K.5 Aanbevolen meetinstrumenten: handvaardigheid

Transcriptie

1 K.5 Aanbevolen meetinstrumenten: handvaardigheid K.5.1 (Modified) Nottingham Sensory Assessment (Aanbevolen meetinstrument handvaardigheid) De somatosensoriek wordt getest door 2 testitems van de Nottingham Sensory Assesment (NSA) af te nemen, namelijk: 1) de tastzin (vitale sensibiliteit) en 2) de propriocepsis (gnostische sensibiliteit). 37 Om de testduur te verminderen met behoud van de belangrijkste informatie is deze gemodificeerde versie opgenomen. 7 De betrouwbaarheid is aangetoond. De validiteit is nog niet onderzocht. De test evalueert zowel de somatosensoriek van de bovenste als de onderste extremiteit. Testprotocol (modified) Nottingham Sensory Assessment Voor het afnemen van de test zijn nodig: een wattenbolletje en een cocktailprikker. De uitgangshouding van de patiënt tijdens het testen is rugligging. Elk test-item wordt uitgelegd en gedemonstreerd. Tijdens het testen heeft de patiënt de ogen gesloten. De bovenste extremiteit is opgesplitst in vier verschillende delen c.q. lichaamsdelen: 1) vingers; 2) hand; 3)onderarm; 4) bovenarm. De onderste extremiteit is opgesplitst in vier verschillende delen, c.q. lichaamsdelen: 1) tenen; 2) voet; 3) onderbeen; 4) bovenbeen. Ter hoogte van ieder lichaamsdeel wordt de patiënt per testonderdeel en ad random 3 keer aangeraakt (lichte aanraking, druk, scherpe aanraking) op protocollair vastgestelde locaties. De tijd tussen de aanrakingen bedraagt twee tot vijf seconden. Gestart wordt met het distaal testen van de niet-paretische zijde. Wanneer de hoogste score (=2) gehaald wordt ter hoogte van de vingers en de hand mag eveneens de hoogste score toegekend worden aan het betreffende testonderdeel ter hoogte van de onderarm en bovenarm. Dit principe geldt zowel voor de tastzin (lichte aanraking, druk, scherpe aanraking) als voor de propriocepsis. Wanneer de hoogste score (= 2) gehaald wordt ter hoogte van de tenen en de voet mag eveneens de hoogste score toegekend worden aan het betreffende testonderdeel ter hoogte van het onderbeen en bovenbeen. Dit principe geldt zowel voor de tastzin (lichte aanraking, druk, scherpe aanraking) als voor de propriocepsis. Indien de patiënt aangeeft een aanraking te voelen terwijl hij op dat moment niet wordt aangeraakt, wordt dat deel van de test opnieuw uitgevoerd. Aan de patiënt wordt gevraagd zich goed te concentreren en alleen ja te zeggen wanneer hij daadwerkelijk de aanraking voelt. Als de patiënt toch weer aangeeft een aanraking te voelen terwijl hij op dat moment niet wordt aangeraakt, wordt het onderzoek gescoord als niet te testen (score 9). Tastzin (vitale sensibiliteit) Het onderzoek naar de tastzin omvat aanrakingen van drie verschillende modaliteiten, oplopend in intensiteit: 1) lichte aanraking (wattenbolletje); 2) druk (vingertop) en 3) scherpe aanraking (cocktailprikker). Gestart wordt met het testen van de lichte aanraking met een wattenbolletje. Vervolgens wordt de druk (vingertop) en de scherpe aanraking (cocktailprikker) getest en gescoord. Bij het testen van de tastzin met een vingertop moet voldoende druk uitgeoefend worden om een lichte vervorming van de huidcontour te bewerkstelligen. De patiënt geeft op verbale wijze aan (eventueel op non-verbale wijze) of hij/zij aangeraakt wordt. Bij iedere gevoelde aanraking zegt de patiënt: ja. 61

2 Score tastzin 0 = afwezig Patiënt voelt géén van de drie aanrakingen op het betreffende lichaamsdeel. 1 = gestoord Patiënt voelt minder dan drie aanrakingen op het betreffende lichaamsdeel. 2 = intact Patiënt voelt alle drie de aanrakingen. Propriocepsis (gnostische sensibiliteit) Tijdens het testen van de propriocepsis wordt beoordeeld of de patiënt beweging kan voelen ter hoogte van een gewricht en of de patiënt de bewegingsrichting kan benoemen c.q. aangeven. Tijdens het testen mag beweging slechts in één gewricht plaatsvinden. Voordat de patiënt wordt gevraagd zijn ogen te sluiten, zijn 3 oefenbewegingen toegestaan. Het te testen gewricht wordt 3 keer bewogen. De patiënt wordt gevraagd de bewegingsrichting te benoemen. Is de patiënt hiertoe niet in staat dan wordt de beweging 3 keer herhaald en wordt beoordeeld of de patiënt beweging kan voelen. De patiënt wordt gevraagd aan te geven wanneer het gewricht bewogen wordt. Indien de patiënt de beweging tegenwerkt of meebeweegt wordt aan de patiënt gevraagd dit niet te doen. Score propriocepsis 0 = afwezig Patiënt neemt geen beweging waar. 1 = waarneming Patiënt neemt alle drie de keren van beweging beweging waar, echter niet de juiste bewegingsrichting. 2 = intacte Patiënt neemt alle drie de keren de bewegingszin juiste bewegingsrichting waar. Scoreformulier (modified) Nottingham Sensory Assessment Datum Tastzin vingers hand onderarm bovenarm tenen voet onderbeen bovenbeen Propriocepsis Lichte aanraking Druk Speldenprik rechts links rechts links rechts links rechts links vingers pols elleboog schouder tenen enkel knie heup Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen) 62

3 K.5.2 Numeric Pain Rating Scale (Aanbevolen meetinstrument handvaardigheid) De Numeric Pain Rating Scale (NPRS) is een schaal waarop patiënten zelf de mate van pijnbeleving kunnen aangeven. 38 De NPRS komt overeen met een Visuele Analoge Schaal (VAS). Echter op de lijn van de NPRS staat ook een maatindeling. Dit maakt de NPRS tot een ordinale 10-puntsschaal. In verband met een mogelijke (hemi)inattentie van de patiënt met CVA, kan de lijn van de NPRS ook in verticale richting worden geplaatst. Testprotocol Numeric Pain Rating Scale De patiënt zet een streepje op de schaal. De 0 komt overeen met geen pijn en de 10 komt overeen met de ondragelijke pijn. Het midden van de schaal is gemiddelde pijn. Testformulier Numeric Pain Rating Scale Numeric Pain Rating Scale Geen Gemiddelde Ondragelijke pijn pijn pijn Scoreformulier Numeric Pain Rating Scale Datum Score NPRS Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen) 63

4 K.5.3 Waterbakmethode (Aanbevolen meetinstrument handvaardigheid) Met de Waterbakmethode (WBM) kan het volume van de hand gemeten worden. 39 Een volumemeter ( waterbak ) meet de hoeveelheid water die verplaatst wordt ten gevolge van het onderdompelen van de hand. Met deze methode is de mate van handoedeem te objectiveren. De waterbakmethode is bij een groep patiënten met dystrofischeklachten gevalideerd als meetinstrument voor de bepaling van handvolume. 39 Testprotocol Waterbakmethode Op een lage tafel wordt een tot de rand met water gevulde bak/cilinder geplaatst. De cilinder heeft een overlooptuit. Onder deze overloop staat een maatbeker (500 ml). De temperatuur van het water is ongeveer 32º Celsius. De patiënt zit in een stoel naast de tafel. De hand wordt langzaam in de waterbak/cilinder gehangen, waarbij de palmzijde naar het lichaam wijst en geen contact wordt gemaakt met de randen van waterbak. Bij voorkeur zit de patiënt hierbij met een gestrekte afhangende arm. De hoeveelheid water die in de maatbeker is gestroomd, wordt gemeten en genoteerd in milliliters. 39 Scoreformulier Waterbakmethode Datum Aantal ml Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen) 64

5 K.5.4 Action Research Arm Test (Aanbevolen meetinstrument handvaardigheid) De Action Research Arm Test (ARAT) evalueert de handvaardigheid. 40 Voor het afnemen van de test is een ARATkoffer vereist. De test bestaat uit 19 items, welke gescoord worden op een ordinale 4 puntsschaal (0-3 punten). In totaal zijn 57 punten te behalen. Betrouwbaarheid en validiteit bij patiënten met een CVA zijn aangetoond. 6,40 65

6 Testprotocol Action Research Arm Test Voor het afnemen van de test zijn een ARAT-koffer, stopwatch, tafel en stoel (met rugleuning, bij voorkeur zonder armleuningen) nodig. De ARAT-koffer wordt geopend op tafel neergezet (gemiddelde tafelhoogte 76 cm), met de klep tegen de voorrand van de tafel aan. De patiënt zit midden voor de ARAT-koffer. De niet-paretische arm wordt op de schoot onder de tafel geplaatst. De patiënt moet met zijn rug tegen de rugleuning aan blijven zitten gedurende het uitvoeren van de gevraagde items van de test. De afstand tussen patiënt en koffer moet zo zijn, dat de patiënt met zijn rug tegen de rugleuning kan blijven, terwijl zijn vingers (bij het naar voren strekken van de arm) de achterrand van de bovenzijde van de koffer aanraken. Bij het starten moet de patiënt zijn hand naast het rode vakje op tafel leggen. Gevraagd wordt om op eigen comfortabel tempo de handeling uit te voeren. De patiënt start nadat tot 3 is geteld en het startsein ja is gegeven. Bij het loskomen van de hand van de tafel wordt tevens de stopwatch ingedrukt. De handeling wordt afgeklokt op het moment dat de hand weer terug op tafel ligt. Voor de rechterarm worden de rechter elementen van de koffer gebruikt en voor de linkerarm de linker. 6 Voor de ARAT bestaat een hiërarchische schaalindeling. Als de patiënt maximaal (= 3 punten) scoort op het eerste item, kunnen voor de daarop volgende items van dezelfde subtest ook 3 punten worden gescoord. Desalniettemin wordt geadviseerd om bij twijfel het volgende item van de subtest te testen. Gestart wordt met het eerste item van elke subtest. Hiervan wordt aangenomen dat deze het moeilijkst is voor de patiënt; van het tweede item wordt aangenomen dat deze het gemakkelijkst is voor de patiënt. Indien de patiënt om één of andere reden niet te testen is, wordt een score = 0 genoteerd. De maximale totaalscore die behaald kan worden is 57 punten. 6 A. Subtest vijfvingergreep De 6 items moeten vanaf het afgebakende vierkant in het midden van het werkblad van de koffer opgepakt worden en boven op de bovenrand van de koffer geplaatst worden. Het wetsteentje moet op de smalle lange zijkant neergezet worden op het vierkant en zo door de patiënt worden opgepakt. B. Subtest cilindergreep Het glas moet tot de aangegeven streep gevuld worden met water (het glas is dan voor de helft gevuld). Verstandig is om vooraf een handdoek op de benen van de patiënt te leggen. De patiënt moet het volle glas in het lege schenken. De ring moet zo geplaatst worden op het vierkant, dat de elleboog van de patiënt vanuit pronatie start bij het oppakken van de ring en naar supinatie gaat bij het plaatsen van de ring om de bijpassende pin in de koffer. De buis van 1 cm en van 2,5 cm moet geplaatst worden in daarbij passende uitsparing op het werkblad van de koffer. De patiënt moet hem van daaruit oppakken en over de bijpassende pin in de koffer plaatsen. C. Subtest pincetgreep Zowel de kogeltjes als de stuiters moeten vanaf het afgebakende vierkant van het midden van het werkblad van de koffer opgepakt worden en boven in het ronde bakje op de bovenrand van de koffer geplaatst worden. D. Subtest grove armbewegingen Het is verstandig patiënten die een bril dragen deze voor het uitvoeren van de test eerst af te laten zetten. 66

7 Testformulier Action Research Arm Test Naam patiënt:... Geb. datum:... Paretische zijde: links/rechts Datum:... Naam beoordelaar:... 0 = de patiënt kan geen enkel onderdeel van het test-item uitvoeren 1 = de patiënt voert het test-item gedeeltelijk uit 2 = de patiënt voert het test-item goed uit, maar met veel moeite/tijd 3 = de patiënt voert het test-item goed uit A. Subtest vijfvingergreep Test Tijd overschrijdingswaarde* Score rechts/links 1. houten blok 10 cm (indien score = 3, dan... 4,1/4,3 seconde... totaal =18 punten; ga naar subtest B) 2. houten blok 2,5 cm (indien score = 0 dan... 3,6/3,5 seconde... totaal = 0 punten; ga naar subtest B) 3. houten blok 5 cm... 3,6/3,5 seconde houten blok 7,5 cm... 3,8/3,9 seconde houten bal 7,5 cm... 3,7/3,9 seconde wetsteentje... 3,5/3,8 seconde... Totaal A:... * Overschrijdingswaarde = gemiddelde waarde + 1,96 x standaarddeviatie 67

8 B. Subtest cilindergreep Test Tijd overschrijdingswaarde* Score rechts/links 1. glazen met water (indien score = 3, dan... 7,8/7,9 seconde... totaal = 12 punten; ga naar subtest C) 2. buis 2,5 cm (indien score = 0 dan... 4,1/4,2 seconde... totaal = 0 punten; ga naar subtest C) 3. buis 1 cm... 4,1/4,4 seconde ring 3,5 cm... 3,9/4,1 seconde... Totaal B:... * Overschrijdingswaarde = gemiddelde waarde + 1,96 x standaarddeviatie C. Subtest pincetgreep Test Tijd overschrijdingswaarde* Score rechts/links 1. kogeltje 6 mm (duim - ringvinger)... 4,4/4,5 seconde... (indien score = 3, dan totaal: C = 18 punten; ga naar subtest D) 2. stuiter 1,5 cm (duim - wijsvinger)... 3,9/3,7 seconde... (indien score = 0, dan totaal: C = 0 punten; ga naar subtest D) 3. stuiter 1,5 cm (duim - middelvinger)... 3,8/3,9 seconde stuiter 1,5 cm (duim - ringvinger)... 3,8/4,2 seconde kogeltje 6 mm (duim -wijsvinger)... 3,8/4,2 seconde kogeltje 6 mm (duim - middelvinger)... 4,0/4,1 seconde... Totaal C:... * Overschrijdingswaarde = gemiddelde waarde + 1,96 x standaarddeviatie 68

9 D. Subtest grove arm bewegingen Test Tijd overschrijdingswaarde* Score rechts/links 1. hand - achterhoofd (indien score = 3,... 2,6/2,8 seconden... dan totaal = 9 punten; de test is klaar) 2. hand - mond... 2,4/2,5 seconden hand - bovenkant hoofd... 2,6/2,8 seconden... Totaal D:... * Overschrijdingswaarde = gemiddelde waarde + 1,96 x standaarddeviatie Indien de linkerarm dominant is, moet de tijd bij rechts aangegeven worden aangehouden. Totaalscore op de ARAT (maximale score = 57):... 69

10 Scoreformulier Action Research Arm Test Datum A Subtest vijfvingergreep A.1 overschrijdingswaarde* rechts/links 4,4/4,5 sec. A.2 3,9/3,7 sec. A.3 3,8/3,9 sec. A.4 3,8/4,2 sec. A.5 3,8/4,2 sec. A.6 4,0/4,2 sec. B Subtest cilindergreep B.1 7,8/7,9 sec. B.2 4,1/4,2 sec. B.3 4,1/4,4 sec. B.4 3,9/4,1 sec. C Subtest pincetgreep C.1 4,0/4,2 sec. C.2 3,9/3,7 sec. C.3 3,8/3,9 sec. C.4 3,8/4,2 sec. C.5 3,8/4,2 sec. C.6 4,0/4,1 sec. D Subtest grove arm bewegingen D.1 2,6/2,8 sec. D.2 2,4/2,5 sec. D.3 2,4/2,5 sec. * overschrijdingswaarde = gemiddelde waarde + 1,96 x standaarddeviatie Rechts refereert aan de dominante hand 0 = patiënt kan geen enkel onderdeel van de test 1 = patiënt voert de test gedeeltelijk uit 2 = patiënt voert de test goed uit maar met veel moeite/tijd 3 = patiënt voert de test goed uit Totaal Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen) 70

11 K.5.5 Nine Hole Peg Test (Aanbevolen meetinstrument handvaardigheid) De Nine Hole Peg Test (NHPT) is een meetinstrument waarmee de snelheid van bewegen van onder andere de fijne handmotoriek wordt onderzocht. 4 Raadzaam is om de NHPT alleen af te nemen wanneer de patiënt op de Frenchay Arm Test (FAT) de maximale score (5 punten) heeft behaald. De NHPT wordt 2 keer met de paretische hand afgenomen. De snelste tijd c.q. hoogste score wordt genoteerd. Betrouwbaarheid en validiteit zijn bij patiënten met een CVA aangetoond. 4 Testprotocol Nine Hole Peg Test Voor het uitvoeren van de NHPT zijn nodig: a) 9 staafjes met een diameter van 9 mm en een lengte van 32 mm; b) een bord met 9 gaatjes (van 10 mm diameter, 15 mm diepte en onderlinge afstand 15 mm) die in 3 rijen van 3 gaatjes liggen en c) een stopwatch. De patiënt zit tijdens de test aan een tafel met de handen op de tafel. Vanuit deze uitgangshouding wordt gestart. Het bakje met de staafjes staat aan de paretische zijde. De testafnemer vraagt: Probeer zo snel mogelijk één voor één alle (9) staafjes uit het bakje in de gaatjes te plaatsen en dan weer één voor één de staafjes eruit te halen en terug te leggen in het bakje. Als er een staafje op de grond valt of buiten bereik komt, dan gaat u gewoon door met het volgende staafje. Ik zorg er dan wel voor dat het staafje in het bakje komt. De snelste tijd wordt genoteerd. De maximale tijd is 50 seconden en dan worden het aantal staafjes geteld. Het plaatsen van een staafje in een gaatje levert één punt op, evenals het weer terug leggen van deze staafjes in het bakje, zodat maximaal 18 punten te behalen zijn (minimaal = 0, maximaal = 18). 4 71

12 Scoreformulier Nine Hole Peg Test Datum tijd aantal tijd aantal tijd aantal tijd aantal Score De snelste tijd van 2 pogingen wordt genoteerd. Bij het bereiken van de maximale tijd (50 seconden) wordt het aantal staande staafjes geteld (maximaal = 18; minimaal = 0). Opmerkingen (bijvoorbeeld de reden dat de test niet kon worden afgenomen) 72