeling is dat de begeleider binnen maximaal een week de situatie verbaal probeert te deëscaleren, zoals dat heet. Ook in bijvoorbeeld Denemarken en Noorwegen vindt zeer intensieve begeleiding van patiënten in een crisissituatie plaats. In Nederland wacht een patiënt in crisis de kale isoleercel, waar af en toe eens iemand komt kijken of hij nog leeft. Met ruim opnames in de separeercel per jaar (gemeten in 2004) maakt Nederland het meest van alle Europese landen gebruik van isoleercellen. Daarbij lijkt, zo blijkt nu uit de verhalen die na de sterfgevallen in het SPDC-Oost in Amsterdam loskomen, de zorgvuldigheid niet in alle instellingen een tweede natuur te zijn: patiënten verdwijnen bij binnenkomst soms linea recta de isoleer in, ze zitten er soms weken of maanden. Als ze lastig zijn worden de raampjes afgeplakt en het belletje uitgezet. Er lopen muizen rond, het stinkt, er zit soms poep aan de muren en de nachtelijke rondes schieten er nogal eens bij in. Bert van der Werf, die als klinisch psycholoog en agressie-expert lid is van de European Violence in Psychiatry Research Group (EViPRG), is net terug van een bijeenkomst in Ierland. Europese collega s reageerden met afgrijzen op de Nederlandse misstanden. Inhumaan en In Nederland geloven wij sterk dat een overprikkeld brein door een prikkelarme omgeving tot rust komt gevaarlijk waren de kwalificaties. Zelfs de associatie met slachthuizen drong zich daar op. In Nederland geloven wij sterk dat een overprikkeld brein door een prikkelarme omgeving tot rust komt, vertelt Van der Werf. Dat is ook zo bij sommige mensen, maar niet bij iedereen. De meeste patiënten staan volgens hem doodsangsten uit in de cel. Behalve dit geloof in separeren, hébben we in Nederland traditioneel ook veel isoleercellen, vertelt Van der Werf. Bij nieuwbouwplannen van psychiatrische inrichtingen worden volgens hem al snel vier cellen op zo n 25 patiënten gebouwd. De gelegenheid schept hier de dief, zegt Van der Werf. In Italië, waar de grote instellingen onder invloed van een krachtige anti-psychiatriebeweging werden ontmanteld en de zorg klein schalig werd, zijn er helemaal geen isoleercellen. De familie heeft daar ook een veel grotere rol in het voorkomen en opvangen van acute situaties. Ook in Portugal en Spanje bestaan geen cellen waar mensen in complete isolatie zitten. Het contact met andere mensen blijft daar in stand, zegt Van der Werf. Visnetten Natuurlijk worstelt men ook in andere Europese landen met de moeilijke groep van ernstig zieke mensen. In Oostenrijk ontstond onlangs veel commotie over het gebruik van kooien van een soort visnetten ( netbedden ) die midden op de afdeling staan. Finland en Ierland hebben een regime dat zich goed laat vergelijken met het Nederlandse. In Duitsland, 10 PM 10 oktober 2008

11 nieuws waar overigens ook nog veel met fixeren wordt gewerkt, verklaarde de bond van psychiaters onlangs dat isoleercellen in nieuwbouwplannen niet meer mogen voorkomen. Maar terwijl de andere Europese landen tot het inzicht komen dat er ook manieren zijn om een crisissituatie te voorkomen lijkt Nederland de isoleercel maar niet te willen loslaten. De PvdA opperde vorige week even dat de cellen moesten worden afgebroken, maar die opmerking werd in het debat snel weer ingetrokken. Separeren is een arbeidsextensieve oplossing, zegt onderzoeker Tineke Abma. De een-op-een begeleiding die een intensive care vergt, vinden wij misschien gewoon te duur. Grace Herrmann van GGZ Nederland, die betrokken is bij een aantal projecten om dwang te voorkomen, zou dolblij zijn met een dergelijke voorziening, maar voorlopig is volgens haar niet eens zeker of er na volgend jaar nog geld beschikbaar is om de projectresultaten te borgen. Voor zo n intensive care moet structureel extra geld komen, vindt ze. In een Nederlands psychiatrisch ziekenhuis zijn doorgaans drie verpleegkundigen verantwoordelijk voor een afdeling van 25 patiënten. Als een patiënt in crisis raakt, zit er weinig anders op dan deze direct naar de isoleercel te loodsen, vertelt Abma. Het verplegend personeel krijgt vaak ook niet eigen cliënten toegewezen, zodat ze precies weten wat iemands verleden, stoornis, ontwikkeling en perspectieven zijn. Ze zorgen samen voor alle patiënten, wat welhaast tot een onpersoonlijk contact moet leiden. En ook het contact met de psychiater is vaak al Separeren is een arbeidsextensieve oplossing beperkt. Zijn communiceren en het opbouwen van een relatie met de patiënt activiteiten die gemeden dienen te worden? Opmerkelijk is wel dat bij het SPDC-Oost in Amsterdam bijna de helft van het personeel een management- of andere ondersteunende functie heeft. Volgens Abma zitten de verpleegkundigen zelf vaak ook nog te veel op kantoor, waardoor ze de dreiging van een crisis niet opmerken. Ze hebben veel administratieve taken, maar veel van dat werk zou best door een secretaresse kunnen worden gedaan, aldus Abma. Verwonderlijk is eigenlijk waarom de psychiatrie deze situatie zo lang getolereerd heeft, zegt historicus Cees Willemsen, die een aantal boeken over de psychiatrie schreef. In de jaren zestig boden we de verkeerde zorg, omdat we eenvoudigweg niet wisten wat aan te vangen met psychotische patiënten, zegt Willemsen. Nu weten we dat wel, maar sluiten we de Isoleren, fixeren, sederen? Advertentie 1-daagse training Scenario s & Opties Voorbereid zijn op de toekomst betekent structureel omgaan met onzekerheden en trendbreuken. Scenario s en opties helpen daarbij. Op veler verzoek organiseert De Ruijter Strategie ook dit najaar weer een open training scenario s & opties, bedoeld voor iedereen die beleid maakt in een complexe en onzekere omgeving. In deze training zullen behalve de theorie over de methode, ook concrete cases behandeld worden uit de praktijk van lokale en rijksoverheid. De training voert u van het verkennen van trends langs het maken van scenario s naar het uitwerken van opties voor een dynamische strategie. datum Dinsdag 4 november 2008 locatie Amsterdam kosten 495,- exclusief btw, inclusief reader en lunch Meer informatie of aanmelden? Mail jolanda@deruijter.net of bel (020) Of kijk op patiënten nog steeds op. Ik kan dat niet anders verklaren dan uit bureaucratische onmacht. Professionals ondertekenen tegen - woordig afspraken waarin ze de patiënt een helende omgeving beloven, terwijl in de spreekkamers het pleisterwerk van de muur komt vallen. Er is een heel apparaat voor de kwaliteit van de zorg, een toezichthouder, stapels beleidsnotities en behandelprotocollen liggen er. Het wordt tijd dat de patiënt de juiste zorg krijgt. In de Nederlandse discussie wordt isoleren verdedigd als kiezen voor het minste kwaad. Minister Klink van VWS voerde afgelopen week in een Kamerdebat aan dat er in landen waar de isoleercel minder of niet wordt gebruikt vaker sprake is van gedwongen medicatie (het zogenaamde platspuiten ) of fixeren (vastbinden). Dat ook intensieve een-op-een-begeleiding in een aantal landen met succes wordt toegepast, liet hij onvermeld. 10 oktober 2008 PM 11

12 WERK DOEN DAT ER TOE DOET Ordina werkt aan oplossingen die impact hebben op de toekomstige bedrijfsvoering en positionering van klanten. Het zijn projecten die ergens over gaan. Over organisatie besturing en klantbediening, maar ook over de manier waarop we in Nederland kunnen leven, wonen en werken. Onze kennis van klanten en markten, van relevante bedrijfsprocessen en van leidende technologie vormt onze kracht. Met onze denkkracht, ontwikkelkracht en organisatiekracht leveren wij onze bijdrage aan een zorgeloze samenleving. Voor nu en later.

13 nieuws Lidmaatschap ReCAAP nog niet goedgekeurd in Tweede Kamer Nederland sluit zich aan bij strijd tegen piraten Nederland wordt, als het aan het kabinet ligt, als enig Europees land lid van de Aziatische organisatie ReCAAP, waarin een zestiental landen zich gezamenlijk inzet voor de bestrijding van piraterij. Maar in de Tweede Kamer leven nog vragen. Wat krijgt Nederland er nou voor? VenW/Defensie De Nederlandse burgerscheepvaart krijgt in toenemende mate te maken met piraterij in de Aziatische wateren. Daarom wil het kabinet dat Nederland toetreedt tot het ReCAAP-verdrag (Regional Cooperation Agreement on Combating Piracy and Armed Robbery against Ships in Asia), dat samenwerking behelst met zestien Aziatische landen op het gebied van onder andere informatieuitwisseling en juridische samenwerking. Het hoofdkantoor van ReCAAP staat in Singapore. Nederland is, als het lidmaatschap uiteindelijk verleend wordt, het enige niet-aziatische land dat deelneemt in de internationale organisatie. De Aziatische landen reageerden positief op de toetredingsaanvraag die staatssecretaris Huizinga eerder dit jaar deed, aldus een woordvoerder van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Afgelopen donderdag vond in de Tweede Kamer een hoorzitting plaats over de aanpak van piraterij. De Kamer lijkt de toetreding tot de verder volledig Aziatische organisatie te steunen, al heeft CDA-Kamerlid Ad Koppejan nog wel zijn reserves. Je moet alle mogelijkheden om piraterij te bestrijden, aangrijpen. Het is een probleem dat je altijd internationaal moet aanpakken. Mijn eerste reactie is dat ik het prima vind dat Nederland alles doet om de Nederlandse vloot te beschermen. Nederland heeft als handelsnatie natuurlijk grote belangen in het gebied. VVD-Kamerlid Paul de Krom deelt die mening in grote lijnen, maar hij vraagt zich af wat Nederland er concreet mee opschiet als het lid wordt van een organisatie die vrijblijvend de piraterij bestrijdt. Wat krijgt Nederland er nou voor? In ieder geval informatie. Dat is altijd nuttig, maar doet op zichzelf niets tegen piraterij. Maar baat het niet, dan schaadt het niet. De Krom stelt voor dat betrokken landen de marine inzetten om de Maleisische wateren veiliger te maken: Je zou in die wateren permanent een schip moeten hebben. De Nederlandse handelsbelangen in de Aziatische wateren zijn groot. Directeur Guido Hollaar van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders (KVNR) laat in een reactie weten positief tegenover Kroese enzo... de toetreding tot ReCAAP te staan. De piraterij in met name de Straat van Malakka was een groot probleem, maar is door de samenwerking tussen overheden minder groot geworden. De piraterij bij de Golf van Aden en Somalië is veel erger, actueler en dreigender. Volgens Hollaar varen er wekelijks zo n vijf tot tien Nederlandse schepen door de Straat van Malakka, tegen enige honderden per jaar door de Golf van Aden. Van die laatste groep heeft een groot aantal schepen uiteindelijk een Aziatische haven als eindbestemming. Rutger van den Dikkenberg Yvonne Kroese 10 oktober 2008 PM 13

14 nieuws Hoogleraar Michael Faure verwerpt aansprakelijkheidsbeperking Prijs kernenergie kunstmatig laag door risicodekking staat Michael Faure, hoogleraar internationaal milieurecht, vindt dat energiebedrijven zelf aansprakelijk moeten worden gesteld voor de schade die ontstaat bij een kernongeval. Nu wordt een groot deel daarvan ten onrechte afgewenteld op de staat, zegt hij. Een marginaal aansprakelijke exploitant zorgt niet voor absolute veiligheid. Justitie De Nederlandse staat is voor een groot deel verantwoordelijk voor de kosten van de schade bij een ongeval met kernenergie. In de nieuwe aanpassing van de Wet aansprakelijkheid kernongevallen (Wako) wordt het bedrag waarvoor de staat aansprakelijk kan worden gesteld vastgelegd op bijna 16 miljard euro voor de zeven installaties die Nederland telt. Hoogleraar Michael Faure van de Universiteit Maastricht, specialist in het verzekeringsrecht, vindt dat de staat zo ten onrechte de risico s en verzekeringskosten voor de energiesector afvangt. Zeker nu kernenergie wereldwijd in opkomst is en ook in Nederland weer bespreekbaar wordt, is het van belang dat de verzekeringskosten van kern energie in het debat worden meegenomen, vindt Faure. Ook Jaap Jelsma, publicist en voorheen onderzoeker bij het Energieonderzoek Centrum Nederland, vindt dat het hier een verkapte staatssteun aan de kernenergiesector betreft. Dat is in strijd met het idee van marktconforme kosten van de energievoorziening en met eerlijke concurrentie, aldus Jelsma onlangs in een ingezonden brief in NRC Handelsblad. Advertentie consulting interim-management realisatie Den Haag l Deventer l Amsterdam Volgens Faure creëert een aansprakelijkheidsbeperking voor exploitanten van kernenergie niet alleen oneerlijke concurrentie met producenten van andersoortige energie. Als een exploitant niet helemaal aansprakelijk is, zou dat de neiging om zorg te dragen voor absolute veiligheid kunnen inperken, zegt Faure. In het Verdrag van Parijs (1960) en het Verdrag van Brussel (1963), waarop de Wako gebaseerd is, staat dat de aansprakelijkheid voor een kernongeval altijd bij de exploitant van de reactor in kwestie ligt. Deze moet zich dus verzekeren tegen de risico s. Maar omdat er geen verzekeraar bestaat die de potentiële schade in zijn De energiebedrijven moeten het risico verdisconteren in de prijs geheel kan dekken, worden exploitanten van kernenergie bijgestaan door de staat en de internationale gemeenschap. De verdragen schrijven voor dat de verdragsluitende landen bijspringen in het geval van schade die de maximale dekking van de exploitant en de betreffende staat overschrijdt. Achterhaald De Wako is een uitvloeisel van achterhaald internationaal beleid, zegt Faure. In de jaren vijftig en zestig was kernenergie relatief nieuw. De risico s waren nieuw. Aansprakelijkheidsbeperking was een logische stap. Maar in een wereld waarin kernreactoren steeds meer worden gezien als volstrekt normale instrumenten voor energiewinning, moet de private energiesector ook zorgdragen voor het dekken van zijn eigen risico s en de maatschappelijke kosten daarvan. De energiebedrijven moeten het risico verdisconteren in de prijs van de energie die zij leveren, aldus Faure. De hoogleraar is voorstander van een Europees vergoedingssysteem naar Amerikaans model. Daarin heeft de exploitant ook een aansprakelijkheidsbeperking, maar het aanvullen van de dekking wordt gefinancierd door de gehele [Europese, TvR] keten van kernleveranciers. In deze risk sharing agreement zijn de leveranciers, en niet de staat, aansprakelijk. Volgens Jelsma verhoudt de huidige dekking voor kernongevallen zich slecht tot de waarschijnlijk vele malen hogere schade die een ernstig ongeval werkelijk zal veroorzaken. Hij haalt daarbij een onderzoek aan dat in opdracht van de Amerikaanse Nuclear Regulatory Commission verscheen. De kosten van de kernramp in Tsjernobyl en de nasleep worden daarin op 358 miljard dollar geschat. Volgens het laatste voorstel tot wijziging van de verdragen, dat bedoeld is om de rechtspositie van de slachtoffers van een kernongeval te verstevigen, wordt het bedrag waarvoor de exploitant verplicht is zelf een schadeverzekering af te sluiten iets hoger. Dit was maximaal 340 miljoen euro en wordt nu 700 miljoen euro. Tristan van Rijn Kerninstallaties in Nederland 1. Borssele, Energiecentrale 2. Borssele, Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (Covra) 3. Dodewaard, Energiecentrale (buiten gebruik) 4. Almelo, Urenco, uraniumverrijkingsfabriek 5. Petten, Hoge Flux Reactor 6. Petten, Lage Flux Reactor en Hot Cell Laboratories 7. Delft, Interfacultair Reactor Instituut 14 PM 10 oktober 2008

15 Historica onthult genocideplannen Japanse leger in Nederlands-Indië nieuws Slachtoffers jappenkampen zetten druk op Verhagen De onthulling van de Leidse juriste Emma Moore dat het Japanse leger in 1944 wilde overgaan tot genocide in Nederlands-Indië heeft de hoop op compensatie voor het doorstane leed aangewakkerd bij de Stichting Japanse Ereschulden (JES). Van minister Verhagen wordt verwacht dat hij straks in Japan een vuist maakt voor historische genoegdoening, waar zijn voorgangers dat steeds hebben laten liggen. BZ Tijdens zijn komende bezoek aan Japan van 25 tot 28 oktober moet minister Maxime Verhagen van Buitenlandse Zaken zijn gastheren ertoe bewegen alsnog over te gaan tot financiële compensatie voor de misdaden van het Japanse leger tegen de Nederlandse kampgevangenen in toenmalig Nederlands-Indië tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Stichting Japanse Ereschulden (JES) ijvert al jaren voor die stap, maar voelt zich gesterkt in haar eis nu de Leidse juriste Emma Moore een document heeft gepresenteerd waaruit zou blijken dat het Japanse leger in augustus 1944 orders ontving om alle Nederlandse gedetineerden te vermoorden. Moore presenteerde haar bevindingen vorige week tijdens een symposium van de JES in Den Haag. Volgens de onderzoekster, die op het onderwerp afstudeerde aan de Universiteit Leiden, zouden de Japanners bijna Nederlanders in de zogeheten jappenkampen om het leven hebben gebracht als de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki in augustus 1945 de Japanse keizer Hirohito niet tot capitulatie hadden gedwongen. Tussen 1942 en 1945 kwamen ongeveer Nederlanders om het leven in Japanse detentie. De beschuldiging van voornemen tot genocide is volgens Moore een goed instrument om alsnog te komen tot een bevredigende compensatieregeling. De Japanse regering bood al eerder haar excuses aan voor schendingen van de mensenrechten in de jappenkampen, maar weigerde financiële compensatie, zich beroepend op het Vredesakkoord van San Francisco in 1951, dat de Nederlandse regering mede ondertekende. Japan werd door dat akkoord inderdaad gevrijwaard van schadevergoedingen aan Nederland. Wel betaalde Japan in 1956 in het kader van het Stikker-Yoshida-akkoord een schadevergoeding van 35 miljoen gulden aan restitutie van geroofd Nederlands bezit. Per gedupeerde kwam dat uit op 385 gulden per persoon. In augustus 1944 ontving het Japanse leger orders om alle gedetineerde Nederlanders te vermoorden Daarnaast ontvingen de voormalige Nederlandse krijgsgevangenen in 1952 een vergoeding (240 gulden p.p.) voor hun gedwongen bijdrage aan de Japanse oorlogseconomie als dwangarbeider. Verdere Nederlandse claims legde de Japanse regering naast zich neer. De ondertekening van het verdrag van San Francisco zette kwaad bloed bij de Indische repatrianten. Nederland was het enige land ter wereld dat de soldij van haar militairen in de koloniën niet uitbetaalde. Decennia van klachtenprocedures over een oneerlijke behandeling leverden niet meer op dan dat het kabinet-kok II onderzoek liet doen naar de het lot van de banksaldi en de uitkeringen van verzekeringsmaatschappijen (levensverzekeringspolissen en lijfrentes) van de Nederlanders in Nederlands-Indië. Maar die commissie boog zich uitdrukkelijk niet over andere vormen van materiele of immateriële schade. Verleden jaar nam de Tweede Kamer een motie aan van VVD er Hans van Baalen waarin van de Japanse regering excuses en compensatie werd geëist voor de misdaden tegen de zogeheten troostmeisjes, de naar schatting vrouwen (onder wie 300 Nederlandse) die werden gedwongen tot prostitutie voor het Japanse leger. Aanvankelijk stemde het Japanse parlement in met de eis, maar dat werd later weer ingetrokken op grond van vermeende historische onduidelijkheden. Volgens juriste Emma Moore heeft de Nederlandse regering met de Japanse militaire documenten over de geplande genocide op de Nederlanders een sterk wapen in handen om Japan alsnog te dwingen tot historische genoegdoening. Eventueel, zo betoogde Moore tijdens het congres van de JES, zou Nederland ook de Europese Unie kunnen betrekken bij de actie. Uiteindelijk stelt de EU aan Turkije als voorwaarde tot toetreding tot de Unie dat ze eerst erkent dat er tijdens de Eerste Wereldoorlog genocide is gepleegd op de Armeniërs. Hoe dat vertaald moet worden naar de relatie met Japan is vooralsnog diffuus. René Zwaap 10 oktober 2008 PM 15

16 thema Slimmer reizen, flexwerken en teleconferencen Het rijk maakt Den Haag bereikbaar De rijksoverheid wil ook een bijdrage leveren aan de oplossing van het mobiliteitsvraagstuk. Met een reisadvies op maat, afspraken op slimmere tijden en meer teleconferencen, om maar iets te noemen. Als het aan de mobiliteitsmakelaar Ronald Postma ligt, is de afspraak om negen uur op een van de departementen straks een leuke historische curiositeit. Een betere spreiding van afspraken over de dag, scheelt een stuk in het fileleed, denkt hij. Dat betekent bijvoorbeeld dat een ambtenaar thuis alvast zijn mail doorneemt om pas om tien uur op kantoor de eerste gast te ontvangen, die lekker op zijn gemak na de file is vertrokken. Postma, die organisaties in de regio Haaglanden adviseert bij de aanpak van de mobiliteit, gaat zich buigen over de mogelijkheden van het rijk om zijn bijdrage te leveren aan de oplossing van het mobiliteitsvraagstuk. Dat moet leiden tot een nadere invulling van het Convenant Bereikbaarheid Haaglanden, dat het rijk onlangs ondertekende. Het rijk zou parkeren heel duur kunnen maken, om het gebruik van de auto te ontmoedigen Slimmer reizen is ook het devies van de Taskforce Mobiliteitsmanagement. De werkgroep onder leiding van oud-vakbondsleider Lodewijk de Waal kwam onlangs met een serie adviezen om de files met 5 procent te verminderen. Minder mensen tegelijkertijd de weg op sturen, is de bedoeling hiervan. Dat kan door werken buiten de normale kantooruren en meer thuiswerken fiscaal te stimuleren. En verder zouden smartworkcentra in de buurt en persoonsgebonden mobiliteitsbudgetten voor werknemers, waaruit zowel de autokosten als die van het openbaar vervoer vergoed worden, helpen. De werkgroep heeft de ideeën vervat in conceptconvenanten, die door een regionale taskforce in concrete actie moet worden omgezet. Behalve in afspraken op slimmere tijden, ziet Postma, die belast is met de praktische uitwerking van de plannen voor het rijk, veel heil in een reisadvies op maat zoals het bedrijfsleven al kent. Wie een afspraak maakt op een van de departementen zou een lijstje moeten krijgen met reisalternatieven, verwachte reistijd en de CO2-uitstoot die het reisje kost. Ook nieuwe medewerkers, die vaak nog ontvankelijk zijn voor beïnvloeding van het reisgedrag, zou een dergelijk reisadvies bij indiensttreding kunnen worden geboden. Het rijk zou verder parkeren heel duur kunnen maken, om het gebruik van de auto te ontmoedigen, denkt Postma. Maar de meeste winst is waarschijnlijk te behalen als het idee wordt losgelaten dat een vergadering of afspraak altijd de fysieke aanwezigheid van de gast vereist. Volgens Postma kan een bespreking vaak ook heel goed via teleconferencing en waarom zou de ambtenaar die drie gasten uit Amsterdam wil spreken zelf niet naar de hoofdstad afreizen? Voor de rijksambtenaar maar ook voor de externen van het rijk moet flexwerken en telewerken veel gewoner worden, vindt Postma. Ook als een externe van negen tot vijf op kantoor rondloopt, weet je vaak niet wat hij uitvoert, zegt hij. En waarom zou het rijk niet een flexkantoor in Zoetermeer inrichten als blijkt dat veel ambtenaren daar wonen. Zo n smartworkcentre kun je arbo-proof maken, de ict-beveiliging kan er geoptimaliseerd worden en je weet zeker dat de werknemer niet bezig is met het draaien van de wekelijkse was, aldus Postma. Fysiek contact is lang niet altijd nodig, benadrukt hij. Het rijk kan aansluiten op de nieuwe generatie, die gewend is virtueel te communiceren. Want als de kilometerheffing er straks is moet er wel een alternatief zijn. En dat is er nu met treinen die bomvol zitten niet echt. Chris van de Wetering Rutger van den Dikkenberg Vertrek Zwolle Aankomst Vervoermiddel trein Tristan van Rijn Vertrek Amsterdam Aankomst Vervoermiddel tram, trein Heleen Hupkens Vertrek Zeist Aankomst Vervoermiddel auto Cindy Castricum Vertrek Amsterdam Aankomst Vervoermiddel fiets, trein, tram PM 10 oktober 2008

17 thema We moeten onorthodox zijn Rob Bagchus (47) Directeur Deltalinqs en lid van de Taskforce Mobiliteitsmanagement Reistijd naar het werk: 20 minuten met de auto van Rotterdam-Noord naar de Eemhaven Commentaar: Met het OV zou het 1,5 tot 2 uur kosten. Deltalinqs behartigt de belangen van de industriële en logistieke bedrijven in de Rotterdamse haven. Volgens Rob Bagchus is het belang om de overvolle A15, de enige verkeersader naar de haven, te ontlasten gigantisch groot vanwege de enorme economische impact van het gebied. Maar om dat te bereiken, benadrukt Bagchus, heeft de haven unieke maatregelen nodig. We moeten onorthodox zijn, zegt Bagchus. We moeten denken aan maatregelen als het sluiten van opritten, zodat verkeer gedwongen wordt het omliggende wegennet te gebruiken, of het scheiden van de banen voor goederen- en personenvervoer. Voor een betere bereikbaarheid van de haven in het algemeen is in juli de Verkeersonderneming opgericht. Volgens Bagchus moet deze zich richten op de ontwikkeling van infrastructuur voor speciaal op de haven toegespitste vervoersmaatregelen. De huidige OV-infrastructuur in de haven is onvoldoende. Het terrein leent zich niet voor het type OV dat in de rest van het land gebruikelijk is. Bagchus pleit dan ook vooral voor een combinatie van openbaar vervoer en bedrijfsvervoer, en meer personenvervoer over water. Tristan van Rijn Maandagochtend 9 uur: bestemming bereikt? De redactie van PM probeerde proefondervindelijk vast te stellen of het mogelijk was op tijd te verschijnen op een afspraak om negen uur in Den Haag. Het kan wel, zo bleek. Al kostte het heel wat tijd die verlummeld moest worden. René Zwaap, die enige tijd in het buitenland verbleef, stapte om uur vrij onbezonnen op spoor 2b van Amsterdam Centraal in een trein naar Den Haag Centraal. In veertig minuten naar Den Haag: moet kunnen, dacht hij. Tot de trein na Haarlem veranderde in een boemeltje. Leuk voor de toerist die een tochtje door de pittoreske Bollenstreek wenst te maken, maar funest voor de afspraak van negen uur. Om half tien was hij op de redactie, ruim een half uur te laat. Je kunt eenvoudigweg niet op tijd komen, verzuchtte Tristan van Rijn, toen hij maandagochtend om 8.33 uur op Den Haag Centraal aankwam. Hij had, om zeker te weten dat hij om negen uur ter redactie was, de trein van 7.41 uit Amsterdam genomen. Had hij de trein van 8.11 genomen, dan zou hij drie minuten te laat zijn. Geen goed begin van de werkdag voor een redacteur in proeftijd en al zeker niet voor een lobbyist die in Den Haag een afspraak heeft weten te bemachtigen met de ambtelijke top om zijn zaak te bepleiten. Een half uur eerder vertrekken en vervolgens 25 minuten wat rondhangen is algauw je lot als je met de trein gaat. Je zit alles bij elkaar ongeveer vijf kwartier te wachten tot je wat kunt doen. Langzaam raak je een beetje gaar en dan moet de werkdag nog beginnen. Eerder vertrekken heeft geen zin als je met de auto gaat. Hoofdredacteur Guikje Roethof vertrekt normaal na de file en is dan binnen een uur vanuit Amsterdam in Den Haag. Maandagochtend vertrok ze om 7.40 uur. Na vier files kwam ze anderhalf uur later aan ondanks diverse geruststellende mededelingen die ze onderweg kreeg van de Tomtom en de filewaarschuwingen. Op een gegeven moment gaat ook de radio zich herhalen. Dat extra half uur ben je gewoon kwijt, zegt ze. Alleen voor een SG wil ik nog wel eens vroeger vertrekken, zegt Heleen Hupkens, de uitgever van PM. Afspraken plant ze bij voorkeur na tien uur, zodat ze achter de files aan naar het werk kan. In vijftig minuten is ze dan vanuit Zeist in Den Haag. Maandagochtend vertrok ze om 7.25 uur midden in de spits met de auto. Het viel allemaal mee. De acht kilometer file die haar voor Gouda waren beloofd draaiden uit op vijf kilometer langzaam rijden. Ook de gemelde file bij Alphen aan den Rijn bleek een spookfile. Ze arriveerde om 8.45 uur op kantoor. De reis duurde wel een half uur langer dan normaal. Rutger van den Dikkenberg zit elke dag zo n vier uur in de trein, daar hij uit Zwolle komt. Deze ochtend stond de benjamin van de redactie extra vroeg op. Om half zeven, het was nog donker, vertrok hij van huis om de trein van 6.46 te nemen. Rechtstreeks naar Den Haag, dat wel. Met slechts een paar minuten vertraging maar dat heeft deze trein altijd was hij ruim op tijd. Chris van de Wetering Guikje Roethof Vertrek Amsterdam Aankomst Vervoermiddel auto René Zwaap Vertrek Amsterdam Aankoms Vervoermiddel trein Rianne Waterval Vertrek Den Haag Aankomst Vervoermiddel bus Chris van de Wetering Vertrek Den Haag Aankomst Vervoermiddel fiets oktober 2008 PM 17

18 thema VenW en Vrom volgen commissie-elverding in beperking hindermacht burger Actieplan Sneller en Beter wil verandering ambtelijke cultuur Met veel bravoure ontvouwde minister Camiel Eurlings van VenW verleden week zijn plannen om de gordiaanse knoop van het fileprobleem in korte tijd door te hakken. Samen met collega-minister Jacqueline Cramer stelt Eurlings een grote cultuurverandering op de departementen van VenW, Vrom en Financiën in het vooruitzicht. Kern van zijn boodschap: ambtenaren moeten beter samenwerken. Er ontstond nogal wat commotie in de Tweede Kamer toen in april jongstleden het actieplan Sneller en beter werd gelanceerd door de Commissie Versnelling Besluitvorming Infrastructurele Projecten onder leiding van oud-dsm-topman Peter Elverding. SP en GroenLinks toonden zich verontwaardigd, omdat zij meenden dat de commissie haar rapport niet vrij van politieke springstof eerder aan de VVD-fractie had doen toekomen, met als motief dat de liberalen zo zouden kunnen functioneren als steunzender van de asfaltlobby. Inzet van Elverding was de beperking van de burger, die op basis van natuur- en milieuwetgeving bezwaarprocedures kan instellen, in zijn hindermacht. Groen- Links en SP hadden met name grote bezwaren tegen het plan om noodwetten te maken om bijvoorbeeld wegverbredingen te kunnen uitvoeren. De suggestie van Elverding om een wettelijke mogelijkheid voor de bestuursrechter te introduceren om bij een gebleken gebrek het besluit niet te vernietigen, maar in plaats daarvan individuele belanghebbenden een schadevergoeding toe te kennen werd door Wijnand Duyvendak (GroenLinks) als uitermate cynisch omschreven. Dit riekt naar een oprotpremie. Het gaat hier over de gezondheid van mensen, inclusief kinderen. Die kun je niet afkopen. Maar inmiddels is Duyvendak van het parlementaire toneel verdwenen en moest hij verleden week tandenknarsend vanuit de coulissen toekijken hoe minister Eurlings van VenW en minister Cramer van Vrom de adviezen van de commissie- Elverding onverkort hebben overgenomen. Donderdag 2 oktober stuurden Eurlings en Cramer hun actieplan Sneller en beter aan de Tweede Kamer, waar ze een groot aantal bestuurlijke noviteiten intro- Advertentie

19 thema duceren om de gemiddelde doorlooptijd van infrastructurele projecten lees de aanleg van wegen te halveren. Onorthodox In dezelfde week deed het kabinet het op de voorstellen van Elverding gebaseerde wetvoorstel Versnelling besluitvorming wegprojecten aan de Kamer toekomen. Dit voorstel is gericht op vereenvoudiging van milieuonderzoeken, zoals de tijd rovende procedures rond de luchtkwaliteit. Bedoeling is dat aan de hand van die nieuwe wet per 1 januari 2009 belangrijke knopen kunnen worden doorgehakt voor de aanleg van nieuwe wegen of extra banen. Mocht dit wetsvoorstel het toch niet halen of niet tot de beoogde versnelling leiden, dan hebben Eurlings en Cramer ook nog onorthodoxe maatregelen in petto, zoals de inzet van een lex specialis, bijvoorbeeld voor de aanleg van snelweg A74, een afsplitsing van de A73- Zuid die loopt van Venlo naar de Duitse Bundesautobahn 61. Eurlings wil dat die weg uiterlijk per april 2012 in gebruik wordt genomen. Dat vereist dat de aanleg uiterlijk in juni 2010 begint, terwijl er nog tal van tijdrovende bezwaarprocedures vanwege luchtkwaliteit lopen. Met name Eurlings oogstte veel lof in de pers vanwege de bravoure van zijn plannen om de gordiaanse knoop van het fileprobleem door te hakken. In ieder geval bevat het actieplan Sneller en beter een reeks heldere beleidsvoornemens, alle voorzien van een scherpe deadline. VenW en Vrom willen de onderzoekslast terugdringen door een vroegtijdige richtinggevende keuze uit alternatieven. Bestuurders worden opgeroepen indien nodig hun doorzettingsmacht te gebruiken Bestuurders worden opgeroepen hun rug recht te houden en indien nodig hun doorzettingsmacht te gebruiken. Ook aan de ambtelijke organisatie van de betrokken departementen gaat Sneller en beter niet onopgemerkt voorbij. Ambtenaren van Vrom, VenW en Financiën moeten aan de slag met verbeteringen op het gebied van procesmanagement. Voor eind dit jaar moeten deze departementen afspraken hebben gemaakt over een meer eenduidige verantwoordelijkheidsverdeling. Volgens het actieplan worden projecten in de ambtelijke voorbereiding nu vaak vanuit verschillende organisatieonderdelen vanuit verschillende verantwoordelijkheden min of meer parallel aangestuurd. Als alternatief daarvoor stelde de commissie-elverding de instelling voor van interdepartementale project- en programmadirecties. Ook stellen Eurlings en Cramer op basis van de aanbevelingen van Elverding voor dat de bestuurlijkambtelijke samenwerking op decentraal niveau tegen het licht wordt gehouden. Ze willen dat onafhankelijke onderzoekers van universiteiten zich buigen over de vraag welk bestuurlijk en ambtelijk gedrag te onderkennen is. Ook moet duidelijk worden welk effect dit gedrag heeft op besluitvorming, op hoe actoren elkaar beïnvloeden en hoe bestuurlijke ambities en (on)mogelijkheden en ambtelijk werk elkaar ontmoeten. René Zwaap Mobiliteitsdeskundige Henk Meurs: We gaan meer thuiswerken op de digitale snelweg Tijdflexibilisering en wegbeprijzing, daarmee moet het kabinet de files te lijf gaan. Dicht bij je werk wonen is ook een oplossing. Goed dat het kabinet inzet op investeren in steden. Deze vrijdagochtend, eind september, moest Henk Meurs, consultant en hoogleraar ruimtelijke ontwikkeling en mobiliteit, om tien uur in Den Haag zijn. Omdat het nooit helemaal zeker is hoe lang je er vanuit Amersfoort over doet, vertrok hij al om acht uur. Toevallig was de weg vanmorgen filevrij, zegt Meurs die daardoor veel te vroeg op zijn afspraak verscheen. Dat is toch wel een groot nadeel, die onbetrouwbaarheid. Je kunt nooit met zekerheid zeggen hoe laat je op de plaats van bestemming bent. Henk Meurs is naast hoogleraar ruimtelijke ontwikkeling en mobiliteit (Nijmegen) oprichter en directeur van MuConsult, een bureau dat veel opdrachten doet voor de overheid, vooral voor het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zo is Meurs bezig met een onderzoek voor de invoering van kilometerheffing en voor de evaluatie van de spoorwetgeving. PM vraagt Meurs een toekomstbril op te zetten en vooruit te kijken naar het jaar Is Nederland tegen die tijd nog wel mobiel? Dat weet ik zeker. Modellen laten zien dat de mobiliteit de komende jaren nog verder groeit, maar vanwege demografische ontwikkelingen en het feit dat vervoer vanwege een hogere olieprijs alleen maar duurder wordt, zal dit de tweede helft van het volgende decennium afvlakken. Hoe ziet het woon-werkverkeer er volgens u in 2020 uit? We gaan veel flexibeler werken waardoor virtuele mobiliteit belangrijker wordt. Meer thuiswerken dus, via de digitale snelweg. De arbeidstijden worden ook flexibeler. Mensen die nu in deeltijd werken, rijden toch vaak s of ochtends of s avonds in de spits. Dat heeft met activiteitenpatronen te maken, zoals openingstijden van winkels en crèches. Om het fileprobleem echt op te lossen zal er dus op allerlei vlakken tijdsflexibilisering moeten plaatsvinden. Daar zijn we al mee bezig en het lijkt erop dat de taskforce van Lodewijk de Waal erin gaat slagen hierover met werkgevers, werknemers en decentrale overheden afspraken te maken. 10 oktober 2008 PM 19

20 thema De kilometerheffing zal in 2020 ook eindelijk eens zijn ingevoerd? Ja, dat is wel de bedoeling. Bijna alle transportexperts verwachten veel van Anders betalen voor mobiliteit, zoals het zo mooi heet. Op korte termijn [in 2012, CC] zal er een basistarief worden ingevoerd dat is gedifferentieerd naar milieukenmerken en tijdstip. Op de langere termijn kun je nog verder differentiëren: naar gebied bijvoorbeeld. De technologie die hiervoor wordt gebruikt biedt ook weer allerlei andere mogelijkheden. Bijvoorbeeld parkeren zonder dat je een kaartje uit een automaat hoeft te trekken. Waarom duurt het toch zo lang eer wegbeprijzing in Nederland wordt ingevoerd? Waarschijnlijk had het sneller kunnen gaan, maar er is veel gedraald wegens gebrek aan draagvlak, mede door gebrek aan vertrouwen in de overheid en onzekerheid over de effecten. Destijds is de koers ingezet door de ministers Kroes en Netelenbos, toen heette het nog rekeningrijden. Dat is niet bijster goed gelukt. Jorritsma en Peijs hebben vervolgens kleine stapjes gezet. Misschien zit het wel in de Nederlandse volksaard om vrienden te willen blijven met iedereen. In ons omringende landen lijkt invoering van een heffing geen probleem te zijn. Nee, dat klopt. In Londen werd burgemeester Ken Livingstone zelfs herkozen nadat hij belasting ging heffen op autorijden in de spits. In Stockholm namen de files zo fors toe nadat een proef met kilometerheffing was gestopt, dat de bevolking vervolgens zelf heeft gevraagd om het weer in te voeren. Op de snelweg Amsterdam Den Haag staat vlak voor de splitsing tussen de A4 en de A44 een bord met de verwachte reistijd. In hoeverre heeft dit zin? Bij mij in de buurt bij knooppunt Hoevelaken staat sinds kort ook zo n bord: linksom via Utrecht of rechtsom via Hilversum. Dat helpt heel goed om automobilisten te spreiden. Maar als er op het ene bord 25 minuten staat en op de ander 40 minuten, dan weet ik wel welke weg ik neem en met mij alle andere weggebruikers. Dat gebeurt dus niet! De menselijke psyche zit blijkbaar zo in elkaar dat men denkt: iedereen neemt vast de snellere route, dan doe ik dat dus niet. Bovendien is het een dynamisch systeem. Als blijkt dat veel automobilisten de ene route nemen, wordt de tijdsaanduiding aangepast. Zijn er nog andere ontwikkelingen van belang voor het komende decennium? Wat ik heel goed vind van dit kabinet is dat wordt ingezet op investeren in steden. Daardoor wordt het aantrekkelijker om in de stad te wonen. Dat is goed voor het openbaar vervoer, maar ook voor de fiets. De belangrijkste congestiepunten worden gereduceerd. Vaak is het moeilijker en kostbaarder in bestaand stedelijk gebied te bouwen dan uit te breiden, maar als je met alles rekening houdt, dus ook met de aanleg van infrastructuur, dan blijkt inbreiden meer op te leveren. Cindy Castricum Geen verkeerde sentimenten aanwakkeren Willem de Jager (59) Adjunct-directeur duurzame mobiliteit bij de Rabobank en lid Taskforce Mobiliteitsmanagement Reistijd naar het werk: Een uur per trein van Eerbeek naar Utrecht Commentaar: Vorig jaar heb ik 450 uur in de trein gezeten, dat zijn allemaal werkuren. De Rabobank is uitgenodigd om zitting te nemen in de taskforce omdat de coöperatie al jaren actief betrokken is bij het mobiliteitsvraagstuk, zegt Willem de Jager. Als lid van de taskforce probeert hij werkgevers te verleiden zich aan te sluiten bij convenanten die binnen de taskforce zijn gemaakt tussen bedrijven en overheid. De Jager roept niet al te hard dat werk gevers die zich aan de door de taskforce gemaakte afspraken houden, ook nog eens enorm veel kosten besparen. Dat accentueer ik liever niet, omdat je dan de kans loopt de verkeerde sentimenten aan te wakkeren bij je medewerkgevers. De Rabobank doet volgens De Jager aan vrijwel alle initiatieven van de taskforce mee. Zo werkte de bank mee aan een onderzoek naar de fiscale mogelijkheden om medewerkers aan te moedigen om dichter bij het werk te gaan wonen. Volgens De Jager verhoogt telewerken de productiviteit van werk nemers met 8 procent, dus krijgt iedereen toegang tot die faciliteiten. Tristan van Rijn Kabinet trekt 4,5 miljard uit voor capaciteitsuitbreiding Groene golven op het spoor De nieuwe dienstregeling, die in 2007 is ingegaan, krijgt een vervolg in het rijden zonder spoorboekje. Maar buiten de Randstad heeft het goederenvervoer voorrang en de liberalisering van het spoor zorgt nu voor coördinatieproblemen. Het kabinet trekt 4,5 miljard euro uit om knelpunten op het spoornetwerk aan te pakken. Verkeersminister Eurlings wil dat het treinverkeer de 20 PM 10 oktober 2008 komende jaren met 5 procent per jaar groeit. De Nederlandse Spoorwegen kijken al vooruit en hebben plannen om op het uitgebreide netwerk meer en meer treinen te laten rijden. In 2015 wil het concern in de Randstad en delen van Gelderland en Brabant elke tien minuten een intercity laten rijden en elk kwartier een stoptrein. De NS is al druk doende om de dienstregeling voor de komende jaren op orde